Obchody setnej rocznicy śmierci Puszkina na ziemiach północno-wschodnich Rzeczypospolitej

Obchody setnej rocznicy śmierci

Puszkina na ziemiach

północno-wschodnich

Rzeczypospolitej

Acta Polono-Ruthenica 3, 253-262

1998

W S P O lszty n

Acta Polono-Ruthenica III, 1998

T a d e u s z Z i e n k i e w i c z O l s z t y n

Obchody setnej rocznicy śmierci Puszkina

na ziemiach północno-wschodnich Rzeczypospolitej

P r z y p a d a j ą c a 1 0 l u t e g o 1 9 3 7 r o k u s e t n a r o c z n i c a ś m i e r c i A l e k s a n d r a P u s z k i n a , o b c h o d z o n a p r z e z c a ł ą s p o ł e c z n o ś ć r o s y j s k ą z a m i e s z k a ł ą w P o l s c e , a l e t e ż i p r z e z p o l s k i e ś r o d o w i s k o , b y ł a w a ż n y m w y d a r z e n i e m k u l t u r a l n y m ( i d o d a j m y - p o l i t y c z n y m ) . U r o c z y s t o ś c i t e o b j ę ł y c a ł y o b s z a r P o l s k i . M i e s z k a ł a t u 1 3 8 - t y s i ę c z n a ( w g s a m y c h R o s j a n - 3 0 0 - t y s i ę c z n a 1) s p o ł e c z n o ś ć r o s y j s k a , z r z e s z o n a w k i l k u o r g a n i z a c j a c h , g ł ó w n i e R B O ( Р у с с к о е б л а г о т в о р и т е л ь н о е о б щ е с т в о ) i R O M ( Р у с с к о е о б щ е с т в о м о л о д е ж и ) . O g r a n i c z ę s i ę d o p r z e d s t a w i e n i a p r z e b i e g u t y c h o b c h o d ó w n a z i e ­ m i a c h p ó ł n o c n o - w s c h o d n i c h n a t e r e n a c h w o j e w ó d z t w w i l e ń s k i e g o , n o ­ w o g r ó d z k i e g o , p o l e s k i e g o i w s c h o d n i c h p o w i a t ó w w o j e w ó d z t w a b i a ł o ­ s t o c k i e g o . B y ł y t u n a j w i ę k s z e s k u p i s k a e m i g r a n t ó w , k t ó r z y o s i e d l a l i s i ę w p o b l i ż u g r a n i c y z Z S R R , m y ś l ą c w c i ą ż o p o w r o c i e . C z ę ś ć z n i c h m i e ­ s z k a ł a n a t y c h z i e m i a c h d o r o k u 1 9 1 8 , m i a ł a t u s w o j e m a j ą t k i ( z w r ó c o n e p r z e z w ł a d z e p o l s k i e ) . W s a m y m W i l n i e , w k t ó r y m t e o b c h o d y w y p a d ł y n a j o k a z a l e j , n a 1 9 5 0 7 1 m i e s z k a ń c ó w R o s j a n b y ł o 7 3 7 2 1 2 ( P o l a k ó w - 6 6 % o g ó ł u m i e s z k a ń c ó w , Ż y d ó w 2 8 % , R o s j a n - 3 , 8 % , B i a ł o r u s i n ó w - 0 , 8 % , L i t w i n ó w - 0 , 7 % ) . D o d a j m y , ż e ś r o d o w i s k o r o s y j s k i e w t y m m i e ś c i e b y ł o d o ś ć p r ę ż n e , m i a ł o s w o j e s z k o ł y , z e s p ó ł t e a t r a l n y , p r a s ę i k i l k a o r g a n i ­ z a c j i , w t y m s k u p i a j ą c ą l u d z i p i ó r a . T u , w M a r k u c i a c h , d o ś m i e r c i w r o k u 1 9 3 5 m i e s z k a ł a s y n o w a P u s z k i n a W a r w a r a A l e k s i e j e w n a , k t ó r a o r g a n i ­ z a c j i R B O z a p i s a ł a c z ę ś ć p o s i a d ł o ś c i . 3 S p r a w ę o b c h o d ó w r o c z n i c y

1 Zob. tekst memoriału w sprawie potrzeb rosyjskiej mniejszości wręczonego Pre-

zydenowi RP, „Sprawy Narodowościowe”, 1938, nr 3, s. 330.

