Wzory zachowań nauczycieli na zjawisko przemocy wobec dzieci

(1)

Jan M. Stanik

Wzory zachowań nauczycieli na

zjawisko przemocy wobec dzieci

Chowanna 1, 7-20

(2)

Wydawnictwo _{R. XLIII} _{T. 1} „Chowanna” Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2000 _(LIV) ₍₁₄₎ s. 7 20

A R T Y K U Ł Y

J a n M . STANIK

W z o r y z a c h o w a ń n a u c z y c ie li na z ja w is k o

p rz e m o c y w o b e c d zieci

Z bad an o za pom ocą ankiety-kw estionariusza 100-osobową grupę nauczy cielek (50 z klas I—III oraz 50 z klas V—V III) pięciu szkół podstaw ow ych z Sosnowca. U dział w badaniu był dobrow olny i anonim owy. Badanie m iało na celu udzielenie odpowiedzi n a 4 pytania:

1. W jakim stopniu nauczyciele postrzegają zjawisko przem ocy wobec dzieci w kategoriach problem u społecznego w Polsce?

2. Ja k przedstaw ia się wiedza badanych n a tem at konkretnych przejawów przem ocy wobec dzieci?

3. J a k a jest wśród badanych znajom ość możliwości i sposobów interwenq'i wobec w ystępow ania przemocy?

4. J a k a jest znajom ość wśród nauczycieli instytucjonalnych i praw nych rozw iązań w zwalczaniu przem ocy wobec dzieci?

W jak im stopniu nauczyciele postrzegają

zjaw isko przem ocy w o b e c dzieci w kategoriach

problem u społecznego w Polsce?

W celu ustalenia, ja k badani oceniają rozm iary przedm iotow ego zjawiska w Polsce, poproszono ich o wybór jednego z trzech stopni częstotliwości jego

(3)

8 A RTYKUŁY

występowania: „rzadko”, „stosunkow o często”, „powszechnie” . W yniki ich odpowiedzi przedstaw ia tabela 1.

T a b e l a 1 Ocena częstotliwości występowania przemocy w rodzinie

Częstotliwość przemocy w rodzinie Nauczyciele kl. I—III % Nauczyciele kl. V—VIII % I Powszechnie 17 34 7 14 24 Stosunkowo często 32 64 37 74 69 Rzadko 1 2 6 12 7 Z 50 100 50 100 100 X 2 = 8,08; d f= 2 ; a < 0,02

T abela 1 ukazuje, iż przew ażająca większość badanych oceniała wy stępow anie w rodzinach przem ocy wobec dzieci jak o zjawisko stosunkow o częste — 74% nauczycieli klas V— V III i 64% nauczycieli klas I—III. Z kolei przeszło dw ukrotnie częściej nauczyciele klas I—III ocenili to zjawisko jak o powszechne w p orów naniu z nauczycielami klas V— VIII — odpow iednio 34% i 14% . W reszcie bardzo m ało nauczycieli oceniło częstotliwość w ystępow ania tego zjaw iska n a poziom ie „rzad k o ” . W ynika stąd wniosek, że nauczyciele m ają dość powszechną, stereotypow ą świadom ość, iż w rodzinach „w ogóle” często w ystępują przypadki przem ocy wobec dzieci.

Przedstaw ione rezultaty skonfrontow ano z oceną rozm iarów tego zjąwiska w najbliższym otoczeniu badanych. Z ad an o im m ianowicie pytanie, „czy spotkali się z przypadkam i lub podejrzeniam i w ystępow ania przem ocy wobec dzieci w swej praktyce zawodowej?” W yniki ich odpowiedzi przedstaw ia tabela 2.

