Agrotechnika i mechanizacja
WYMAGANIA NAWOZOWE NOWYCH ODMIAN
ZIEMNIAKA WCZESNEGO NA GLEBACH LEKKICH
mgr Anna Wierzbicka
IHAR, Oddział w Jadwisinie, Zakład Agronomii Ziemniaka, 05-140 Serock e-mail: a.wierzbicka@ihar.edu.pl
awożenie wczesnych odmian ziemniaka jadalnego jest uzależnione od ich po-trzeb nawozowych i od terminu, w którym będziemy chcieli zebrać plon. W miarę opóźniania terminu zbioru stosujemy coraz wyższe dawki azotu. W warunkach standar-dowej uprawy polowej dobrze nawożone, uprawiane i pielęgnowane odmiany bardzo wczesne już w połowie czerwca (po 60 dniach od posadzenia) dają plony od 12 do 15 ton z hektara, natomiast przy zbiorze póź-niejszym o 2 tygodnie (po 75 dniach od po-sadzenia) można zebrać plon o ok. 10 ton wyższy. Aby go osiągnąć, należy dobrać odpowiednią odmianę oraz dostosować dawki nawozów mineralnych i organicznych do potrzeb pokarmowych odmiany.
Zabiegiem niezbędnym przy uprawie ziemniaków wczesnych jest podkiełkowywa-nie sadzeniaków. Podkiełkowywapodkiełkowywa-nie przy-spiesza nie tylko przebieg reakcji bioche-micznych w bulwach, ale również przebieg poszczególnych faz rozwojowych od wscho-dów aż do zasychania naci. Podkiełkowywa-nie wymaga pomieszczeń z dobrym oświe-tleniem (naturalnym lub sztucznym) o tempe-raturze ok. 15oC. Zwykle wykonuje się je w ażurowych skrzynkach. Gdy nie ma możli-wości podkiełkowywania sadzeniaków, do-brze jest je chociaż pobudzić przez okres 2 tygodni. Wieloletnie badania udowodniły, że plony uzyskiwane z roślin wyrosłych z pod-kiełkowanych sadzeniaków są o 3-5 t/ha wyższe w stosunku do plonów uzyskiwanych z sadzeniaków pobudzonych.
Podstawowym nawozem naturalnym pod ziemniaki jest obornik, który – zastosowany jesienią – poprawia właściwości fizyczne gleb. Obornik wywieziony na pole powinno
się od razu przyorać, aby nie dopuścić do zmniejszenia zawartości składników pokar-mowych. W dawce ok. 25 t/ha, zazwyczaj stosowanej pod ziemniaki, zawarte jest ok. 125 kg azotu, 63 kg fosforu i 150 kg potasu. Wykorzystanie przez wczesne odmiany ziemniaka uprawiane na wczesny zbiór obornika zastosowanego jesienią po zbiorze przedplonu wynosi ok. 20% (Kubicki, Roz-tropowicz 1972), czyli z dawki 25 t/ha rośliny pobierają ok. 25 kg azotu, 13 kg fosforu, 30 kg potasu, natomiast odmiany zbierane w pełni dojrzałości wykorzystują obornik w ok. 40% (tab. 1). Wcześniejsze badania wykaza-ły, że stopień wykorzystania składników z obornika zależy również od terminu jego przyorania; gdy po żniwach, to wykorzysta-nie wynosi 40-50%, gdy późną jesienią – 20--30%, a wiosną – 5-10%.
Powyższe ilości składników pokarmowych nie są wystarczające do uzyskania wysokie-go plonu i dlatewysokie-go konieczne jest również nawożenie mineralne.
