Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. V, 2000
Ba d a n i a r a t o w n i c z e n a c m e n t a r z y s k u k u l t u r y ł u ż y c k i e j w Gr ó d k u n a d Bu g i e m s t a n. I B , p o w. Hr u b i e s z ó w
Jó z e f Nie d ź w ie d ź
Przeprow adzone w iosną 1999 roku ratow nicze ba dania w ykopaliskow e na cm entarzysku kultury łużyckiej w G ródku stan. IB były kontynuacją badań prow adzo nych w 1986-87, 1993 i 1998 roku (J. N iedźw iedź 1991;
1994; 1998). Założono dw a w ykopy badaw cze o łącznej pow ierzchni nieco ponad 100 m 2. Jeden w rzucie trape- zow aty o dł. 10 m i szerokości boków 2,40 i 4,20 zało żony na południe od w ykopu 10 z ubiegłego sezonu do tykał bezpośrednio od strony południow ej do kraw ędzi głębokiego w ąw ozu rozdzielającego stanow isko 1C i IB (i stąd jeg o trapezow aty kształt). W tym w ykopie odkry to na gł. 52-55 cm trzy groby popielnicow e (nr 46-48). G rób 47 był m ocno uszkodzony przez w kop jednego z grobów unickich. Stosunkow o najlepiej zachow ała się popielnica grobu 46, k tórą była niezdobiona w aza dwu- stożkow ata barw y siwej (ry c .l: 1). Popielnicą w grobie 48 był esow aty kubek, zdobiony na brzuścu szerokim i, ukośnymi żłobkam i (ryc. 2: 2), zaw ierający drobne, prze palone kości (pierw szy taki przypadek na cm entarzysku w Gródku, ale spotyka się tego rodzaju popielnice na innych, sąsiednich cm entarzyskach np. w M łyniskach, Ł u szczo w ie, K o m aro w ie, P n ió w k u , W ieprzcu i in.). Obok trzech pochów ków ciałopalnych kultury łużyckiej w w ykopie 12 odkryto także cztery groby unickie i po dobnie ja k w sezonie ubiegłym nie zostały one wyeks- plorowane.
Wykop nr 1 3 ,o w ym iarach 10,0 x 6,0 m został zało żony w części północnej cm entarzyska przylegał bezpo średnio do ubiegłorocznego w ykopu nr 11. O dkryto tu taj cztery groby popielnicow e, które zalegały stosunko w o płytko, na gł. 28-30 cm a górne partie naczyń były całkow icie zniszczone. O kreślenie form popielnic je st stosunkow o trudne. W ydaje się, że chropow acenie po w ierzchni przez obm azyw anie zanotow ane na naczyniu z grobu 49 świadczy, że był to garnek esowaty (ryc. 3 :1 ), natom iast załom brzuśca na popopielnicy z grobu 50 w skazuje na naczynie dw ustożkow e (ryc. 1: 4). Form y dw u naczyń gładzonych z grobu 51 i 52 (ryc. 2: 1 ,3 ) są niem ożliw e do identyfikacji ze w zględu na zachow anie jedynie ich przydennych partii.
W północno-w schodnim narożniku wykopu 13 (poza zasięgiem grobów k u ltu ry łu ży ck iej) zarejestrow ano obiekt w postaci nieregularnej w rzucie i profilu jamy. Jej w ypełnisko o m iąższości ok. 30 cm stanow iła je d n o licie szara ziem ia bez żadnego m ateriału ruchom ego. Zw iązek obiektu z cm entarzyskiem kultury łużyckiej
należy raczej odrzucić. N ajpew niej je st to jam a w spół czesna, lecz jej funkcję trudno określić. Być m oże było to po prostu naturalne zagłębienie.
Tegoroczne w ykopaliska nie w noszą istotnych ko rekt do ustalonej w cześniej chronologii cmentarzyska. Całość m ateriału niew ątpliw ie należy zaliczyć do I fazy kultury łużyckiej i datow ać na IV okres epoki brązu. Tę chronologię potw ierdza form a i ornam ent kubka z gro bu 48, pozostałe naczynia m ają m ały w alor chronolo giczny.
