• Nie Znaleziono Wyników

Ernst Tollers Revolutionsverstandnis

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Ernst Tollers Revolutionsverstandnis"

Copied!
9
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

_____________________ FOLIA LITIEBARIA 27. 1989 ______

Boiena C h o l uj

ERNST,TOLLERS REVOLUTIONSVERSTÄNDNIS

I n dem Drama "M asse Mensch" p l ä d i e r t E r n s t T o l le r e i n e r -s e i t -s f ü r d i e I d e e d e r G e w a l t l o s i g k e i t , a n d e r e r s e it s ab er l ä f l t e r S o n j a a l s V e r t r e t e r i n d i e s e r I d e e , " s c h u ld ig s c h u l d lo s " von d e r Bühne a b t r e t e n . Da T o l l e r s e i n S tü c k 1 9 2 1 , n a ch d e r N ie -d e r la g e d e r M ünchener R ä t e r e p u b lik in d e r F e s tu n g N ie d e r - s c h ö n e n f e ld v e r f a ß t h a t , t r ä g t man den E in d ru ck d a v o n , dafl d e r T e x t a l s N a ch r u f a u f d i e I d e e d e r G e w a l t l o s i g k e i t g e d a c h t i s t . Er s c h r i e b n o ch 1 9 3 3 t

Ich wer g e s c h e i t e r t , ic h h a t t e g e g l a u b t , dafl d e r S o z i a l i s t , d e r Gewalt v e r a c h t e t , nie mals Cewalt anwenden d a r f , ic h s e l b s t habe Gewalt ge-b r a u c h t und zur Gewalt a u f g e r u f e n * .

S e in e K r ie g s e r f a h r u n g e n b r a c h t e n i h n , w ie w ir w i s s e n , zu r V e r u r t e ilu n g j e g l i c h e r G ew a lta n w en d u n g , Er s y m p a t h i s i e r t e z u -s e h e n d -s m it d en I d e e n L a n d a u e r s , E i s n e r s , Mühsams und v o r a lle m T o l s t o j s . An L an da uer s c h r i e b e r a l s M itb e g rü n d er d e s " K u l t u r p o l it i s c h e n Bu ndes d e r J u g en d i n D e u ts c h la n d " in d e r H e id e lb e r g e r S t u d i e n z e i t 1 9 1 7 i

t. • .3

w i r müssen v o r a l l e n Dingen den K r i eg , d i e Armut und den S ta a t

bekämpfen, d er l e t z t h i n nur d i e Gewalt und n i c h t das Recht ( a l s B e s i t z ) k e n n t , und an s e in e S t e l l e d ie Gemein schaf t s e t z e n , w i r t s c h a f t l i c h ge-bunden durch den f r i e A l i c h e n Tausch von A r b e its p r o d u k te n gegen g l e i c h

-... л

E. T о l 1 e r , E ine Jugend in D eu ts ch lan d , t i n s ] E .. T о I 1 e r , Gesammelte Werke, Klinchen 1978, Bd. 4, S. 222.

(2)

