Peter M ariot
g r a f i c z n y m o d e l s t r u k t u r y p r z e s t r z e n n e j t a t r w y s o k i c h LE M O D È L E G R A PH IQ U E DE LA PRÉSEN TA TIO N DE LA STR U C TU R E DE LA H A U TE TA TRA
GRA PH IC M O D EL OF TH E HIGH TA TRA S STRU CTU RE
N a przykładzie Tatr Wysokich autor zastosował metodę graficznego modelowania stru ktur przestrzennych. Określił model przestrzenny (chorotyp) położenia (choremę pod wójnej bariery, choremę dwóch osi komunikacyjnych), model przestrzenny (chorotyp) struktury (choremę trzech stref, choremę dwóch typów ośrodków) i model przestrzenny (chorotyp) asymetrii (choremę asymetrii powiązań terytorialnych). M odele elementarne tw orzą graficzny model syntetyczny struktury przestrzennej Tatr Wysokich, który pozwala na określenie specyficznych cech przestrzennej organizacji omawianego regionu.
1. WSTĘP
B adania prow adzone obecnie przez geografów na w szystkich obszarach św iata corocznie w zbogacają bazę danych charakteryzujących różne form y tu rystyki. Dane te są przydatne przy tw orzeniu bazy teoretycznej geografii turyz- mu, która przede w szystkim kieruje sw oją uwagę na odkryw anie i form ułow anie pew nych obiektyw nych praw idłow ości, które tw orzą podstaw ę teoretyczną każ dej nauki.
W przeprow adzonych badaniach stosow ane s ą różne m etody - od elem en tarnych analiz po skom plikow ane m odelow anie m atem atyczne, np. dotyczące siły graw itacyjnej ośrodków turystycznych. Stosow anie rozm aitych metod je s t Wzbogacaniem i rozszerzaniem w iedzy w zakresie geografii turyzm u, dlatego pow inniśm y tę w iedzę rozwijać.
W prezentow anym artykule zastosow ana zostanie m etoda graficznego mo delow ania struktur przestrzennych (na przykładzie regionu T atr W ysokich), któ ra rozbudow ana była dopiero przed parom a latami (C 1 i f f - O r d 1975, B r u n e t 1980, T h e r y 1988). Słow accy geografow ie zastosow ali tę metodę w badaniach N iziny W schodnio-Słow ackiej ( B r u n e t , L e h o t s k y, P o d o i a k 1989), strefy przy sztucznym zbiorniku G abćikovo (L e h o t s k y, M a r i o t 1992) i Spisa ( L e l i o t s k y , P o d o l a k, S z e k e l y l 993).
G raficzne m odele struktur przestrzennych złożone są z elem entarnych m o deli przestrzennych - tzw. chorem ów , które ukazują je d n ą z podstaw ow ych, po jedynczych struktur organizacji przestrzeni. Chorem y (a także jednostki hierar chicznie w yższe - chorotypy) o kreślają indyw idualność i w yjątkow ość struktury przestrzennej obszaru ja k o zjaw iska niepow tarzalnego. Ich definiow anie i iden tyfikacja zw iązane są z odkryw aniem przestrzennych aspektów organizacji ob szaru, wcześniej określanych za pom ocą innych pojęć, np. centrum -peryferie, graw itacja, struktura, oś, potok, bariera, sym etria, dom inacja itp. (B r u n e t 1980, T h e r y 1988). Przydatność m odeli graficznych wynika przede w szy stkim stąd, że d a ją o n e pew ne uogólnienia, są przeglądow e, um ożliw iają szybką, w ygodną i łatw ą kom unikację w geografii, planow aniu przestrzennym , szkolnic tw ie itp. N ależy rów nież podkreślić, że m odele graficzne są nie tylko ułatw io nymi schem atam i map, ale odkryw ają podstaw ow e struktury obszaru i ich logi czną form ę ( L e h o t s k y , M a r i o t 1992).
