View of „Idea samozbawienia i jej kulturowe konsekwencje. Od gnozy do New Age”. III Konferencja z cyklu „Oblicza alternatywnej religijności”, Instytut Kulturoznawstwa KUL, 22-23 maja 2013 roku

Pełen tekst

(1)S P R A W O Z D A N I A. I. M A T E R I A Y. ROCZNIKI KULTUROZNAWCZE Tom IV, numer 4 – 2013. MAGDALENA ZAWISZA *. „IDEA SAMOZBAWIENIA I JEJ KULTUROWE KONSEKWENCJE. OD GNOZY DO NEW AGE” III Konferencja z cyklu „Oblicza alternatywnej religijnoci” Instytut Kulturoznawstwa KUL, 22-23 maja 2013 roku W dniach 22-23maja 2013 r. w siedzibie Instytutu Kulturoznawstwa KUL odbya si III Konferencja z cyklu „Oblicza alternatywnej religijnoci”, zatytuowana „Idea samozbawienia i jej kulturowe konsekwencje. Od gnozy do New Age”. Konferencja zostaa zorganizowana przez Katedr Teorii Religii i Alternatywnych Ruchów Religijnych. Celem obrad byo przypomnienie, a nastpnie przedyskutowanie tego, co na temat zbawienia mówi doktryny wielkich religii (chrzecija stwo, islam, judaizm), oraz ukazanie, e w kulturze wspóczesnej Europy funkcjonuj take alternatywne koncepcje zbawienia. Konferencja skadaa si z piciu czci. Organizatorzy dokonali podziau tematycznego, co pozwolio na zachowanie spójnej struktury, w ramach której prowadzono rozwaania. W pierwszym dniu obrad wyszczególniono trzy sesje, natomiast w drugim dniu dwie sesje. Kada z nich zako czona bya dyskusj. Konferencj otworzya Dyrektor Instytutu Kulturoznawstwa, prof. Wanda B a j o r, która podkrelajc, e temat konferencji jest tematem bardzo wanym, przywitaa przybyych goci oraz zaproszonych prelegentów. Podzikowaa te za trud przygotowania i goszenia referatów oraz dzielenia si sw wiedz. Pierwszej sesji, pt. „Koncepcje zbawienia w wielkich tradycjach religijnych”, przewodniczy prof. Robert T. P t a s z e k (KUL).W tej czci obrad jako pierwszy Mgr MAGDALENA ZAWISZA – doktorantka w Katedrze Teorii Religii i Alternatywnych Ruchów Religijnych w Instytucie Kulturoznawstwa na Wydziale Filozofii KUL; adres do korespondencji: Droga Mczenników Majdanka 70/3, 20-325 Lublin; e-mail: zaiszka@o2.pl.

