Ewa ŻMIJEWSKA
ORCID: 0000-0001-7664-9082
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie
Wielokulturowość w sieci?
„Nauczyciele wczesnoszkolni” — analiza wybranej grupy dyskusyjnej
Abstract: Multiculturalism on the Web? “Early Years Educators”: A Selected Discussion Group and its Analysis
The paper sets out to present an analysis of the entries (April 2018) in the “Nauczyciele wczesno-szkolni” [Early Years Educators] discussion group on Facebook. The analysis seeks to explore what contemporary early years educators know about functioning in multicultural society and how they prepare themselves and their pupils for intercultural dialogue. This exploratory study adhered to non-reactive methodology. Content analysis was used, a research method for studying communica-tion artefacts that is suitable for exploracommunica-tions of this kind. The analysis focused on the four pillars of education according to Jacques Delors: learning to know, learning to do, learning to live to-gether and learning to be. Latent and manifest content was coded with frequency lists (cf. Babbie, 2003, pp. 340–353).
Keywords: Facebook, narrative analysis, early years educators, multicultural society
Słowa kluczowe: Facebook, analiza narracji, nauczyciele wczesnoszkolni, społeczeństwo
wielokul-turowe
Wstęp
Współczesny nauczyciel bywa aktywny w wielu wymiarach i na wiele sposobów.
To stwierdzenie ma z pozoru znamiona truizmu, warto jednak podjąć trud
pozna nia/poznawania jednej z form tejże aktywności — obecności w sieci.
Wy-daje się bowiem, iż analiza świadectw przedstawicieli naszej profesji w różnego
rodzaju odmianach wirtualnej rzeczywistości dostarczyć może ciekawych i
war-tościowych poznawczo materiałów oraz spostrzeżeń, które opisują kondycję tej
grupy zawodowej. Na potrzeby niniejszych rozważań dokonałam analizy
wpi-www.czasopismoppiw.pl
sów (z kwietnia 2018 r.) zamieszczonych na Facebooku (120 postów i 517
ko-mentarzy) w grupie „Nauczyciele wczesnoszkolni”. Jak wynika z opisu
umiesz-czonego na stronie, grupa skierowana jest do nauczycieli wczesnoszkolnych,
którzy chcą dzielić się doświadczeniem oraz inspiracjami do pracy z innymi.
Przeprowadzone eksploracje miały charakter badań niereaktywnych. Moim
ce-lem było poznanie świadomości współczesnych nauczycieli edukacji
wczesno-szkolnej odnośnie do funkcjonowania w społeczeństwie wielokulturowym oraz
implikowanej przez to konieczności nieustannego przygotowywania siebie
i uczniów do uczestnictwa w dialogu międzykulturowym. Jednostkami analizy
uczyniłam cztery filary edukacji J. Delorsa: uczyć się, aby wiedzieć; uczyć się,
aby działać; uczyć się, aby działać wspólnie; uczyć się, aby być.
Nieco teorii
Wielokulturowość społeczeństw skłania do redefinicji szkoły będącej dotychczas środowiskiem monokulturowym i otwiera przed nią nowe wyzwania i możliwości. Ukształtowanie nowych osobowości, zdolnych do zmierzenia się z różnorodnością kulturową świata, wymaga przeorien-towania dotychczasowych postaw nauczycieli, sposobu postrzegania przez nich „innych” i „ob-cych”, co ma istotne znaczenie w transmisji wzorów zachowań, światopoglądu, otwartości na zmiany. [...] Aby transmisja nowoczesnej kultury mogła przebiegać, niezbędne jest stosowne przygotowanie nauczycieli jako ludzi otwartych i rozumiejących potrzebę nie tylko przekazu dorobku własnego narodu i pokoleń, ale także włączenia we własny rozwój indywidualny i spo-łeczny bogactwa innych kultur (Dobrowolska, 2017, 39).
Przywołane refleksje są mi bliskie, gdyż jednoznacznie wskazują na jedną
z podstawowych powinności współczesnego nauczyciela, jaką jest
funkcjonowa-nie wraz z uczniami w wielokulturowym społeczeństwie. Celowo funkcjonowa-nie piszę tu
o przygotowaniu, a o funkcjonowaniu, ponieważ tylko świadomość, że edukacja
dzieje się tu i teraz, że każdym słowem i gestem uczymy naszych
wychowan-ków świadomego i odpowiedzialnego uczestnictwa w kulturze (włączającej do
własnych zasobów także bogactwa innych kultur) może dać gwarancję
względ-nej harmonii i równowagi w kształtowaniu tożsamości nauczycieli i uczniów.