2. GRAFICZNY M ODEL TATR WYSOKICH
2.1. M ODEL PRZESTRZENNY (CHOROTYP) POŁOŻENIA 2.1.1. M ODEL (CHOREM A) PODW ÓJNEJ BARIERY
Region słow ackiej części T atr W ysokich je s t najw yższą częścią Karpat Za chodnich i całej Słow acji. Fakt ten w rzeczywistości kształtuje w yraźną specy fikę położenia Tatr, k tórą je s t istnienie podwójnej przyrodniczej i politycznej bariery przy ich północnej krawędzi.
B arierę przyrodniczą tw orzy głów ny grzebień T atr W ysokich, który prze biega na długości 26 km i m a kształt długiego półokręgu, skierow anego ku po łudniow i. Z achodnie przełęcze położone są na wysokości poniżej 2000 m n.p.m., najw yższe szczyty grzebienia m ają ponad 2600 m wysokości. Ze w zglę du na duże am plitudy rzeźby terenu (często w ynoszące ponad 640 m) i nachyle nie stoków w ynoszące ponad 24°, m asyw T atr W ysokich je st niedostępny za rów no z południa ja k i z północy, i tworzy w yraźną barierę kom unikacyjną, któ ra praktycznie uniem ożliw ia kontakty na kierunkach pó łn oc-południe (w obu kierunkach). W zdłuż głów nego grzebienia T atr biegnie granica m iędzy Słow a c ją i P o lsk ą która nadaje charakter podwójnej bariery północnem u regionowi T atr W ysokich. Intensyw ność kontaktów m iędzynarodow ych je s t tu także
linii-tow ana przepisam i prawnym i. N a skutek w ystępow ania od strony południowej naturalnej bariery T atr N iskich, region znajdujący się m iędzy tymi dwom a pas mami górskim i (Tatram i Wysokimi i Niskimi) jest otwarty tylko z dwóch stron - z zachodu i ze w schodu (rys. 1).
< c = >
Rys. 1. Model przestrzenny (chorotyp) położenia: I - podwójna bariera; osie komunikacyjne o znaczeniu: 2 - ponadregionalnym, 3 - regionalnym, 4 - lokalnym, 5 - wewnątrzregionalnym,
6 - wjazdy i wyjazdy do oraz z regionu, 7 - dostępność komunikacyjna
Dessin 1. Le modèle spatial (chorotype) de la situation: 1 - double barrière; axes de comm uni cation à l'importance: 2 - ultrarégionale, 3 - régionale, 4 - interrégionale, 5 - locale, 6 - entrées
dans et sorties de la région, 7 - accessibilité de communication
2.1.2. M ODEL (CHOREM A) TRZECH OSI KOMUNIKACYJNYCH
C harakter barier północnej granicy regionu T atr W ysokich decydująco od działyw a na to, że głów ne osie kom unikacyjne tego regionu przecinają prze strzeń w kierunku w schód-zachód. Rozwój gospodarczy regionu spow odow ał pow stanie trzech hierarchicznie i funkcjonalnie zróżnicow anych, równoległych osi kom unikacyjnych, rozm ieszczonych na różnych wysokościach.
P ołudniow ą granicę regionu tw orzy w ażny dla kraju kotytarz kom unika cyjny (biegnący na wysokości 6 7 0-900 m n.p.m.), łączący zachodnią i w scho dnią Słow ację. Biegnie nim droga kolejow a Ż ilina-K ośice, a także odcinek dro gi m iędzynarodow ej E -5 0 . W zw iązku z tym funkcją dom inującą tego korytarza je st funkcja tranzytow a z dużą intensyw nością ruchu. O dcinek S vit-P oprad z li czbą 10 tys. sam ochodów na 24 godziny należy do najbardziej uczęszczanych odcinków sieci drogowej w Słow acji, a intensywność ruchu w ciągu roku ulega stosunkow o m ałym wahaniom.
