Sławomir Gala
Rola i miejsce regionalizmów w
kulturze politycznej
Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 12,
5-10
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
K SZTA ŁC EN IE PO LO NISTYCZNE CU DZOZIEM CÓ W 12, 2002
ZAGADNIENIA SOCJOKULTUROWE
S ła w o m ir Gala
R O L A I M IE J S C E R E G IO N A L IZ M Ó W W K U L T U R Z E P O L O N IS T Y C Z N E J 1
N a p o d jęcie te g o te m a tu m ia ły w p ły w n a stę p u ją c e czy n n ik i: 1) le k tu ra S. Ż e ro m sk ie g o , S n o b izm u i p o s tę p u \ M . K u c a ły , Tw oja m o w a cię z d ra d z a 3, 2) w y b ó r p rz e z P a ń s tw a stu d ió w u n iw ersy teck ich n a W y d ziale F ilo lo g icz n y m . W y d ział... te n sk u p ia k ie ru n k i, k tó ry c h z a d a n ie m je s t - n a jo g ó ln ie j m ó w ią c - ro z w ija n ie u m iło w a n ia sło w a p o p rz e z s tu d io w a n ie te k s tó w i n a ich p o d s ta w ie p o z n a w a n ie lite ra tu ry i ję z y k a p o lsk ie g o - n a k ie ru n k u p o lo n is ty czn y m , lite ra tu r i języ k ó w obcych, w sto su n k u d o polskiego - n a k ie ru n k a c h neo filo lo g iczn y ch , czy k u ltu ry głów nie sta ro ż y tn o śc i k lasycznej — n a k ie ru n k u filo lo g ia k la sy c z n a o ra z p o z n a w a n ie p iśm ie n n ictw a głó w n ie o jczy steg o - n a k ie ru n k u b ib lio te k o z n a w s tw a czy b ib lio lo g ii, 3) św iad o m o ść te g o , że u c ze s tn iczy cie z n a tu ry sw ego p o c h o d z e n ia w ty c h w a rto ś c ia c h k u ltu r y , k tó re o k re ś la się m ia n e m re g io n a liz m ó w i b ędziecie je ze w z g lęd u n a w y b ó r k ie ru n k u s tu d ió w p o z n aw a ć .
S. Ż e ro m sk i św iad o m y ro li lite ra tu ry w życiu n a r o d u i k re a ty w n e j fu n k c ji ję z y k a w lite ra tu rz e w S n o b izm ie i p o stęp ie pisze: „ J e s t [...] b o w iem siła, r o la i z a d a n ie p raw d ziw ej i w ielkiej p o ezy i [literatu ry ], iż lu d zi, k tó ry c h n a ziem i w sz y stk o ro z d z ie la, ró ż n i i o d siebie o d trą c a [...] n a n o w o łączy w je d n o i sam o ty lk o lu d z k ie serce w n ic h o d słan ia. T e o fil L e n a rto w ic z
1 Niniejszy tekst został przedstawiony jako wykład inauguracyjny na W ydziale Filologicznym UŁ w roku akad. 2000-2001. Problematyka w nim zawarta jest również adresowana do studentów studiów polonijnych, a także tych, którzy z racji swego pochodzenia uczą się języka polskiego.