w e r ti g e a n d e r e , d i e Gem einsc haft f r e i e r Menschen, d i e durch den C e i s t 2 b e s t e h t . D a m i t k n ü p f t e e r d i r e k t a n d e n P r o u d h o n s c h e n u n d L a n d a u e r s c h e n A n a r c h i s m u s a n . I n d e m s e l b e n B r i e f b e k e n n t e r , d a ß e r " [ . . . ] n o c h k e i n e K l a r h e i t “ b e s i t z e , " w e l c h e ä u ß e r e n B i n d u n g e n , w e l c h e d e t a i l - l i e r t e n F o r m e n d i e s e n e u e n I n h a l t e h a b e n m ü s s e n " . D i e h i s t o r i s c h e n E r e i g n i s s e z w i n g e n i h n r e c h t s c h n e l l zu E n t s c h e i d u n g e n , w a h r e n d d e s M u n i t i o n s a r b e i t e r s t r e i k s im F e -b r u a r 19 18 i n M ü nc he n w i r d e r n a c h E i s n e r s V e r h a f t u n g i n d a s S t r e i k k o m i t e e g e w ä h l t , w a s i hm d i e M ö g l i c h k e i t v e r s c h a f f t , e i n e n S t r e i k a u s n ä c h s t e r N ä he k e n n e n z u l e r n e n . Im N ovem ber 1918 t r e f f e n w i r i h n i n B e r l i n , A n f a n g 1919 g e h t e r n a c h M ü n c h e n , wo e r zum V o r s i t z e n e n d e s Z e t r a l r a t s d e r A r b e i t e r - u n d S o l -d a t e n r ä t e g e w ä h l t w i r -d . N ac h d e r E r m o r d u n g E i s n e r s am 2 1 . F e -b r u a r 19 19 w i r d ih m d i e L e i t u n g d e r USPD ü b e r t r a g e n . D a m i t i s t e r u n m i t t e l b a r m i t de m P r o b l e m d e r p o l i t i s c h e n A k t i o n k o n -f r o n t i e r t . D i e A l t e r n a t i v e " G e w a l t a n w e n d u n g o d e r G e w a l t l o s i g -k e i t " w i r d z u r F r a g e d e r p o l i t i s c h e n P r a x i s u n d n i c h t m e h r n u r d e r G e s i n n u n g . I n d e r I n t e n s i t ä t j e n e r r e v o l u t i o n ä r e n Mo-n a t e muß T o l l e r d e n K o n f l i k t z w i s c h e n dem " e t h i s c h e n " u n d " p o l i t i s c h e n " M e n s c h e n i n s i c h a u s k ä m p f e n . I n dem a u t o b i o -g r a p h i s c h e n W erk " E i n e J u g e n d i n D e u t s c h l a n d " s c h r e i b t e r 1 9 3 3 :

U nl ösba r s c h e i n t m ir d i e s e r W iderspruch, w e i l i c h ihn hande lnd e r l e b t h a t t e , und i c h suche , ihn zu formen. So e n t s t a n d mein Drama "Masse Mensch"^,

I n dem S t ü c k w i r d d e r W i d e r s p r u c h t a t s ä c h l i c h v o r a l l e m g e -f o r m t u n d n i c h t a u s g e t r a g e n , d . h . d i e E n t s c h e i d u n g w i r d dem

E. T o l l e r , B r i e f an Gustav L and aue r, [ l n : ] L i t e r a t e n an d e r Wand. Die Münchener R ä t e r e p ub l i k und d i e S c h r i f t s t e l l e r , h r g . von H.

V i e e e l , Gutenberg 1980, S. 338. 3

Ebenda. 4

(3)