W ybitnie tranzytowy charakter ma korytarz komunikacyjny biegnący w zdłuż południowej granicy regionu T atr W ysokich. Szczególnie w ażną rolę odgiyw a tu kanał w prow adzający, któty um ożliw ia wjazd do tego regionu. Rolę najw aż niejszego ośrodka w jazdow ego do regionu Tatr W ysokich pełni od kilkudzie
V V V V V V V V V V V 1
■<---> 4 < — — >■ 5
^ 6
sięciu lat Poprad, dla którego funkcja ta, obok przem ysłow ej, adm inistracyjnej i kulturalnej, stanow i podstaw ę egzystencji i rozwoju tego m iasta.
Jakkolw iek rozwój południowej osi kom unikacyjnej regionu T atr Wysokich je s t ju ż liczony w stuleciach to jed n ak jeg o oś środkow a (tzw. „D roga W ol
ności” biegnąca na w ysokości 850-1350 m n.p.m .) pow stała dopiero przed pa rom a dziesiątkam i lat i to w zw iązku z rozwojem turystyki na tym terenie. Ta li nia kom unikacyjna zabezpiecza w zasadzie w ew nętrzne kontakty regionalne po między w ażnym i ośrodkam i turystycznym i T atr, a zachodni wjazd do tego re gionu m ożem y uznać ja k o je d n ą z głównych bram prow adzących do T atr W yso kich. Intensyw ność ruchu na poszczególnych odcinkach osi kom unikacyjnej w a ha się od 700 do 2500 sam ochodów na 24 godziny. N ajw iększą intensywność ruchu odnotow uje się na odcinku Stary S m okovec-T atranska Łom nica (2600 sa m ochodów w ciągu 24 godzin). Ze względu na duże w ahania sezonow e inten sywności ruchu kołow ego oraz jeg o negatyw ne skutki w postaci zanieczysz czenia pow ietrza, w sezonie letnim ruch kołow y je s t zamknięty.
Południow a i środkow a oś kom unikacyjna regionu je s t połączona kilkoma krótkim i drogam i lokalnym i, zapew niającym i łączność punktów wyjściowych położonych przy południow ej granicy z ośrodkam i turystycznym i zlokali zow anym i w zdłuż środkowej osi kom unikacyjnej. T aką rolę p ełnią nie tylko od cinki sieci drogow ej, ale rów nież zbudow ane specjalnie dla tych celów drogi kolejow e (Ś trb a-Ś trb sk e Pleso, P oprad-S tary Smokovec, P oprad-T atranska Łom nica).
T rz e c ią najbardziej w ysuniętą na północ i najwyżej przebiegającą (1 4 0 0 - 2000 m n.p.m .) oś kom unikacyjną regionu T atr W ysokich tworzy tzw. „M agis trala T atrzańska” . Jest to szlak turystyczny, który łączy obszary turystyczne na południow ych stokach powyżej granicy lasu, w kierunku zachód-w schód. Szlak ten je s t w ykorzystyw any przede wszystkim w sezonie letnim. W brew swojem u w yraźnie w ew nątrzregionalnem u znaczeniu je s t to specyficzna oś kom unika cyjna, stanow iąca ważny odcinek sieci kom unikacyjnej Tatr W ysokich. Połącze nia „M agistrali T atrzańskiej” z niżej p o ło żo n ą rów noległą do niej „D rogą W ol ności”, zapew niają znakow ane szlaki turystyczne biegnące generalnie w kie runku północ-południe.
2.2. M ODEL PRZESTRZENNY (CHOROTYP) STRUKTURY 2 .2 .1. M ODEL (CHOREM A) TRZECH STREF
A spekt struktury je s t cechą n ajw ażn iejszą która zapew nia w ew nętrzną dy- ferencjację regionu T atr W ysokich i um ożliw ia zróżnicow anie go na trzy specy ficzne strefy, układające się od południa ku północy. N ajlepiej m ożem y te strefy odróżnić stosując kryterium w ysokości. K ażda strefa różni się od pozostałych szeregiem cech, np. charakterem rzeźby terenu, w artościam i cech klim atycz nych, długością okresu w egetacyjnego, w rażliw ością ek o lo g iczn ą w aloram i
tu-rystycznymi krajobrazów , użytkow aniem , charakterem osadnictw a, rytm em cza sowym działalności gospodarczej itd. (rys. 2).