T a b e l a 2 Osobiste doświadczanie przypadków przemocy wobec dzieci

Występowanie Nauczyciele kl. I—III % Nauczyciele kl. V—VIII % Z Nie 27 54 44 88 71 Tak 23 46 6 12 29 2 50 100 50 100 100 X 2 = 14,02; d f = 1; a < 0,0005

(4)

Wzory zachowań nauczycieli na zjawisko przemocy wobec dzieci 9

T abela 2 wskazuje n a o dw rotną zależność — m ianowicie nauczyciele rzadko spotykają się z faktam i przem ocy wobec dzieci w swoim najbliższym środow isku. W d o d a tk u występuje tu jaskraw a, statystycznie isto tn a różnica między nauczycielami klas I—III a nauczycielami klas V—V III. Nauczyciele klas starszych bardzo rzadko zauw ażają przypadki przem ocy wobec dzieci w najbliższym swoim środow isku. Różnica ta, ja k wykażą dalsze badania, wiąże się z m niejszą wrażliwością poznaw czą nauczycieli klas V— V III w za kresie problem ów opiekuńczo-wychowawczych

K olejnym , interesującym zagadnieniem z p u n k tu widzenia postrzegania przez badanych zjawiska przem ocy w wymiarze problem u społecznego jest ich ocena, czy om aw iane zjawisko występuje tylko w rodzinach patologicz nych, czy też we wszystkich bez wyjątku. R ozkład odpowiedzi przedstaw ia tabela 3.

T a b e l a 3 Ocena występowania przemocy wobec dzieci ze względu na typ rodziny

Środowisko rodzinne Nauczyciele kl. I—III Nauczyciele kl. V—VIII £ We wszystkich rodzinach 40 32 72 W rodzinach patologicznych 10 18 28 £ 50 50 100 X2 = 3,16; d f = 1; a < 0,06

Z aw arte w tabeli 3 dane wskazują n a to, że praw ie trzy czwarte nauczy cieli uważa, iż zjawisko przem ocy wobec dzieci występuje we wszystkich rodzinach, a nie tylko w rodzinach patologicznych. Należy także podkreślić istnienie statystyczne istotnej różnicy między poglądam i nauczycieli klas I—III a klas V— V III w tej sprawie. Nauczyciele klas starszych częściej łączą występowanie przem ocy z rodzinam i patologicznym i, bo być m oże m ają mniejsze doświadczenie pedagogiczno-opiekuńcze niż nauczyciele klas I— III.

O statnim z badanych aspektów postrzegania przez nauczycieli przem ocy nad dziećmi w kategoriach istotnego problem u społecznego była ocena szkodliwości tego zjawiska w procesie wychow ania dzieci. U zyskane wyniki badań sprow adzono do 3 kategorii oceny: 1) „stosow anie przez rodziców przem ocy wobec dzieci jest zawsze zjawiskiem szkodliwym ”; 2) „przem oc nie jest zjawiskiem pożądanym pedagogicznie, ale są takie sytuacje, kiedy jej zastosowanie m oże być korzystne dla d o b ra dziecka”; 3) „stosow anie przem o cy jest potrzebne — pozw ala kontrolow ać dziecko i kierować jego rozw ojem ” . W yniki liczbowe dotyczące tego zagadnienia zawiera tabela 4.

(5)

10 ARTYKUŁY

T a b e l a 4

Ocena szkodliwości przemocy wobec dzieci

Stopień szkodliwości Nauczyciele kl. I—III Nauczyciele kl. V—VIII Z Zawsze szkodliwe 33 22 55 Dopuszczalne 16 27 43 Nieszkodliwe 1 1 2 I 50 50 100 X2 = 7,386; d f = 2 ; a < 0,06

D an e zaw arte w tabeli 4 świadczą, iż około połow a nauczycieli uważa, że stosow anie przem ocy wobec dzieci w rodzinie jest zawsze szkodliwe, n a tom iast 43% uw aża przem oc za dopuszczalną „w pewnych szczególnych sytuacjach” . O kazuje się jed n ak, iż w tej sprawie występuje także statys tycznie istotna różnica pom iędzy nauczycielami klas I—III a nauczycielami klas V— V III, k tó ra polega na tym, iż nauczyciele klas starszych częściej dopuszczają stosow anie przem ocy wobec dzieci — w pewnych szczególnych sytuacjach — niż nauczyciele klas I— III. W ynika to, ja k m ożna sądzić, z różnic w doświadczeniach ze swoimi podopiecznymi: dzieci m ałe są na ogół posłuszne i nie spraw iają kłopotów , dzieci starsze częściej bywają krnąbrne. Niewykluczone, że różnicę tę w części m ożna również próbow ać wyjaśniać niższą wrażliwością opiekuńczo-pedagogiczną nauczycieli klas sta r szych.