(2) 106. SPRAWOZDANIA I MATERIAY. gos zabra ks. prof. Krzysztof G r z e s i a k (KUL), który mówi o Koncepcji zbawienia w gównych nurtach chrzecijastwa. Prelegent zaprezentowa elementy nauki o zbawieniu wspólne caemu chrzecija stwu. Nastpnie podda analizie katolick i prawosawn doktryn soteriologiczn, wskazujc przy tym na odmienno stanowiska protestanckiego i jego reperkusje. Wykaza, e niezalenie od wszystkich rozbienoci i zarysowanych kontrowersji nie ulega wtpliwoci kwestia zasadnicza. Wedug ordzia chrzecija skiego tylko Bóg jest w mocy zbawi czowieka. W chrzecija stwie nie ma miejsce na samozbawienie. Tym te, zdaniem autora, róni si ono od innych tradycji religijnych, a zwaszcza tych, które nosz nazw alternatywnych. W wystpieniu zatytuowanym „Droga prosta” do zbawienia w islamie o. dr Krzysztof M o d r a s OP (KUL), podkreli fakt, e koncepcje zbawienia róni si midzy sob w zalenoci od kultury, religii czy kontekstu historycznego. Wyjani co oznacza wyraenie „droga prosta” zawarte w tytule wystpienia. W swojej prezentacji wskaza na rónice wystpujce midzy zbawieniem w ujciu chrzecija skim a zbawieniem w islamie, nastpnie omówi skutki i rodzaje grzechów w islamie. Poruszy take wtek dotyczcy tego, co zgodnie z doktryn islamu czeka ludzi po mierci. Pokaza, e w islamie, tak jak w chrzecija stwie, nie ma samozbawienia. Zbawienie jest darem Boym, pochodzcym z aski Boej. Pierwsz cz obrad zako czy referat pt. Koncepcje zbawienia w gównych nurtach judaizmu, przedstawiony przez dr Ew Z a j c (KUL), która omówia cztery podstawowe nurty wspóczesnego judaizmu: judaizm ortodoksyjny, judaizm reformowany, judaizm konserwatywny oraz judaizm rekonstrukcjonistyczny. Podkrelia, e rónice midzy nimi dotycz gównie odmiennej interpretacji Tory (zarówno ustnej, jak i pisanej) oraz interpretacji fundamentalnych prawd judaizmu (Bóg, zbawienie, kult), a take stopnia akomodacji judaizmu do wspóczesnoci. Wszyscy wystpujcy w tej sesji prelegenci, cho patrzyli na problem zbawienia z perspektywy trzech rónych religii, to jednak byli zgodni co do tego, e mimo rónic religijne koncepcje zbawienia czy jedno – Bóg, który zbawia. Drug sesj, pt. „Religijne koncepcje zbawienia oraz zwizane z nimi trudnoci i wtpliwoci”, której przewodniczya prof. Bogumia T r u c h l i s k a (UMCS) rozpocz referat pt. Zbawienie czy wyzwolenie? Koncepcja mukti w systemach indyjskich, wygoszony przez prof. Pawa S a j d k a (KUL). Autor wystpienia na wstpie przedstawi krótko, na czym polega problem zbawienia w chrzecija stwie, przypominajc, e zbawienie w terminologii chrzecija skiej oznaczao pierwotnie tyle, co ratunek przed mierci. W dalszej czci wykadu przeanalizowana zosta nastpujca kwestia: czy przekad sanskryckiego terminu mukti albo moksza na polski termin „zbawienie” suyby przyblieniu tego pojcia polskiemu adeptowi myli indyjskiej, czy te raczej dezinformowaby go, co do rzeczywistego znaczenia. Udzielajc odpowiedzi na tak postawione pytanie, prelegent ograniczy si do szeciu dziaajcych w Indiach tzw. ortodoksyjnych szkó, zwanych te szecioma ogldami. Na zako czenie sformuowany zosta wniosek, e termin „zbawienie” jest terminem, który.

(3) SPRAWOZDANIA I MATERIAY. 107. powinien by zarezerwowany jedynie dla chrzecija stwa, poniewa w adnej innej religii nie ma kogo, kto zbawia – tzn. ratuje czowieka przed mierci. W referacie pt. Transhumanizm jako technokratyczna wersja idei samozbawienia ks. prof. Andrzej Z w o l i s k i (Uniwersytet Papieski Jana Pawa II w Krakowie) podkreli, e idea samozbawienia pojawia si jako recepta na ycie tam, gdzie nie ma Boga. W celu zakrelenia przestrzeni, w której dokonuje si analiza transhumanizmu, przywoany zosta mit Odyseusza. W technologicznej wizji samozbawienia czowieka mówi si o doskonaym wiecie, który czowiek sam sobie stworzy, oraz o wszechmocy czowieka. Prelegent podkreli, e w transhumanistycznych projektach przyszoci nie ma miejsca dla Boga. Wspominajc o kulturze natychmiastowoci, opartej o chronocentryzm, zaznaczy, e ide czowieka w erze komputerowej sta si lansowany przez transhumanizm tzw. post-czowiek, okrelany te jako nadczowiek bd superman. Nastpnie prelegent omówi zagadnienie, które zatytuowa „gówne prawdy wiary transhumanizmu”. Pokaza, e podstaw transhumanizmu jest postulat uycia nauki i techniki do cakowitego wyeliminowania tego, co dla czowieka stanowi wymiar religijny i metafizyczny. Na zako czenie przytoczone zostay gówne argumenty i wtpliwoci podnoszone przez przeciwników transhumanizmu. Nawizujc do przywoanego na wstpie referatu mitu Odyseusza, ks. prof. Zwoli ski podsumowa: „Religia bez Boga w postaci transhumanizmu rozwija si, ale nie doprowadzi nas do Itaki”. Tematem przewodnim trzeciej sesji, której przewodniczy dr Marek P i w o w a r c z y k (KUL), byy „Idee zbawienia i samozbawienia a myl (okoo)chrzecija ska”. W tej sesji gos zabrao czterech prelegentów. Jako pierwsza wystpia mgr Karolina K o t o w s k a (U

