K R O N I K A
Z D Z I A Ł A L N O Ś C I
K O M I T E T U H I S T O R I I N A U K I I T E C H N I K I P A N
POSIEDZENIE KOMITETU
Dnia 30 listopada 1970 r. odbyło się plenarne posiedzenie Komitetu Historii Nauki i Techniki PAN, którego część naukową poświęcono omówieniu prac nad przygotowywaną przez Zakład Historii Nauki i Techniki PAN syntezą dziejów nauki polskiej XIX i XX wieku.
W zagajeniu prof. J. Bukowski złożył na ręce prof. В. Suchodolskiego podzię-kowanie autorom oraz wszystkim osobom współdziałającym przy powstawaniu i rea-lizacji I i II tomu Historii nauki polskiej, dzieła nowatorskiego, które odegra ważną, rolę we współczesnym ruchu umysłowym społeczeństwa polskiego.
Strukturę następnych tomów Historii nauki polskiej, mających objąć X I X i XX wiek, omówił prof. В. Suchodolski, poddając pod dyskusję następujące problemy:
1. Czy może być utrzymany „autorski" charakter opracowań kolejnych t o m ó w dzieła, jak to miało miejsce w I i II tomie. Jeżeli nie, to jak daleko należy posu-wać specjalizację opracowań (np. historia nauk geologicznych czy historia poszcze-gólnych gałęzi: geologicznych), jak zapewnić redakcyjną interpretację opracowań orar. jak traktować należy nauki techniczne.
2. Jaka ma być przyjęta periodyzacja. Opracowany konspekt całego dzieła przewidywał ujęcie wieku XIX i XX w trzech odcinkach czasowych: 1795—1860,. 1860—1918 i 1918—1945. Czy należy uwzględniać historię nauki 30-lecia Polski Lu-dowej, a jeżeli tak, jakie przyjąć kryteria dla oceny osiągnięć badawczych.
3. Jaki byłby najwłaściwszy rozmiar całości dzieła. Czy okres niewoli należy ująć w jednym, trzecim z kolei tomie, i okres Polski niepodległej w tomie c z w a r -tym, czy też na każdy z tych okresów przeznaczyć po dwa tomy.
4. Czy wykład koncentrować należy wokół społecznej roli nauki w Polsce, czy wokół jej wkładu do nauki światowej, czy też można przyjąć obie zasady równo-cześnie.
5. Czy tomy poświęcone wiekom XIX i XX m a j ą przedstawiać nadal historię-nauki polskiej czy historię historię-nauki w Polsce uprawianej. Jest to problem niezwykle ważny z uwagi na zasięg terytorialny dzieła (nauka polska na emigracji i w innych, krajach oraz nauka polska na ziemiach polskich w granicach trzech zaborów, gra-nicach okresu międzywojennego, gragra-nicach obecnych) oraz na jego zakres (społecz-na rola (społecz-nauki w Polsce i wielkie dyskusje społeczno-(społecz-naukowe, (społecz-nauka a praktyka,, zwłaszcza nauka a rolnictwo, nauka a medycyna, nauka a oświata, nauka a t e c h -nika).
6. Jak szeroko uwzględniać rolę instytucji pomooniczych: instytucje p a ń stwowe, instytucje społeczne do popierania nauki, towarzystwa naukowe, w y p o s a -żenie pracowni i laboratoriów, szkolnictwo wyższe i zawodowe, czasopiśmiennictwo, bibliografie itp.
7. Jak należy ująć stronę organizacyjną przygotowania następnych tomów Historii nauki polskiej, przy których wzrasta stopień zespołowości; np. czy n a l e -żałoby zwoływać sesje porozumiewawcze dla grup dyscyplin i pewnych problemów ogólnych, w jakim stadium pracy poddać kolejne tomy pod dyskusję, czy p r z y wstępnej makiecie czy też po właściwym ustaleniu pełnego tekstu.
456
KronikaW dyskusji, w której głos zabierali profesorowie: E. Olszewski, E. Geblewicz, P. Rybicki, B. Olszewicz, M. Serejski, J. Bukowski, A. Żabko-Potopowicz, A. Gaweł, J. Pazdur A. Halicka, J. Michalski, I. Zarębski, doc. Z. Kowalewski i prof. Z. Kolankowski, przeważała opinia, aby wydać w trzecim tomie cały materiał dotyczący XIX w., z podziałem na dwie części: lata 1795—1860 i 1860—1918, z ce-zurą wewnętrzną 1831 г., zaś w tomie czwartym ująć okres Polski niepodległej. Tom czwarty należy również podzielić na dwie części — pierwsza, obszerniejsza, obejmowałaby lata 1918—1945, druga przedstawiałaby narodziny nowych warunków i zadań stojących przed współczesną nauką polską i powinna być zamknięta datą I Kongresu Nauki Polskiej.
