Analiza postrzegania własnej działalności gospodarczej w opinii mikroprzedsiębiorców na przykładzie Polski i Szwecji

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 843. 2010. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Jan Brzozowski Katedra Studiów Europejskich. Marek Szarucki Katedra Analiz Strategicznych. Analiza postrzegania własnej działalności gospodarczej w opinii mikroprzedsiębiorców na przykładzie Polski i Szwecji 1. Wprowadzenie Gospodarka międzynarodowa oraz przedsiębiorczość1 są coraz częściej tematem dociekań naukowych w różnych ośrodkach akademickich na całym świecie2. Szczególne miejsce w tym obszarze badań zajmują drobni przedsiębiorcy – właściciele mikroprzedsiębiorstw zatrudniający w firmie mniej niż dziesięciu 1. Istnieje wiele różnych definicji pojęcia przedsiębiorczości. Za prekursorów definiowania przedsiębiorczości uznaje się A. Smitha i J.B. Saya. Definicja J.B. Saya określa przedsiębiorczość jako możliwość przenoszenia zasobów ekonomicznych z niższych obszarów wydajności i zysku na wyższe. Zob. B. Piasecki, Przedsiębiorczość i mała firma. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997, s. 12–41. W ujęciu klasycznym, zgodnie z koncepcją J.A. Schumpetera, przedsiębiorczość wiąże się przede wszystkim z podejmowaniem działań innowacyjnych, gdyż cechuje ona ludzi pełnych pomysłów, inicjatyw i wytrwałości w pokonywaniu barier, obalaniu stereotypów, uodpornionych na stres i porażki. Zob. J.A. Schumpeter, The Theory of Economic Development, Harvard University Press, Cambridge Mass. 1934. Opierając się na definicji J. Targalskiego, autorzy będą rozumieć przedsiębiorczość jako każdy rodzaj działalności gospodarczej nastawionej na rozwój. Zob. J. Targalski, Przedsiębiorczość i rozwój firmy, AE w Krakowie, Kraków 1999, s. 8. 2 P.P. McDougall, B.M. Oviatt, International Entrepreneurship: The Intersection of Two Research Paths, „Academy of Management Journal” 2000, vol. 43, nr 5, s. 902–906..

(2) Jan Brzozowski, Marek Szarucki. 58. pracowników3. Badania porównawcze, dotyczące przedsiębiorczości w skali międzynarodowej, mogą przyczynić się do rozwoju tego obszaru, skupiającego różne dziedziny naukowe. Należy się zastanowić, czy czynniki socjalne, natury osobistej lub ekonomiczne oraz procesy prowadzące do powstawania nowych przedsiębiorstw różnią się w poszczególnych regionach świata, społeczeństwach oraz subkulturach. Pojawia się również pytanie, jak przedsiębiorcy postrzegają swoją działalność gospodarczą i czy są z niej zadowoleni. Celem niniejszego opracowania jest próba weryfikacji nastawienia do prowadzenia działalności gospodarczej wśród mikroprzedsiębiorców w Polsce i w Szwecji w świetle badań własnych. Analizę przeprowadzono na podstawie wyników badań ankietowych w Polsce oraz w Szwecji, obejmujących reprezentatywne pod względem branżowym i geograficznym próby mikroprzedsiębiorstw na terenie wybranych krajów4. 2. Znaczenie mikroprzedsiębiorstw w gospodarce Trudno udzielić niepozostawiającej wątpliwości odpowiedzi na pytanie o zakres wpływu mikroprzedsiębiorstw na wzrost gospodarczy. Kwestię tę w sposób jednoznaczny rozstrzyga P. Dominiak, stwierdzając, że: „Nie trzeba być ekonomistą, aby wiedzieć, że nie ma tu bezpośrednich zależności. Ani liczba firm w ogóle, ani liczba małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) nie pozostaje w żadnej bezpośredniej relacji do poziomu lub tempa wzrostu PKB”5. Podobne wyniki makroekonomiczne osiągają kraje o bardzo zróżnicowanych strukturalnie populacjach przedsiębiorstw. Żadna teoria ekonomiczna nie dowodzi, że przeciętna wielkość firmy ma jakiekolwiek znaczenie dla wzrostu gospodarczego. Wskazuje się, że duża liczba przedsiębiorstw ma pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy przez pobudzanie konkurencji, brakuje jednak danych potwierdzających tę zależność. R. Thurik twierdzi, że rozwój struktury przedsiębiorstw według wielkości nie może być interpretowany jako determinanta wzrostu gospodarczego6. Znaczenie mikroprzedsiębiorstw uzależnione jest od wielu czynników zarówno ekonomicznych, jak i pozaekonomicznych. Niezależnie od występujących warunków mikroprzedsiębiorstwo ma ogromny wpływ na: 3. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, art. 104, Dz.U. nr 173, poz. 1807. 4 Badania stanowią część większego projektu badawczego i zostały przeprowadzone wspólnie z zespołem naukowców szwedzkich z Karlstad University. Zob. M. Saruckij, B. Ericsson, P. Larsson, A Comparative Analysis of the Start-up Motives among Micro Entrepreneurs in Poland and Sweden, paper presented at RENT XX, Brussels, November 2006. 5 P. Dominiak, Sektor MSP we współczesnej gospodarce, PWN, Warszawa 2005, s. 64. 6 R. Thurik, Entrepreneurship and Economic Growth [w:] Z.J. Acs, B. Carlsson, R. Thurik, Small Business in Modern Economy, Blackwell Publishers, 1996, s. 145..