2 S. Ż e r o m s k i , Snobizm i postęp, Warszawa 1923.
3 M . K u c a ł a , Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzm y ję z y k a polskiego, K raków 1994.
6 Sławomir Gala
je s t p o e tą M az o w sz a , ja k Ju liu sz S łow acki p o e tą U k ra in y , M ick iew icz L itw y , K ra sz e w sk i W o ły n ia, Sienkiew icz P o d la s ia , A d o lf D y g a siń sk i S to p - n ick ieg o P o n id z ia , T e tm a je r P o d h a la , R e y m o n t Z iem i Ł ow ick iej, K a sp ro w ic z K u ja w ” 4, d o d a jm y - S. Ż e ro m sk i K ielecczyzny. P o p rze z lite ra tu rę „ o g ro m n a te d y w ięk szo ść n a ro d u m u si się u czy ć w y m a w ian ia ję z y k a p is a n e g o i d r u k o w a n e g o , a u c zą c się, c h y b a kaleczy sw ą w y m o w ę (m ó w iąc). S zło ń ce g o ro ń c e piece w sza m o co ło [...] O p a rę k ilo m e tró w o d sto licy W arsz a w y w ie śn ia k m a z o w iec k i [...] m o d li się p o d M a tk u B o sk u ” . N a leż y z azn aczy ć, iż „ w y m o w a c h ło p ó w p o d w a rsz a w sk ic h nie je s t b łę d n a , a w y m o w a m ie js k a [...] p o p ra w n a w isto c ie swej, ty lk o p ie rw sza je s t z a n ie d b a n a , a d r u g a u p rz y w ile jo w a n a [...] G d y b y s to lic a P o ls k i p o w s ta ła b y ła w p ra w ie k u w W arsz a w ie, lu b w P ło c k u , to dziś p isalib y śm y p ra w id ło w o - śm n ieg z a m ia s t śnieg, psiw o z a m ia s t p iw o , zin o z a m ia st w in o itd . T e w łaśn ie re g io n a ln e cechy w y m o w y - pisze S. Ż e ro m sk i — „ d o w cip n y c h , sto łeczn y ch fe jle to n istó w (o k tó ry c h m ó w i z iro n ią ), p o d n ie c a ją d o p is a n ia [...] w y- k p iszo w sk ic h k a w ałó w , w łaśn ie n ib y to w gw arze, z w łaszcza w c za sac h p rz e d w y b o rc z y c h ” 5.
W p rz y to c z o n y ch w ypow iedziach S. Ż ero m sk ieg o , o p u b lik o w a n y c h w ro k u 1923, w id a ć sto su n e k a u to ra Po p io łó w , S y z y fo w y c h p ra c d o p ro b le m a ty k i reg ionalnej i s p o so b u jej p rzed staw ian ia w lite ra tu rz e o ra z w życiu p ublicznym .
S a m o z ag a d n ie n ie ro li re g io n ó w w fo rm o w a n iu p a ń stw o w o śc i i k u ltu r y n a ro d o w e j w p o lsk iej m y śli h isto ry c z n ej sięga p rzeszło ści, że p rz y w o ła m y ty lk o p u b lik a c je J. Lelew ela, N a ro d y na ziem ia ch S ło w ia ń skich p r z e d p o
w sta n iem P o lsk i (P o z n a ń 1853); S. A rn o ld a , T eryto ria p lem ien n e w u stroju a d m in istra c y jn y m P o lsk i P ia sto w skie j (K ra k ó w 1927)6. O w a r ó ż n o ro d n o ś ć
w je d n o śc i z o s ta ła z a u w a ż o n a p rzez O . K o lb e rg a , fo lk lo ry stę, e tn o g ra fa , m u z y k a i k o m p o z y to r a , u c z n ia K . B ro d z iń s k ie g o , z a p r z y ja ź n io n e g o z F . C h o p in e m , zafasc y n o w an e g o k u ltu r ą lu d o w ą , a u to r a m o n u m e n ta ln e g o d z ie ła L u d . Jego zw ycza je, sposób życ ia , m ow a, podania, p rzy sło w ia , o b rzęd y,
g u sła , za b a w y , p ie śn i, m u z y k a i tańce, w y d a n e g o w la ta c h 1 8 5 7 -1 8 9 0 ;
re e d y cja o d 1961 d o 1972, u k a z a ły się 54 to m y .
S y tu u ją c z a g a d n ie n ia re g io n a liz m u w k u ltu r z e p o lo n is ty c z n e j n a le ży w y jaśn ić ro z u m ie n ie p o ję c ia „ k u ltu ry p o lo n isty c z n e j” . Jeśli p rz e z k u ltu rę ro z u m ie m y - z a S ło w n ik iem j ę z y k a po lskieg o p o d re d . W . D o ro s z e w s k ie g o 7 „ c a łk o k s z ta łt d u c h o w eg o - in te le k tu a ln e g o d o ro b k u lu d z k o śc i” , to w o d n ie s ie n iu d o p r z y m io tn ik a p o lo n is ty c z n y , b ę d z ie to te n z a s ó b fa k tó w
4 S. Ż e r o m s k i , op. cit., s. 94. s Tamże, s. 114, 115.
6 S. A r n o l d , Terytoria plemienne w ustroju administracyjnym Polski Piastowskiej. Prace Kom isji do Atlasu Historycznego Polski, K raków 1927, mapy: W ielkopolska (X II-X IV w.),
M azow sze i Kujawy (X1I-X1V w.), M ałopolska (Х ІІ-Х Ш w.), Śląsk (X II-X IV w.). 7 Słownik ję z y k a polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1-11, Warszawa 1958-1969.