W latach 2000-2005 na polu doświad-czalnym IHAR w Jadwisinie (gleba lekka kompleksu żytniego dobrego o odczynie kwaśnym – pH w KCl 4,9) przeprowadzono doświadczenia z 14 odmianami wczesnymi i bardzo wczesnymi (tab. 2), dla których okre-ślono wymagania nawozowe przy uprawie na wczesny zbiór (tab. 3) i po zakończeniu wegetacji (tab. 4). Zasobność gleby w pod-stawowe składniki pokarmowe – fosfor, po-tas i magnez – była odpowiednio: bardzo wysoka (P2O5 – 22,7 mg/100 g gleby),
wyso-ka (K2O – 15,5 mg/100 g gleby) i średnia
(Mg – 3,9 mg/100 g gleby), natomiast bardzo niska była zawartość węgla organicznego (0,65%).
Tabela 1 Wykorzystanie składników pokarmowych
i pobranie ich z dawki 25 t/ha przez rośliny wczesnych odmian ziemniaka przy zbiorze wróżnych terminach (Kubicki, Roztropowicz 1972)
Termin zbioru Procent Pobranie składników (kg) w 1. roku po zastosowaniu (dni od posadzenia) wykorzystania N P K
Po 60 i 75 dniach 20 25 13 30
W pełnej dojrzałości 40 50 25 60
Tabela 2 Odmiany ziemniaka badane w latach 2000-2005
Lata badań Grupa wczesności odmian
bardzo wczesne wczesne
2000-2002 Lord Vineta
2001-2002 Bard Molli
2002-2003 Rosalind Lady Claire
2002-2005 Denar Karatop 2003-2004 Delikat Vitara 2003-2005 Gracja Korona 2004-2005 Kuklik 2004 Felka* * badania w toku
Wymagania nawozowe odmian ziemniaka przeznaczonych na wczesny zbiór (60 i 75 dni od posadzenia)
Wymagania nawozowe odmian uprawianych na wczesny zbiór podzielono na podstawie badań na trzy grupy: małe, średnie i duże. Optymalne nawożenie azotem dla odmian o wymaganiach małych wynosi w tym terminie zbioru 50 kg, o wymaganiach średnich 70 kg, a dużych – 90 kg N/ha. Dawki większe od 100 kg N/ha przy uprawie na wczesny zbiór są nieopłacalne z powodu małego wy-korzystania azotu, który pozostając w glebie może zanieczyszczać środowisko. Wysoka dawka azotu wpływa ponadto na bujny roz-wój części nadziemnej roślin, a opóźnia gromadzenie plonu, i dlatego jej korzystny wpływ na plon we wczesnych terminach zbioru nie może się ujawnić.
Badania przeprowadzone w latach 1992- -1999 udowodniły, że dla odmian zbieranych po 60 dniach od posadzenia efektywność najniższej stosowanej w badaniach dawki azotu – 50 kg N/ha – była najwyższa i wyno-siła średnio 30 kg bulw na 1 kg azotu zasto-sowanego w nawozach, natomiast u odmian zbieranych po 75 dniach od posadzenia ta
sama dawka zapewniała efektywność na poziomie 76 kg bulw na 1 kg azotu, a istotne przyrosty plonu obserwowano również pod wpływem nawożenia azotem w dawce 100 kg/ha, dającej efektywność w wysokości 60 kg bulw na 1 kg azotu (Wierzbicka, Lis 2002).
Punktem wyjścia do ustalenia wymagań nawozowych odmian wczesnych jest plon wydany na poszczególnych poziomach na-wożenia. Z zależności pomiędzy przyrostem dawki azotu a przyrostem plonu bulw wy-znacza się dawkę azotu maksymalną biolo-gicznie, przy której wystąpił najwyższy plon bulw. Po przekroczeniu tej dawki plon spada. Czasami zdarza się, że wyliczone dawki maksymalne są bardzo wysokie, grożące niedopuszczalnie wysoką zawartością w bulwach szkodliwych azotanów. Dlatego wyznacza się dawki azotu nie maksymalne, lecz zalecane w uprawie. W tym celu oprócz wielkości plonu bierze się pod uwagę rów-nież inne wskaźniki. Wskaźnikiem stanowią-cym podstawę do wyliczenia zalecanych dawek azotu jest efektywność nawożenia wyrażona jako przyrost plonu bulw na 1 kg azotu zastosowanego w nawozach.
