Ziemniak Polski 2005 nr 1 25
JAKOŚĆ PLONU
I PROBLEMY EKOLOGICZNEJ UPRAWY ZIEMNIAKÓW
NA RÓŻNYCH TYPACH GLEB
dr Krystyna Zarzyńska, dr Wojciech Goliszewski IHAR Oddział w Jadwisinie, Zakład Agronomii Ziemniaka
e-mail: jadwisin@ihar.edu.pl
olska ma bardzo dobre podstawy do rozwoju rolnictwa ekologicznego. Prze-mawia za tym czyste środowisko, nieskażo-ne gleby, rozdrobniona struktura naszego rolnictwa oraz kultura produkcji rolnej (nie nadmierna intensyfikacja). Jedną z ważniej-szych roślin towarowych uprawianych w sys-temie ekologicznym jest ziemniak. O jego uprawie decydują w głównej mierze takie czynniki jak zapotrzebowanie rynku, ko-nieczność utrzymania właściwego płodo-zmianu oraz działanie odchwaszczające. Jednocześnie ziemniak należy do trudnych gatunków w uprawie ekologicznej, ze wzglę-du na zagrożenie ze strony agrofagów. Pod-stawowe problemy ekologicznej uprawy ziemniaka to:
−
właściwy dobór odmian,−
odpowiednie przygotowanie sadzenia-ków,−
ochrona plantacji przed zachwaszcze-niem,−
walka z chorobami i szkodnikami.Odmiany zalecane do produkcji ekolo-gicznej powinny charakteryzować się wyso-ką odpornością na wirusy (szczególnie Y i liściozwoju) oraz dużą odpornością na cho-roby bakteryjne i grzybowe, a zwłaszcza na zarazę ziemniaka, która powoduje najwięk-sze straty w plonie. W uprawie ekologicznej łatwiejsze są odmiany o bardzo krótkim i krótkim okresie wegetacji, ponieważ zbiera-ne są z pola na ogół przed największym na-sileniem zarazy. Odmiana przydatna do pro-dukcji ekologicznej powinna mieć odporność na wirus Y co najmniej 7 w skali 9-stopniowej, dość wysoką odporność na wirus liściozwoju (powyżej 5) oraz powinna być odporna na mątwika ziemniaczanego. Jeśli chodzi o odporność na zarazę ziemniaka, to cecha ta jest szczególnie ważna w odniesie-niu do odmian późniejszych. Powinny się one charakteryzować odpornością
wynoszą-cą co najmniej 5. Cechy idealnej odmiany do produkcji w warunkach ekologicznych to:
−
odporność na zarazę ziemniaka i waż-niejsze wirusy,−
szybkie tempo wzrostu,−
dobra jakość.W produkcji ekologicznej niezbędnym elementem przygotowania sadzeniaków jest podkiełkowywanie bulw, ponieważ m.in. przyspiesza ono wschody o 1-2 tygodnie i przesuwa wegetację na wcześniejszy okres, co pozwala na tzw. ucieczkę przed zarazą oraz powoduje wzrost plonów.
W uprawach ekologicznych jedynymi me-todami odchwaszczania plantacji są sposoby mechaniczne za pomocą powszechnie do-stępnych narzędzi (obsypnik, opielacz, brona zgrzebło, brona lekka, brona sprężynowa, łańcuch). Skuteczność tych zabiegów zależy od zachowania optymalnych terminów ich stosowania, które powinny uwzględniać roz-wój chwastów. Okres między zabiegami me-chanicznymi nie powinien być dłuższy niż 6-8 dni. W ekologicznych uprawach ziemnia-ków możliwe jest również wypalanie chwa-stów za pomocą specjalnych wypalarek, jak i oczywiście ręczne ich usuwanie.
Zwalczając zarazę ziemniaka – najważ-niejszą i najgroźnajważ-niejszą chorobę grzybową tej rośliny – na plantacjach ekologicznych powinno się stosować przede wszystkim działania profilaktyczne, takie jak: niszczenie źródeł zakażenia, przestrzeganie wczesnych terminów sadzenia, podkiełkowywanie sa-dzeniaków, uprawa odmian odpornych lub bardzo wczesnych i wczesnych.
Jedynymi fungicydami dopuszczonymi w produkcji ekologicznej są preparaty mie-dziowe. Są jednak limity ograniczające ich stosowanie. Limit ten wynosi obecnie do 8 kg czystej miedzi i ma być zmniejszony po roku 2006 do 6 kg.
Ziemniak Polski 2005 nr 1
26
W walce ze stonką w uprawach ekolo-gicznych pozostają głównie preparaty biolo-giczne dopuszczone do stosowania (wyciągi roślinne oraz mikroorganizmy). Jednym z preparatów roślinnych dostępnych na na-szym rynku jest wyciąg ze złocienia dalma-tyńskiego (perytryna naturalna). Jego sku-teczność zależy w dużej mierze od techniki stosowania.
Preparatem opartym na bazie mikroorga-nizmów jest Novodor. Warunkiem jego sku-teczności jest zjedzenie roślin przez larwy stonki. Należy podkreślić, że zwalcza on tylko najmłodsze stadia larwalne, tj. L1 i L2.
Jest to preparat bardzo wrażliwy na działanie światła i ciepła.
Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie od pięciu lat prowadzi badania dotyczące ekologicznej uprawy ziemniaka na dwóch typach gleb: lekkiej – w Jadwisinie (kom-pleks żytni słaby) i mocniejszej – w Osinach (kompleks żytni dobry). W obu miejscowo-ściach prowadzony jest pięciopolowy płodo-zmian dostosowany do kompleksu glebowe-go.