(3) Analiza postrzegania własnej działalności gospodarczej.... 59. 1) tworzenie nowych miejsc pracy i przez to na rozwiązywanie jednego z najtrudniejszych gospodarczych i społecznych problemów, jakim jest bezrobocie, 2) racjonalizowanie alokacji zasobów, 3) innowacje i unowocześnienie struktury przemysłowej. Dwie pierwsze funkcje szczególnie mocno akcentowane są w przypadku krajów mniej uprzemysłowionych oraz rozwijających się. W krajach tych zakłada się, że MŚP (a w szczególności mikroprzedsiębiorstwa)7: 1) absorbują nadmiar siły roboczej poprzez stosowanie prostszych technik produkcyjnych o bardziej pracochłonnym charakterze, 2) pozwalają na zatrudnienie kobiet, imigrantów z terenów rolniczych i ludzi młodych w skali większej niż firmy średnie i duże, 3) są dostarczycielami wyrobów i usług niższej jakości8, produkowanych po niższych kosztach i często sprzedawanych na kredyt, co odpowiada rzeczywistemu zapotrzebowaniu ludzi z niższych warstw społecznych, 4) gospodarują bardziej oszczędnie i produktywnie, wydajniej wykorzystując kapitał, oszczędności, talent przedsiębiorczy oraz inne środki, 5) współpracują z nowoczesnymi przedsiębiorstwami, sprzedając ich produkty i wykańczając lub uzupełniając je dla celów dalszej odsprzedaży lub eksportu, 6) obsługują wyspecjalizowane rynki, mało atrakcyjne dla dużych jednostek9. Dla krajów rozwiniętych sektor MŚP jest sposobem na wyprowadzenie gospodarki ze stanu „nasycenia”. To właśnie w dużym stopniu małe innowacyjne przedsiębiorstwa tworzą i rozwijają nowe dziedziny wytwórczości, nowe branże i gałęzie przemysłu oparte na nowych technologiach. Innowacyjność małych firm jest głównym czynnikiem dynamiki rozwoju gospodarczego. Przyczynia się do tego niezależność, odpowiedzialność, prosta struktura organizacyjna, szybkość procesu decyzyjnego oraz dopasowanego do rzeczywistych potrzeb i możliwości samego procesu produkcyjnego małych firm. Biorąc pod uwagę rolę małych firm w unowocześnieniu gospodarki, należy jednak pamiętać, że udział poszczególnych firm w tym procesie jest wyraźnie zróżnicowany. Bezsporny pozostaje jednak fakt, że gospodarka zdominowana przez MŚP funkcjonuje inaczej niż gospodarka oparta na działaniu dużych przedsiębiorstw. Znaczenia mikroprzedsiębiorstw w gospodarce kraju nie można bagatelizować przede wszystkim ze względu na liczbę przedsiębiorstw należących do tej grupy. 7. B. Piasecki, op. cit., s. 101. Z opinią tą można się nie zgadzać, gdyż dosyć często firmy te w celu zwiększenia swojej konkurencyjności dbają o jakość swoich wyrobów i usług. 9 G.S. Hull, A Small Business Agenda: Trends in a Global Economy, University Press of America, USA 1986, s. 15. 8.

