Adam Horbowski
Edukacja regionalna : dziedzictwo
kulturowe w regionie
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (18-19), 199-202
Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe
w regionie
R ealizacja założeń dydaktycznych ścieżki m iędzy przedm iotow ej „Edukacja re gionalna - dziedzictw o kulturow e w regionie” w ym aga od nauczyciela szerokiej wiedzy z zakresu teorii kultury i problem atyki aksjologiczno - edukacyjnej. Proble m atyka ta m ieści się w założeniach teoretycznych szeroko pojm ow anej edukacji kulturalnej1. W strukturze tej ostatniej szczególne m iejsce zajm uje w iedza o kultu rze regionalnej. O na w łaśnie stanow i przedm iot działań edukatorskich. Z uw agi na fakt, iż problem atyka regionalna w ystępuje w działaniach instytucji lokalnych sys tem ów kultury, stanowi też elem ent aktywności kulturalnej w ielu osób, m ożna edu kację regionalną potraktow ać jak o podsystem w ram ach edukacji kulturalnej.
W. O koń podaje, że edukacja to „ ( ...) ogół procesów, których celem je s t zm ie nianie ludzi, przede w szystkim dzieci i m łodzieży - stosow anie do panujących w danym społeczeństw ie ideałów i celów w y chow aw czych .(...) O becnie u p o w szechnia się szerokie rozum ienie tego term inu jak o oznaczającego ogół p ro ce sów ośw iatow o - w ychow aw czych, obejm ujących kształcenie i w ychow anie oraz szeroko pojm ow aną ośw iatę”2. Stąd też zestaw ienie „edukacja regionalna” okre śla działania prow adzące do rozw ijania podstaw w łaściw ych regionalistom - p o staw um iłow ania własnej m iejscow ości, regionu czy kraju. Jest to ogół procesów ośw iatow o - w ychow aw czych rozw ijających m otyw ację do podejm ow ania dzia łań tw órczych na rzecz regionu. Polega ona stw arzaniu sytuacji, w których je d nostka ludzka styka się bezpośrednio z w ielom a dobram i i w artościam i kultury najbliższego otoczenia. Jej zadaniem je s t nie tylko dostarczanie w iedzy historycz nej, lecz też stw arzanie licznych okazji do podejm ow ania przeżyw ania w artości zw iązanych z najbliższym środow iskiem . M a też przysposobić m ieszkańca wsi, m iasteczka czy dużego m iasta do dostrzegania nie tylko przeszłości, lecz też i b ie żących potrzeb regionu a także w idzenia przyszłości. W ym aga to niew ątpliw ie twórczej postaw y w obec problem ów i w artości rodzinnych, dóbr kultury i w artości kulturow ych. M ożna też przyjąć, że edukacja regionalna je s t przysposobieniem
1 E d ukacja k u ltu ra ln a a eg zy sten cja człow ieka. K o n fere n cja w Ja b ło n n ie k. W arszaw y w d n iach 6 - 8 listopada 1982 r. Red. B. Suchodolski, W rocław, W arszawa, Kraków, G dańsk, Ł ódź 1986.
człow ieka do życia tw órczego w śród dóbr kultury i w artości tw orzących „m ałą ojczyznę” z rów noczesnym uw zględnieniem elem entów kultury narodowej i ogól noludzkiej.
Edukacja regionalna realizuje trzy podstaw ow e funkcje. Pierw sza to społeczna, która kształtuje poczucie w spólnoty regionalnej, w yzw ala aktyw ność społeczną i społeczno - gospodarczą. D ruga to kulturalna realizow ana jest przez ochronę przed zapom nieniem i działania prow adzone do ocalenia ginących elem entów kul tury ludowej danego regionu. Trzecia to funkcja w ychow aw cza, sprow adzona do rozbudzenia zainteresow ań problem atyką historii, w spółczesności m ałej ojczyzny, realizow ana przez kształtow anie uczuć przyw iązania i um iłow ania w łasnego śro dowiska, regionu.
W edukacji regionalnej, realizow anej w ram ach edukacji kulturalnej jednostki, nie chodzi o sam przekaz w iedzy o w artościach kulturow ych regionu, lecz o w yko rzystanie pozaszkolnego dośw iadczenia uczniów, popartego refleksjam i, obserw a cjam i rzeczyw istości. W konsekw encji te działania m ają szanse rozw iązać czynną postaw ę jednostki zarówno w obec ojczyzny bliskiej, ja k i dalekiej. Tak pojm ow ana edukacja regionalna je st przygotow aniem do życia w św iecie w artości tw orzących „m ałą ojczyznę” .