W sprawie przedstawienia dziejów nauk szczegółowych uznano za korzystniej-sze łączenie dyscyplin w więkkorzystniej-sze grupy, ponieważ takie ujęcie pozwala na otrzy-manie obrazu syntezy, rozdrabnianie zaś obraz ten mogłoby zaciemnić.
Przeważyło też przekonanie, że społeczną rolę nauki w Polsce i wkład nauki polskiej do światowej należy przedstawić w sposób możliwie pełny, ustalając rolę nauki według kryteriów gospodarczych, politycznych i kulturalnych a wkład uczo-nych polskich według hierarchii ich ważności. Poczucie narodowościowe powinno być kryterium przesądzającym przynależność uczonych do nauki polskiej a nie kry-terium terytorialne i jeżeli rozwój instytucji naukowych jest wyraźnie związany z historycznymi granicami kraju, to ludzie nauki działający na obcym terenie {szczególnie w latach niewoli) nie mogą być pominięci. Wiek XIX mimo rozbiorów stworzył podwaliny pod współczesną naukę polską, z tego też względu powinien być omówiony wystarczająco obszernie.
Za ważne uznano także w tomach III i IV omówienie dostatecznie szeroko za-gadnień ogólnych historii nauki, wspólnych dla wielu nauk (a czasami dla wszyst-kich), przybliży to bowiem zrozumienie toku wykładu syntezy tych okresów.
W podsumowaniu dyskusji prof. В. Suchodolski wyjaśnił, że Historia nauki polskiej zaopatrzona będzie w dwa tomy dokumentacyjne. Pierwszy z nich (na ukończeniu) pod redakcją doc. L. Hajdukiewicza podaje materiał bio-bibliograficz-ny dla tomu I i II dzieła, zaś dla tomów III i IV prace będą biegły łącznie z usta-laniem ińakiet poszczególnych ich części.
Z przygotowaniami syntezy dziejów nauki polskiej w XIX i XX w. wiążą się projektowane badania Pracowni Teorii i Organizacji Nauki Zakładu Historii Nauki i Techniki PAN, zmierzające do uzyskania od uczonych polskich udokumentowanej analizy, na temat kryteriów ważności osiągnięć nauki polskiej dla postępu nauki narodowej 'i nauki światowej. Komitet uznał, przedstawiony przez prof. E. Geblewi-cza projekt za ciekawy eksperyment mogący przynieść weryfikację dotychGeblewi-czaso- dotychczaso-wych poglądów na ten temat.
W części organizacyjnej posiedzenia omówiono kilka spraw z bieżącej działal-ności Komitetu. Pierwsza z nich dotyczyła uczestnictwa polskich historyków nauki i techniki w XIII Międzynarodowym Kongresie Historii Nauki. Przeprowadzona przez Komitet kwerenda wykazała, że około dziewięćdziesięciu przedstawicieli róż-nych dyscyplin chciałoby wziąć udział w kongresie, siedemdziesiąt osób przygoto-wało komunikaty sekcyjne a sześć osób referaty na kolokwia specjalistyczne. Po-nieważ trudno przewidzieć jak wielki będzie skład delegacji oficjalnej i uczestni-ków projektowanej wycieczki naukowej Zakład Historii Nauki i Techniki PAN podjął się wydrukowania polskich referatów w celu złożenia tego wydawnictwa na obradach sekcyjnych XIII Kongresu. Zwrócono uwagę na konieczność ustalenia dostatecznie szerokiego zespołu delegacji polskiej, pożądane bowiem byłoby, zabez-pieczenie naszego udziału we wszystkich sekcjach i kolokwiach kongresowych.
Przewodniczący Komitetu przedstawił wynik porozumienia Międzynarodowej "Unii Historii i Filozofii Nauki i Międzynarodowej Unii Astronomicznej w sprawach
Kronika
457
sympozjów kopernikowskich, m a j ą c y c h się o d b y ć w Polsce w 1973 г., zaś doc. P. Czartoryski omówił realizację p r a c nad w y d a n i e m Opera Omnia M i k o ł a j a K o p e r -nika, sygnalizując, że w połowie 1971 r. ukaże się tom I, k t ó r y zawierać będzie fascimile rękopisu De revolutionibus.