Rola i miejsce regionalizmów w kulturze polonistycznej 7
k u ltu ro w y c h , k tó ry w iąże się z n a ro d e m p o lsk im , w y ra ż o n y w p iśm ien n ictw ie, a w ięc w lite ra tu rz e po lsk iej i ję z y k u p o lsk im .
S p ro w a d z a ją c p o w y ż sz ą p ro b le m a ty k ę d o z a g a d n ie n ia re g io n a ln o ś c i w lite ra tu rz e , w id z ia n ą o c z y m a je j tw ó rc y , tr z e b a n ie c o szerzej rz e c z p rz e d sta w ić z p u n k tu w id zen ia ję z y k a , czy ję z y k o zn a w c y , b y p rz y b liż y ć n a m j a k o u ż y tk o w n ik o m p o lszczy zn y te n p ro b le m .
P o jęcie regionalizm p o z o sta je w zw iąz k u m o ty w a c y jn y m z rz e cz o w n ik ie m region i p rz y m io tn ik ie m regionalny. N a g ru n c ie po lszczy zn y rz e cz o w n ik reg io n p o ja w ia się w S ło w n ik u j ę z y k a p o lsk ie g o M . O rg e lb r a n d a , tz n . s ło w n ik u w ileń sk im , W iln o 1861 i o z n ac z a ‘w ie lk ą p rz e strz e ń n a ziem i w p o w ie trz u lu b n a n ie b ie ’. A k tu a ln e z n ac z e n ia ty c h w y ra z ó w p o d a je
S ło w n ik j ę z y k a p o lskieg o , p o d re d . W . D o ro sze w sk ieg o : reg io n ja k o ‘o b s z a r
odzn aczający się ch arak tery sty czn y m i cecham i, np . geograficznym i, e tn o g ra fic z n y m i, g o sp o d arcz y m i itd ., w y ró ż n ia ją cy m i się o d in n y c h o b sz a ró w ; d z ie ln ica , o k o lic a ’; regio n aln y ‘tz n . o d n o sz ą c y się d o d a n e g o re g io n u , w y stęp u ją c y w d a n y m regionie, p o ch o d zący z d a n eg o regionu, zw iązany z n im ’; regionalizm : 1) ‘ru c h u m y sło w y d ą ż ą c y d o o ż y w ie n ia ży cia k u ltu r a ln e g o p ro w in c ji, d ą ż ą c y d o z a c h o w a n ia o d rę b n o ś c i k u ltu r a ln e j p o sz c z e g ó ln y c h d z ie ln ic; 2) k u ltu r a d a n e g o re g io n u ; z esp ó ł cech c h a ra k te ry sty c z n y c h d la d a n e g o re g io n u ; 3) c ec h a w y m o w y , fo rm a g ra m a ty c z n a , w y ra z lu b k o n s tru k c ja s k ła d n io w a , w łaściw e m o w ie p ew n eg o re g io n u (p ew n ej o k o lic y ) k r a ju , n ie k ie d y u p o w sz e c h n io n e w ję z y k u o g ó ln y m , n p . p o d h a la ń sk ie ju h a s , b a c a ...’ D o d a jm y , że d o X IX w. w z b liżo n y m zn ac z e n iu fu n k c jo n o w a ło po jęcie p row incja i o d te g o rz e cz o w n ik a d e ry w a ty prow incjonalny, prow incjonalizm . F u n k c jo n u ją o n e i dziś, lecz w nieco innym znaczeniu i o d cien iu stylistycznym , np . prow incjonalizm w sło w n ik u W . D o ro szew sk ieg o to m . in. ‘z aścian k o w o ść, p ro w in c jo n a ln o ś ć , n ieu m ie ję tn o ść w łaściw ego w y c h o w a n ia ’.