Rys. 2. Model (chorema) trzech stref: 1 - grunty orne, 2 - lasy, 3 - turnie, 4 - wrażliwość śro dow iska przyrodniczego (duża, ekstremalna), 5 - klimat uzdrowiskowy, 6 - granica parku
narodowego
Dessin 2. Le modèle des trois zones: 1 - terres arables, 2 - forêts, 3 - cimes, 4 - sensibilité du milieu naturel (grande, extrême), 5 - climat des stations balnéaires, 6 - limite du Parc National
N ajniżej p ołożoną (6 5 0 -8 0 0 m n.p.m.), południow ą strefę stanowi „kraj obraz chłodnej kotliny”, której stoki są łagodnie nachylone od podnóża T atr ku rzece Poprad. C harakter tej przestrzeni określa łagodna fliszow a rzeźba terenu ze stożkam i fluw ioglacjalnym i i fluw ialnym i. W om awianej strefie praktycznie nie ma przydatnych terenów do upraw iania narciarstw a zjazdow ego, m imo że pokrywa śnieżna w ystępuje tu przeciętnie 80-12 0 dni w roku. Pierw otna w e getacja uległa likw idacji, gdyż pow stały tu tereny uprawne, łąki i częściow o Pastwiska. Tereny te m ają duże znaczenie dla ochrony Tatrzańskiego Parku N arodow ego. A trakcyjność turystyczna tej strefy nie zależy bezpośrednio od po tencjału przyrodniczego, ale od je j położenia. Leży ona bowiem w bezpośre dnim sąsiedztw ie T atr W ysokich, a więc rów nież w sprzyjających w arunkach percepcji panoram y Tatr.
Południow a strefa T atr W ysokich je s t w ykorzystyw ana głów nie przez ro l nictwo. N a życie m ieszkańców om awianej strefy od działu ją dw a czynniki - sto sunkowo stabilny zw iązek z podażą pracy w rolnictw ie i przem yśle oraz se zonow e zatrudnienie w usługach, które w yraźnie zw iększa liczbę m iejsc pracy dla kobiet.
Ś rodkow ą strefę tw o rzą obszary położone na wysokości 800-1 60 0 m n.p.m. Do strefy tej należy zaliczyć północną część m asywu T atr W ysokich zróżnico w aną licznym i dolinam i zorientow anym i generalnie w kierunku p ó łn o c -p o łudnie. W ysokości bezw zględne w ahają się tu od 110 do 310 m, a przeciętne nachylenie stoków rośnie w kierunku środka pasm a górskiego od 6° do 20°. Strefa ta sprzyja klim atoterapii; lasy iglaste oczyszczają pow ietrze i w zimnej
połow ie roku zachm urzenie schodzi poniżej granicy pasm górskich. Oprócz sprzyjających w arunków terenow ych rów nież warunki klim atyczne, a zw łaszcza w ystępow anie pokryw y śnieżnej 140-180 dni w roku, um ożliw iają rozwój spor tów zim ow ych. N ieom al c a łą strefę środkow ą Tatr W ysokich pokryw ają lasy św ierkow e, które w górnych partiach przechodzą w kosodrzewinę. Ze względu na intensyw ne zagospodarow anie turystyczne, środow isko przyrodnicze poten cjalnie je s t tu bardzo silnie zagrożone, a jeg o ochronę zapew nia status parku na rodow ego. A trakcyjność turystyczną podnosi m ożliw ość w yjazdu do najwyższej strefy T atr W ysokich oraz sprzyjające w arunki dla upraw iania sportów zim o wych.