2

Statystyka Polska. Seria C. Mieszkania i gospodarstwa domowe, ludność, sto­

sunki zawodowe. Miasto Wilno,

Warszawa 1937, tabl. 10-17, s. 11.

ś m i e r c i P u s z k i n a n a l e ż y r o z p a t r y w a ć w k o n t e k ś c i e s t o s u n k u e m i g r a c j i d o t r a d y c j i l i t e r a c k i e j i d o z a d a ń , j a k i e s t a w i a ł a s o b i e o n a w z a k r e s i e k u l t u r y . M a r k R a j e w w s w o j e j k s i ą ż c e

Р о с с и я з а р у б е ж о м ,

С п аст и и сохран и т ь. Что ест ь р у с с к а я к ул ь­

т у р а ?4

П о д ст я го м П уш кина,

4 M. Раев,

Россия за рубежом. История культуры русской эмиграции 1919

-

-1939,

New York Oxford 1990, (Москва 1994).

5 Ibidem, s. 125.

Obchody setnej rocznicy śmierci Puszkina...

255

О т П уш к и н а д о Б л о к а ,

П уш ки н и П ет р .

7 M. Zdziechowski,

Puszkin,

„Słowo”, 1937, nr 44 (przedruk:

Puszkin. 1837 -

1939,

t. 1, Kraków 1939).

8 Również w Łucku działało koło noszące nazwę Кружок любителей поэзии

(zob. „Русское слово”, 1938, nr 192).

l i t e r a t u r y r o s y j s k i e j , w t y m p i ę ć s p o t k a ń - P u s z k i n o w i . W z w i ą z k u z e z b l i ż a j ą c ą s i ę r o c z n i c ą ś m i e r c i P u s z k i n a u t w o r z o n o w r o k u 1 9 3 6 w w i e l u m i e j s c o w o ś c i a c h K o m i t e t y P u s z k i n o w s k i e , k t ó r y c h z a d a n i e m b y ł o o r g a n i z o w a n i e o b c h o d ó w , a l e t e ż w s p ó ł d z i a ł a n i e w t y m d z i e l e z e ś r o d o w i s k i e m p o l s k i m , a t a k ż e b i a ł o r u s k i m ( u k r a i ń s k i m ) c z y ż y d o w s k i m . N a z i e m i a c h p ó ł n o c n o - w s c h o d n i c h t a k i e k o m i t e t y p o w o ł a n o w W i l n i e , w P i ń s k u , B r z e ś c i u , G r o d n i e , B a r a n o w i c z a c h , S ł o n i m i u , w e w s i N o w a M y s z . I n n y c h m i e j s c o w o ś c i p r a s a n i e w y m i e n i a . N a j b o g a t s z y p r o g r a m o b c h o d ó w m i a ł o W i l n o , o d g r y w a j ą c e w a ż n ą r o l ę j a k o o ś r o d e k ż y c i a n a u k o w e g o i k u l t u r a l n e g o n a t z w . K r e s a c h i p r o ­ m i e n i u j ą c e n a i n n e m i e j s c o w o ś c i . D o t y c z y ł o t o t a k ż e e m i g r a c j i r o s y j s k i e j . Z m y ś l ą n ie t y l k o o w ł a s n y m ś r o d o w i s k u z o r g a n i z o w a n o w W i l n i e , w p o ­ m i e s z c z e n i a c h G i m n a z j u m im . P u s z k i n a , w y s t a w ę p o ś w i ę c o n ą t e m u p o e ­ c i e . Z a c h o w a n y k a t a l o g w y s t a w y p t .

