Tomasz Dzieńkowski
Uwagi i propozycje na temat badań archeologicznych nad wybranymi zagadnieniami
z okresu w czesnego średniowiecza na Lubelszczyźnie
Problem atyka wczesnego średniow iecza na Lubel szczyźnie1 o d w ielu lat znajduje się w orbicie zainte resow ań archeologów -m ediew istów z różnych o śro d ków akadem ickich (por. S. H oczyk-Siw kow a 1999, s. 11; A. Buko 2004; 2005, s. 178-180; J. Poleski 2004, s. 189 i n.). D o k u m en tu ją ten fakt p ro w ad zo n e bad an ia i publikacje naukow e zestaw ione w p o d su m o w an iach (S. H oczyk-Siw kow a 1996; W. Szym ański 1996; A. R oz
wałka 1996; J. G u rb a 2003; A. Buko 2006). Tak duże
zainteresow anie w ynika z w ielu czynników , z których najw ażniejszym w ydaje się o g ro m n y po te n cjał źródeł jakim d ysponujem y oraz ich różn o ro d n o ść. D latego też dotychczasow e osiągnięcia w zakresie wczesnego śred niow iecza na Lubelszczyźnie, w m oim odczuciu, zasłu gują nie tylko na kolejne podsu m o w an ie, ale i szeroką dyskusję w celu nakreślenia k ie ru n k ó w badaw czych, a następnie podjęcie ich realizacji p rzy w ykorzystaniu now ych m e to d i p rzy w sp ó łp racy z przedstaw icielam i różnych dyscyplin naukow ych oraz instytucji.
O statn ie lata to głów nie b a d a n ia stan o w isk u k ie ru n k o w an e p o d k ątem o c h ro n y i w eryfikacji k o n serw atorskiej. Różny, czasam i n iep o ró w n y w aln y jest p ozio m ich opracow ania. N iepokoi rów nież niew ielka liczba publikacji dotyczących uzyskanych w yników . N egatyw nym zjaw iskiem rozw ijającym się o d w ielu lat jest zaham ow anie b a d ań n aukow ych n a sta n o w i skach szczególnie w ażnych jak, np. Lublin, C zerm no, pow. tom aszow ski, G ródek, pow. hrubieszow ski, czy Sąsiadka, pow. zam ojski2. Taki stan rzeczy w ym aga zasadniczych zm ian, k tó ry ch zw iastunem m oże być dyskusja n a d p o trz e b ą działań p ro g ram o w y ch reali zujących w y b ran e zagadnienia.
1 Lubelszczyzna rozum iana w granicach adm inistracyj nych obecnego województw a.
2 W ostatnim czasie podejm ow ane są próby opracow ania m ateriałów z b adań grodziska i osady w Sąsiadce.
P ro p o n o w an y p ro g ra m , p o za zaproszeniem do dyskusji, m a c h a rak ter w ieloetapow ych p rac in te r dyscy p lin arn y ch n a d w czesnym średniow ieczem ograniczonych tery to ria ln ie do Lubelszczyzny. O b ej m uje zaró w n o b a d a n ia p rzy ro d n icze, ja k i h isto ry c z ne z głów nym akcentem n a p ro w ad zen ie szerokiego fro n tu działań archeologicznych - teren o w y ch i g a binetow ych. Z asadnicze p y ta n ia badaw cze oscylują w okół p ro b lem aty k i p lem ienno-państw ow ej:
1. g ro d y p lem ien n e - b a d a n ia pozw alające na p re c y zyjne d atow anie poszczególnych obiektów w y zn a czające okres ich fu n k cjo n o w an ia i um ożliw iające podjęcie dyskusji n ad przyczynam i p ojaw ienia się g ro d ó w i ich zaniku;
2. g ro d y w czesnopaństw ow e w kontekście inw azji polańskiej i ruskiej - b a d a n ia dotyczące p o w stan ia i rozw oju najw ażniejszych g ro d ó w w kontekście b u d o w y państw ow ości polskiej i ruskiej o raz fo r m o w an ia się p o g ran icza kulturow ego;
3. b ad an ia w eryfikacyjne archeologiczne g ro d ó w z te re n u Lublina;
4. b ad a n ia ceram iki naczyniow ej z okresu w czesnego średniow iecza.