Z u s c h a u e r U b e r l a s s e n . S i e k a n n r e c h t u n t e r s c h i e d l i c h a u s f a l l - e n , w i e T o l l e r a n d e u t e t s Es h a t e i n merkwürdiges S c h i c k s a l , d i e e i n e n s a g e n , es s e i k o n t e r r e v o l u -t i o n ä r , w e i l es d i e Gewalt v e r w e r f e , d i e a n d e re n , es s e i b o l s c h e v i s t i s c h , w e i l d i e T r ä g e r in de r G e w a l t l o s i g k e i t u n t e r g e h e ^ . D i e s e R e a k t i o n e n b e z i e h e n s i c h a u f d i e U r a u f f ü h r u n g d e s S t u c k s am 2 . O k t o b e r 1 9 2 1 . T o l l e r e r l e b t e a u s e i g e n e r E r f a h r u n g , d a ß im p o l i t i s c h e n H a n d e l n G e w a l t a n w e n d u n g bzw G e w a l t l o s i g k e i t a u f e n g s t e m i t d e r F ü h r e r p r o b l e m a t i k v e r b u n d e n i s t . E r s t e l l t d a h e r e i n S ch e m a a u f , i n dem e r d e r P r o t a g o n i & t i n , S o n j a I r e n e L . , d e r V e r -t r e -t e r i n d e r I d e e d e r G e w a l t l o s i g k e i t d e n N a m e n l o s e n g e q e n ü - b e r s t e l l t , d e r f ü r d i e g e w a l t s a m e R e v o l u t i o n e i n t r i t t . D i e -s e n b e i d e n F ü h r e r r ü c k t e r i n d e n V o r d e r g r u n d , w ä h r e n d e r d i e M a s s e i m H i n t e r g r u n d a g i e r e n l ä ß t . Um s i e w i r d e s n u r g e r u n -g e n : d i e F r a u i s t d a v o n ü b e r z e u g t , d a ß d i e M a s s e s c h w a c h u n d o h n m ä c h t i g i s t s d e r N a m e n l o s e m e i n t d a g e g e n , " M a s s e i s t F ü h -r e -r / M a ss e i s t K -r a f t “ 6 . T a t s ä c h l i c h t r e f f e n b e i d e B e h a u p t u n -g e n a u f d i e M a s se z u . Wie w i r a u s d e r G e s c h i c h t e w i s s e n , k a n n s i e s o w o h l o h n m ä c h t i g w i e a u c h m ä c h t i g s e i n , w o b e i e s w i c h t i g 1 s t , o b s i e a l s S u b j e k t o d e r O b j e k t im h i s t o r i s c h e n G e s c h e h e n a u f t r i t t . I n “ M a s s e M e n s c h " v e r m a g k e i n e r d e r b e i d e n F ü h r e r d i e M a s s e i n e i n S u b j e k t z u v e r w a n d e l n u n d d i e s a u s u n t e r -s c h i e d l i c h e n G r ü n d e n . D i e F r a u h a t e i n e n l e i d e r z u k l e i n e n F r e l r a u x n f ü r i h r e Ak-t i v i Ak-t ä Ak-t e n . S i e k ö n n t e e i n e p o t e n z i e l l e A n f ü h r e r i n i n d e r De-m o k r a t i e s e i n , w e i l s i e j e d e n e i n z e l n e n a c h t e t . W i r s e h e n , d a ß s i e v o r a l l e m i n d e r F a b r i k u n t e r d e n A r b e i t e r n s t a r k i s t . D o r t k a n n s i e d i e P r o l e t a r i e r a u f k l ä r e n u n d m i t i h n e n z u s a m -men d e n p o l i t i s c h e n K a i r p f o r g a n i s i e r e n . S i e e r k l ä r t i h n e n b e i s p i e l s w e i s e , d a ß M a s c h i n e n k e i n e F e i n d e s o n d e r n M i t t e l i n d e r r e v o l u t i o n ä r e n B e w e g u n g s i n d . Im “G e n e r a l s t r e i k , d e r am ^ Ebenda. 6 E. T o l l e r , Masse-Mensch, L l n i ] E. T о l 1 e r , P r o s a - B ri e fe -D r a m e n - G e d i c h t e , Hamburg 1979, S. 148.

(4)