Jak przed staw ia się w ie d za badanych

na te m a t konkretnych p rz e ja w ó w

przem ocy w o b e c dzieci?

Sposób pojm ow ania przez nauczycieli przem ocy wobec dzieci scharak teryzow ano z p un k tu widzenia trzech aspektów: intencjonalności zachow ań, drastyczności zachow ań, m anifestacji zewnętrznych — czyli form tych za chowań.

Intencjonalność jak o kryterium zachow ań w definiow aniu przem ocy wobec dzieci uchw ycono na podstaw ie odpowiedzi na pytanie: „K tóre z poniższych kategorii zachow ań uznalibyście państw o za przem oc wobec dziecka?”

(6)

— świadome, zam ierzone zachow anie rodziców, m ające na celu wywołanie bólu, cierpienia fizycznego, psychicznego, lub zaniedbywanie dziecka; — zarów no świadome, zamierzone, ja k i niezamierzone zachow ania rodziców,

wywołujące cierpienie fizyczne, psychiczne, lub zaniedbywanie dziecka. N a podstaw ie udzielonych odpowiedzi, badanych zakw alifikow ano do jednej z dw óch grup:

— badani pojm ujący zjawisko przem ocy wobec dzieci w sposób wąski — ograniczający je wyłącznie do zachow ań świadom ych i intencjonalnych; — badani pojm ujący to zjawisko w sposób szeroki.

Rezultaty przeprow adzonej analizy zawiera tabela 5. W ynika z niej, że wśród nauczycieli klas V— VIII 56% (28 osób) badanych rozum ie przem oc wobec dzieci w wąskich kategoriach definicyjnych, a 44% (22 osoby) zjawisko to pojm uje szeroko. W śród nauczycieli klas I—III 40% (20 osób) rozum ie to zjawisko wąsko, a 60% (30 osób) — szeroko.

T a b e l a 5 Sposób pojmowania przez nauczycieli przemocy wobec dzieci

Intencjonalność Nauczyciele kl. I—III Nauczyciele kl. V—VIII E Definicja wąska 20 28 48 Definicja szeroka 30 22 52 E 50 50 100 X2 = 2,562; d f = 1; a < n.i.

Różnice te jed nak nie są statystycznie istotne i ogólnie m ożna stwierdzić, iż około 50% nauczycieli pojmuje przem oc wobec dzieci w sposób wąski — intencjonalny, a drugie 50% w sposób szeroki — również pozaintencjo- nalny.

Drastyczność ja k o kryterium zachow ań w definiow aniu przem ocy wobec dzieci uchwycono n a podstaw ie przeanalizow ania zakresu indyw idualnych — nieskrępow anych charakterystyk tego zjawiska przez nauczycieli w rezul tacie odpowiedzi n a pytanie otw arte ankiety: „W jak i sposób rozum ie Pan(i) pojęcie przem ocy wobec dziecka? Proszę k ró tk o opisać.”

N a podstaw ie analizy zebranego m ateriału badanych nauczycieli zaklasyfi kow ano do dw óch różnych kategorii: 1) uznających wąski typ definicji, obejmującej jedynie zachow ania o drastycznym charakterze; 2) uznających szeroki typ definicji, postrzegających jak o przem oc również zachow ania, które nie odbiegają znacznie od uznaw anych powszechnie za norm alne sposoby postępow ania z dzieckiem. W śród nauczycieli klas V— V III zdecydow ana

(7)