Ponad-to, głównie ze względu na jakość bulw i ochronę środowiska, jako dodatkowe wskaźniki do ustalenia zalecanych dawek azotu przyjmuje się następujące parametry:
ilość azotu pobrana z plonem, stopień wyko-rzystania azotu z nawozów oraz skłonności do gromadzenia azotanów (Wierzejska- -Bujakowska, Lis 1997).
Tabela 3
Wymagania nawozowe odmian przeznaczonych na wczesny zbiór (na glebach lekkich)
Wymaga-
nia nawoz. Dawka N kg/ha
Plon t/ha przy dawce Efektywność (kg bulw/1 kg N)przy** i zalecana dawka N Odmiana maks. biologicz. zale-cana maks. biolog. zalecanej dawce maks. dawce zalecanej Zbiór po 60 dniach Małe1 : Karatop 89 40 13,2 12,7 12 15
ok.50 kg/ha Bard 85 60 14,1 13,8 31 38
Molli 96 60 17,2 16,7 22 28
Średnio 90 53 14,8 14,4 22 27
Średnie: Lord 110 70 14,1 13,9 16 18
ok.70 kg/ha Denar 115 72 12,7 12,4 23 32
Średnio 113 71 13,4 13,2 20 25
Zbiór po 75 dniach
Małe: Felka* 63 42 12,5 12,4 19 26
ok.50 kg/ha Delikat 89 56 21,1 20,6 35 47
Średnio 76 49 16,8 16,5 27 37
Średnie: Korona 95 62 20,0 19,7 25 34
ok.70 kg/ha Karatop 84 64 25,1 24,7 54 64
Gracja 108 65 17,3 17,1 14 20 Denar 86 66 25,9 25,6 53 65 Kuklik 103 72 17,4 17,2 27 36 Vitara 94 74 22,1 21,5 61 69 Molli 95 78 27,5 27,2 43 46 Bard 123 80 24,6 23,6 39 48 Lord 124 80 26,6 26,2 25 34 Vineta 127 80 29,1 29,0 23 33 Średnio 104 72 23,6 23,2 36 45
Duże: Lady Claire 132 95 24,4 24,1 38 50
ok.90 kg/ha Rosalind 156 99 28,4 27,6 37 50
Średnio 144 97 26,4 25,9 38 50
* badania w toku, ** efektywność liczono w stosunku do dawki zerowej
1
zakresy dawek zalecanych w poszczególnych grupach:
małe – do 60 kg N/ha, średnie 61-80 kg N/ha, duże – powyżej 80 kg N/ha
Większość odmian zbieranych po 60 dniach od sadzenia ma małe wymagania, jeśli chodzi o nawożenie azotem (tab. 3). Po 75 dniach od sadzenia odmiany Lady Claire i Rosalind mają wymagania duże, Bard, De-nar, Gracja, Karatop, Korona, Kuklik, Lord, Molli, Vineta i Vitara wymagania średnie, a Felka i Delikat – małe.
Nawożenie mineralne powinno zawsze składać się z azotu, fosforu i potasu we wła-ściwych proporcjach. Jeśli nie ma specjal-nych zaleceń, to stosunek dawek poszcze-gólnych składników N:P:K w uprawie ziem-niaków jadalnych zarówno wczesnych, jak i późnych powinien wynosić 1:1:1,5-2,0. W związku z tym w zależności od ustalonej dawki N wyliczamy wysokość dawki fosforu i
potasu, jaką trzeba zastosować. Fosfor i potas zwykle stosujemy jesienią. Na przy-kład dla odmian wymagających nawożenia 50 kg N stosuje się następujące dawki fosfo-ru i potasu: 50 kg N/ha : 50 kg P2O5/ha: 75-
-100 kg K2O/ha.