N ie zaw sze uśw iadam iam y sobie, żę tw órcą w artości tw orzących „m ałą ojczy znę” je st człow iek. St. O ssow ski dostrzegł, że każdy człow iek posiada dw ie ojczy zny. Jedna to kraj, w którym żyje - O jczyzna o zasięgu ponadlokalnym . D ruga to m iejsce, w którym się urodził i w ychow ał, je s t to „m ała ojczyzna”, pełna sw oisto ści i intym ności. Do niej bardzo często człow iek dorosły w raca m yślam i w spom i nając dzieciństw o i m łodość. Z darza się też często, że po w ykonaniu zadań zaw o dow ych realizow anych w innym środow isku podejm uje decyzję o pow rocie do m iejsca urodzenia - „m ałej ojczyzny” gdzie pragnie przeżyć ostatnie lata życia w śród w artości rodzinnych, lokalnej historii, tradycji i kultury3.
W spółczesna rzeczyw istość prow adzi do sytuacji, w których dochodzi do ode rwania się człowieka od tradycji rodzinnej, miejsce urodzenia i zamieszkania, wspól noty sąsiedzkiej. N atom iast region - „małej ojczyzny” staje się rodzajem obrony przed niszczeniem środow iska, w którym żyje człow iek, podkreśla się w nim p o trzebę w ydobyw ania z zapom nienia w artości rodzinnych, lokalnej historii, tradycji i kultury. W ażnym też staje się tw orzenie takich w artości gospodarczych, kulturo wych, ekologicznych, które w zbogacają nie tylko „m ałą ojczyznę” ale też i drugą oj czyznę - k ra j. Takie poj m ow anie regionalizm u m a zapobiegać zatarciu się w arto ści hum anistycznych, które m ają w ielow iekow ą tradycję i zapobiegają globalizacji m asy ludzkiej. W iedza o istocie człow ieka stanow i w arunek konieczny przy orga nizacji procesów edukacyjnych. Dlatego też elem enty antropologii filozoficznej sta
now ią podstaw ę strategii edukacyjnej. C złow iek jak o osoba, tw órca w artości kul tury regionalnej je s t rów nocześnie ich użytkow nikiem . Ż yje w określonej rzeczy w istości społeczno - kulturow ej, k tórą w e w łaściw y sobie sposób przekształca. O bejm uje ona trzy kręgi. Pierw szy tw orzy życie społeczne, drugi krąg rzeczyw i stości to św iat rzeczy otaczających człow ieka, w reszcie trzeci to kultura. Ta ostat nia je s t „ ( ...) pew nym zespołem w artości w yznaczających sposób życia i nadają cych m u sens”4. W spółcześnie problem atyka w artości analizow ana je s t głów nie w nurcie nauk etycznych. M yśl filozoficzna w skazuje, że w artości są ściśle zw ią zane ze św iadom ą działalnością człow ieka w e w szystkich płaszczyznach jeg o ży cia. Stąd też w ystępuje w procesach edukacyjnych. J.Lipiec odpow iadając na po d staw ow e pytanie aksjologii: czy istnieją w artości? stw ierdził, że „W artości istnieją tak ja k istnieje cała sfera kultury, której są częścią”5.
W artości tw orzą strukturę hierarchiczną i p rzenikają się w zajem nie. W w arto ściach niższych prześw iecają w artości w yższe, w w yższych - w artości niższe. Są one przezw yciężane i zachow yw ane rów nocześnie. S ą też w artości autonom iczne i zależne od innych. Podm iot ludzki obcuje stale z w artościam i. Jedne są w łaści w ością jego indywidualnego bytu. Inne m ieszczą się w system ie kultury danej zbio rowi. Jest też grupa wartości o zasięgu ogólnoludzkim. Egzystencja człow ieka zw ią zana je st generalnie z tym i w artościam i. Z uw agi na sw oją indyw idualność czło w iek jest: „a) podm iotem aktów odbioru w artości, danym m u poprzez przedm ioty w artościow e, b) podm iotem aktów w yboru w artości spośród m u danych, c) po d m iotem aktów poszukiw ania w artości, d) podm iotem aktów kreacji w artości, bądź poprzez tw orzenie ich przedm iotow ych nośników, bądź w sposób czysto św iado m ościow y jak o tw orzenie now ych sensów, now ych interpretacji tego, co je st ju ż dane przedm iotow o”6. „M ała ojczyzna” poprzez jej m ieszkańców , obrazy, słowa, dostarcza człow iekow i ogrom nej rozm aitości. M usi on dokonyw ać ich wyboru. W ychowanie realizow ane w ram ach edukacji regionalnej je st przy gotow aniem je d nostki ludzkiej do w yboru wartości. D zięki rozw iniętym kom petencjom edukacyj nym i autokreacyjnym m oże dokonyw ać aktów odbioru i w yboru w artości a także w prow adzać je w obręb indyw idualnego życia.