Tożsamości, której w dzisiejszym świecie niekiedy trudno jest oprzeć się
kon-sumpcyjnemu, fragmentarycznemu dobieraniu z ofert otaczającej nas
rzeczywi-stości (por. Melosik, 2018). O tożsamości wiemy, że nie jest bytem skończonym,
zamkniętym, lecz codziennym wysiłkiem, albowiem:
[...] tożsamość wartościowa to tożsamość transgresyjna związana z twórczymi działaniami, twórczą modyfikacją, twórczym konfliktem wewnętrznym, tożsamość w ustawicznym rozwoju, realizująca się na bazie odziedziczonych wartości, rozbudowująca je i wskazująca jednocześnie, że nikt nie jest i nie może być zakładnikiem kultury pochodzenia (Nikitorowicz, 2018, s. 119).
Z powyższymi stwierdzeniami, zwracającymi uwagę na procesualność
naby-wania tożsamości oraz przenikania się kultur, współbrzmi refleksja T.
Lewowic-kiego:
[...] intencją pedagogiki i edukacji międzykulturowej — jako teorii i praktyki zorientowanej na wzajemne poznawanie — jest [...] przejmowanie wartościowych społecznie i ożywiających włas-ną kulturę elementów innych kultur, a także oferowanie Innym wartości własnej kultury. Za-trważająca jednak jest konstatacja faktu, że choć zacytowane refleksje Lewowickiego (i innych: pedagogów, psychologów, socjologów, kulturoznawców) zostały sformułowane już dziesięć lat temu, dzisiejszą polską scenę społeczną charakteryzują zgoła odmienne działania (2008, s. 7).
Sformułowane uwagi prowadzą do rozważań nad kwestią, która pojawiła się
już na wstępie, a więc funkcjonowaniem szkoły (jako instytucji) i — przede
wszystkim — nauczyciela jako świadomego, odpowiedzialnego przewodnika po
wielokulturowym świecie. Generują one także konieczność przyjęcia
stanowi-ska, według którego:
[...] obecnie kompetencje międzykulturowe są ważniejsze niż kiedykolwiek, pozwalają bowiem dostrzec i poznać przyczyny (niektórych) najbardziej uciążliwych problemów, nękających współczesne społeczeństwa. U podstaw takich zjawisk, jak dyskryminacja, rasizm, mowa nie-nawiści, leżą właśnie różnice kulturowe, społeczno-kulturowe, etniczne i inne (Brotto i in., 2014, s. 5).
Kompetencje międzykulturowe, o których pisze F. Brotto, mogą się
rozwi-jać tylko dzięki przenikaniu się kultur i dobieraniu do rdzenia tożsamości, na
co zwróciłam już uwagę i co wydaje się oczywiste w kontekście dzisiejszej
doj-rzałości pedagogów/nauczycieli międzykulturowych.
Wielokulturowość w sieci? Badania własne
Przyjęcie powyższych założeń teoretycznych implikowało postawienie pytań:
Czy i w jaki sposób (w jakiej formie) nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej
dają wyraz swojej świadomości odnośnie do funkcjonowania w
społeczeń-stwie wielo kulturowym? Czy i jak świadomość ta jest obecna w czasie
dysku-sji podejmowa nych na forum jednej z facebookowych grup „Nauczyciele
wczesnoszkolni”?
Grupa ta została zauważona przez dziennikarzy i niezbyt pochlebnie
scha-rakteryzowana w jednym z artykułów:
[...] po lekturze niektórych postów włos jeży się na głowie. Bo generalnie grupa — tak jak wie-le innych grup na Facebooku poświęconych konkretnym profesjom czy zainteresowaniom — służy do wymiany poglądów, myśli. Pytania są najróżniejsze. Jedni pytają, czy ktoś może po-dzielić się wzorem sprawdzianu z jakiegoś przedmiotu albo czy ktoś ma gotowy scenariusz
np. na akademię z okazji Dnia Babci. Słowem — codzienna rutyna. Ale niektóre pytania po prostu są rozbrajające. Nie tego byście się spodziewali po ludziach, którzy rozpoczną kształce-nie waszych dzieci.