(4) ), która przedstawia referat pt. Gnostyckie elementy idei bogoczowieczestwa Wodzimierza Soowjowa. Ezoteryczne aplikacje systemu. Celem referatu bya analiza nie tyle caego systemu myli Soowjowa, co pewnych inspiracji, które w zasadniczy sposób wpyny na jego rozumienie bogoczowiecze stwa. Prelegentka pokazaa, e „bogoczowiecze stwo” to termin najczciej kojarzony z filozofi religii, centralny dla tego myliciela i rozwijany pó niej przez jego kontynuatorów, mylicieli tzw. rosyjskiego renesansu religijno-filozoficznego. Poza tym kontekstem funkcjonuje jednak take jako okrelenie przekonania o rónie rozumianej boskoci czowieka – ugruntowanej ontycznie, aktualnej lub potencjalnej, wystpujcego w wielu nurtach myli i przyjmujce róne formy w refleksji filozoficznej. W tym sensie idea bogoczowiecze stwa cile czy wizj antropologiczn i soteriologiczn, która wyraa si moe w koncepcji zbawianego zbawcy. Kolejna prelegentka, dr Katarzyna T e m p c z y k w referacie, pt. Christian Science zaprezentowaa poszczególne elementy doktryny tego ruchu religijnego. Nastpnie dokonaa omówienia i analizy spoecznych konsekwencji funkcjonowania ruchu Christian Science w Stanach Zjednoczonych. Mgr Karolina S e r a f i n (Akademia Ignatianum w Krakowie) w swoim referacie pt. Koncepcja duszy niemiertelnej i moliwoci samodoskonalenia jako warunek konieczny (lecz niewystarczaj$cy) idei samo-.

(5) 108. SPRAWOZDANIA I MATERIAY. zbawienia zaznaczya, e ju w staroytnoci ludzie znali odpowied na pytanie o sens ich ycia i cel ziemskiej wdrówki. Znajomo t opierano na dwóch zaoeniach. Pierwsze z nich dotyczyo przekonania, e czowiek ma niemiertelna dusz, która stanowi istotniejszy od ciaa element bytu. Zgodnie z kolejnym przytoczonym zaoeniem dusza moe ulega przemianom. Zdaniem prelegentki antyczna Grecja przyja koncepcj duszy z kultu przekazywanego przez plemiona Trapów. Po krótkiej analizie orfickiej mitologii zwizanej z Dionizosem poruszona zostaa plato ska koncepcja duszy oraz zagadnienie oczyszcze , bdcych niezbdnym elementem dla wyzwolenia si duszy z tzw. koa wciele . Prelegentka wyjania take, w jaki sposób orfizm wie si z chrzecija stwem, wyszczególniajc przy tym kilka punktów, które zostay przez chrzecija stwo przejte, zaadaptowane i w bardzo twórczy sposób rozwinite. Ostatni z referatów w tej sesji zatytuowany Samozbawienie jako zaprzeczenie mioci w teologii Josepha Ratzingera/Benedykta XVI. Perspektywa teologiczno-filozoficzna wygosi mgr Grzegorz W i o c z y k (U

(6) ). Zaprezentowa myl J. Ratzingera/Benedykta XVI, pokazujc, e mimo wynikajcych z penionych funkcji zmian w myleniu teologicznym J. Ratzingera temat samozbawienia wystpuje zarówno we wczesnym, jak i pó nym okresie jego ycia. Wie si on z krytyk postawy egzystencjalnej i moralnej, ujmowanej za pomoc terminu autarkia. Nawizujc do gestu umycia stóp Apostoom przez Jezusa, Ratzinger ukazuje moment zaistnienia relacji jako konieczny warunek bycia osob. Oznacza to, e dla tego teologa idea samowystarczalnoci nie tylko prowadzi do bdnych idei soteriologicznych, ale równie antropologicznych, co jest rzecz pierwotn wzgldem problemu zbawienia. Na polu dyskusji z wybranymi nurtami filozoficznymi Benedykt XVI podda krytyce koncepcje J.-P. Sartre’a, odwoujc si zwaszcza do jego sów: „pieko to inni”. Zdaniem prelegenta idea samozbawienia analizowana z perspektywy dziea J. Ratzingera pozwala na dostrzeenie jej niebezpiecznych konsekwencji spoecznych. Czowiek, który jest w stanie o wasnych siach osign zbawienie, nie potrzebuje nie tylko Boga, ale równie wspólnoty. Ostatecznie nie jest on zdolny do ycia zgodnego z zasad mioci, co za konieczne uwaaj nie tylko myliciele bronicy tradycyjnych wartoci, ale nawet ci, którzy od nich odchodz (np. caritas w ramach nihilizmu G. Vattima). Drugi dzie obrad rozpocz si od sesji zatytuowanej „Alternatywne drogi samozbawienia”, której przewodniczya, prof. Viara M a l d j i e v a (UMK). Pierwsza prelekcja, pt. Czy religia gnozy gosi ide samozbawienia?, przedstawiona zostaa przez o. dra Marka N o w a k a OP (UW). Na wstpie swojego wystpienia autor zawzi tytu wystpienia do pytania, czy staroytny gnostycyzm gosi koncepcje idei samozbawienia. Wychodzc z zaoenia, e gnoza i gnostycyzm zawieraj w sobie duy adunek synkretyzmu, prelegent omówi gówne tezy gnozy, nastpnie za wskaza gówne cechy gnostycyzmu. W ten sposób odróni chrzecija ski gnostycyzm od innych odmian gnozy. W ko cowej czci wystpienia wyszczególni konkretne idee funkcjonujce w staroytnych systemach gnostycyzmu, takich jak marcjonizm, walentynianizm czy manicheizm. W dalszej czci obrad referat pt. Joga jako system.

