Ekspozycje geodezyjne w Muzeum Techniki w Warszawie

K ronika

₄₃₅

m in . n ak reślił sylw etki tw ó rc ó w P T G (J. K ond rack i), d ał charakterystykę działal­ ności zm arłego niedaw no geo grafa J. C zyżew skiego (A . Jałin) i zamieścił artyku ł o V id a lu de la Blachę, założycielu francu sk iej szkoły geograficznej (J. B abicz).

J. Bb.

E K S P O Z Y C J E G E O D E Z Y J N E W M U Z E U M T E C H N I K I W W A R S Z A W I E

Ekspozycje związane z historią geodezji m a ją -w w a rsz a w s k im M u ze u m Tech niki od końca 1966 r. charakter ciągły dzięki za rezerw o w an iu przez to m uzeum stałego dla nich m iejsca *. C elem ich jest przedstaw ienie postępu technicznego w geodezji oraz coraz to zw iększających s'ę zadań geo d etó w w gospodarce n aro d o w ej. T em aty ­ k a ¡scenariuszy tych ekspozycji jest o p raco w y w an a przez K o m isję d o S p r a w M u ze u m i W y s t a w Stow arzyszenia ¡Geodetów Polskich, a ich kom pozycja — przez p raco w n ię plastyczną M uzeum .

Z o kazji 50-leoia odrodzenia P o lsk i została w dniu 9 listopada 1968 r. otw arta w y s ta w a o brazująca Polskie środowisko m iernicze w okresie 1918— 1968 oraz zbiór narzędzi geodezyjnych polskiej produkcji Od Gerlacha do P Z O .

Pok az działalności pOlskich środ ow isk m ierniczych, którego scenariu sz o p ra­ c o w a ł m gr imiż. S. J. T ym ow sk i, podany by ł w postaci p lan sz statystycznych, czaso­ pism oraz fotografii.

W Okresie m iędzyw ojennym z p od staw o w y ch p rac pom iaro w y ch została w y k o ­ nana n a obszarze całego k r a ju o sn ow a geodezyjna. Doniosłe znaczenie gospodarcze imiały ró w n ież prace zw iązane z p rzebu d o w ą ustroju rolnego: n a obszarze przeszło 2,6 m in h a dokonano parcelacji, a n a ok. 5,5 m in ha scalenia gruntów .

W latach n ajaz d u hitlerow skiego n a ok. 4000 geodetów, działających w 1939 r. <w 1918 r. -było ich tylko 800), straty w poległych i pom o rdo w an y ch oblicza się na ok. 1200 osób. P race p om iarow e b y ły w tym okresie n ad al w y k o n y w a n e w zw iązk u z kontynuow an iem przez ok u p an ta scalania g r u n t ó w 2.

E kspozycja za w iera rów n ież dane o działalności śro d ow isk geodezyjnych w la ­ tach 1945— 1968. W 1945 r. założono Z w ią z e k M ierniczych, jednoczący wszystkich geodetów niezależnie od stopnia w ykształcenia technicznego. W 1948 r. Z w ią z e k w szed ł w skład N aczeln ej O rgan izacji Technicznej, a w 1953 r. został p rzem ianow an y n a Stow arzyszenie G e o d e tó w Polskich. L iczba członków uro sła do listopada 1968 r. do 8594, co świadczy o w ie lk im ro z w o ju geodezyjnego szkolnictwa średniego i a k a­ demickiego.

Z e w zg lę d u n a n ow e granice p ań stw o w e została w tym okresie pon ow n ie w y ­ k on an a n a obszarze całego k r a ju osnowa geodezyjna, oparta n a n ajn o w szy ch m eto­ dach geodezyjnych, a pom iary związane z osadnictwem na Ziem iach Zachodnich o bjęły ponad 6 min ha.

Szkoda natomiast, że dla pełn iejszego o brazu działalności śro d ow isk a geo d e zy j­ nego w Polsce L u d o w e j nie podano n a w y sta w ie in form acji o pracach n a d m apą gospodarczą k ra ju , o pom iarach graw im etryczn y ch o raz o o bserw acjach z d zie­

dziny geodezji satelitarnej.

Pom y sł ekspozycji Sprzęt geodezyjny od Gerlacha do P Z O , k tó rej scenariusz o p raco w ał m g r inż. S. W alczak , b y ł bardzo trafny, gdyż półw ieczny p olsk i dorobek w tej dziedzinie b y ł m ało znany n aw e t w środow isku geodezyjnym .

1 P o r. in form acje o k olejn ych ekspozycjach w nrach 2/1967 i(ss. 479 i 485) i 4/1967 (s. 877) „ K w a rta ln ik a ” .