Pom im o wielowymiarowości podejm ow anej tem aty ki wydaje się, że badanie jej naw et w zawężonych ram ach dotyczących kilku niezwykle ważnych zagadnień um oż liwi podjęcie dyskusji i nakreślenie obrazu historycznego tych ziem w okresie plem iennym i państw ow ym .
Badania archeologiczne
O k r e s p l e m ie n n yN iezw ykle p alący m p ro b lem e m jest b ad an ie gro d zisk p o d kątem p ełn io n ej funkcji, ro d zaju fortyfikacji
Tomasz Dzieńkowski
i n a d e w szystko d o p recy zo w an ia ch ro n o lo g ii m e to d a m i b ezw zględnym i (por. J. Poleski 2004, s. 13-26). Ten o sta tn i elem en t zasługuje n a szczególną uw agę, b o w iem tylko kilka g ro d zisk p lem ien n y ch z te re n u Lubelszczyzny, tak ich ja k C h o d lik i Ż m ijow iska, pow. opolski, B usów no, pow. chełm ski, K ulczyn K o lonia, pow. w łodaw ski m a d aty d e n d ro ch ro n o lo g icz- ne, 14C (K ulczyn K olonia, B usów no, C h o d lik i Pod- górz, pow . opolski) lub te rm o lim in esc en cy jn e [dalej: TL] (B usów no i Tarnów , pow. chełm ski). Pozostałe o biek ty d ato w an e są za p o m o c ą ceram iki. Statysty k a ta p o k azu je b rak i w sto su n k u d o osiągnięć innych reg io n ó w Polski (np. W ielkopolski - M. K ara 2006, ryc. 1). U niem ożliw ia ty m sam ym szczegółow e ro z w ażania dotyczące o k resu plem iennego. W skazana jest ró w n ież k o rek ta p o c zątk ó w g ro d zisk d ato w a nych n a V III w. (Leszczyna, pow. kraśnicki, G arb ó w i M otycz, pow. lubelski, M ajdan Nowy, pow. c h e łm ski, D orohucza, pow. św idnicki). Szczególnie w ażnym p ro b le m e m jest ustalen ie lokalizacji i ch ro n o lo g ii g ro d ó w (grodu?) z te re n u L ublina (K irkut, W zgórze Z am kow e, W zgórze Starom iejskie) oraz p e łn e o p ra cow anie m a teriałó w zabytkow ych z w cześniejszych b a d a ń ty ch stanow isk. Isto tn e jest także o p raco w a nie n au k o w e zabytków ceram icznych i m etalow ych z k o m p lek su chodlikow skiego (S. H oczyk-Siw kow a 2006). P ro p o n o w a n y jest ty m sam ym szczegółow y zakres p ra c obejm ujący:
- b a d a n ia archeologiczne in terd y scy p lin a rn e w ybranych gro d zisk Lubelszczyzny p o d k ątem ich chronologii, zasiedlenia, ty p ó w u m o c n ie ń oraz rek o n stru k cji p ierw o tn eg o środow iska (Leszczyna, M ajdan Nowy, Paw łów i Sajczyce, pow. chełm ski, B usieniec, pow. chełm ski, Skibi- ce i Guciów, pow. zam ojski)3;
- o p raco w an ie m ateriałó w zabytkow ych z b ad a ń g rodziska w C hodliku.
O k r e s w c z e s n o p a ń s t w o w y
Isto tn y m zadaniem jest ro zp o z n an ie funkcji i określe n ie ch ro n o lo g ii oraz p rzynależności państw ow ej g ro dów. Z astanaw iającym faktem jest b ra k (?) grodzisk z okresu X -XIII w. w zachodniej części Lubelszczyzny, tj. m iędzyrzecza W isły i W ieprza (por. J. Poleski 1996, ryc. 2). O statn ie w eryfikacje B rzezin-T rójni pow.
lu-3 Pod uwagę m ogą być brane także inne plem ienne grodzi ska, których funkcja i chronologia w ym aga weryfikacji. W celu w yboru najistotniejszych obiektów, każdy z nich pow inien być pod d an y ostrej selekcji p o d kątem przydatności do badań oraz zapotrzebow ania naukow ego (precyzja datow ania, fazowość, typ um ocnień itp.).