12 A RTYKUŁY

większość — 70% (35 osób), opow iadała się za wąskim typem definicji przem ocy wobec dzieci, a tylko 30% (15 osób) badanych traktow ało jak o przem oc również zachow ania nie odbiegające od przyjm ow anych przeciętnie wobec dziecka sposobów zachow ania. W śród nauczycieli klas I—III proporcje te wyniosły odpowiednio: 78% (39 osób) i 22% (11 osób). Różnica ta jest nieistotna statystycznie (%2 = 0,83) i ogólnie m o żna stwierdzić, iż około trzy czwarte nauczycieli za przem oc wobec dziecka uznaje tylko drastyczne przejawy zachow ań rodziców, co — ja k sądzę — jest zgodne z ogólnospołecz nym odczuciem n a ten tem at.

O statnim aspektem sposobu pojm ow ania przez nauczycieli przem ocy nad dziećmi jest sposób manifestacji, czyli form y przem ocy w indywidualnych definicjach badanych nauczycieli.

R ozpoznanie i ustalenie, jakie przejawy zachow ań włączali badani w k ate gorię przem ocy wobec dzieci, d o konane zostało n a podstaw ie udzielonych przez nich odpowiedzi n a otw arte pytanie ankiety: „Jakie form y zachow ań dorosłych uznałaby Pani za przem oc wobec dziecka?” U zyskane odpowiedzi zakw alifikow ano do jednej z dw óch kategorii, tzn. definicji wielowymiarowych — obejm ujących wszystkie form y przem ocy (fizyczną, psychiczną, seksualną i zaniedbywanie), lub definiqi ograniczonych — obejm ujących tylko jedną czy też dwie form y przemocy. W śród nauczycieli klas V— VIII 58% (29 osób)

3 4 8 5 1 6 2 9 10 11 12 14 13 2 4 28 3 0 2 3 2 2 2 9 21 2 6 18 2 7 19 31 25 20 32 15 16 17

H przem oc fizyczna ■ przem oc seksualna □ przem oc psychiczna Hzaniedbyw ;

Rys. 1. Przejawy i formy zachowań włączone przez badanych do kategorii „przemoc wobec dziecka” (w%)

%

(8)

P rz ej aw y i fo rm y za ch ow ań w łą cz on e pr ze z b ad an yc h do k a te g or ii „p rz em oc w ob ec d zie ck a ” (w % )

Wzory zachowań nauczycieli n a zjawisko przemocy wobec dzieci ₁₃

SO cd O „o Cd H ■8

$

Ж

a ä s §

3

o m •O Tt Я 3 ю Cd С P ■a 8 8

a

o a ’S_N Ьч a. ло_>» a о с Е С ( 3 и .а* 'R в __{С -д}_о_cd t » ’S 1 I с ■? -S N V3 ТЭ cd -ä p сл 8 >* Si *3 fi_и N & •Si ^ 6 I ^ & g N G

I

I « t Ж -8 S •g I N pv -O ^ а <u -û ^ a ^ £ та N

g

я

•й1 a ° 3 а 5 iS rrt N 2 35 .2 « c _{G n} . f ь £ -э - à S- § ü

£ 5

3 N cT ° g g « .Я •H g ? £■ э о tj

I ^ A

_{а в g}

о в “! ■В*.Ё С ft* -о ^ ^ "Я а . О и г >> *о ВД >■ Jp с ÛQ N !> cd (S и Ü о. ^ ^ cd о " S' о о о R Л л ä ТЭ N ^ cd

л

6 I

е 8 - 1 1 Р -g сл О сл О О N g J2 <U 8 ^ “ *Й сл сю а я г?_{СЛ Й} р .а s g " i ъ .g ей- H '51 4 53 N I I 73 '3 а S ĆA N cd О E °- S cd a> С С 0 а

* -s

1 I I I_{а О}

a с

о о cd 5 о 6 a 8

а

о " Jp •* 94P ^ cd ft) N

а u

3 'S ftp (U g сл cd а Л1 N о в О. . и „ З - 'И -а ‘2 ft* ö Ï й 5 ^ . 8" • 5 i s ; 2 Ł | - p - S Ł & > -S' -г ô cd Я 1 3 « . Д V л -а . u эт :§

'8 I

& В Э с. cd М чо

(9)

14 ARTYKUŁY

badanych prezentow ało definicje wielowymiarowe, a 42% (21 osób) definicje ograniczone. W śród nauczycieli klas I— III w każdej z tych dwóch kategorii znalazło się p o 50% (25 osób) nauczycieli. W ystępujące różnice między tymi grupam i nauczycieli są nieistotne statystycznie (%2 = 0,64).