Z a in te re so w an ie te m a ty k ą re g io n a ln ą p rz e z sp ecjalistó w ró ż n y c h d y scyplin n a u k i sp ra w iło , że p o ję c iu o g ó ln e m u ‘z esp ó l cech c h a r a k te ry sty c z n y c h d la d a n e g o re g io n u ’ p rz y p is a n o w iele z n a c z e ń sp ec ja listy cz n y c h i u c z y n io n o z n ie g o te rm in y s to so w a n e w n a u k a c h g e o g ra fic z n y ch , h is to ry c z n y c h , e k o n o m ic z n y ch , w p o lito lo g ii czy e tn o g ra fii itd .
N a s in te re s u ją treści, k tó re te n te rm in z aw ie ra w o d n ie sien iu d o f a k tó w języ k o w y ch . W n ajnow szej p u b lik acji R egion, regionalizm — pojęcia i rzeczyw is
tość d o p a trz e ć się m o ż n a ró ż n e g o ro z u m ie n ia te g o p o jęcia: 1) re g io n a liz m e m
je s t n a z w a g w a ro w a, k tó r a n ie je s t u p o w sz e c h n io n a w ję z y k u in telig en cji, czyli je s t to g w a ro w y o d p o w ie d n ik n azw y lite ra c k ie j; 2) je s t to ja k a ś n a z w a , k t ó r a o d n o si się d o re g io n a ln e g o d e sy g n a tu ; 3) j e s t to n a z w a p o c h o d z e n ia gw a ro w eg o , u p o w sz e c h n io n a w ję z y k u intelig en cji d a n e g o re g io n u , ale nie istn ie ją c a w n o rm ie o g ó ln o p o ls k ie j“; 4) w g M . K u c a ły re g io n a liz m y to cech y
“ Region, regionalizm - pojęcie i rzeczywistość, red. K . Handke, Warszawa 1993, s. 10, 246, 247.
8 Sławomir Gaja
ję z y k o w e w y stęp u ją c e w części te ry to riu m P o lsk i w ję z y k u o g ó ln y m , z p o p ra w n o śc io w e g o p u n k tu w id z en ia a k c e p to w a ln e 5, w p rz e c iw ie ń stw ie d o d ia le k ty zm ó w , k tó r e w ję z y k u o g ó ln y m się n ie z n alazły . W id z im y z atem , że p rz y w sp ó ln y m p o c h o d z e n iu o b u k a te g o rii ję z y k o w y c h fu n k c ję ro z strz y g a ją c ą p o z o sta w ia się k ry te riu m a k c e p to w a ln o śc i p rzez p o lszczy zn ę o g ó ln ą (literac k ą ). N ie je s t to ła tw e zag a d n ie n ie , u z n a w a n e ja k o p o d staw o w e w p ro cesie u s ta la n ia się w p rzeszłości w z o rc a k u ltu r a ln e g o - j a k to n a zy w a W . T a szy c k i - a n a stę p n ie z n o rm a liz o w a n e g o ję z y k a lite ra c kieg o .
P o n ie w a ż z a d a n ie w a rto ś c io w a n ia czy k w a lifik o w a n ia p o z o s ta w ia się sło w n ik o m p o p ra w n o śc io w y m i n ie m a p o w sz e c h n ie je d n o z n a c z n e g o ro z u m ie n ia te rm in u regionalizm , n a u ż y te k n a sz y c h ro z w a ż a ń o d s tą p im y od k w estii p o p ra w n o śc i i p rzy jm iem y ja k o p ie rw szo p la n o w e k ry te riu m re g io n a l n e g o p o c h o d z e n ia w y ra z u czy fo rm y i ich sto so w a ln o ści.