b artow ski (XIV-XV w.4 - A. N iedźw iadek, R. N iedź w iadek, A. Rozw ałka 1997) i Klarow a, pow. łęczyński (IX-XI w. - D. W ło d arczy k 2002) potw ierdzają tezę, iż po za g ro d em z te ren u L ublina5 w szystkie p o z o sta łe datow ane są n a okres plem ienny. W ynika to bądź z niedostatecznego stan u b a d a ń 6, błędnej chronologii stanow isk, bąd ź inform uje o specyficznej i o d m ien n ej sytuacji politycznej zachodniej7 i w schodniej Lubel szczyzny (skąd znam y kilkanaście grodów ). Niezw ykle w ażnym zadaniem jest p o n o w n e rozp o zn an ie trzech obiektów o o grom nej roli politycznej i kulturow ej, a m ianow icie: C zerm n a8, G ró d k a i Sąsiadki. O biekty te są niejako kluczem do b ad an ia procesów zw iązanych z fo rm o w an iem się państw ow ości i p o g ran icza k u ltu rowego. W ram ach prac badaw czych należałoby:
- opracow ać m ateriały archiw alne zabytkow e z pow yższych stanow isk;
- przeprow adzić w eryfikacyjne prace w y k o p a liskow e n a każdym z tych obiektów , któ ry ch celem byłoby określenie funkcji, precyzyjnego d atow ania oraz roli w przestrzen i historycznej; - w ykonać b a d a n ia p rzy ro d n icze i histo ry czn e
dla tych kom pleksów osadniczych.
B a d a n ia w c z e s n o ś r e d n io w ie c z n e g o o ś r o d k a lu b e ls k ie g o
Lublin p o m im o długiej tradycji badaw czej jest jed n y m z najm niej ro zp o zn an y ch w czesnośredniow iecznych o śro d k ó w g rodow o-m iejskich, a p rzy ty m b u d zącym duże k ontrow ersje w okół kw estii lokalizacji i c h ro n o logii g ro d u plem ien n eg o i w czesnopaństw ow ego (por. J. Poleski 2004, s. 400-402; A. Buko 2006, s. 333-334). W dużej m ierze w ynika to z faktu, iż do ty ch czaso we m onografie bazow ały n a opraco w an iach p o c h o dzących ze starszych b adań, k tó ry ch p o n o w n ie nie w eryfikow ano m e to d a m i archeologicznym i. D latego też w iększość k o n stru o w an y ch teorii zaw iera dużo
4 A utorzy dokum entacji z badań podkreślają rów nież w y stępow anie osadnictw a w czesnośredniow iecznego nie łącząc go jed n ak z badanym grodem .
5 W ystępujący w tej strefie gród w Sąsiadce datow any na XI-XIII w. łączony jest z oddziaływ aniam i ruskim i.
6 W yjaśnień poprzez badania w ykopaliskowe wymaga status stanow isk funkcjonujących w literaturze jako grodzi ska i datow anych na okres wczesnego średniow iecza jedynie na podstaw ie luźnych znalezisk ceram icznych (np. Jaszczów - X-XIII w.).
7 Sytuacja ta m ogła być w ynikiem najazdu Piastów i znisz czenia grobów plem iennych.
8 D atow anie dendrochronologiczne C zerm na po 1050 roku nie wyjaśnia kwestii najstarszej fazy grodu, bow iem drew no było pobierane z w ykopu z wcześniejszych badań, a nie bez pośrednio z konstrukcji wału.