Istotę procesów realizow anych w ram ach edukacji regionalnej oddaje określenie P. Kow olika, który stw ierdził, że je s t to „ ( ...) og ó ł procesów, których celem j e s t z m ie n ia n ie lu d zi, g łó w n ie d z ie c i i m ło d z ie ż y - s to s o w n ie do p a n u ją c y c h w danym sp o łe c ze ń stw ie id ea łó w i celó w w ychow ania, a także za p o zn a n ie ich z kulturą danego regionu oraz uw rażliw ienie ich na odręb ności kulturo w e innych regionów, a p o p rz e z to w pajanie dzieciom tolerancji oraz um a c n ia n ie p a trio ty zm u . E d u ka c ja regionalna to p o d e jm o w a n ie ce lo w y ch d z ia
4 B. Suchodolski, W ychow anie m im o w szystko, W arszaw a 1990, s. 55.
5 J. Lipiec, Istnienie w artości (w:) C złow iek i św iat w artości, Red. J. Lipiec, K raków 1982, s. 31. 6 J. L ipiec, W p rzestrzen i w arto ści, K raków 1992.
łań p r ze z szkołę czy p rzed szko le na rzecz kształtow ania u d zieci i m łodzieży p rzy w ią z a n ia i u m iło w a n ia o k re ślo n e g o regionu. E d u k a c ja ta m a na celu św ia d o m e kszta łto w a n ie w ięzi em o cjo n a ln ych z tzw. ojczyzn ą p ryw a tn ą , tj. tym obszarem, gdzie się człow iek urodził, czy też spędził część lub całe życie ”1. Edukacja regionalna m a charakter interdyscyplinarny i obejm uje dw a podstaw o w e działy: w iedzę o regionie, w iedzę o kulturze regionu. Pierw szy dział tw orzą inform acje o:
— statusie regionu w Polsce, — historii regionu,
— przeobrażeniach w regionie, — m ożliwościach rozwoju, — - sposobach ochrony przyrody, — zagrożeniach rozw ojow ych.
N atom iast w iedza o kulturze regionu obejm uje: — opis zabytków regionalnych,
— inform ację o św iętach lokalnych, — znajom ość tradycji i legend, — folklor regionalny,
— znaj om ość regionalnych ośrodków kultury, — orientację w zaw artości czasopism regionalnych8.
R eform a system u ośw iaty w dużej m ierze zakres treści edukacyjnych uzależniła od inw encji nauczycieli. Podstaw y program ow e kształcenia ogólnokształcącego otw ierają m ożliwości konstruow ania autorskich program ów nauczania, które m ogą wprow adzać w obręb kształcenia szereg treści z zakresu edukacji kulturalnej. Stw a rza to niew ątpliw ie okazję do w ykorzystania kultury jak o istotnego czynnika roz w oju człow ieka. Jednym z zadań zreform ow anej szkoły je s t zapew nienie uczniom m ożliw ości poznania dziedzictw a kultury narodowej dostrzeganej w perspektyw ie kultury europejskiej. R ealizacja tego i innych zadań m a przebiegać w ram ach n a uczania poszczególnych przedm iotów , bloków przedm iotow ych i ścieżek eduka cyjnych.
K ultura w edukacji je st drog ą do budow ania społeczności zw alczającej zagroże nia hum anistycznych w artości. W tej drodze szczególna rola przypada nauczycie lom konkretyzującym w artości kultury w działaniach edukacyjnych. B .S uchodol ski przed pół w iekiem pisał, że „(...) kultura je s t w szechstronnym kształtow aniem życia ludzkiego w każdej chw ili istnienia”9. To w łaśnie stw ierdzenie m im o upływ u czasu je s t nadał aktualne i stanow i p rzew odnią m yśl ukazu jącą kierunek edukacji kulturalnej.
7 P. K ow olik, E dukacja regionalna w przedszkolu, W arszaw a 1999, s. 120. 8 T am że.
