Widok Od Redakcji

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FOLIA PHILOSOPHICA. ETHICA – AESTHETICA – PRACTICA 29, 2017

http://dx.doi.org/10.18778/0208-6107.29.01

OD REDAKCJI

Zgodnie z zapowiedzią ze wstępu „Od Redakcji” z tomu 27 Folia Philosophica.

Ethica – Aesthetica – Practica, który w całości poświęcony był tematowi:

„Pamięć i odpowiedzialność”, kontynuujemy zajmowanie się na łamach naszego czasopisma tą tematyką, publikując dwa poświęcone jej teksty. Jeden z nich, autorstwa Jürgena Habermasa, będący fragmentem jego zapisków i refleksji, które dotąd nie były publikowane, wydany zostaje po raz pierwszy, i to nie w języku, w którym został napisany, tylko w polskim przekładzie. Jürgen Habermas udostępnił ten tekst Redaktorowi niniejszego tomu, który to w roku 2011 czynił przygotowania do wydania odrębnego zbioru tekstów, ewentualnie w formie suplementu do jednego z czasopism filozoficznych, poświęconego w całości właśnie tej tematyce. W przygotowywanym wówczas tomie miał się też znaleźć tekst Jana Woleńskiego, napisany specjalnie na tę okazję. Do wyda-nia zbioru owych tekstów jednak nie doszło, niektórzy z Autorów opublikowali swoje prace w innych miejscach, jednak potrzeba zajmowania się tą problema-tyką nie zniknęła, pojawiła się natomiast nowa możliwość publikowania artykułów, opracowań i esejów tej właśnie tematyce poświęconych. Pozwalała na to nowa formuła, wydawanych od roku 2015 przez nową redakcję, Folia

Philosophica. Ethica – Aesthetica – Practica. Część zatem wcześniej

zgromadzonych materiałów wydana została w tomie 27 Folia Philosophica…, dwa teksty opublikowane zostają w niniejszym tomie, dalsze teksty temu poświęcone będą się ukazywały w kolejnych numerach naszego pisma. Ponieważ podjęta problematyka nadal jest problematyką społecznie, prawnie, politycznie – i naturalnie etycznie oraz filozoficznie – doniosłą, zamierzamy kontynuować zajmowanie się nią, zapraszając do polemik i dyskusji z tezami i poglądami prezentowanymi w publikowanych tu tekstach.

Teksty Jürgena Habermasa i Jana Woleńskiego – mimo widocznych między nimi różnic – łączy jedno: tworzywa do przemyśleń na temat pamięci tudzież odnoszenia się do przeszłości dostarczają doświadczenia konkretnych społe-czeństw czy też danych historycznie zbiorowości. W obydwu tych tekstach głównym tematem jest właśnie odnoszenie się do przeszłości. Różne są jednak kwestie uznane przez tych Autorów za najważniejsze i różne jest też nastawie-nie, w jakim są one analizowane. Jan Woleński chce dać przede wszystkim opis tego, „jak zbiorowo patrzymy na to, co było i jak to społecznie pamiętamy”. Przyjmuje przy tej okazji jako rzecz niejako oczywistą, że każda zbiorowość

© by the author, licensee Łódź University – Łódź University Press, Łódź, Poland. This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution license CC-BY-NC-ND 4.0

(2)

Andrzej M. Kaniowski

8

„zdecydowanie preferuje pozytywny obraz własnej przeszłości”. W wypadku różnych zbiorowości, różnie pamiętających „swą” przeszłość – a jest to z reguły pamiętanie o własnej szlachetności i o niegodziwości innych – konflikt po-między tymi postaciami pamięci zbiorowych jest nieuchronny, a jego następ -stwem jest równie nieuchronna chęć narzucenia własnego obrazu przeszło-ści wszystkim innym zbiorowoprzeszło-ściom. Jedynym remedium na nieunikniony konflikt i stan permanentnej konfrontacji miałyby być zdaniem Woleńskiego transakcje dialogiczne.

Jürgen Habermas zajmuje się innym aspektem odnoszenia się do przeszłości, a mianowicie wydawaniem moralnego osądu o czynach i postawach osób udzielających w epoce, która odeszła już do przeszłości, poparcia zbrodniczemu reżimowi nazistowskiemu. Konkretnie zaś interesuje Habermasa przede wszystkim kwestia moralnego uprawnienia później urodzonych do wydawania osądu o czynach i postawach swych poprzedników – swych ojców i dziadków – żyjących wszak w innej zupełnie rzeczywistości. Problem, który znajduje się w centrum zainteresowania Habermasa w publikowanych tu rozważaniach – i który, jak uważa, udało mu się wreszcie po latach rozwiązać – sprowadzić można do pytania (które przez Habermasa w tej formie nie zostało postawione): jak pogodzić słusznie wymaganą powściągliwość w wydawaniu przez później urodzonych osądów moralnych o swych poprzednikach z niezbywalnym prawem owych później urodzonych do wypowiadania sądów moralnych (również na temat przeszłości). To wydawanie sądów moralnych winno być, zdaniem Habermasa, rozumiane przede wszystkim jako publiczne prezento-wanie swego samowyobrażenia, a zarazem nakładanie na siebie określonego moralnego zobowiązania, a mianowicie zobowiązania do postępowania – w sytu-acjach i warunkach (politycznych, ideologicznych i ustrojowych) podobnych do tych niegdysiejszych – zgodnie z głoszonymi, wraz z wypowiadanymi sądami moralnymi¸ etycznymi standardami.