Wielokrotnie widziałam, nad czym zastanawiają się moje koleżanki przy różnych zadaniach albo jak one tworzą je dla dzieci. Naprawdę widać ich braki w edukacji — mówi w rozmowie z naTemat Ewa, nauczycielka wczesnoszkolna z kilkuletnim stażem, i dodaje: — Nieraz było wstyd za innych. Byłam skrępowana, tłumacząc coś swojej koleżance-nauczycielce. Dosłownie: „dlaczego w tym zadaniu jest tak, a nie inaczej”. Mam wrażenie, że nauczycielom edukacji wczesno szkolnej brakuje elementarnej wiedzy z podstaw języka polskiego, matematyki, wiedzy ogólnej. Po prostu brakuje wiedzy o świecie (Przybysz, 2018).
Świadomość celu podjętych przeze mnie eksploracji oraz ciekawość
poznaw-cza, implikowana dotychczasowymi ustaleniami, spowodowała przyjęcie —
ja-ko jednostek analizy — czterech filarów edukacji J. Delorsa:
Aby spełnić w całości swoją misję, edukacja powinna organizować się wokół czterech aspektów kształcenia, które przez całe życie będą niejako dla każdej jednostki filarami jej wiedzy: uczyć się, aby wiedzieć, tzn. aby zdobyć narzędzia rozumienia; uczyć się, aby działać, aby móc od-działywać na swoje środowisko; uczyć się, aby żyć wspólnie, aby uczestniczyć i współpracować z innymi na wszystkich płaszczyznach działalności ludzkiej; wreszcie, uczyć się, aby być, dą-żenie, które jest pokrewne trzem poprzednim. Oczywiście, te cztery drogi wiedzy tworzą ca-łość, albowiem mają one wiele punktów zbieżnych, przecinających się i uzupełniających
(Edu-kacja. Jest w niej ukryty skarb, 1998, s. 99).
Wyniki przeprowadzonych analiz w postaci danych liczbowych zawarte są
w tabeli na s. 136.
Mając świadomość licznych możliwości zgoła odmiennych interpretacji
zgromadzonego materiału przez innych badaczy, stwierdzam, iż analiza setek
wpisów (637 postów i komentarzy) pozwala na sfomułowanie kilku konkluzji.
Przede wszystkim dominowały dyskusje na temat wątpliwości związanych
z pragmatyką zawodową, tj. z awansem (w tym również badania do prac
dyplo-mowych oraz znajomość aktów prawnych) oraz dysponowaniem (bądź też —
niestety — nie) wiedzą merytoryczną, leżącą u podstaw przekazywanych
uczniom treści. Jakościową ilustracją tego wątku może być fotografia 1 i
poniż-szy fragment wymiany zdań.
— Podział na głoski... Prawidłowy czy nieprawidłowy? Bo zrobiłam wywiad i opinie są podzie-lone wśród nauczycieli.
— Prawidłowy. — Jest ok.
— A możecie mi wyjaśnić, dlaczego wie jest jako jedna głoska? — Zmiękczenie.
— Czyli 2 litery, jedna głoska? :) — Tak :)
— Pierwszy raz coś takiego widzę. Moim zdaniem nie ma głoski wi...
— Głoskowanie powinno być zakazane prawnie ;) Więcej z tym szkody niż pożytku! — Tylko że ja słyszę v’ (wi) oraz „j”. Tak też „mówi” słownik: ʒ́vʹi̯ẽŋk1.
Źródło: https://www.facebook.com/groups/1585349735057602/ (dostęp 14 IV 2018)
Równie dużo miejsca i uwagi poświęcali należący do grupy nauczyciele
(14 443 członków) wymianie gotowych materiałów dydaktycznych, prezentacji
prac (głównie plastycznych) wykonanych przez uczniów oraz rozważaniom na
temat pre zentów od nauczycieli dla uczniów i rodziców. Popularność tego
ostat-niego wątku wynikała najprawdopodobniej z czasu prowadzonych przeze mnie
analiz, był to bowiem okres zbliżającej się Pierwszej Komunii Świętej, do
uczczenia której (przez wręczenie podarków) nauczyciele czuli się zobligowani.
Niemniej głównym nurtem w ramach drugiej jednostki analizy były
uczniow-skie prace plastyczne (niestety, w zatrważającej większości odtwórcze,
skrępo-wane narzucanymi przez nauczycieli wzorami i szablonami) oraz prośby o
udo-stępnianie gotowych rozwiązań metodycznych, których przykłady zamieszczam
poniżej.
1 W cytowanych wypowiedziach zachowano oryginalną pisownię.
Fot. 1. Wprowadzenie głoski „dź”,
— Witam, może posiadają Państwo scenariusze na Dzień Rodziny?