O sposobie użytkow ania obszarów w strefie środkowej regionu w ysokogór skiego d ecydują interesy ochrony środow iska przyrodniczego i rozw oju turys tyki. W alory przyrodnicze są czasow o i przestrzennie lim itowane. R ów nież bu dow nictw o obiektów i osiedli je s t ograniczone przestrzennie. Rytmem życia m ieszkańców strefy k ierują dw a wyraźne sezony turystyczne: letni (m aj-w rze- sień) i zim ow y (styczeń-m arzec). C harakterystyczną cechą obu tych sezonów je s t natężenie intensyw ności zw iązków przestrzennych z jej szerokim (turyści)
i wąskim (zatrudnieni) otoczeniem .
P ółnocn ą strefę regionu T atr W ysokich tworzy jąd ro m asywu, rozm iesz czone na w ysokościach 1600-2600 m n.p.m.. Strefa ta m a ekstrem alnie zróż nicow aną rzeźbę terenu (różnice wysokości w ynoszą 640 m i w ięcej), kształto w an ą w ystępow aniem dolin polodow cow ych, karów i skalistych ścian o nachy leniu ponad 38°. N ależy ona do obszarów chłodnego w ysokogórskiego klimatu, który charakteryzuje się niskim i tem peraturam i pow ietrza, częstym i silnymi w iatram i i opadam i, oraz niestabilnością pogody. Ze względu na d u żą liczbę dni z pokryw ą śnieżną (1 8 0 -2 2 0 dni w roku) strefa ta m a najbardziej dogodne w arunki do upraw iania sportów zim owych. Do wysokości 2300 m n.p.m . roz pow szechnione są alpejskie gatunki roślin. W szystkie elem enty środowiska przyrodniczego w rażliw ie reagują na działalność człow ieka, dlatego ta prze strzeń należy do najściślej chronionej strefy T atr W ysokich. W alory krajobrazu w ysokogórskiego stanow ią o bardzo dużej atrakcyjności tego terenu.
Ze względu na n iełatw ą dostępność tego terenu oraz konieczność ochrony przyrody, użytkow anie północnej strefy T atr W ysokich ogranicza się w yłącznie do szlaków turystycznych i to głów nie w sezonie letnim. O sadnictw o ogranicza się tylko i w yłącznie do schronisk wysokogórskich, które służą jak o baza wyjś ciow a dla turystów pieszych i alpinistów . Rytmem życia na tym obszarze kierują w arunki przyrodnicze.
2.2.2. M ODEL (CHOREM A) DWÓCH TYPÓW OŚRODKÓW
W cześniej om aw iane trzy strefy regionu T atr W ysokich są m. in. zróżnico w ane pod w zględem charakteru osadnictw a i lokalizacji osiedli zarów no we
w nątrz strefy i poza jej przestrzenią. W północnej strefie osadnictw o praktycz nie nic w ystępuje. W strefie środkowej oraz południow ej pow stały dw a typy ośrodków, zróżnicow anych zarów no funkcjonalnie, ja k rów nież ze względu na charakter zw iązków przestrzennych, struktur zabudow y przestrzennej, rozw oju dem ograficznego itp. (rys. 3).
E □ 1 O © 2 : : : -3 'Y / y // ŻM 4 M -< --- 5 --- 6
Rys. 3. M odel (chorema) dwóch typów ośrodków: I - miejskie ośrodki i wiejskie gminy bez funkcji turystycznej, 2 - ośrodki turystyczne, 3 - zaplecza ośrodków miejskich, 4 - zaplecza ośrodków turystycznych, 5 - pow iązania ponadregionalne, 6 - powiązania wewnątrzregionalne
Dessin 3. Le modèle (chorema) des deux types des centres: 1 - centres urbains et communes rurales sans fonction touristique, 2 - centres touristiques, 3 - dépendances des centres urbains, 4 -
dépendances des centres touristiques, 5 - liens intrerégionaux, 6 - liens ultrarégionaux
W strefie południow ej d om inują trzy ośrodki (Poprad, Svit, Keżm arok), któ re p o siadają w szystkie cechy ośrodków m iejskich - bazę p rzem ysło w ą gęstość Zaludnienia, gęstość zabudow y m ieszkaniow ej, infrastrukturę sp o łecz n ą dodatni naturalny i m igracyjny ruch ludności, w ysoką podaż m iejsc pracy i w zw iązku z tym intensyw ny ruch w ahadłow y ludności. Ruch ten je s t decydującym czyn nikiem, który oddziałuje na w ielkość stref podm iejskich każdego z w ym ienio nych tu ośrodków m iejskich. H ierarchicznie dom inuje Poprad, który posiada najszersze pow iązania przestrzenne, toteż jeg o strefa podm iejska pokryw a się ze strefami K eżm arku i Svitu. C harakterystyczną cech ą powiązań tego typu ośrod ków z ich strefam i podm iejskim i są całoroczne stabilne związki osiedli w iej skich z tymi ośrodkam i w postaci dojazdów do pracy, do szkół, sklepów, ośrod ków służby zdrow ia itp.