Obydwa teksty uświadamiają, jak ogromne znaczenie ma i winna mieć edukacja etyczna. Nieco inny aspekt tej edukacji, jak też inny poziom moralnego myślenia, ma tu jednak na uwadze każdy z przywołanych tu autorów. Janowi Woleńskiemu zależeć w tej edukacji, mającej istotne znaczenia dla odnoszenia się do przeszłości, będzie miało na wykształceniu zdolności do „transakcji dialogicznych”, czyli pewnej elementarnej otwartości na inne pamiętanie prze-szłości. Jürgen Habermas ma natomiast coś innego tu na uwadze, a mianowicie nałożenie na siebie zobowiązania do trzymania się określonych standardów moralnych, które są też widziane jako niezbędne własności równych sobie i wol-nych obywateli, którzy widzą siebie jako człony wspólnego bytu politycznego, opartego na deliberatywnym stanowieniu prawnego porządku.

Kwestia edukacji etycznej to drugi przedmiot zainteresowania publikowa-nych w tym tomie tekstów. Jeden z trzech poświęcopublikowa-nych temu tekstów skupia się na treściach edukacji etycznej. Magdalena Matusiak-Rojek przygląda się

(3)

Od Redakcji 9 elementom etyki niezależnej Tadeusza Kotarbińskiego, patrząc na nie przez pryzmat ich korespondowania z podstawą programową z etyki, jak też pod kątem dzisiejszej przydatności pewnych nauk moralnych Kotarbińskiego i za-sadności ich włączenia do podstawy programowej.

Zarówno tekst Magdaleny Matusiak-Rojek, jak i dwa pozostałe artykuły powstały w związku z projektem „Etyka w systemie edukacji w Polsce i wybra-nych krajach świata zachodniego (Niemcy, Wielka Brytania, Hiszpania, Portugalia, Francja, USA, Norwegia, Finlandia)”, realizowanym w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Obok kwestii treści szkolnej edukacji etycznej z problemem nauczania etyki w szkole wiążą się jednak liczne inne problemy, których rozważanie i wnikliwe analizowanie jest rzeczą niezbędną. Takie właśnie zadanie przyświecało realizacji powyższego projektu. Pierwszą rzeczą było opisanie od strony organizacyjnej i instytucjonalnej owego nauczania etyki w szkole. Drugą zaś zbadanie warunków owego nauczania poprzez spojrzenie na nie oczami samych nauczycieli etyki oraz „ekspertów” – z których część zajmuje się edukacją nauczycieli etyki, ale cześć zaś sama naucza etyki w szkole.

Obrazu – od strony instytucjonalno-organizacyjnej – sytuacji nauczania etyki w Polsce dostarcza artykuł Joanny Madalińskiej-Michalak, w którym przedsta-wiono nie tylko skalę i rozkład nauczania etyki w Polsce, ale także opinie i oceny nauczycieli na temat pomocy dydaktycznych oraz samego kształcenia przygotowującego do nauczania etyki. Artykuł Włodzimierza Andrzeja Rostockiego przedstawia – na podstawie analizy ponad dwudziestu – wywiadów pogłębionych z nauczycielami prowadzącymi lekcje etyki, ich opinie, oceny i wyobrażenia na temat zainteresowania uczniów tym przedmiotem, na temat podstawy programowej, obieranych przez nauczycieli form kształcenia, wrażliwości etycznej uczniów i postrzegania przez nauczających etyki swej własnej sytuacji w szkole.

Powyższe analizy, Joanny Madalińskiej-Michalak i Włodzimierza Andrzeja Rostockiego, dostarczają bogatego materiału, niezbędnego do przeprowadzania dalszych analiz, których nadrzędnym celem będzie formułowanie wniosków, które pomogą w podnoszeniu rangi tego przedmiotu, zapewnieniu odpowiednich pomocy dydaktycznych i doskonaleniu podstawy programowej oraz modyfi-kowaniu treści nauczanych w ramach etyki,

Tak jak do tematyki pamięci i odpowiedzialności za przeszłość, tak też i do kwestii nauczania etyki będziemy wracać w kolejnych tomach Folia

Philo-sophica. Ethica – Aesthetica – Practica.

Andrzej M. Kaniowski