A n f a n g d e s D r a m a s b e s c h l o s s e n w i r d , s o l l s i e d i e H a u p t r o l l e s p i e l e n . I n i h r e r A u s e i n a n d e r s e t z u n g m i t dem N a m e n l o s e n g e h t j e d o c h d e r G e d a n k e d e s G e n e r a l s t r e i k s v e r l o r e n . O bw oh l s i c h d i e H a n d l u n g im g e s c h l o s s e n e n Raum a b s p i e l t , h a t man d e n E i n -d r u c k , -dafl -d i e A r b e i t e r v o n dem N a m e n l o s e n zum K am pf a u f d i e S t r a ß e g e l o c k t w e r d e n . D i e A r b e i t e r , d i e i h r e B e t r i e b e v e r l a s s -e n , v e r w a n d e l n s i c h n u n i n e i n e n a m e n l o s e M a s s e . H i e r g e l -t e n n i c h -t m e h r d i e R e g e l n , v o n d e n e n e i n S t r e i k b e s t i m m t i s t . H i e r w i r k t d e r M e c h a n i s m u s d e r P r o p a g a n d a u n d n i c h t d e r A u f -k l ä r u n g , d e s w e g e n k a n n d i e F r a u v o r d e r M a s s e n u r r a t l o s s t e -h e n . S i e w e i ß , d a ß d i e M a s se s c h w a c h u n d o h n m ä c h t i g i s t , w e i l s i e u n a u f g e k l ä r t d e r P r o p a g a n d a d e s N a m e n l o s e n p r e i s g e g e -V b e n i s t . Man k a n n zum S c h l u ß d e n E i n d r u c k g e w i n n e n , d a ß S o n -j a am E n d e d i e M a s s e i m S t i c h l ä ß t . Im Nam en d e r G e w a l t l o s i g -k e i t w i l l s i e d e n G e f ä n g n i s w ä r t e r n i c h t i n L e b e n s g e f a h r b r i n -g e n , s i e v e r z i c h t e t a u f d i e F l u c h t , s i e z i e h t v o r , " s c h u l d l o s s c h u l d i g " z u s t e r b e n . S i e z i e h t s i c h d a m i t vom p o l i t i s c h h i -s t o r i -s c h e n G e -s c h e h e n z u r ü c k , w a s z u r F o l g e h a t , d a ß d i e M a s se d e r g e w a l t s a m e n F ü h r u n g d e s N a m e n l o s e n ü b e r l a s s e n w i r d . S i e h a t a b e r w e n i g M ö g l i c h k e i t , a n d e r s z u h a n d e l n . S i e e n t s t a m m t n ä m l i c h n i c h t d e r A r b e i t e r s c h a f t , w a s ü b r i g e n s d e r N a m e n l o s e i n s e i n e r P r o p a g a n d a g e g e n s i e im Kam pf um d i e M a s s e a u s n u t z t . E r s t a m m t im G e g e n s a t z z u i h r a u s dem P r o l e t a r i a t , d a h e r g l a u b t e r s i c h d a s R e c h t n e h m e n z u d ü r f e n , s i c h z u g l e i c h M a s s e u n d F ü h r e r z u n e n n e n . t M i t dem A r g u m e n t d e r H e r k u n f t w e i ß . e r z u g u t h a n t i e r e n . S o g a r d i e F r a u l ä ß t s i c h k u r z t ä u -s c h e n u n d i h n a l s S p r a c h r o h r d e r M a s s e v e r s t e h e n . S i e s a g t z u i h m : " D u . . . b i s t . . . M a s s e . . . D u . . . b i s t . . . R e c h t " 7 . S i e e r k e n n t d a s R e c h t d e r M a s s ę , d i e s i e h i e r a l s P r o l e t a r i e r v e r s t e h t , a u f F ü h r u n g u n d K r a f t a n , d e s w e g e n w i l l s i e i h r e E i n h e i t n i c h t z e r s t ö r e n . S i e m e r k t a b e r s c h n e l l , d a ß d i e s e E i n h e i t f a s t e i n e H e r d e n e i n h e i t i s t , d i e d a s W e rk d e s N am en -l o s e n a -l s e i n e s u s u r p a t o r i s e h e n F ü h r e r s 1 s t . E r b e h a u p t e t z w a r , d a ß d i e M a s s e K r a f t u n d F ü h r e r s e i , a b e r s i e i s t e s n u r a l s W e r k z e u g i n s e i n e r H a n d , Vom A u g e n b l i c k a n , wo e r d i e F ü h r e r r o l l e s p i e l t , l ä ß t e r d i e M a s s e n i c h t m e h r z u W o r t e

(5)

kom m en. S i e v e r l i e r t a l l e S e l b s t ä n d i g k e i t . ' S i e s p r i c h t n i c h t e i n a m l . S i e r u f t h ö c h s t e n s d i e L o s u n g e n , d i e d e r N a m e n l o s e a u s g i b t . Zu d i e s e r L e n k b a r k e i t b e f ä h i g m d i e M a s s e v o r a l l e m d i e I n s t i t u t i o n e n d e r G e w a l t , w i e " S c h u - l e n / K a s e r n e n / K r i e g " , wo a u c h d e r N a m e n l o s e g e s c h u l t w u r d e . D i e M a c h t w u r d e v o n i h n e n u n d d u r c h s i e J a h r h u n d e r t e l a n g U b e r d i e M a s s e a u s g e i i b t . D i e s e S t r u k t u r d e r M a c h t a u s ü b u n g w i r d j e t z t vom N a m e n l o s e n Ü ber no m m e n u n d a l s e i n z i g b e k a n n t e v o n d e r M a s se a k z e p t i e r t . S i e i s t n o c h n i c h t i m s t a n d e , d i e M a c h t s e l b s t a u s z u ü b e n o d e r s i e a n i h r e V e r t r e t e r z u v e r t e i l -e n . D e r N a m e n l o s e i s t m i t h i n d e i n M i t g l i e d d e r M a s s e , a b e r n i c h t i h r V e r t r e t e r i m p o l i t i s c h e n S i n n e . A l s F ü h r e r v e r m a g e r d i e M a s s e n u r a l s O b j e k t ’i m p o l i t i s c h e n K am pf z u b e h a n d -e l n . E s i s t m e i n e s E r a c h t e n s n i c h t z u f ä l l i g , d a ß s e i n G e g e n -s p i e l e r e i n e F r a u i s t , d e n n d i e F r a u e n k o n n t e n d e r S c h u l e d e r G e w a l t a n w e n d u n g , i n s b e s o n d e r e v o n 1 9 1 4 b i s 1 9 1 8 e n t w e i c h e n . S o n j a I r e n e L . k a n n s i c h v o n d e r M a s s e d i s t a n z i e r e n , n a c h d e m s i e e r k a n n t h a t , d a ß d i e a u f g e h e t z t e Mange k e i n e r e i n p r o l e -t a r i s c h i s -t , d a ß s i e n a c h a n d e r e n P r i n z i p i e n h a n d e l t .