C harakterystycznym typem osadniczym regionu w ysokogórskiego s ą ośrod ki turystyczne strefy środkowej (Śtrbske Pleso, Smokovce, Tatranska Łom nica). Ośrodki te zlokalizow ane były około 100 lat tem u, natom iast ośrodki strefy po łudniowej są znacznie starsze i m ają kilkaset lat. O sadnictw o regionu w ysoko górskiego z założenia przeznaczone było do pełnienia funkcji turystycznej. O d działyw ało to na ich strukturę zabudow y, która charakteryzuje się niskim udzia
łem funkcji m ieszkaniow ej i produkcyjnej, oraz wysokim udziałem funkcji tu rystycznej i usługow ej. N ajw ażniejszym czynnikiem kształtującym występujące tu ośrodki je s t ich położenie w Parku N arodow ym . T a lokalizacja zadecydow ała o pierw szeństw ie ochrony środow iska przyrodniczego przed inną działalnością człow ieka i w yw arła dom inujący w pływ na ujem ny bilans rozwoju liczby mie szkańców tej strefy.
O środki strefy środkowej są rozm ieszczone w zdłuż jednej osi kom unika cyjnej. Pom iędzy nimi pow stały m niejsze osiedla z funk cją turystyczną. W ich związkacli przestrzennych mniej w ażną rolę odgryw ają pow iązania z innymi elem entam i sieci osadniczej regionu w ysokogórskiego. Znacznie w ażniejsze są ich ponadregionalne pow iązania, przekraczające granice państwa.
2.3. M ODEL PRZESTRZENNY (CHOROTYP) ASYMETRII
2.3.1. M ODEL (CHOREM A) ASYMETRII INTENSYWNOŚCI ZWIĄZKÓW TERYTORIALNYCH
D użą atrakcyjność turystyczną przestrzeni T atr W ysokich zapew nia kolejna specyficzna cecha tego regionu, ja k ą je s t rozwój intensywnych powiązań z za pleczem , które przekraczają granice państwa. K ierunek tych potoków m a wy raźnie asym etryczny charakter (rys. 4). Przepływ z zew nątrz do tego r e g i o n u jest kilkakrotnie intensyw niejszy niż przepływ z regionu tatrzańskiego do jeg o oto czenia. N ajw iększą asym etrię odnotow uje się w zakresie intensywności poto ków przyjeżdżających tu turystów (corocznie odw iedza Tatry W ysokie do 5 min
Rys. 4. Model (chorema) asymetrii intensywności związków terytorialnych: I - krajobrazy rolnicze, 2 - krajobrazy leśne, 3 - krajobrazy wysokogórskie, 4 - intensywność potoków ruchu
wychodzących oraz wchodzących do regionu, 5 - granica parku narodowego Dessin 4. Le modele (chorema) de l'asymétrie d'intensité des liens territoriaux: 1 - paysages agricoles, 2 - paysages forestiers, 3 - paysages de haute altitude, 4 - intensité des torrents partant
turystów ), natom iast z przestrzeni T atr w yjeżdża poza ich region w celach turys tycznych tylko kilkaset osób. Asymetryczne potoki charakteryzują rów nież zw ią zki handlow e regionu w ysokogórskiego, które nie przekraczają jed n ak granic państwa.