________ Uwagi i p ro p o zy cje na tem at badań arch e o lo g iczn ych nad w yb ra n y m i zagadnieniami z okresu w czesnego średniow iecza
niejasności, tak n a płaszczyźnie chronologicznej jak i lokalizacyjnej (por. I. K utyłow ska 2003; A. Rozwałka, R. N iedźw iadek, M. Stasiak 2006). Jedynym rozw iąza niem jest p o n o w n e sięgnięcie p o artefak ty arc h eo lo giczne w sparte źró d ła m i h isto ry czn y m i i p rz y ro d n i czymi. W ram ach p ra c badaw czych p ro p o n o w a n e są następujące działania:
- b ad an ia archeologiczne L ublina p o d kątem lokalizacji i określenia chronologii g ro d u p le m ien n eg o i w czesnopaństw ow ego w raz z b a d a niam i paleośrodow iskow ym i:
a) K irk u t - o p racow anie i publikacja m a te ria łów z wcześniej p ro w adzonych b ad ań ; w y k o n an ie b ad a ń nieinw azyjnych: p en etracja pow ierzchniow a, m a p a g rodziska n a bazie p o m iaró w GIS, b ad an ia g eo rad arem , w y k o nanie zdjęć lotniczych9,
b) W zgórze Z am kow e - zebranie i o p raco w a n ie m ateriałó w z dotychczasow ych badań; b a d a n ia w eryfikacyjne w new ralgicznych p u n k ta c h stanow iska,
c) W zgórze Starom iejskie - b a d a n ia w eryfi kacyjne archeologiczne w raz z b a d an iam i paleośrodow iskow ym i;
- o p raco w an ie m ateriałó w z b a d a ń w cześniej szych w raz z w eryfikacyjnym i p ra c a m i w y k o paliskow ym i n a teren ie osady n a C zw artku w sparte b a d an iam i paleośrodow iskow ym i; - b a d a n ia źródłow e h isto ry czn e dotyczące wyżej
w y m ienionych obiektów.
B a d a n ia w c z e s n o ś r e d n io w ie c z n e j c e r a m ik i n a c z y n io w e j z te r e n u L u b e ls z c z y z n y 10
C eram ika pozyskiw ana w trakcie p rac w ykopalisko wych jest najliczniej w ystępującym źró d łem i jako re likt k u ltu ry m aterialnej w o p arciu o w ydzielone cechy służy także do określania w zględnej ch ro n o lo g ii w a r stwy, o biektu czy stanow iska (por. S. H oczyk-Siw kow a 1978). Z b y t często je d n a k jest w ykorzystyw ana jako dosyć precyzyjny datow nik, co niestety nie m a n a u k o w ych p o d staw (J. Poleski 2004, s. 16 i n.). Jej c h ro n o logia najczęściej rozw ażana jest w ram ach ogólnego
9 O becnie na terenie grodziska znajduje się cm entarz ży dowski, stąd nie m a możliwości przeprow adzenia prac w yko paliskowych i dlatego proponow any jest zakres badań n iein wazyjnych.
10 Tem at ten jest szczególnie ważny, chociaż tru d n y w re alizacji ze względu na duże zapóźnienia w badaniach nad ce ramiką i w iążący się z ty m brak w ypracow anych m etod. Nie zmienia to faktu, iż badania nad ceram iką w czesnośrednio wieczną pow inny być prow adzone w szerokim zakresie, tak technologicznym jak i ustalenia jej chronologii.
n u rtu rozw oju ceram iki w czesnośredniow iecznej (por. Z. K urnatow ska 1973) oraz p er analogiam, głów nie do ceram iki krakow skiej, czy z te re n u M azow sza. O cena ta m oże być o b arczo n a duży m b łęd em w ynikającym z lokalnych różnic w ystępujących n a p o zio m ie te c h n ologicznym , w m orfologii czy zdo b n ictw ie naczyń. D latego isto tn e jest podjęcie szczegółow ych b a d a ń n ad ceram iką z u w zględnieniem różnic regionalnych, tak w aspekcie tech nologicznym (analizy fizyko-chem icz- ne, b a d a n ia ek sp e ry m e n ta ln e 11) ja k i ch ro n o lo g ic z ny m (datow anie ko n tek stó w osadniczych m e to d a m i bezw zględnym i). P o m o cn a w określan iu chronologii ceram iki m oże okazać się m e to d a te rm o lu m in esce n - cji (TL), n a co w skazują p ro w ad z o n e o d ro k u b ad an ia (A. Buko, T. D zieńkow ski, J. K usiak 2008).