P rzy to c z m y p rz y k ła d y 10 w spółczesnej po lszczy zn y , k tó r e z a w ie ra ją się w defin icji p rz e z n a s p rzy jętej. S p o ty k a m y się często z d w ie m a p o s ta c ia m i n a z w is k : O ls z e w s k i : O ls zo w sk i, W iś n ie w sk i : W iś n io w sk i, M a c ie je w sk i : M a ciejo w ski, p o d o b n ie j a k z d w ie m a p o s ta c ia m i n a zw m iejsco w y ch ,
o d k tó ry c h te n a zw isk a m o g ą p o c h o d zić, a w ięc O lszew o o b o k O lszow a,
W iśniow a G óra i W iśniew a Góra, M a ciejew o i M a ciejó w , M a ciejo w ice. O tó ż
n a z w is k a ty p u -e w sk i s ą p o c h o d z e n ia p ó łn o c n o p o ls k ie g o , n a z w is k a n a
-o w s k i — p o h id n io w o p o lsk ie g o . T a k ż e n azw y m iejsco w o ści z p rz y ro s tk a m i -ew , -ew o w y stę p u ją n a o b s z a ra c h P o lsk i p ó łn o c n e j, z -ów , -ow a - w P o lsce
p o łu d n io w e j. C h o d z i t u o n a z w is k a czy n a zw y m ie jsco w e , w k tó ry c h p rz y ro s tk i je tw o rz ą c e w y stęp u ją p o sp ó łg ło sk a c h m ię k k ic h lu b h isto ry c z n ie m ię k k ic h (dziś tw a rd y c h : sz, i , cz, c, d i, dz). P o s p ó łg ło sk a c h tw a rd y c h w całej P o lsce w y stęp u je p rz y ro s te k -ow , n p . w n a zw isk a ch : D ęb o w ski,
G rabowski, W itkow ski. O ile w n azw ach m iejscow ości ró żn ice te się zach o w u ją,
to w n a z w isk a c h n a s k u te k m ig rac ji lu d n o ści uległy częścio w em u z a m a z a n iu . W w y ra z ac h p o sp o lity c h (w y ró żn ian y ch g raficznie m a łą lite rą ) w p o lszczy źn ie lite ra c k ie j u p o w sz e c h n io n e z o sta ły p o s ta c i w y ra z ó w z p rz y ro s tk ie m -ow- ró w n ie ż p o sp ó łg ło sk a c h m ię k k ic h . D la te g o m ó w im y i piszem y: ch ło p a ko w i,
d zia d ko w i, w u jk o w i i n a ich w z ó r — teściow i, w ujow i, zięciow i. W Ł o d z i
n a zw y dzielnic, ta k ie ja k : K arolew , Z a rze w , W id zew i o k o lic z n y c h wsi:
A n to n iew , Ig nacew św iad czą o o d d z ia ły w an iu w z o rc a p ó łn o c n o p o ls k ie g o
i ic h u s ta le n iu d o w iek u X V I. W fo rm ie d o p e łn ia c z a liczb y m n o g ie j od rz e cz o w n ik a w idz, p o sp ó łg ło sce d z o b o w ią zu je k o ń c ó w k a fle k sy jn a -ów , n ie
-ew , d la te g o p o w ie m y i n a p isz e m y n a m e cz W id zew a ‘j a k o n a zw y k lu b u
s p o rto w e g o ’, czy p o to c z n ie n a W idzew p o szło dw a tysią ce w idzów .
9 M. K u c a ł a , op. cit., s. 4.
R ola i miejsce regionalizmów w kulturze polonistycznej 9
W y m o w a s a m o g ło se k n o so w y c h je s t z ró ż n ic o w a n a re g io n a ln ie . Id o m
d ziec i d rogom słyszym y w o k o lic a c h Ł o d z i i w całej zac h o d n ie j P o lsc e, m n ie j
w ięcej p o W isłę, a w ięc p o łu d n io w o -z a c h o d n ie j M a ło p o lsc e , n a Ś lą sk u , w W ielk o p o lsc e i n a le w o b rzeżn y m M az o w sz u . N a w sc h ó d od W isły, a w ięc n a M az o w sz u , w M ało p o lsc e w sch o d n iej, n a k re s a c h p o łu d n io w o -w s c h o d n ic h m ó w i się ido dzieci drogo i nadziw ić sie nie m og o . R o z ło ż o n e j a rty k u la c ji n o só w k i -ą w w ygłosie n a sam o g ło sk ę u s tn ą o i spó łg ło sk ę n o so w ą m przeciw s ta w ia się w y m o w a b ez n o so w o śc i. J e d n a i d r u g a w y m o w a je s t d o ś ć p o w szech n a u inteligencji w zależności o d jej p o c h o d ze n ia . N o w y m zjaw iskiem - w y d a je się - w P o lsce ś ro d k o w ej w y m o w a w y g ło so w eg o -ą ja k o -o/(u), co m o ż n a in te rp re to w a ć ja k o - z je d n e j stro n y - n iem o żliw o ść w y m o w y n o s ó w k i w w ygłosie, z d ru g ie j - ś w ia d o m ą czy m n ie j ś w ia d o m ą u cieczk ę o d u z n a w a n e j z a reg io n alizm w y m o w y -om , a w ięc m o ż e m y s p o tk a ć się z w y m o w ą idol dzieci d rogol i nadziw ić się nie m o g o l - w y m o w a ty p u
chodzol, ro b io l itd .