3. W NIOSKI
Syntetyczne ujęcie elem entarnych m odeli przestrzennych regionu T atr W y sokich um ożliw ia stw orzenie graficznego m odelu, który przedstaw ia
najważ-f / V V V V 1
Rys. 5. M odel graficzny struktury przestrzeni Tatr Wysokich: 1 - podw ójna bariera, 2 - osie ko munikacyjne, 3 - wjazdy i wyjazdy z regionu, 4 - dostępność komunikacyjna, 5 - obszary rolni cze, 6 - lasy z funkcją uzdrowiskową, 7 - pustka wysokogórska (turnie), 8 - wrażliwość środowi ska przyrodniczego, 9 - granica Parku N arodowego i jego strefy ochronnej, 10 - miasta i wsie bez tunkcj i turystycznej, 11 - ośrodki turystyczne, 12 - zaplecze ośrodków miejskich, 1 3 -z a p le c z e ośrodków turystycznych, 14 - intensywność potoków wychodzących i wchodzących do regionu Dessin 5. Le modèle graphique de la structure de l'espace de la Haute Tatra: 1 - double barrière, 2 - access de comm unication, 3 - entrées dans et sorties de la région, 4 - accessibilité de commu nication, 5 - terrains agricoles, 6 - forêts remplissant la fonction curative, 7 - déserts de haute alti tude (cimes), 8 - sensibilité du milieu naturel, 9 - limite du Parc National et de sa zone protec trice, 10 - villes et villages sans fonction touristique, 1 1 - centres touristiques, 12 - dépendances des centres urbaines, 13 - dépendances des centres touristiques, 14 - intensité des torrents sortant
niejsze częściow e struktury organizacji przestrzeni T atr W ysokich (rys. 5). Po jedyncze struktury nie p ojaw iają się oddzielnie lecz w e w zajem nych kontaktach
i zw iązkach.
Z astosow anie m etody graficznego m odelow ania T atr W ysokich wzbogaca nas o poznanie zróżnicow ania specyficznych cech organizacji przestrzeni regio nu. Zidentyfikow anie elem entów przestrzeni je s t tu ważne dlatego, że um oż liwia określenie konkretnych zagadnień, które w przyszłości m ogą stać się ce lem badań geograficznych. Byłoby ciekaw e zbadanie, które cechy regionu sło w ackiej części T atr W ysokich kształtują czynniki obiektyw ne (np. położenie, środow isko przyrodnicze), a które czynniki subiektyw ne (funkcja turystyczna, sieć osadnicza itp.). Przy poszukiw aniu odpowiedzi na te pytania dobrze byłoby zastosow ać m etodę graficznego m odelow ania do określenia struktury prze strzennej polskich Tatr.
BIBLIOGRAFIA
B r u n e t R., 1980, La com position des modèles dans l'analyse spatiale, L'espace géographique, nr 4, s. 253-265.
B r u n e t R. , L e h o t s k ÿ M., P o d o 1 â k P., 1989, G eograficky m odel regionàlneho
s y s té m u -p r ik la d Vÿchodoslovenskej niziny, Architektura a urbanizmus, nr 3, s. 139-146.
C l i f f A., O r d J. K., 1975, M odel building a nd the analysis o f spatial pattern in human
geography, Journal o f the Royal Stat. Soc., nr 37, s. 297-348.
L e h o t s k ÿ M. , M a r i o t P., 1992, Socioekonomické aspekty vÿstavby vodného diela Gab-
ôikovo, Sbornik Ceské geografické spolećnosti, z. 4, s. 232-243.
L e h o t s k ÿ M., P o d o 1 â k P., S z é k e 1 y V., 1993, Modèle d um système régional:
Spis en Slovaquie, L'Espace Géographique, nr 2, s. 125-131.
M a z u r E. a kol., 1985, Krajinnâ synteza oblasti Tatranskej Łomnice, Veda, Bratislava. M 1 â d e k J., a kol., 1993, Region Poprad, Univerzita Komenského, Bratislava.