Ж и зн ь и т в о р ч е с т в о А. С. П уш ­

кина. В п ам ят ь 100-лет н ей го д о вщ и н ы см ер т и п оэт а. 1 8 3 7 - 1 9 3 7 9,

9 Katalog ten wydano w Wilnie w 1937 roku w oficynie E. Kotlarewskiego.

10 Zob. informację zamieszczoną na łamach „Słowa”, 1937, nr 42.

Obchody setnej rocznicy śmierci Puszkina..,

257

Я пам ят н и к с е б е в о з д в и г

E u g en iu sza O n iegin a,

P ik o w e j d a m y

R u sa łk i

Л у к о м о р ь е .

П о ч ем у

н ам д о р о г П уш ки н

11 Sprawozdanie zamieściła prasa, w tym „Słowo”, 1937, nr 2, a także pisma ro­

syjskie.

W G r o d n i e , P i ń s k u , B r z e ś c i u w y s t ę p o w a ł y c h ó r y c e r k i e w n e , w B r z e ś c i u w y s t a w i o n o f r a g m e n t y d r a m a t ó w , w t y m

L is t T atian y

E u g en iu sza O n iegin a,

P ik o w e j dam y,

М а р к с и с т ­

ская кри т и ка и П уш кин,

П уш кин и т еат р,

С ем ь д еся т лет . П о л ь ш а М и ц к ев и ч а

и Р о с с и я П уш к и н а

В дни дуэли.

-13

O obchodach w Brześciu zob. m.in.: „Русское слово”, nr 28, 39; „Наше вре­

мя”, nr 28; „Polesie” z 21 marca; w Grodnie: „Русское слово”, nr 18; „Наше время”,

nr 39; „Газета POM-a”, nr 3,4; „Меч”, nr 2 oraz w Słonimie: „Наше время”, nr 33;

„Русское слово”, nr 33.

Obchody setnej rocznicy śmierci Puszkina...

259

Д в а п олю са. П уш кин и больш евики.

J u b ile u sz P u szk in a

w P o lsce ,

P o m n ik P u szk in a

w W ilnie i z n a c ze n ie p o lity c z n e te g o p o m n ik a p r z e d w o jn ą d la P o la k ó w .

S z y d e rs tw o ze z d r o w e g o ro zsą d k u

P u szk in -

b o jo w y s z ta n d a r sta lin izm u .

Z p i s m w i l e ń s k i c h n a j w i ę c e j m i e j s c a t e j r o c z n i c y p o ś w i ę c i ł o p i s m o S t a n i s ł a w a C a t a - M a c k i e w i c z a „ S ł o w o ” . O P u s z k i n i e p i s a ł o s i ę w k i l k u

и M. Jakóbiec,

Jubileusz Puszkina w Polsce,

Warszawa 1938 (nadb. „Przegląd

Współczesny”, nr 2-4).

n u m e r a c h , w y d a j ą c 1 4 l u t e g o s p e c j a l n y , 4 4 n u m e r p o ś w i ę c o n y t e m u p o ­ e c i e . W n u m e r z e 4 6 z 1 6 l u t e g o u k a z a ł s i ę a r t y k u ł W . C h a r k i e w i c z a

P u szk in p o d szk la n ym kloszem ,

T ra g e d ia P u szk in a

P u szk in i my.

Dobrze się więc dzieje, że różne instytucje kulturalne w Polsce jubileusz ten

obchodzą. W tych polskich obchodach jest smak szczególniejszy, nie pozbawiony

pewnej pikanterii politycznej. Dla mnie przynajmniej rzecz jest jasna: składamy,

może bezwiednie, dowód wielkiej dojrzałości politycznej, jesteśmy w tym wypad­

ku właśnie nader p o l i t y c z n i .