W trakcie dotychczasow ych badań na cm entarzysku odkryto łącznie 52 groby. W szystkie z nich reprezentują typ grobu ciałopalnego popielnicowego. Najczęściej grób składał się jedynie z popielnicy zawierającej tylko prze palone kości. Jedynie w kilku w ypadkach było inaczej. M ałe naczynia gliniane pełniące rolę przystaw ki zano tow ano w grobie 1, 10 i 28. D arem grobow ym mogły być także dwa skręty brązow e znalezione w śród przepa lonych kości w popielnicy grobu 21. Skręty te zapewne były ozdobam i i m ogły pełnić rolę zausznic. Inny ele ment rytuału pogrzebow ego zarejestrow ano w grobie 51, gdzie obok popielnicy, na w ysokości brzuśca, od strony w schodniej zarejestrow ano niespaloną kość zwierzęcą. Przypadki takiego daru grobow ego spotykano także na innych, pobliskich cm entarzyskach (Łuszczów, K om a rów, U lw ów ek). Ponadto w grobie 50 zarejestrow ano w śród przepalonych kości dw a odłupki z krzem ienia w ołyńskiego (ryc. 1: 2, 3). W yroby krzem ienne w pobli żu grobów lub w popielnicy rów nież odkryto na sąsied nich cm entarzyskach, np. K om arów - grób 6, Łuszczów - grób 17.
Ubogie w yposażenie grobów kultury łużyckiej jest zw yczajem pow szechnie spotykanym na tych terenach, podobnie ja k występow anie skupisk grobowych na cm en tarzysku. W tym sezonie odkryliśm y częściow o trzy ta kie skupiska i stanow ią one kontynuację w cześniej zna nych. Skupiska grobów są postrzegane przez niektórych badaczy jak o groby rodzinne w ystępujce pow szechnie na terenie grupy tarnobrzeskiej i ulw ów eckiej kultury łużyckiej. Ich obecność zarejestrow ano rów nież na pob liskich stanow iskach w Łuszczow ie, Kom arowie, Pniów ku, W ieprzcu i Topornicy.
Zaobserw ow any na cm entarzysku w G ródku obrzą dek pogrzebow y m ieści się całkow icie w zw yczaju pa nującym w śród ludności kultury łużyckiej zam ieszkują cej m iędzyrzecze W isły i Bugu.
Ba d a n iar a t o w n i c z en ac m e n t a r z y s k uk u l t u r ył u ż y c k i e jw Gr ó d k un a d Bu g ie m 5 9
60 Jó z e f Ni e d ź w ie d ź
Ba d a n iar a t o w n i c z en ac m e n t a r z y s k u k u l t u r ył u ż y c k i e jw Gr ó d k un a d Bu g ie m 61
Ryc. 3. Gródek nad Bugiem stan. IB. Popielnica z grobu 49 (1) i z grobu 47 (2).
Lit e r a t u r a
N i e d ź w i e d ź J.
1991 Ciałopalne cmentarzysko kultury łużyckiej
w Gródku nad Bugiem stan. IB, woj. zamoj skie, Pr. i Mat. Zam., t. 3, s. 5-15.
1994 Badania ratownicze na cmentarzysku kultury łużyckiej w Gródku nad Bugiem stan. IB, gm. Hrubieszów, Spr. zam., s. 27-28.
1998 Badania ratownicze na cmentarzysku kultury
łużyckiej w Gródku nad Bugiem stan. IB w 1998 roku, APŚ, t. 4, s. 107-112.
6 2 Jó z e f Nie d ź w ie d ź
Józef Nied źw ied ź
Re s c u e Ex c a v a t i o n s a ta Ce m e t e r y o f t h e Lu s a t i a n C u l t u r e in Gr ó d e k o n t h e Ri v e r Bu g, Si t e I B , Hr u b i e s z ó w Di s t r i c t
In 1999 an area o f 100 sq. m was explored at a cemetery of the Lusatian culture in Gródek, site IB. Another seven urn graves were discovered, which makes the total o f 52 graves. Grave 50, among charred bones, contained two flint flakes, while next to the urn in grave 51 an unbumt animal bone was recorded. Only two urns, an S-shaped mug from grave 48 and a biconical vase from grave 46 were well preserved. The rema
ining vessels were badly damaged. The findings support the earlier established chronology of the cemetery as belonging to the Lusatian culture, period IV of the Bronze Age.
Besides the graves, a feature o f unidentified chronology and function was also recorded. However, its connection with he cemetery o f the Lusatian culture must be ruled out.