Masse i s t n i c h t h e i l i g . Gewalt sc h uf Masse / B e s i t z u n r e c h t sc h uf Masse / Masse i s t T ri eb aus Not / I s t g l ä u b i g e D em ut.,. / I s t grausame R a c h e ; , , /

1 s t b l i n d e r Sklave D i e M a s s e i s t a l s o e i n n e g a t i v e s G e b i l d e , vom S t a a t e g e s c h a f -f e n . " D i e M a s s e w a r M o l o c h " w i e d e r S t a a t u n d G o t t , s a g t S o -n j a , w as a b e r n i c h t a l s e i n e A n k l a g e g e m e i n t i s t . I n d e r S c h l u ß s z e n e w i r d d e r M a s s e d i e G e m e i n s c h a f t i m a n -a r c h i s t i s c h e n S i n n e g e g e n ü b e r g e s t e l l t . I m D ra m a b i l d e n M a s s e u n d G e m e i n s c h a f t d e n s e l b e n G e g e n s a t z w i e im a n a r c h i s t i s c h e n D e n k e n G e s e l l s c h a f t u n d G e m e i n s c h a f t . E i n s t . . . / G e m e i n s c h a f t . .. / Werkverbundenes f r e i e s V o l k . . . / Werkverbund-» ne f r e i e Menschheit / W erk-Volk'^. 8 Ebenda, S. 151, 9 Ebenda, S. 166. Ebenda, S. 166 f .

(6)

U n t e r dem w e r k v e r b u n d e n e n V o l k k a n n d a s V o l k l n d e n B e t r i e b e n v e r s t a n d e n w e r d e n , o b w o h l am A n a r c h i s m u s d a m i t m e h r g e m e i n t i s t . S o w o h l b e i L a n d a u e r a l s a u c h b e i Mühsam s i n d d a s a l l e W e r k t ä t i g e n , d i e im G e i s t e d e r G e m e i n s a m k e i t e i n e E i n h e i t b i l -d e n , d . h . s o w o h l A r b e i t e r a l s a u c h I n t e l l e k t u e l l e . D as Dra ma " M a s s e M e n s c h " e n t s t a n d a u f G r u n d d e r h i s t o r i -s c h e n A u -s e i n a n d e r -s e t z u n g d e r KPD m i t d e r USPD, a n d e r T o l l e r 19 19 a k t i v t e i l n a h m . E r a b s t r a h i e r t j e d o c h im D ra m a vom Do-k u m e n t a r i s c h e n . E r v e r a l l g e m e i n e r t d a s g a n z e G e s c h e h e n zum M e c h a n i s m u s d e r s o z i a l e n R e v o l u t i o n u n d n e n n t s e i n Werk im U n t e r t i t e l : " E i n S t ü c k a u s d e r s o z i a l e n R e v o l u t i o n d e s 2 0 . J a h r h u n d e r t s " . E r v e r s u c h t z u z e i g e n , d a ß d i e s e R e v o l u t i o n a n i h r e n e i g e n e n G e s e t z e n , a n d e r R a c h e l u s t c fe r Menge s c h e i -t e r -t e . D i e I d e e d e r G e w a l t l o s i g k e i t i s t u n t e r d i e s e n B e d i n -g u n -g e n z u r N i e d e r l a g e v e r u r t e i l t . S i e m ü ß t e , w i e w i r v o n G and la i h e r w i s s e n , s e h r l a n g e Z e i t e i n g e ü b t w e r d e n . Im D ram a b r i c h t a b e r s e h r s c h n e l l d e r Z o r n d e r l e i d e n d e n M a ss e a u s ; v o n d e r a u t o r i t ä r e n F ü h r u n g h ä n g t n u r n o c h d i e I n t e n s i t ä t d e s A u s-b r u c h e s a s-b . S o n j a I r e n e L . muß v e r l i e r e n , a u c h w e nn s i e b i s z u l e t z t k o n s e q u e n t b l e i b t , d e n n i h r e K o n s e q u e n z im G e f ä n g n i s w i r d z u r I n k o n s e q u e n z i n d e r p o l i t i s c h e n P r a x i s . S i e s a g t zum Nam en-l o s e n :