W systemie ekologicznym nie stosowano nawozów mineralnych i pestycydów z wyjątkiem dozwolonych preparatów mie-dziowych przeciwko zarazie ziemniaka i Novodoru oraz perytryny naturalnej przeciw-ko stonce ziemniaczanej. Pod ziemniaki sto-sowano kompost w dawce 30 t/ha w Osinach i obornik w dawce 25 t/ha w Jadwisinie. Chwasty zwalczano w sposób mechaniczny.
Wyniki porównywano z systemem inte-growanym, w którym stosowano nawożenie
N 80 kg/ha oraz P i K równoważące pobra-nie tych składników w rotacji zmianowania, jak również kompost w dawce 30 t/ha. Che-miczne zabiegi ochrony roślin stosowano z uwzględnieniem progów szkodliwości.
Badano 5 odmian jadalnych ziemniaka należących do różnych grup wczesności (Osiny): Bard, Bila, Baszta, Wolfram, Waw-rzyn oraz jedną skrobiową – Bzura. W Ja-dwisinie uprawiano tylko 3 odmiany, tj. Bard, Baszta i Wawrzyn. Używano 2 rodzajów sa-dzeniaków, tzn. podkiełkowywanych przez 4 tygodnie i niepodkiełkowanych. Po zbiorze określano wysokość plonu ogólnego i han-dlowego oraz jego jakość – tj. zawartość suchej masy, skrobi, witaminy C, azotanów – oraz smakowitość, ciemnienie miąższu su-rowego i po ugotowaniu.
Wyniki badań
Wysokość plonu bulw zależała od wszyst-kich badanych czynników, tzn. typu gleby, odmiany i sposobu przygotowania sadzenia-ków. Na glebie mocniejszej (Osiny) plon średnio dla odmian i sadzeniaków podkieł-kowanych wynosił 24,6 t/ha, a dla sadzenia-ków niepodkiełkowanych 22,3 t/ha. Na glebie bardzo lekkiej w Jadwisinie odnotowano wy-jątkowo niskie plony: dla sadzeniaków pod-kiełkowanych 12,1 t/ha i dla sadzeniaków niepodkiełkowanych 9,9 t/ha (rys. 1). Od-mianami wyróżniającymi się pod względem tempa wzrostu w początkowej fazie rozwoju oraz plonowania w uprawie ekologicznej były: Bard, Bila i Wolfram (uprawiane w Osi-nach). 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 .
Ekologiczny OSINY Ekologiczny JADWISIN
Integrowany OSINY
Bard Bila Baszta Wolfram Wawrzyn Bzura
Rys. 1. Wpływ systemu uprawy, typu gleby i sposobu przygotowania sadzeniaków na plon ogólny i handlowy ziemniaków (dt/ha) – średnio dla odmian (badania własne)
Ziemniak Polski 2005 nr 1 27 Nie stwierdzono istotnych różnic w
zawar-tości suchej masy i skrobi w porównaniu z uprawą integrowaną. Wystąpiły jedynie róż-nice odmianowe. Podobnie było w wypadku zawartości witaminy C. Jej Ilość zależała głównie od odmiany, a nie od systemu upra-wy i typu gleby. Największą zawartością wi-taminy C charakteryzowały się odmiany wczesne, tj. Bard i Bila.
Udowodniono natomiast istotne różnice w zawartości azotanów. Bulwy pochodzące
z uprawy ekologicznej miały istotnie mniej-szą zawartość azotanów niż pochodzące z uprawy integrowanej, chociaż w wypadku niektórych odmian zawartość tych związków w bulwach pochodzących z systemu ekolo-gicznego (szczególnie na glebie mocniej-szej) była również wysoka. Najmniej azota-nów zawierały bulwy pochodzące z uprawy ekologicznej na glebie lekkiej w Jadwisinie (rys. 2). 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450
-Ekologiczny OSINY Ekologiczny
JADWISIN
Integrowany OSINY
Bard Bila Baszta Wolfram Wawrzyn Bzura
Rys. 2. Zawartość azotanów (mg NaNO3/kg św. masy) w zależności od systemu uprawy,
typu gleby i odmiany (2002, 2003 – badania własne)
Smakowitość bulw zależała głównie od odmiany. Tylko w wypadku niektórych od-mian potwierdzono lepszy smak bulw po-chodzących z uprawy ekologicznej. Nie stwierdzono również zasadniczych różnic dotyczących ciemnienia miąższu surowego i po ugotowaniu. Najbardziej ciemniejącą od-mianą był Wawrzyn, szczególnie bulwy po-chodzące z uprawy integrowanej.
Podsumowując, należy stwierdzić, że wy-sokość plonu ziemniaków uprawianych w systemie ekologicznym jest ściśle uzależ-niona od typu gleby. Na glebie mocniejszej, o dobrych stosunkach powietrzno-wodnych, możliwe jest osiągnięcie plonu na zbliżonym poziomie jak w systemie konwencjonalnym.
Uzyskane przez nas wyniki dotyczące składu chemicznego bulw nie potwierdzają w pełni doniesień o dużo lepszej jakości ziem-niaków pochodzących z upraw ekologicz-nych. Na korzyść tych upraw przemawia jednak znacznie mniejsza zawartość azota-nów.
Literatura
1. Kuś J., Stalenga J. 1998. Plonowanie kilku odmian
ziemniaka uprawianych w systemach integrowanym i ekologicznym. – Rocz. AR Pozn. CCCVII; Rol. 52. Cz. 1: 169-174; 2. Sawicka B., Kuś J. 2000. Plon i jakość
produkcji. – Pamięt. Puł. 120: 379-389; 3. Zarzyńska
K., Goliszewski W. 2002. Produkcja ziemniaków w
gospodarstwach ekologicznych. Podręcznik Producen-ta Ziemniaka. IHAR Oddz. Jadwisin: 55-57