S p o łeczn y i k u ltu ra ln y a w an s intelig en cji p o c h o d z e n ia m a z o w iec k ie g o , p o w o d u je , że c o r a z częściej sły szy m y w m a s s m e d ia c h o ly b e ra ly z m ie
g o sp o d a rc zy m , p lu ra ly zm ie p o ly ly c z n y m , czyli w y m o w ę ty p u lys, ly st, lypa, m a ly n y z tw a rd y m / p rz e d i, p o strz eg a n y m p rzez n a s ja k o ly n a m ie jscu li. C e c h a g w a ro w a p o c h o d z e n ia m a z o w iec k ie g o o b e jm u je ta k ż e K a s z u b y
o ra z o b s z a ry o ścien n e, n a k tó re sięg ają w pływ y m azo w ieck ie.
W y m o w a będ ziem P o la k a m y je s t ta k ż e p o c h o d z e n ia re g io n a ln e g o m a z o - w ie ck o -p o m o rsk ie g o , gdzie p rz e d -i w y m a w ia się tw a rd e m . Słyszy się j ą c o ra z częściej u intelig en cji te g o re g io n u . T a k i z ap is w m a n u sk ry p c ie z tzw . a rc h iw u m W y b ick ieg o i ry m d o : j a k zw y c ię ża ć m a m y św iad c z y o w y m o w ie a u to r a M a z u r k a D ą b ro w skieg o , P o m o rz a n in a z p o c h o d z e n ia .
W Ł o d z i i o k o licy a ta k ż e n a o b sza rz e m ię d z y P o z n a n ie m i K ra k o w e m słyszy się d o ś ć p o w sz e c h n ie w y m o w ę ty p u p a n ie ą k a z o k ie ą k a , czyli z η ty l n o ję z y k o w y m p rz e d k , a więc sa ą ki, sko w ro ą ka , J a ą ka .
Z e s p ó ł arty sty c zn y z O p o c z n a zaśp ie w a fra g m e n t p io sen k i: u ciekła m i
p rzep ió reczka w prosso, a j a za nią nieboraczek bosso, co się w iąże z re g io n a ln ą
m a ło p o ls k ą w y m o w ą p o d w a ja n e g o s.
P ieśń a d w e n to w a - G dy w śró d p rze k leń stw a o d B o g a c za rt p a n o w a ł,
śm ierć i trwoga — je st w M ało p o lsc e śp iew an a śm ierdź i trwoga, co słuchaczow i
z M a z o w sz a m o ż e n a d a w a ć in n y sens. W y m o w a t a je s t z w iąz a n a z udźw ięcz- n ie n ie m i ubezd źw ięczn ien iem m ię d z y w y ra zo w y m , c ec h ą s y ste m o w ą z a ró w n o w g w a ra c h , j a k i w polszczy źn ie ogólnej.
W y d a je się, że c o ra z szerzej w k ra c z a d o p o lszc z y z n y o g ó ln e j p o s ta ć w o ła c z a w fu n k c ji m ia n o w n ik a w rz e cz o w n ik a ch m ę sk ic h ta k w im io n a c h w ła sn y c h , j a k i w y ra z a c h p o s p o lity c h , k tó re są n o ś n ik a m i p o z y ty w n e g o ła d u n k u e m o c jo n a ln e g o . S ą to p o s ta c i h ip o k o ry s ty k ó w m ę sk ich : J a siu ,
10 Sławomir Gala
W ła d ziu p r zy sz e d ł, teściu p rzy je ch a ł są szczególnie częste w M a to p o lsc e (bez
L u b e lsk ie g o ), n a Ś lą sk u i w W ielk o p o lsce.