T h é r y H., 1988, Modélisation graphique et analyse régionale. Une méthode et un example, Cahiers de géographie de Québec, vol. 32, s. 135-150.
RNDr. Peter Mariot, CSc Tłumaczenie z języka słowackiego:
Geografickÿ üstav SAV Peter Ćuka
Stefânikova 49
841 73 Bratislava Wpłynęło:
Słowacja 21 października 1995 r.
RÉSUMÉ
En utilisant l’example de la région de la Haute Tatra, l'auteur applique la méthode de modeler graphiquement les structures spatiales. Le modèle consiste en développement des structures de modèles partials (chorema) qui sont une des structures principales de l'espace. Ces modèles (choremes, ainsi que hiérarchiquement plus importants chorotypes) parlent de la spécificité de la structure spatiale, définie auparavant avec l'aide d'autres notions (p. ex., centre, périphérie,
gravita-lion, barrière, zone, etc.). Les modèles graphiques ne sont pas les schémas simplifiés des caries géographiques, mais découvrenl les structures principales de l'espace et leur forme logique.
Dans le cadre du modèle spatial (chorotype) de la situation l'auteur identifie (dessin I): 1) le modèle (chorema) de la double barrière au nord du territoire (barrière naturelle et poli tique);
2) le modèle (chorema) des trois axes de communication;
- méridional, rem plissant la fonction de transit îi l'étendue nationale; - central, remplissant la fonction touristique à l’étendue nationale; - septentrional, rem plissant la fonction touristique à l'étendue locale; 3) le modèle (chorema) des trois zones (dessin 2):
- méridionale, rem plissant la fonction agricole;
- centrale, rem plissant la fonction touristique et curative; - septentrionale, rem plissant la fonction protectrice et touristique; 4) le modèle (chorema) des deux types des centres (dessin 3):
- centres urbains; - centres touristiques.
Dans le cadre du modèle spatial (chorotype) de l'asymétrie des liens territoriaux, qui résulte de l'intensité différenciée des torrents du mouvement entrant dans la H aute Tatra ou en sortant (dessin 4).
La conception synthétique des modèles élém entaires de l'espace de la région de la Haute Tatra rend possible la création du modèle graphique présentant les plus importantes structures partielles de l'organisation spatiale de la Haute Tatra (dessin 5). Un tel modèle cnricht le savoir sur les traits spécifiques de l'organisation spatiale de la région.
Traduit p a r Lucjan Kowalski
SUMMARY
Using the example o f the High Tatra M ountains, the author presents the graphic method o f m odelling the spatial structures. The model consists in developing the structures o f partial models (choremas), which represent one o f the basic structures o f spatial organization. These models (ehoremas, as well as the hierarchically higher chorotypes) show the particulars o f the spatial structure earlier described by other notions, like; centre, peripheries, gravitation, barrier, zone, etc. Graphic models are not simplified diagrams o f maps, but lliey discover the basic spatial structures and their logical form.
In the spatial model o f location (chorotype) the author identifies (fig. 1):
1) a model (chorema) o f a double barrier in the north o f the area (natural and political barrier);
2) a model (chorema) o f three transport route axes:
- the southern one with the transit function o f national importance; - the central one with the tourist function o f regional importance; - the northern one with the tourist function o f local importance; 3) a model (chorema) o f three zones (Fig. 2):
- the southern one with the agricultural function; - the central one (tourism and the role o f a health resort); - the northern one w ith the protective and tourist function; 4) a model (chorema) o f two types o f centres (Fig. 3):
- urban centre; - tourist centre.
In the spatial model (chorotype) o f dissymmetry, the author identifies a chorema o f the dissymmetry o f territorial relations, which results from a varied intensity o f traffic atreams that enter or exit the region o f the High Tatras (Fig. 4). The concise presentation o f the elementary models o f the High Tatras spaces makes it possible to create a graphic model which shows.
The most important partial structures o f the spatial organization o f the High Tatras (Fig. 5). Such a model enriches the knowledge about the specific features o f the organization o f a region's space.