(7) SPRAWOZDANIA I MATERIAY. 109. zbawczy – wspóczesne recepcje i pytania o popularno wygosi lic. Mateusz D e k e r (UAM). Rozpoczynajc od stwierdzenia, e powszechno bólu i cierpienia jest podstawow prawd, któr gosz wszystkie ortodoksyjne nurty hinduizmu, stwierdzi, e przyczyn cierpienia w wiecie jest niewiedza natury metafizycznej, któr okreli jako nieznajomo natury ducha. Podkreli, e klasyczna joga opiera si na traktacie Yoga-sutra Pata d alego, który zebra i uporzdkowa przekaz ustny i nazwa go omiostopniow ciek jogi. Prelegent wyróni i krótko zanalizowa poszczególne stopnie na drodze wyzwolenia. Poda równie wspóczesne, najpopularniejsze na Zachodzie recepcje jogi, odwoujc si m.in. do B. Iyengara, jednego z najwybitniejszych wspóczesnych nauczycieli jogi, który zwróci uwag na jej terapeutyczny charakter. Tematem kolejnego wystpienia bya Radajoga Józefa 8witkowskiego: chrzecijaska koncepcja samozbawienia. Referat ten zosta wygoszony przez mgr Magorzat A. D u l s k , która w swoim wystpieniu opisaa rodowisko ezoteryczne w Polsce okresu midzywojennego. W kolejnej czci przesza do omówienia Radajogi Józefa

(8) witkowskiego, systemu jogi opracowanego przez Polaka specjalnie dla polskiego odbiorcy. Prelegentka podkrelia, e

(9) witkowski zastosowa zasad przetworzenia poprzez wczenie niektórych elementów zaczerpnitych z tradycji indyjskiej w obrb metod i koncepcji charakterystycznych dla naszej kultury. Zgodnie z gównym zaoeniem czowiek zbawia si sam na ziemi, przechodzc omiostopniow ciek, dziki której moliwe jest osigniecie oswobodzenia.

(10) witkowski próbowa czy jog z chrzecija stwem, twierdzc, e pracujcy nad postpem ludzkoci czowiek staje si „czeladnikiem Chrystusa na ziemi”. Ostatnia sesja dotyczya „Kulturowych oddziaywa idei samozbawienia”. T cz konferencji otworzya prof. Viara M a l d j i e v a (UMK) wystpieniem pt. Konsekwencje idei samozbawienia w jzyku. Referat stanowi prób ukazania na przykadzie wyrae metaforycznych pewnych zjawisk zachodzcych w jzyku, które wydaj si by konsekwencj wizji samozbawiajcego si czowieka i jego wiata. Prelegentka pokazaa, e porównanie, na którym oparta jest metafora, moe przebiega w dwóch kierunkach – od bytu niszego, nieoywionego do bytu wyszego, oywionego, albo odwrotnie. Pierwszy kierunek – animizacji i antropomorfizacji – to tradycyjny kierunek transferu metaforycznego, obecny w folklorze, mitologii, poezji, a take w Pimie 8witym. Drugi to reizacja – tendencja, która jest najbardziej zauwaalna i si nasila we wspóczesnym jzyku. Zachodzi swoiste odwrócenie kierunku metaforyzacji w porównaniu do tradycyjnego. Czowiek zostaje jzykowo zrównany z przedmiotem poprzez porównania, konstytuujce wyraenia pierwotnie metaforyczne typu „zasoby ludzkie”, „wyrabia wiedz”, „usugi edukacyjne”, „jako ycia” itp. Jest to tylko cz sterminologizowanych wyrae , w których ju dokonaa si demetaforyzacja, w wyniku której odczytywane jest w nich ju nie porównanie, lecz identyfikacja. W nastpnej kolejnoci tre twierdzenia powstaego w wyniku demetaforyzacji wchodzi do naszych ram poznawczych i ksztatuje przekonania i postpowanie..