[ . . . ] k e i n Hensch d a r f Menschen t ö t e n um e i n e r Sache w i l l e ' ' .

S i e b l e i b t j e d o c h s c h u l d i g , d e n n um i h r e r G e w a l t l o s i g k e i t -s i d e e w i l l e n w i r d z w a r d e r e i n e W ä r t e r g e r e t t e t , a b e r z u g l e i c h w i r d d i e M a s s e d e r P o l i t i k d e s N a m e n l o s e n u n d d a m i t d e r Ge«- w a i t Ü b e r l a s s e n . Dem Dram a z u f o l g e i s t d i e G e w a l t l o s i g k e i t s i d e e i n d e r s o -z i a l e n R e v o l u t i o n zum S c h e i t e r n v e r u r t e i l t , w a s n i c h t h e i ß t , d a ß s i e irr. r e v o l u t i o n ä r e n G e s c h e h e n ü b e r h a u p t n i c h t r e a l i -s i e r b a r i -s t . T o l l e r d e u t e t d a s im l e t z t e n G e s p r ä c h d e r F r a u m i t dem N a m e n l o s e n a n . D e r N a m e n l o s e s a g t :

(7)

"Du l e b s t zu f r ü h " , worauf d ie Frau a n t w o r t e t "Du l e b t e s t g e s t e r n / Du

12

l e b s t he u t e / und b i s t morgen t o t / Ich ab e r werde ewig" . 4 . T o l l e r k o n z e n t r i e r t s i c h b i s zum E n d e d e s S t ü c k s a u f d i e R e l a t i o n e n F ü h r e r - M a s s e - P r o l e t a r i a t - M e n s c h , w o m i t e r - b e w u r t t o d e r u n b e w u ß t - a n d a s P r o b l e m d e r p o l i t i s c h e n R e v o l u t i o n a n -k n ü p f t , d i e im Dram a n i c h t m e h r t h e m a t i s i e r t w i r d . A n g e s i c h t s d e r N i e d e r l a g e d e r s o z i a l e n R e v o l u t i o n s c h e i n t s i e a b e r d i e e i n z i g m ö g l i c h e A l t e r n a t i v e z u i h r z u s e i n , w e i l s i e d i e S t r u k t u r e n d e r M a c h t a u s ü b u n g v e r ä n d e r t , w a s d e r L ö s u n g v o n s o z i a l e n P r o b l e m e n z u v o r k o m m e n m u ß t e , d a m i t im p o l i t i s c h e n Kam pf n i c h t d i e V e r b i t t e r u n g d i e M a s s e n z u d e t e r m i n i e r e n b e -g i n n t . F ü r T o l l e r w a r D e m o k r a t i e d i e j e n i g e , " d i e v o n u n t e n h e r , i n F o rm d e r R ä t e d e m o k r a t i e e r w ä c h s t " . E r v e r b a n d m i t d i e -s e r D e m o k r a t i e v i e l H o f f n u n g . G e r a d e a u s d i e s e m G r u n d e k r i -t i s i e r -t e e r i n s e i n e r " J u g e n d i n D e u t s c h l a n d " ; d i e R a t e v o n 1 9 1 8 i n s o s c h a r f e r F o rm :