Na glebach o niskiej kwasowości nawozy P i K należy stosować wiosną przed sadze-niem ze względu na lepsze ich wykorzysta-nie.
Wymagania nawozowe odmian
wczesnych zbieranych po zakończeniu wegetacji
Przy uprawie odmian wczesnych zbieranych w pełni dojrzałości (II lub III dekada sierpnia) zasady stosowania nawozów organicznych i mineralnych są takie same jak przy uprawie na wczesny zbiór. Mimo że wykorzystanie składników pokarmowych z obornika jest wyższe i wynosi ok. 40% (tab.1), konieczne
jest uzupełniające nawożenie mineralne NPK.
Średnio dla odmian dawka azotu przy zbiorze w pełnej dojrzałości wynosi ok. 120 kg/ha czystego składnika. Jednak nawożenie azotem dla odmian o wymaganiach małych wynosi 100 kg, o średnich 120 kg, a o wy-maganiach dużych 140 kg N/ha. Podziału odmian na trzy grupy pod względem wyma-gań nawozowych (wymagania małe, średnie i duże) dokonano na podstawie wieloletnich wyników badań (Wierzejska-Bujakowska 1996, Trawczyński 2004). Zakresy zaleca-nych dawek azotu w poszczególzaleca-nych gru-pach wymagań nawozowych wynoszą od-powiednio: poniżej 111 kg/ha, 112-133 kg/ha i powyżej 133 kg/ha. (tab. 4). Jak widać, dawki zalecane są mniejsze od maksymal-nych biologicznie, od 32 przy wymaganiach małych do 42 kg/ha przy wymaganiach średnich, natomiast ich efektywność jest wyższa średnio o 15 kg bulw na 1 kg N.
Tabela 4 Wymagania nawozowe odmian zbieranych po zakończeniu wegetacji
(na glebach lekkich) Wymagania
nawozowe Odmiana Dawka N kg/ha
Plon t/ha przy dawce Efektywność** kg bulw/1 kg N przy i zalecana dawka N kg/ha maks. biolog. zale- cana maks. biolog. zalecanej dawce maks. dawce zalec. Małe: Felka* 95 70 38,3 37,5 92 114 ok.100 Molli 122 79 29,9 29,2 57 80 do 111 Rosalind 127 88 36,5 35,9 47 61 Vitara 113 90 44,1 43,4 73 83 Delikat 127 92 40,8 39,6 83 101 Korona 120 94 39,1 38,4 66 77 Bard 124 97 26,9 26,2 68 80 Kuklik 136 100 33,8 33,2 60 76 Średnio 121 89 36,2 35,4 68 84 Średnie: Denar 155 114 43,8 43,2 74 95 ok.120 Gracja 166 119 33,1 32,4 40 50 111-133 Lady Claire 143 122 32,2 31,8 34 37 Karatop 173 126 40,6 39,7 86 110 Vineta 176 126 42,1 41,7 49 66 Srednio 163 121 38,4 37,8 57 72 Duże: ok.140 Lord 190 150 40,7 39,6 46 51 powyż. 133 * badania w toku,
Ponieważ nawozy azotowe są rozpusz-czalne w wodzie i łatwo ulegają wypłukaniu z gleby, wskazane jest dzielenie dawek azotu wyższych od 100 kg/ha na dwie części, a następnie wysiew ich w dwóch terminach. Dawkę azotu do 100 kg/hamożna stosować w całości przed sadzeniem. Przy wyższym nawożeniu (powyżej 100 kg N/ha) dawkę uzupełniającą do zalecanej wysokości
nale-ży wysiać na kilka dni przed wschodami ziemniaków (pod jeden z zabiegów pielę-gnacyjnych). Wysokość dawek nawozów fosforowych i potasowych, podobnie jak w wypadku odmian na wczesny zbiór, wyli-czamy z proporcji N:P:K jak 1:1:1,5-2,0. Krótką charakterystykę odmian zbadanych w latach 2000-2005 przedstawiono w tabeli 5.