W celu uzyskania bardziej szczegółowego obrazu dotyczącego sposobu pojm ow ania przez nauczycieli przem ocy nad dziećmi przedstaw iono im listę 32 przykładów różnych zachow ań rodziców wobec dzieci, aby badani nauczyciele zdecydowali, k tó re z tych zachow ań m ają ch arak ter przemocy. R ezultaty analizy przedstaw ia rysunek 1 i tabela 6.

Znajomość m ożliw ości i sposobów in te rw e n c ji

w o b e c w y s tę p o w a n ia przem ocy

Dopuszczalność społecznej in te rw e n c ji w rodzinę z problem am i przem ocy w o b e c dzieci

Zanim odpowiemy n a pytanie dotyczące znajom ości wśród nauczycie li możliwości i sposobów interwencji wobec zjawiska przem ocy nad dziećmi, ustalm y, w jakim stopniu w ogóle nauczyciele dopuszczają m ożliwość społecz nej ingerencji w sprawy rodziny w takich sytuacjach. D ane empiryczne potrzebne do tego ustalenia uzyskaliśm y n a podstaw ie d ok onanego przez nauczycieli w yboru jednej z trzech opcji zaw artych w ankiecie:

— „Sposób postępow ania rodziców z dziećmi, naw et jeśli stosują oni przem oc, jest ich pryw atną spraw ą i nikt nie pow inien się w trącać w ich życie”; — „Ingerencja w życie rodziny jest dopuszczalna w p rzypadkach szczególnie

drastycznych zachow ań — krzywdzących dzieci (np. ciężkie pobicie, zgwałcenie itp.)”;

T a b e l a 7 Rodzaje postaw wobec stosowania przemocy nad dziećmi

Postawa Nauczyciele kl. I—III Nauczyciele kl. V— VIII I Radykalna 45 32 77 Warunkowa 4 17 21 Liberalna 1 2 3 I 50 50 100 X2 = 10,687; d f = 2 ; a < 0,005

(10)

— „Stosow anie różnych form przem ocy przez rodziców pow inno być zawsze społecznie potępione i różnego rodzaju instytuq’e pow inny w takich sytuaq'ach ingerować w życie rodziny” .

N a podstaw ie uzyskanych odpowiedzi wydzieliliśmy trzy grupy postaw : 1) radykalna — uznaw anie konieczności społecznej interwencji w takich w ypadkach; 2) warunkowa; 3) liberalna — sprzeciwianie się możliwości inge rencji w rodzinę. D ane dotyczące tego podziału zawiera tabela 7.

Ja k w ynika z danych tabeli 7, przeszło trzy czwarte nauczycieli reprezentuje postaw y radykalne, nakazujące zawsze społeczną ingerenqç w życie rodzin, w których w ystępują przypadki przem ocy nad dziećmi. Jednocześnie dane te ujaw niają znaczną statystycznie różnicę pom iędzy wydzielonymi g r u p a m i

nauczycieli. Nauczyciele klas I—III są zdecydowanie bardziej radykalni w tej sprawie niż nauczyciele klas V—V III, co m oże wynikać z różnic w zakresie wrażliwości opiekuńczo-pedagogicznej wśród tych grup nauczycieli.

Postrzeganie w łasnej roli in te rw en c yjn ej w zg lę d em przypadków przem ocy w o b e c dzieci

W kolejnym pytaniu poproszono nauczycieli o wskazanie osób, k tó re ich zdaniem powinny zgłaszać odpow iednim instytucjom przypadki w ystępow ania przem ocy wobec dzieci w rodzinie. U zyskane dane sprow adzono do czterech kategorii: 1) znajom i — 72% ; 2) nauczyciele — 64% ; 3) rodzina — 53% ; 4) same dzieci — 36% . W yniki przedstaw ia rysunek 2.