" M i tt e Dezember f a h r e i c h zum RatekongreB nach B e r l i n . H i e r s o l l t e s i c h e n d l i c h d e r p o l i t i s c h e W i ll e d e r de u t sc he n R e vol ut io n z e i g e n . Welche Zer-f a h r e n h e i t , welc hes Unwissen, welchen Mangel an W il le n zur Macht b e w e ist e r l Der d e u tsc he Rätekongreß v e r z i c h t e t f r e i w i l l i g au f d i e Macht, das u n v e r h o f ft e Geschenk d e r R e v o l u t i o n , d i e Räte danken ab, s i e u b e r l a s s e n das S c h i c k s a l der Republi k dem Z u f a l l s e r g e b n i s fra g w ü rd i g e r Wahlen des u n a u f g e k l ä r t e s Volks [ . . . ] . In j e d e r p a r l a m e n t a r i sc h e n Republik s i n d die M i n i s t e r dem R e i c h st a g v e r a n t w o r t l i c h , d i e Räte besti mm en, daß d i e Volk-skommissare ohne d i e K o n t r o l l e und unabhängig vom W i ll e n des Z e n t r a l r a t s r e g i e r e n mögen. Die Republi k h a t s i c h s e l b s t das T o d e s u r t e i l g es pro c

h-13 en D i e R a t e b e g i n g e n n a c h T o l l e r d e n g l e i c h e n F e h l e r , d e n d i e F r a u m e i n e s E r a c h t e n s i m D ra m a b e g e h t , S i e t r e t e n v o n d e r B ü h n e a b , a n s t a t t d i e t a t s ä c h l i c h e n V e r t r e t e r d e s V o l k e s z u w e r d e n . T o l l e r h a t t e e s s c h w e r , s i c h z u e i n e r d e r b e i d e n I d e e n , G e w a l t o d e r G e w a l t l o s i g k e i t z u e n t s c h e i d e n . A l s A n h ä n g e r d e r 12 Ebenda, S. 167. ^ T o l l e r , Eine J u g e n d , . . , S. .112 f .

(8)

D em o k ra tie w u a te e r : d i e A r b e it e r m üssen s e l b s t k a m p f r e if und r a a c h tr e if w erd e n . Er b e h a u p te t, s o g a r , daß e s A u g e n b lic k e g i b t wo d i e A r b e it e r in a s s e s i c h m it d e r W affe in d e r Hand w ehren muß. D ie G ew a lt d a r f a b e r n i c h t a u s d e r p o l i t i s c h e n M an ip ula -t i o n e i n e s F U h rers e r f o l g e n , s o n d er n muß d a s R e s u lt a t , d er E n ts c h lu ß d e r g a n z en A r b e i t e r s c h a f t s e i n , d i e b e r e i t i s t , im Kampfe O p fer zu b r in g e n . H ie r n ä h e r t s i c h T o l l e r E r ic h Müh-sam B e id e t r e t e n g e g e n d i e A k t iv ie r u n g und R e v o lu t io n ie r u n g d e r A r b e i t e r d u rch e i n e p r o v o z i e r t e N ie d e r la g e a u f . T o l l e r s c h r e i b t ü b e r d i e d e u t s c h e R e v o lu t io n 1 9 2 5 s

£ s i e 3 ward e i n e Mumie, d e r e n S c h a u s t e l l u n g h e u t e noch, we r weiß ob mor-gen d i e R e g i e r e r d ul de n. Warum e r l o s c h so j äm m erl ich * d i e Flamme von

1918? Das P r o l e t a r i a t h a t t e d i e Macht. Aber h a t t e es den W i l le n zur Macht? Euch, uns a l l e fand d i e Stunde u n v o r b e r e i t e t . Denn h ä t t e n w i r ge f wuBt, das E n tsc he i de nd e zu t u n , k e i n e r wäre so m ä chti g gewesen, w i de r u n s e rn W i l l e n zu h a n d e l n , d i e R ev ol uti on pr e is z u g e b e n den a l t e n

Gewal-t e n 14. Wären d i e d e u t s c h e n A r b e i t e r a u f e i n e R ä t e r e v o lu t io n v o r -b e r e i t e t g e w e s e n , h ä t t e d ie G e w a l t l o s i g k e i t e i n e c h a n ce g e -h a b t , a l s p o l i t i s c h e s M i t t e l und p o l i t i s c h e K u ltu r r e a l i s i e r t zu w e r d e n . In d ie se m F a l l w äre d e r N am en lo se Ü b erh au p t n i c h t g la u b w ü r d ig g e w e s e n , d a g e g e n S o n ja I r e n e L. I n s t y t u t Germanin t y k i U niw e rsyte t Warszawski