— Kochane, potrzebny podkład do piosenki Wiosna, wiosenka (...w mym sercu piosenka). — Dzień dobry. Poszukuję kart pracy do lektury Karolcia. Czy któraś z Pań ma jakieś w swo-ich zbiorach i zechciałaby się podzielić?
Źródło: https://www.facebook.com/groups/1585349735057602/ (dostęp 14 IV 2018)
Kolejnym — w perspektywie celów moich badań najważniejszym — był
wą-tek świadomości nauczycieli na temat funkcjonowania w społeczeństwie
wielo-kulturowym. Patrząc na dane liczbowe zamieszczone w tabeli widzimy, iż jest
(był) to wątek poboczny w prowadzonych rozmowach. Pojawiły się bowiem
tyl-ko trzy posty, opatrzone zaledwie 45 tyl-komentarzami. Najbardziej
charaktery-styczne fragmenty, biorąc pod uwagę stan ogólnie dostępnej na ten temat
wie-dzy, dowodzące — niestety — wielu braków, zarówno merytorycznych, jak
i metodycznych, przytaczam poniżej.
Drodzy, mamy w klasie nowego ucznia-obcokrajowca. Czy możecie polecić jakieś miejsca w sie-ci lub podręczniki, które pomogą mi zwiększyć zasób słów chłopca? Najlepiej bazując na języ-ku angielskim. Z góry dzięjęzy-kuję.
Frekwencja jednostek obserwacji w przyjętych jednostkach analizy
Jednostki analizy Jednostki obserwacji Uczyć się, aby wiedzieć Uczyć się, aby działać Uczyć się, aby żyć wspólnie Uczyć się, aby być P K P K P K P K
Ankiety do prac dyplomowych 26 32
Oferty szkoleń/kursów 25 33
Informacje dotyczące awansu zawodowego/ uregulowań prawnych
6 83 Wątpliwości/pytania merytoryczne 1 1200
Pomoce / środki dydaktyczne / prace uczniów 43 1230
Podarunki dla uczniów/rodziców 9 48
Rozwiązania metodyczne 4 7
Komunikacja 1 13
Dialog międzykulturowy 3 45
Zaangażowanie społeczne 2 13
Razem 58 2680 57 1910 3 45 2 13
Witamy wszystkie rodziny mieszkające poza granicami naszego kraju. Specjalnie dla Was przygotowaliśmy dział do nauki języka polskiego. Nauka polskiego to prawdziwe wyzwanie dla wszystkich małych i dużych superdzieciaków:) Wierzymy, że z naszą niewielką pomocą dzieci świetnie sobie poradzą. Wszystkim lekcjom będzie towarzyszył Antek — krakowiak w lu-dowym stroju.
Źródło: https://www.facebook.com/groups/1585349735057602/ (dostęp 18 IV 2018)
Zaproponowane i wskazywane jako jedynie słuszne podręczniki do nauki
ję-zyka polskiego i sposoby postępowania z uczniami obcokrajowcami stanowią
przykład całkowitego braku wiedzy interlokutorów. Sytuacja opisana przez
na-uczycielkę, która rozpoczęła tę dyskusję, dotyczy bowiem nabywania przez
dziecko z doświadczeniem migracji języka polskiego jako drugiego w polskich
warunkach kulturowych, a wszystkie podsuwane środki i sposoby działania
od-noszą się do nabywania języka polskiego przez polskie dziecko w środowisku
odmiennym kulturowo. To zupełnie dwie różne sytuacje i dwa różne procesy!
Do równie niepokojących konstatacji doprowadziła analiza jednostek
obser-wacji mieszczących się w czwartej jednostce analizy. Termin przeprowadzonych
przeze mnie badań był zbieżny z niezwykle ważnymi dla naszej grupy
wej wydarzeniami społecznymi. W kwietniu pod hasłem „Mamy dość!” odbyła
się ogólnopolska manifestacja nauczycieli pod siedzibą Ministerstwa Edukacji
Narodowej. Zaangażowanie członków „Nauczycieli wczesnoszkolnych”
ilustru-ją poniższe wypowiedzi.
— Nie będę, nikt nie zwróci na nas uwagi, ponieważ to sobota. Taka akcja powinna być w ty-godniu, odchodzimy od ławek i walczymy.
— Bezsensowny strajk! Działa się wcześniej, a nie z takim opóźnieniem!!! Jeśli się planuje taką akcję, to musi być dokuczliwa, a nie takie nie wiadomo co i dla kogo...