2 D a w a ło to możność geodetom w spółdziałania w terenie z A K , A L i B atalion am i Chłopskim i.

436

W y t w ó rn ia narządzi geodezyjnych G u staw a G erlach a p ow stała w W a rs z a w ie w 1816 r.; ro z w ó j p ro d u k c ji od p oło w y X I X w . do p ierw szej w o jn y ś w ia to w e j firm a ta zaw dzięczała przede wszystkim znacznym zam ówieniom z Rosji. W o k resie m iędzyw ojen n y m b y ła to już duża fab ry k a, p ro d u k u ją ca m.in. 10 ty p ó w k ątom ierzy (w tym teodolity), 8 ty p ó w n iw e la to ró w i 1 typ stolika topograficznego z kierow nicą, wszystk o z odpow iednim osprzętem. Instrum enty 'te, k tórych konstruktorem b y ł w sp ó łw ła śc iciel finmy inż. E m il V dellnagel, cechowała prostota konstrukcji, trw ałość (odporność n a w strząsy) i p recy z ja w ykonania. Podczas pow stania w a rsz aw sk iego fa ­ b ry k a uległa całkow item u zniszczeniu.

Polsk ie Z a k ła d y Optyczne p ow stały w 1929 r. jako spółka akcyjna, p ro d u k u ją ca przew ażnie lornetki i m ikroskopy szkolne. W latach 1945— 1946 fa b r y k a została od­ b u d o w a n a po zniszczeniach wojennych, przy czym utworzono dział in stru m entów geodezyjnych łącznie ze sprzętem pomocniczym. O becn ie zakłady p ro d u k u ją już nie tylko n a rynek w ew n ętrzn y , lecz i n a eksport do 52 k ra jó w .

K o n fro n tacja serii coraz to b ard z iej udoskonalanych in stru m en tó w G e rla c h a z zestawem nowoczesnej p rod u k c ji P Z O d a ła nie tylko obraz polskiego dorobku w ciągu ubiegłego półw iecza, lecz rów nież możność prześledzenia postępu technicz­ n ego w te j dziedzinie.

Kazim ierz Sawicki

C Z T E R D Z IE S T O L E C IE .¿ P R Z E G L Ą D U G E O D E Z Y J N E G O ’’

M iesięcznik „Przegląd G eo d ezy jn y ” jest organem Stow arzyszenia G eo d etó w P o l­ skich, pośw ięconym zagadnieniom geodezji, fotogram etrii i k a rto g ra fii oraz życiu zaw od o w em u geodetów.

W d n iu 10 g ru d n ia 1968 r. w K lu b ie P ra sy i In fo rm acji Technicznej N aczelnej O rg an izacji Technicznej o dbyła się uroczystość czterdziestolecia tego czasopisma.

Z ebran yc h p ow itał m gr inż. J. W . C zarn o w sk i, dyrektor W y d a w n ic tw a Czasopism Technicznych N O T , nadm ieniając, iż „P rzegląd ” istniejący o d lip ca 1945 r. b y ł p ie r w ­ szym czasopismem technicznym, które ukazało się w Polsce L u d o w e j. O d tego czasu redaktorem „P rzegląd u ” jest m g r inż. S. J. Tym ow sk i, który w y g ło sił n a uroczystości g łó w n y referat, poświęcony dziejom p olskiego czasopiśm iennictwa geodezyjnego.

N a w stęp ie re fere n t w y ja ś n ił genezę ju bileu szo w ej liczby roczników . P ierw szym m iesięcznikiem geodezyjnym b y ł „Przegląd M iern iczy”, w y d a w a n y od 1924 r. do 19'39 r., a w ię c w ciągu lat 16; d od ając do tej liczby 24 ¡roczniki „P rzegląd u G eo d ezy j­ nego”, otrzym uje się liczbę 40.

D o pod staw ow ych osiągnięć p ierw szego polskiego czasopisma geodezyjnego, „Przegląd u M ierniczego”, k tórego redak torem b y ł W . K rzyszkow ski, należy przede wszystk im zaliczyć integrację środow isk m ierniczych trzech za b o ró w przez w y t w o ­ rzenie ogóln ok rajow ego środ ow iska czytelniczego. O poziomie tego m iesięcznika m oże świadczyć chociażby ,to, że przew odniczącym i jego kom itetu redak cyjn ego byli1: w latach 1906— 1938 prof. E. W arch ało w sk i, a w 1939 r. — prof. K . W eigel.

O d 1933 r. u k azy w ał się „Biuletyn K o ła In żyn ierów M ierniczych” 1 jako w y ­ d aw n ictw o ciągłe, nieperiodyczne. Od 1937 r. „Biuletyn” w ychodził jako dodatek do „ P rz egląd u Technicznego”, a w postaci nadbitek i w specjalnej okładce b y ł rozsyłany członkom Koła. Redaktoram i B iu lety n u b y li: początkowo m g r inż. B . Łęcki, a od 1937 r. — m g r inż. K . Saw ick i. W m a ju 19139 r. „B iu lety n ” przekształcił się pod tą sam ą ¡redakcją w miesięcznik „G eodeta”, stanow iący rów nież dodatek do „Przegląd u Technicznego” .

1 B y ło to jedn o z 'inżynierskich k ó ł (specjalistycznych Stow arzyszenia T ech n ik ó w w W a rsza w ie , założone w 1918 r. przez abso lw e n tó w Instytutu M ierniczego w M o ­ skwie.