Składamy dowód prawdziwej „animi magnitudinis”, skoro potrafimy w tym

momencie się wznieść ponad „ziemskie przeszkody” i „ledwie szum słyszeć swej

nie przyjaciółki”. „Ogień cudowny poezji wrogie serca przyjaźni, przy śpiewach

natchnienia nienawiść milczy i powstają błogosławieństwa i na serca pokój scho­

dzi...” niech mi będzie wolno powtórzyć tu słowa Mickiewicza i Puszkina. Skła­

damy w ten sposób najlepszy, najbardziej nieodparty dowód myślenia w wielkim

polskim stylu, którego paradoksami wspaniałego polskiego blasku i świetności są

Obchody setnej rocznicy śmierci Puszkina...

261

kapitan Ryków w

Panu Tadeuszu,

major Wołodemar Hawryłowicz w

Fantazym,

pułkownik rosyjski w

Oziminie

i tyłu innych podobnych, których stworzyła lub

w Rosji odnalazła wspaniałomyślna literatura polska.

R ó w n i e ż r e d a k c j a „ K u r i e r a W i l e ń s k i e g o ” p o ś w i ę c i ł a P u s z k i n o w i n i e ­ m a l w c a ł o ś c i 4 0 n u m e r p i s m a . W „ K o l u m n i e L i t e r a c k i e j ” z a m i e s z c z o n o a r t y k u ł S e w e r y n a P o l l a k a p t .

P o stu la ta c h

P u szk in i te a tr

P u szk in j a k o b eletrysta .

L u tn ia P u szk in a

L e rm o n to w

P u szk in o w i

P o e ta -tw ó rc a .

P u szkin a L itw a.

P u szk in w c e li K o n r a d a

w y g ł o s i ł K o n r a d G ó r s k i , o m a w i a j ą c m in . s t o s u n e k p o e t y d o P o l s k i i P o l a k ó w . R e f e r a t y w y g ł o s i l i T e o d o r B u j n i c k i i M a r i a n Z d z i e c h o w s k i . T e n o s t a t n i , j a k p i s z e s p r a w o z d a w c a „ S ł o w a ” : „ [ . . . ] o t o c z y ł s w ó j w y k ł a d n i e j a k o k l a m r ą u l u b i o n e g o t e m a t u - z a n i k w i e l k i e j t w ó r c z o ś c i p o d w p ł y w e m n i e w o l i s ł o w a , u b ó s t w o t a l e n t ó w , o b n i ż e n i e p o z i o m u z c h w i l ą z w y c i ę s t w a i d e o l o g i i s o w i e t ó w ” . N a s t ę p n i e s c h a r a k t e r y z o w a ł e p o k ę , w k t ó r e j ż y ł P u s z k i n , p o w r ó c i ł d o o s o b i s t y c h w s p o m n i e ń , m a l u j ą c „ p u s z ­ k i n o w s k ą a t m o s f e r ę ” P e t e r s b u r g a . T e o d o r B u j n i c k i p r z e d s t a w i ł „ w s ł o ­ w a c h m o c n y c h i w y r a z i s t y c h P u s z k i n a - c z ł o w i e k a i P u s z k i n a - p o e t ę ” . 15 G ł o s z a b r a ł t e ż K a r o l W . Z a w o d z i ń s k i . W d r u g i e j c z ę ś c i w y s t ą p i l i a r t y ś c i T e a t r u n a P o h u l a n c e : S . S i e z i e - n i e w s k i , W . Ś c i b o r i W . S t a s z e w s k i , c z y t a j ą c d i a l o g z

B o r y s a G odu n ow a,

K au kaz, P rorok, J e ź d z ie c m ie d z ia n y

E u g e ­

n iu sza O n ie g in a

Tatiana.

E u g en iu sz O n iegin.

15

Puszkin w celi Konrada,

„Słowo”, 1937, nr 41, s. 7.

16 Zob. szerzej: T. Zienkiewicz,

„Litieraturno-Artisticzeskaja Siekcyja” i je j rola

w życiu emigracji rosyjskiej w Wilnie w latach 1920 - 1939,

„Studia Rossica” III, War­

szawa 1996.