Tabela 5 Wybrane cechy ogólne i użytkowe wczesnych odmian jadalnych ziemniaka Odmiana Miejsce wyhodowania Kolor miąższu Skórka Wielkość bulw Typ kuli-narny Smako-witość Odmiany bardzo wczesne
Bard HZ Zamarte jasnożółty
do żółtego żółta, gładka 8 AB 7 Denar HZ Zamarte jasnożółty
do żółtego żółta, gładka 8 AB 7,2 Felka HZ Zamarte,
O/Bonin jasnożółty żółta, gładka 8 B 7,2 Karatop Norika, Niemcy jasnożółty żółta, średnio
chropowata
8 AB 6,6
Lord HZ Zamarte jasnożółty żółta, gładka 8 AB 6,9 Molli Norika, Niemcy żółty żółta, gładka 7 B 7
Odmiany wczesne
Delikat Norika, Niemcy jasnożółty żółta, gładka 9 BC/B 7,5 Gracja HZ Zamarte jasnożółty żółta, średnio
gładka 7,5 BC/C 6,4
Korona HZ Zamarte jasnożółty żółta, gładka 9 B/AB 6,4 Kuklik HZ Zamarte jasnożółty żółta, średnio
gładka 7 B 7,2
Lady Claire A. Meijer B.V., Holandia
jasnożółty żółta, gładka 8 BC 6,9
Rosalind Europlant,
Niemcy żółty
czerwona,
gładka 8 B 6,9
Vineta Böhm-
Nordkar-toffel, Niemcy żółty
żółta, średnio gładka 8 B/AB 7,1 Vitara Europlant, Niemcy żółty żółta, średnio gładka 9 B 7,1
Wielkość bulw podano w skali 1-9 (wg COBORU), gdzie 9 – bulwy bardzo duże. Typy miąższu (kuli-narne): A – sałatkowy, miąższ zwięzły po ugotowaniu, bulwy dobrze kroi się w kostkę; B – wszech-stronnie użytkowy, C – mączysty, miąższ po ugotowaniu rozsypuje się. Smakowitość podano w skali 1-9 (wg COBORU), gdzie 9 – ocena najlepsza. Dobre odmiany jadalne uzyskują notę ≥ 7
Źródło: Charakterystyka... (2004)
Literatura
1. Kubicki K., Roztropowicz S. 1972. Ziemniaki wczesne. PWRiL Warszawa: 100 s.; 2. Charaktery-styka zarejestrowanych odmian ziemniaka. Pr. zbior. pod red. A. Głuskiej i K. Zgórskiej. Wyd. VII. IHAR Oddz. Jadwisin. 2004: 32 s.; 3. Trawczyński C.
2004. Zależność między dawką azotu a plonem od-mian ziemniaka. – Biul. IHAR 232: 131-140; 4. Wierz-bicka A., Lis B. 2002. Optymalizacja nawożenia azo-tem wczesnych odmian ziemniaka. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 489: 203-212; 5. Wierzejska- -Bujakowska A. 1996. Maksymalne biologicznie dawki
azotu dla 22 odmian ziemniaka i ich zmiana pod wpły-wem ochrony przed zarazą ziemniaka (Phytophthora infestans (Mont.) de Bary). – Biul. Inst. Ziemn. 46: 51-61; 6. Wierzejska-Bujakowska A., Lis B. 1997.
Wpływ nawożenia azotem na plonowanie i wykorzy-stanie azotu przez odmiany ziemniaka różniące się długością okresu wegetacji. Mater. I Kraj. Konf. Nauk. Hodowla roślin. Poznań, 19-20.11.1997: 517-521