Badania przyrodnicze12
N ieodłącznym elem en tem „opisu” przeszłości (oprócz b ad a ń archeologicznych i historycznych) są kw estie zw iązane z o d tw o rzen iem p rzy ro d n iczeg o k ra jo b ra zu daw nych społeczności. U m ożliw ia to ty m sam ym o dniesienie k o n te k stu osadniczego do ów czesnych realiów p rzy ro d n iczy ch (geom orfologicznych, k lim a tycznych, hydrologicznych), zazwyczaj daleko o d m iennych o d w spółczesnych. Pozw ala to ty m sam ym n a pełniejsze zro zu m ien ie interakcji zachodzących m iędzy środow iskiem a działalnością człow ieka (por. R. D obrow olski, I. A. Pidek, S. G ołub, T. D zieńkow ski, w d ru k u ). Z tego też w zględu p ro p o n o w a n y jest cykl b a d a ń n a d rek o n stru k cją w a ru n k ó w paleośro- dow iskow ych otoczenia w ybranych stanow isk a r cheologicznych Lubelszczyzny. Te in terd y scy p lin arn e w sw ym założeniu b ad an ia, realizow ane byłyby przez zespół p rz y ro d n ik ó w (geologów, geom orfologów , p aleo b o tan ik ó w ) oraz archeologów . P roces b ad a w czy, o p a rty n a ujednoliconej m eto d y czn ie p ro ced u rze, obejm ow ałby:
- ro z p o zn an ie w spółczesnych w a ru n k ó w geolo-
giczno-geom orfologicznych b ez p o śred n ieg o
otoczenia stanow iska archeologicznego (szcze gółow e k arto w an ie geologiczne i g eo m o rfo lo giczne oraz analizy specjalistyczne);
11 Badania eksperym entalne są prow adzone przez mgr. Pa wła Lisa z M uzeum Nadwiślańskiego.
12 Idea badań paleośrodow iskow ych na stanow iskach ar cheologicznych jest efektem w spółpracy z dr. hab. Radosławem D obrow olskim (Instytut N auk o Ziem i UMCS). Prace tego typu przeprow adzono na stanow isku w Stołpiu, gm. Chełm podczas badań w ykonywanych p od kierunkiem prof, d r hab. A ndrzeja Buko (UW, Instytut A rcheologii i Etnologii PAN).
Tomasz Dzieńkowski
- rek o n stru k cję p aleośrodow iskow ą otoczenia w ażnych stan o w isk archeologicznych o p a rtą n a szczegółow ych analizach sedym entologicz- nych, paleo b o tan iczn y ch oraz datow aniach bezw zględnych ( 14C, T L )13.
W w y n ik u pow yższych działań m ożliw e by ło b y zestaw ienie d anych p rzy ro d n iczy ch i k u ltu ro w o - osadniczych, zaró w n o w skali lokalnej (dla otoczenia poszczególnych stanow isk) ja k i regionalne.
* * *
P rezen to w an y p ro g ra m b a d a ń in terd y scy p lin arn y ch (= geoarcheologicznych) zo stał o p a rty n a dw óch fila rach - b a d a n ia c h archeologicznych i przyrodniczych. W obrębie każdego z n ich n akreślone zostały ogólne k ie ru n k i d ziałań o ró żn y m zakresie, aczkolw iek u je d n o lico n e o d n iesien iem p rz e strzen n y m do Lubelszczy zny a czasow o d o o k resu w czesnego średniow iecza. W yniki b a d a ń p rzy ro d n iczy ch p o w in n y um ożliw ić rek o n stru k cję środow iska w obrębie najw ażniejszych stan o w isk archeologicznych w raz z ich szerszym k o n tekstem . Z kolei p ro p o n o w a n e tem aty archeologiczne w iążą się z p roblem atyką, k tó ra d o ty k a n ajisto tn iej szych „zakrętów ” w czesnośredniow iecznej
polityczno--kulturow ej h isto rii Lubelszczyzny. Ich b ad an ie w ią że się z u zyskaniem odpo w ied zi n a kilka nu rtu jący ch p y ta ń z zakresu p o czątków p lem ien n y ch i p a ń stw o w ych regionu. Skonfrontow anie tych danych ze ź ró d łam i p rzy ro d n iczy m i i histo ry czn y m i m oże okazać się „krokiem m ilow ym ” lubelskiej archeologii w zakresie w czesnego średniow iecza.