Bożena CholuJ

REWOLUCJA W ROZUMIENIU ERNSTA TO LLERA

W a r t y k u l e p t . " E r n st T o l l e r s R e v o lu t i o n e v e r st l i n d n i a " ( " R e w o lu c j a w rozum ie niu E r n s t a T o l l e r a " ) a u t o r k a a n a l i z u j e dram at "Masse Mensch" ("Ma-s a c z ł o w i e k " ) głów nie w o d n i e s i e n i u do Zagadnień r e w o l u c j i i prawa do

(9)

u ż y c i a przemocy. Dramat t a n nożna roz um ie ć ja k o próbę r o z w ią z a n i a kon-f l i k t u miedzy aktywnym d z i a ł a n ie m p ol it yc z nym a et ycznym , c z y l i be z uży-c i a przemouży-cy.

T o l l e r j a k o p i s a r z i r e w o l u c j o n i s t a z M o n a c h ij s k ie j R e pu bl iki Rad • t a r a s i e * j e d n e j s t r o n y p r z e d s t a w i ć h i s t o r y c z n y roz rac hunek N ie z a l e ż n e j S o c j a l d e m o k r a c j i (USPD) z Komunistyczne P a r t i a Niemiec (KPD) w k w e s t i i o r

-gan iz ow a ni a ru chu r o b o t n i c z e g o , z d r u g i e j za ś buduje s c h e m a t , według k t ó -reg o t e n ruch s i e r o z w i j a . N ajw ię cej uwagi pośw ie cą problem aty ce przywód-cy i masy.

W dotychczasowych b ad a n ia ch nad t w ó r c z o ś c i ą T o l l e r a n i e zwrócono u - wagi na r o z r ó ż n i e n i e masy i robotników w "Masse Me nsch", k t ó r y w oma-wianym t u a r t y k u l e odgrywa z a sa d n ic z y r o i « . J e s t ono podstawą do z roz u -m i e n i a p o d t y t u ł u dra-m atu: "E in StUćk aus d e r s o z i a l e n Re vo lut io n des 20. Ja h rh u n d e r t e " ( " S z t u k a z o kr esu t e w o l u c j i s o c j a l n e j XX w i e k u " ) , a zatem i z a g a d n i e n i a przemocy. Wprawdzie T o l l e r n i e p i s z e o r e w o l u c j i p o l i t y c z -n e j , j ed -nak ż e ona j aw i s i e j a k o r e a l n a a l t e r n a t y w a do r e w o l u c j i s o c j a l -n e j , w k t ó r e j t ru d-n o j e s t un i kn ą ć przemocy, j a k wynika z dram atu.

K onkluzj ą rozważań na te m at r e w o l u c j i w rozu m ieniu T o l l e r a j e s t s t w i e r d z e n i e , że u podstaw s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n y c h prze mian l e ży m y śle ni e de m okrat ycz ne, a n i e przemoc d z i a ł a n i a p o l i t y c z n e g o .

Cytaty

Powiązane dokumenty

Jego wykład o fizyce ping-ponga, wielokrotnie prezentowany i słuchany z ogrom- nym zainteresowaniem przez rzesze fizyków, uczniów, nauczycieli (Foton 76) został

Prof. do śmierci był członkiem zwyczajnym sekcji filologiczno-historycznej Saksońskiej Akademii Nauk w Lipsku oraz - od lat - Polskiej Akademii Umiejętności w

berg 2001, 2006 oraz: Überlegungen zum deutsch-tschechischen Sprachkontakt, [w:] Slavistische Studien zum 11. Internationalen Slavistenkongress in Pressburg,

Sama wiara, zdaniem ojca Häringa, jest dziełem moralnym wolności, wypły- wającej z mocy miłości i to w niej dokonuje się spotkanie najwyższej Prawdy – Boga

XIX wieku wypowiedź – z najbardziej bodaj znanego opisu parku – zwraca uwagę na wątki, które starałem się uwypuklić: ogród jako miejsce reprezentacji, władzy

On the other hand, the Evangelions, a species of homunculi, the core achievement of future Japanese technology, are presented by Hideaki unlike mechanical, cruel or passive

Electricity will be produced by renewable energy sources; hydro, geothermal, biomass, wind, solar Transport system with fuel cell cars consumes electricity and biogas converted

On top of the intelligent searching tool, an easy to use yet powerful Labeling Tool, shown in Figure 1, is built which assists historians to link name-references mentioned in a