%

Rys. 2. Powinność zgłaszania przypadków przemocy wobec dzieci w opinii badanych nauczycieli (w%).

(11)

16 ARTYKUŁY

J a k w skazują dane rysunku 2 w łasną, aktyw ną rolę interw encyjną wzglę dem stw ierdzanych przypadków przem ocy wobec dzieci przew iduje dwie trzecie nauczycieli, n atom iast jed n a trzecia nauczycieli desygnuje do tej roli innych. M yślę, że nauczyciele dobrze przygotow ani do swej pracy powinni praw ie w całości deklarow ać swoją aktyw ną rolę w tego typu sytuaq'ach.

Rodzaje w łasnych reakcji w o b e c dziecka

U zyskane na ten tem at wyniki bad ań (rys. 3) pozwoliły w yodrębnić czte ry typy reakcji: 1) reakcje pośrednie (64% ) — zgłoszenie przypadku prze łożonem u, pedagogow i szkolnem u lub porad ni pedagogiczno-psychologicz- nej; 2) reakcje nieformalne (28% ) — samodzielne działanie badanych w celu dalszego rozpoznania przypadku lub podjęcia samodzielnej pom ocy danej rodzinie; 3) reakcje formalne, bezpośrednie (6% ) — natychm iastow e zgłasza nie przypadku przem ocy lub jej podejrzew ania organom ścigania; 4) brak reakcji (2% ) — niepodjęcie żadnego działania.

% 100 O CJ) / 80 / 70 60 / 50 40 / 30 20 / 10 0 /

g brak reakcji g fo rm a ln e, bezpośrednie o nieformalne g pośrednie

Rys. 3. Rodzaje własnych reakcji n a podstawie deklarowanych zachowań (w%)

P o stu lo w an e przez nauczycieli fo rm y bezpośrednich działań praktycznych w o b e c p rzyp a d kó w przem ocy

W celu ustalenia owych postulow anych przez nauczycieli bezpośrednich działań praktycznych wobec przem ocy, zapytano ich, n a czym, ich zdaniem,

(12)

pow inna polegać pom oc w sytuacjach w ystępow ania w rodzinie tego zjawiska. Badani mogli w ybrać spośród przedstaw ionych propozycji te, które uznali za słuszne, lub też przedstaw ić własne projekty. U zyskane wyniki prezentuje rysunek 4. % 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Rys. 4. Postulowane przez nauczycieli formy działań praktycznych wobec przypadków przemocy

Legenda: A — Stanowisko preferujące karanie oraz inne restrykcje w stosunku d o rodziców (pkt. a, b, I) В — Stanowisko preferjącc udzielanie wsparcia rodzinie z problem am i przem ocy (pkt. c, d, e, g)

U zykane wyniki bad ań wskazują, że wśród nauczycieli występuje pew na niewielka przew aga postaw „pom ocow ych” nad „restryktyw nym i” w od niesieniu do sposobów rozw iązywania problem ów przem ocy w rodzinie.

P o stu low ane przez nauczycieli kierunki

działań ogólnospołecznych w zw alczaniu przem ocy w o b e c dzieci w rodzinie

W celu ustalenia postulow anych przez nauczycieli owych ogólnospo łecznych kierunków działań poproszono ich o ustosunkow anie się do przed stawionego w ankiecie katalogu przykładow ych czynności — koniecznych, ich zdaniem , w tw orzeniu w arunków do zwalczania przem ocy wobec dzieci w rodzinie. Uzyskane w tym zakresie wyniki przedstaw ia rysunek 5.