Zofia Skubała-Tokarska
UDZIAŁ P O L S K I C H H I S T O R Y K Ó W N A U K I
W PRACACH X I I I MIĘDZYNARODOWEGO KONGRESU H I S T O R I I N A U K I Od utworzenia m i ę d z y n a r o d o w e j organizacji historyków n a u k i (1928 r.) polscy uczeni brali czynny udział w j e j pracach. Były to j e d n a k k o n t a k t y i n d y w i d u a l n e . Dopiero z chwilą powołania polskiej grupy n a r o d o w e j h i s t o r y k ó w inauki (1933 г.), współpraca się ożywiła. Na p o w o j e n n y c h kongresach m i ę d z y n a r o d o w y c h historii n a u k i obok ,,tradycyjnych" r e f e r a t ó w polskich dotyczących dziejów poszczególnych dyscyplin naukowych, p o j a w i a j ą się prace syntetyczne, z z a k r e s u ogólnej p r o b l e -m a t y k i historii i filozofii nauki. Udział P o l a k ó w w o b r a d a c h -m i ę d z y n a r o d o w y c h jest coraz liczniejszy, a p u n k t e m z w r o t n y m stał się X I Międzynarodowy Kongres Historii Nauki (Warszawa—Kraków w 1965 г.). Wydane wówczas Actes du XI-e
Congrès1 z a w i e r a j ą aż 93 r e f e r a t y polskich historyków nauki, na ogólną liczbę 214 r e f e r a t ó w zgłoszonych2. Analiza ilościowa według t e m a t ó w w y k a z u j e , że n a j -liczniej była r e p r e z e n t o w a n a historia nauk- ścisłych, następnie historia n a u k biolo-gicznych i medycznych. Nawiązanie bezpośrednich k o n t a k t ó w z zagranicznymi hi-s t o r y k a m i n a u k i przyczyniło hi-się niewątpliwie do ożywienia zainterehi-sowań w ś r ó d większej g r u p y badaczy, a zwłaszcza wśród m ł o d e j kadry. K o n k r e t n y m tego dowo-dem była ilość zgłoszonych r e f e r a t ó w n a X I I Międzynarodowy Kongres w P a r y ż u {1968 г.). Ponieważ wiiekszość autorów nie mogła osobiście uczestniczyć w o b r a d a c h , Polska G r u p a Narodowa postanowiła zaprezentować zgłoszone prace, p u b l i k u j ą c w w y d a w a n e j przez Zakład Historii Nauki i Techniki P A N serii Monografie z
dzie-jów nauki i techniki, specjalny zeszyt „kongresowy"3. W w y d a w n i c t w i e t y m — o b e j m u j ą c y m 42 r e f e r a t y — najliczniej była uwzględniona p r o b l e m a t y k a ogólna i metodologiczna (21 referatów), n a s t ę p n i e historia n a u k m a t e m a t y c z n o - f i z y c z n y c h .
Wobec zbliżającego się X I I I Międzynarodowego Kongresu Historii N a u k i w Mo-skwie (1971 r.) postanowiono również opublikować polskie r e f e r a t y kongresowe (sekcyjne), w w e r s j i nieco rozszerzonej, tzn. ok. 1/2 arkusza. Chcąc mieć pewność, że prace t r a f i ą do r ą k zainteresowanych specjalistów z zagranicy, uznano za słusz-ne, nie k u m u l o w a ć różnych tematycznie r e f e r a t ó w w j e d n y m tomie, a przygoto-wać zeszyty problemowe, k t ó r e można byłoby zaprezentoprzygoto-wać podczas k o n g r e s u , n a posiedzeniach poszczególnych sekcji. W p o r ó w n a n i u z ostatnim k o n g r e s e m p a ryskim, zgłoszono z Polski o 50°/o więcej r e f e r a t ó w . Duże zróżnicowanie z a i n t e r e s o -w a ń autoró-w i pozosta-wiona do-wolność -w doborze t e m a t ó -w spra-wiły, że poszcze-gólnym zeszytom nie można było n a d a ć b a r d z i e j jednolitego c h a r a k t e r u . M a t e r i a ł usystematyzowany został w stiedmiu zeszytach, iz których pierwszy omawia z a g a d -nienia ogólne historii i filozofii n a u k i w r a z z historią n a u k społecznych, d r u g i — historię n a u k i polskiej, trzeci — dzieje organizacji b a d a ń n a u k o w y c h , czwarty — historię nauk matematyczno-fizycznych, piąty — historię n a u k geologiczno-geogra-ficznych, szósty — historię n a u k stosowanych (rolnictwo, m e d y c y n a , f a r m a c j a i in.),
1 Actes du XIe Congrès International d'Histoire des Sciences. T. 1—6. W r o
-cław 1965—1968.
2 Cytowana w a r t y k u l e s t a t y s t y k a uwzględnia tylko r e f e r a t y s e k c y j n e (bez s y m p o z j ó w specjalnych).
3 Etudes d'histoire de la science et de la technique. Wrocław 1968.