(11) 110. SPRAWOZDANIA I MATERIAY. Na temat Nowej generacji synkretyzmu w ujciu Emergent Church (Ruch Nowopowstaj$cego Kocioa) mówi dr Dariusz H r y c i u k (Centrum Przeciwdziaania Psychomanipulacji). Prelegent rozpocz od stwierdzenia, e obecnie religia wysza ze wiadomoci sacrum i zacza podlega pewnym kryteriom konsumpcji. Nowe ruchy religijne zawsze wyznaczay granice nowatorstwa w podejciu do zbawienia czowieka. Prelegent scharakteryzowa doktryn Emergent Church, a nastpnie, prezentujc poszczególne tezy tego ruchu, podkreli, i cay Nowopowstajcy Koció sam siebie uwaa jedynie za etap na drodze do stworzenia jednej, dualistycznej, postmodernistycznej globalnej religii. Autor wystpienia zwróci równie uwag na bardzo wan kwesti, a mianowicie, e liderami tego ruchu nie s przypadkowe osoby – s t gównie znani i wpywowi pastorzy w Stanach Zjednoczonych, majcy solidne wyksztacenie teologiczne, niejednokrotnie poparte tytuami profesorskimi. Zdaniem autora wanie ten fakt powinien budzi niepokój. Referat mgra Ireneusza K a m i s k i e g o (UMK), pt. Koció Eutanazji, kopimici, Koció Modyfikacji ciaa i wyznawcy 8witego Czajnika jako najnowsze przykady konsekwencji kulturowych spowodowanych poszukiwaniami samozbawczymi czowieka z uwagi na nieobecno prelegenta zosta odczytany przez prof. Roberta T. P t a s z k a. Autor na podstawie skrajnych przykadów pokaza, e nieodparte denie czowieka do religijnej realizacji samego siebie i poszukiwanie zbawienia jest sta tendencj ludzkoci. Zdesperowany czowiek, usilnie dc do osignicia sacrum, wykorzystuje w tym celu wszelkie nadarzajce si „okazje” i idee, ocierajc si czasami o absurd, mieszno czy parodi. Ostatnim wystpieniem by wykad prof. Henryka K i e r e s i a (KUL) pt. Idea samozbawienia w polityce. Od utopizmu do tzw. projektu modernistycznego. Profesor zwróci uwag na trzy koncepcje polityki, które wyoniy si w kulturze europejskiej. Jako pierwsz omówi koncepcj sofistów, nastpnie nawiza do myli Platona, na koniec przedstawi koncepcj Arystotelesa. Podkreli, e wszystkie trzy koncepcje to owoc dramatu wykrycia filozofii, przezwycienia kultury mitologicznej oraz rozpadu filozofii na dwie tradycje: idealistyczn i realistyczn, które zmagaj si ze sob i ksztatuj duchowe oblicze Europy. Poruszajc zagadnienie modernizmu, nawiza do pozytywizmu oraz do drugiego nurtu mylowego w kulturze nowoytnej Europy, mianowicie scjentyzmu. W dalszej czci swojego wystpienia profesor omówi zagadnienie „modernizm i postmodernizm a religia”, stwierdzajc, e oba te nurty chc religi albo zawaszczy , podporzdkowa wasnym celom i wykorzysta. ideologicznie, albo te fizycznie zlikwidowa . W ramach podsumowania profesor uy ciekawego sformuowania, majcego w obrazowy sposób okreli poruszan w trakcie obrad problematyk: „od utopii do koszmaru, od gnozy do grozy”. Na zako czenie obrad gos zabra prof. Robert T. P t a s z e k (KUL), który podzikowa prelegentom za wygoszone referaty, gociom za przybycie, a nastpnie, podsumowujc przebieg tegorocznych obrad, oficjalnie zamkn III Konferencj z cyklu „Oblicza alternatywnej religijnoci”..

(12)