— Sobota... świetne! Może 1 maja kolejny termin? — Tylko co to da?
— Nie mówmy, co to da! Zawsze będzie jakaś przeszkoda. Nigdy nam nic nie pasuje. Weźmy się w garść. Niech wszyscy zobaczą nasze niezadowolenie.
— Właśnie dlatego, że są takie dyskusje, to nigdy się nie zorganizujemy. Nam nauczycielom, jak widzę, ciągle coś nie pasuje. Ja jadę i osobiście uważam, że każdy moment jest dobry, aby zwracać na nasze sprawy uwagę.
Źródło: https://www.facebook.com/groups/1585349735057602/ (dostęp 18 IV 2018) Fot. 4. Plakat autorstwa organizatorów protestu
Fragment wypowiedzi jednej z nauczycielek „Nam nauczycielom, jak widzę,
ciągle coś nie pasuje” stanowić może diagnozę stanu tej grupy. Oczywiste jest,
że daleko idące uogólnienia mogą być i z całą pewnością są krzywdzące dla
ogromnej rzeszy zaangażowanych społecznie, światłych merytorycznie,
krea-tywnych metodycznie, odpowiedzialnych wychowawczo nauczycieli edukacji
wczesnoszkolnej. Przeprowadzone przeze mnie i udokumentowane powyżej
analizy nie dają jednakże jednoznacznych podstaw do takich wniosków.
Zakończenie
[...] początkowym warunkiem realności zmian jest podejmowanie prób zrozumienia współczes-nego świata przez nauczycieli. To, w jaki sposób (przyszły) nauczyciel postrzega świat, ma zwią-zek z tym, jak wygląda polska szkoła i jakie miejsce widzi w niej nauczyciel dla siebie, dla ro-dziców, dla uczniów. Inicjatywa zmiany należy więc między innymi/zwłaszcza do nauczycieli akademickich przygotowujących przyszłych nauczycieli (Szymański, Walasek-Jarosz, Zbróg, 2016, s. 13).
Cytat ten, zawierający wskazania konkretnej drogi zmian w polskiej
eduka-cji, stanowi moim zdaniem najlepsze podsumowanie rozważań zawartych w
ni-niejszym artykule oraz stawia bardzo precyzyjnie zadania nauczycielom
wszyst-kich szczebli edukacji, w tym nauczycielami nauczycieli, zwłaszcza w zakresie
edukacji międzykulturowej.
Bibliografia
Babbie, E. (2003). Badania społeczne w praktyce. Przeł. W. Betkiewicz i in. Warszawa: PWN. Brotto, F. i in. (2014). Kompetencje międzykulturowe dla wszystkich. Przygotowanie do życia w
różno-rodnym świecie. Przeł. M. Kositorny. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
Edukacja. Jest w niej ukryty skarb. (1998). [Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do
spraw Edukacji dla XXI wieku]. Red. J. Delors. Warszawa: Stowarzyszenie Oświatowców Polskich.
Dobrowolska, B. (2017). Postawy nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a kultura szkoły. Studium
społeczno-pedagogiczne. Kraków: Impuls.
Lewowicki, T. (2008). Wprowadzenie. W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.), Praca nauczycieli w warunkach wielokulturowości — studia i doświadczenia z pogranicza
pol-sko-czeskiego. Cieszyn–Warszawa–Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu
Śląskiego–Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP–Wyd. Adam Marszałek.
Melosik, Z. (2018). Młodzież, edukacja i przemiany kultury współczesnej. (Re)konstrukcje kontroli,
wol-ności i rozproszenia. W: B. Śliwerski, A. Rozmus (red.), Alternatywy w edukacji.
Kraków–Rze-szów: Impuls–Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, s. 129–150.
Nikitorowicz, J. (2018). Tożsamości (nie)wartościowe w kontekście bogactwa kultur. W: M. Czerepaniak- -Walczak, J. Madalińska-Michalak, B. Śliwerski (red.), Ku życiu wartościowemu. Idee —
Przybysz, M. (2018). Trudno uwierzyć, o co pytają nauczyciele na Facebooku. Nie potrafią rozwiązać
za-dań dla dzieci, natemat.pl (dostęp 20 VI 2018).
Szymański, M. J., Walasek-Jarosz, B., Zbróg, Z. (2016). Zrozumieć szkołę dla (jej) zmiany. W: M. J. Szymański, B. Walasek-Jarosz, Z. Zbróg (red.), Zrozumieć szkołę. Konteksty zmiany. Warszawa: Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej, s. 7–21.