(13)

18 ARTYKUŁY

%

a b c d e f g h i

Rys. 5. Preferowane kierunki działań ogólnospołecznych w tworzemiu warunków do zwalczania przemocy wobec dzieci

Legenda: a — szkolenie nauczycieli, b — zaostrzenie przepisów prawnych, с — powoływanie instytucji specjalnych, d — edukacja rodziców przez szkoły, e — wprowadzenie obowiązku zgłaszania, f — edukacja społeczna przez massmedia, g — uodpam ianie dzieci, h — rozbudow a syslanu pomocy społecznej, i — p ro w ad zalie specjalnych rejestrów

Rysunek 5 pozw ala zauważyć, iż n a pierwszym miejscu w śród „preferow a nych kierunków działań” nauczyciele wymienili konieczność szkolenia nauczy cieli w tym zakresie, z czym — w kontekście poprzednich wyników badań — należałoby się w pełni zgodzić.

Znajom ość w śród nauczycieli

instytucjonalnych i p raw nych rozw iązań

w zw alczaniu przem ocy w o b e c dzieci

Znajom ość instytucji

W iedza nauczycieli n a tem at istniejących aktualnie w Polsce instytuq'i zajm ujących się zwalczaniem przem ocy wobec dzieci m a istotny związek

(14)

z podejm ow aniem przez nich celowych i skutecznych reakcji n a wykryte przypadki przem ocy. R ozpoznania wśród badanych w tej kwestii d ok o n an o za pom ocą analizy ich odpowiedzi n a otw arte pytanie: „Czy zna Pani ja kieś instytucje w Polsce zajm ujące się zwalczaniem przem ocy wobec dzieci w rodzinie?”

W rezultacie analizy sw obodnych wypowiedzi badanych ujaw niono, że aż 46% spośród nich nie zna żadnej wyspecjalizowanej instytuq'i zajmującej się zwalczaniem przem ocy wobec dzieci. Pozostali nauczyciele wymieniali takie instytucje, jak: organy ścigania, T P D , p oradnie psychologiczno-peda gogiczne, M O PS, telefon zaufania, W yspa. Odpow iednie dane empiryczne zawiera tabela 8.

T a b e l a 8 Znajomość wśród nauczycieli instytucji zajmujących a ę zwalczaniem

przemocy nad dziećmi

Znajomość instytucji Nauczyciele kl. I—III Nauczyciele kl. V—VIII £ Zna 32 22 54 Nie zna 18 28 46 £ 50 50 100 X2 =4,026; d f = 1 ; a < 0,05

Z danych w tabeli 8 wynika, iż wśród nauczycieli praw ie połow a nie zna instytucji wyspeq'alizowanych w zwalczaniu przem ocy wobec dzieci, co jest faktem żenującym. Lepiej w tym względzie w ypadają nauczyciele klas I— III, podobnie ja k w odniesieniu do innych poprzednich w skaźni ków.

Znajom ość przepisów praw a

dotyczących p ro b le m ó w przem ocy w o b e c dzieci

W celu rozeznania, ja k a jest wśród nauczycieli znajom ość uregulo wań praw nych dotyczących zwalczania przypadków przem ocy nad dziećmi, zapytano badanych o znane im polskie przepisy praw ne w tej kwestii. Uzyskane odpowiedzi ujawniły, że 71% badanych nauczycieli nie zna żadnych przepisów praw nych, a tylko 29% wymieniło K od eks R odzinny i O piekuńczy oraz K onw encję Praw Dziecka. Odpow iednie dane zawiera tabela 9.

(15)

2 0 ARTYKUŁY

T a b e l a 9 Znajomość przepisów prawa dotyczących przemocy nad dziećmi

wśród nauczycieli Znajomość przepisów prawa Nauczyciele kl. I—III Nauczyciele kl. V—VIII £ Zna 22 7 29 Nie zna 28 43 71 £ 50 50 100 X2 = 10,9278; d f = l ; a < 0,001

T abela 9 wskazuje, iż nauczyciele bardzo słabo znają przepisy dotyczące zwalczania przem ocy wobec dzieci, a w tym zakresie znacząco lepiej w ypadają nauczyciele klas I—III niż klas V— VIII.