Z ap rezen to w an y p ro g ra m , bazujący n a p o d o b nych d ziałaniach prow adzonych, np. w W ielkopolsce, jest w ynikiem naukow ego zap o trzeb o w an ia u k ie ru n kow anego na pozyskiw anie now ych źró d eł arch eo logicznych i p rzyrodniczych z w ykorzystaniem n o w oczesnych in stru m e n tó w do ich o p racow ania oraz stosow aniem bardziej precyzyjnych m e to d ich d a to w an ia14. W ym iernym efektem b a d a ń byłby znaczący p rzy ro st w iedzy archeologicznej n a o d p o w ied n im p o zio m ie n aukow ym oraz o tw arte pole do dyskusji i k o n stru o w a n ia hip o tez archeologicznych, a przede w szystkim prezentacja w yników b a d ań i d o k o n y w a n ie p o d su m o w a ń w form ie publikacji naukow ych.
Realizacja tego ty p u działań op iera się n a w sp ó ł p racy n au kow ców różnych dyscyplin, p rzede w szyst kim archeologów , w spieranych specjalistam i z szeroko rozu m ian y ch k ieru n k ó w przyro d n iczy ch i h isto ry cz nych. D ziałania te byłyby także niezw ykle Ypożąda- ne w ram ach b a d a ń i o ch ro n y szeroko ro zum ianego dziedzictw a kulturow ego.
Literatura
B u k o A ndrzej2004 Ziem ia chełmska w początkach państwa polskie go: problematyka badawcza. W: Przez pradzieje
i w czesne średniow iecze. Księga jubileuszow a na siedem dziesiąte piąte urodziny docenta doktora Jana Gurby, red. J. Libera, A. Zakościelna. Lublin, s. 309-324.
2005 Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. W ar szawa.
2006 Archeologia wczesnośredniowieczna Polski środ kowowschodniej. Nowe w yniki i wyzwania ba dawcze. W: Stan i potrzeby badań nad w czesnym średniow ieczem w Polsce - 15 lat później, red. W. Chudziak, S. M oździoch. T oru ń -W ro cław -W ar szawa, s. 329-350.
B u k o A n d r z e j , D z i e ń k o w s k i T o m a s z ,K u s ia k Jarosław 2008 Próba datowania ceramiki wczesnośredniowiecz
nej metodą termoluminescencji: przykład zespołu grodowego w Busównie. A rcheologia Polski 53: 1, s. 25-49
13 Szczegółowy kw estionariusz badaw czy pow inni w tym zakresie w ykonać specjaliści z dziedziny paleogeografii.
D o b r o w o l s k i Radosław, P i d e к Agnieszka I., G o ł u b S t a n i s ł a w , D z i e ń k o w s k i Tomasz
/w d ru k u / Environmental changes and hum an impact on Holocene evolution o f the Horodyska river valley (Lublin upland, east Poland). G eochronom etria. G u r b a Jan
2003 Stan poznania północno-wschodniej Małopolski w 30 lat po ukazaniu się „Archeologii Małopolski wczesnośredniowiecznej” A. Żakiego. W: Polonia m in o r m edii aevi. Studia ofiarow ane Panu P ro fesorowi A ndrzejow i Ż akiem u w osiem dziesiątą rocznicę urodzin, red. Z. W oźniak, J. Gancarski. K raków -K rosno, s. 383-392.
H o c z y k - S i w k o w a Stanisława
1978 Chronologia ceramiki wczesnośredniowiecznej (V I-IX w.) z Lublina. Slavia A ntiqua 25, s. 189- 224.
14 W arto w tym m iejscu podjąć dyskusję nad kwestią w p ro w adzenia do standardow ych w ym ogów konserw atorskich w y konyw ania datow ań bezwzględnych jak i analiz przyrodniczych dla stanow isk badanych szerokopłaszczyznowo w ram ach prac inwestycyjnych drogow ych. Efektem tego ty p u działań byłoby uzyskanie zupełnie nowej jakości danych.
- Uwagi i p ro p o zy cje na tem at badań arch e o lo g iczn ych nad w yb ra n y m i zagadnieniami z okresu w czesnego średniow iecza _
1996 Stan badań osadnictwa wczesnośredniowiecznego na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu (V I-X w.). A r cheologia Polski Środkow owschodniej 1, s. 261- 265.
1999 Małopolska północno-wschodnia w V I-X wieku. Struktury osadnicze. Lublin. Lubelskie M ateriały A rcheologiczne 12.
2006 Kotlina Chodelska we wcześniejszym średniowie czu. Lublin.
K a r a M ichał
2006 Nowe w archeologii Wielkopolski wczesnośred niowiecznej - 15 lat później. W: Stan i potrzeby b ad ań n ad wczesnym średniow ieczem w Polsce - 15 lat później, red. W. Chudziak, S. M oździoch. Toruń-W rocław -W arszaw a, s. 207-244.