P o d o b n ie d o ś ć p o w szech n ie słyszy się u p ro s z c z o n ą w y m o w ę g ru p sp ó ł g ło sk o w y ch trz, d rz j a k cz, d i, a w ięc czeba ‘trz e b a ’, c ze p a k ‘tr z e p a k ’,
c ze w ik ‘trz e w ik ’, c zeźw y ‘trz e ź w y ’, d ża zg a ‘d rz a z g a ’, dżew o ‘d rz e w o ’ itd .,
k tó r a w zięła sw ój p o c z ą te k w M ało p o lsc e - d la te g o ta k częsta w K ra k o w ie , k re s a c h p o łu d n io w o -w sc h o d n ic h i p o łu d n io w e j W ielk o p o lsce.
P o łu d n io w o - i ś ro d k o w o p o lsk ie g o p o c h o d z e n ia je s t ta k ż e w y m o w a u p ro sz cz o n e j fo n e ty c z n ie g ru p y strz , w y m aw ian ej p o w sz e c h n ie ja k o szcz, c z ę s to sły szan ej c h o c ia ż b y w ta k ic h w y ra z a c h ja k : szc ze c h a ‘s tr z e c h a ’,
szc ze ła ć ‘strz e la ć ’, s zczec ‘strz ec ’, p o szczęp io n y ‘p o s trz ę p io n y ’.
R e g io n a ln e p o c h o d z e n ie m a ją ta k ie n azw y p o sp o lite ja k : k o g u t, k o k o t,
k u r, p ie ja k o ra z grule, k a rto fle, ko b za le, p y ry .
P ro b le m , n a k tó ry tu ty lk o z w ra ca się u w ag ę, m a w y m ia r u n iw e rs a ln o - ję z y k o w y . B ęd ą P a ń s tw o m ieli sp o so b n o ść z a p o z n a ć się z n im bliżej n a s tu d ia c h filolo g iczn y ch . J e s t o n elem en tem treści p ro g ra m o w y c h w z ak resie języ k o zn aw stw a i literatu ro zn aw stw a. Z o sta ł w y rażo n y w p u b lik a q i M . K u cały , w k tó re j a u to r pisze ta k : „ T y tu ł tej książeczk i je s t w zięty z E w a n g e lii św. M a te u s z a . E w a n g e lista te n o p isu ją c, j a k się św. P io tr z a p a rł C h ry s tu sa , p rz y ta c z a sk iero w an e d o P io tra sło w a sto ją cy c h k o ło p a ła c u K a jfa sz a : N a p e w n o i ty je steś je d n y m z n ic h [tj. u czn ió w Jezu sa], b o tw o ja m o w a cię z d ra d z a [...] D z ia ło się to w Jero zo lim ie, w J u d e i, a św. P io tr p o c h o d z ił z G alilei i m ia ł re g io n a ln ą galilejsk ą w ym ow ę.
D zisiejszy n a stę p c a św. P io tra , J a n P a w e ł I I , p o c h o d z i z M a ło p o lsk i i w sw oim ję z y k u m a ró w n ie ż p e w n e cechy re g io n a ln e [...] M ó w i n p . ta g
n a m d o p o m ó ż B ó g , czasem p o w ie je zd e m , je z d e im y . P o c h o d z ą c y z M a z o w sz a
k a rd y n a ł S. W y szy ń sk i w y m aw iał ta k na m d o p o m ó ż B óg, a le i B ó k n a m
d o p o m ó ż, też d o ś ć p o w szech n ie ke, g e z a m ia s t kie, gie, n p . p r z e z w szy stk e w ieki. D a lej a u to r pisze ta k - I w ielu in n y c h in te le k tu a listó w m a w sw oim
ję z y k u p e w n e re g io n a ln e , czy n a w e t d ia le k ta ln e cechy. C ech y te u lu d zi w y k sz ta łc o n y c h n ie są zw ykle w y ra z iste [...] U lu d zi n ie w y k sz ta łc o n y ch cech ty c h je s t zn ac z n ie w ięcej” 11.