K u r n a t o w s k a Zofia
1973 Główne m om enty w rozwoju wczesnośrednio wiecznego garncarstwa polskiego. Kwartalnik H i storii K ultury M aterialnej 21: 3, s. 435-447. K u t y ł o w s k a Irena
2003 Problematyka datowania grodu na lubelskim wzgó rzu, dawniej zw anym Grodzisko, obecnie Kirkut, w świetle badań wykopaliskowych z 1974 i 1976 roku. W: Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniow ieczu, red. M. Dulinicz. L ublin-W arsza wa, s. 249-258.
N i e d ź w i a d e k A g n i e s z k a , N i e d ź w i a d e k Rafał, R o z w a ł k a Andrzej
1997 Dokumentacja z badań archeologicznych na gród ku stożkowatym w Trójni - tzw. „Tatarska Górka” (Brzeziny, st. nr 26/59), gm. Lubartów, woj. lubel skie. Tom I - tekst opracowania. Lublin (m aszyno
pis przechow yw any w W ojew ódzkim Urzędzie O chrony Zabytków w Lublinie).
P o l e s k i Jacek
1996 Grody plem ienne i wczesnopaństwowe w Małopol-sce. W: Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słow ackie w średniow ieczu. M ate riały z konferencji - Rzeszów 9-11. V. 1995, red. nauk. M. Parczewski, red. to m u S. Czopek. Rze szów, s. 109-120.
2004 Wczesnośredniowieczne grody w dorzeczu D unaj ca. Kraków.
R o z w a ł k a A ndrzej
1996 W kład Katedry Archeologii UMCS w badania okresu średniowiecza, nowożytności i czasów naj nowszych na obszarze Polski środkowowschod niej. A rcheologia Polski Środkow ow schodniej 1, s. 267-270.
R o z w a ł k a A n d r z e j , N i e d ź w i a d e k R a f a ł , S t a s i a k M arek 2006 Lublin wczesnośredniowieczny. Studium rozwoju przestrzennego. Warszawa. O rigines Polonorum
1.
S z y m a ń s k i Wojciech
1996 W kład Katedry Archeologii UMCS w poznanie starszych fa z wczesnego średniowiecza (VI-1 poł. X w.). Archeologia Polski Środkow ow schodniej
1, s. 255-259. W ł o d a r c z y k D ariusz
2002 Dokumentacja z wykopaliskowych, weryfikacyjno- sondażowych badań archeologicznych grodziska w Klarowie, gm. Milejów, woj. lubelskie, cz. I. Tekst, ryciny. Lublin (m aszynopis przechow yw any w W ojew ódzkim U rzędzie O chrony Zabytków w Lublinie).
Some remarks and suggestions on archaeological research of selected aspects
of the Early Middle Ages in the Lublin region
/su m m ary/
Archaeological reseach on the Early M iddle Ages in the Lublin region has been conducted for m any years, w hich is reflected in num erous publications on th e subject. Bearing this in m in d as well as taking into consideration the developm ents in research m ethods, the present au th o r has p repared an interdisciplinary program m e o f research on som e aspects o f the Early M iddle Ages in th e Lublin region w hich could gradually lead to im proving the quality o f obtained data. The m ain elem ents o f the program m e are natural sciences an d archaeology, while the central research questions focus on the subject o f trib e - state relationship. The suggestions concern research on selected
tribal an d early-state strongholds in the region in the context o f their function, chronology an d im portance in history. A n o th er elem ent in the study is an attem pt at reconstructing the original environm ent in w hich th e strongholds functioned. Particularly im p o rtan t is research on Lublin as a stronghold- tow n centre and early m edieval p o ttery vessels.
The suggested areas o f archaeological research are co n nected w ith reconstructing political, cultural and en vironm en tal space o f the Lublin region in the Early M iddle Ages. This, in tu rn , w ould allow us to answ er som e urgent questions related to the beginnings o f the region as a tribal o r state centre.
M g r T o m a s z D z ie ń k o w s k i Ul. K o le jo w a 6 4 c , m . 2 4 2 2 - 1 0 0 C h e łm