(4) Jan Brzozowski, Marek Szarucki. 60. Zgodnie z danymi Ministerstwa Gospodarki i Pracy, największą grupą przedsiębiorstw w Polsce są firmy najmniejsze, zatrudniające mniej niż 10 osób; stanowią one aż 95% ogółu10. Według danych Urzędu Statystycznego Szwecji (Statistics Sweden) z 2004 r., podobny odsetek mikroprzedsiębiorstw (95,3%) występuje również w tym kraju11. 3. Uwagi metodyczne dotyczące prowadzenia badań międzynarodowych Badania międzynarodowe w obszarze nauk o zarządzaniu prowadzone są od ponad 40 lat12. Na rozwój badań porównawczych duży wpływ miały prace G. Hofstedego, dotyczące obszaru międzykulturowego13. W obrębie nauk ekonomicznych, uwzględniając nauki o zarządzaniu i teorię organizacji, badania porównawcze cieszą się dużą popularnością. W przypadku analizy porównawczej stosowane są różne podejścia naukowe14. W niniejszym opracowaniu uwzględniono podejście, które oparte jest na założeniu, że badane kraje różnią się od siebie cechami interesującymi z punktu widzenia analizowanego problemu. Z całą pewnością Polska i Szwecja różnią się nie tylko uwarunkowaniami społeczno-gospodarczymi, położeniem geograficznym, kulturą, historią oraz tradycjami, lecz również motywami tworzenia mikroprzedsiębiorstw15. Wybierając metody gromadzenia informacji ze źródeł pierwotnych, należy zweryfikować, czy poszukiwane informacje mają charakter jakościowy, czy ilościowy. W tym przypadku badania porównawcze w analizowanych krajach oparte zostały na informacjach o charakterze jakościowym. P. Dominiak wska10. Przedsiębiorczość w Polsce 2004, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2004,. s. 84. 11. Statistics Sweden, dane z 2004 r., www.scb.se. K. Karcz, Międzynarodowe badania marketingowe. Uwarunkowania kulturowe, PWE, Warszawa 2004, s. 87. 13 G. Hofstede, Culture’s Consequences, Comparing Values, Behaviors, Institutions, and Organisations Across Nations, Sage Publications, Newbury Park, CA 2003; G. Hofstede, Uncommon Sense about Organisations: Cases, Studies and Field Observations, Sage Publications, Thousand Oaks, CA 1994. 14 J.L.C. Cheng wymienia następujące trzy podejścia do badań porównawczych: 1) oparte na założeniu, że kraje różnią się od siebie pewnymi, interesującymi badacza cechami; 2) próbujące identyfikować i opisywać podstawowe podobieństwa występujące między tymi krajami; 3) próbujące ustalić prawidłowości rządzące badanymi zjawiskami i procesami w danych ramach społecznych. Zob. J.L.C. Cheng, The Role of Cross-National Research in Organizational Inquiry: A Review and Proposal, Academy of Management Proceedings, USA 1984, s. 90–94. 15 M. Szarucki, B. Ericsson, P. Larsson, Motywy przedsiębiorczości w Polsce i w Szwecji, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa”, ORGMASZ 2007, nr 10, s. 81–88. 12.

(5) Analiza postrzegania własnej działalności gospodarczej.... 61. zuje, że aby zapewnić najwyższą jakość porównawczych badań międzynarodowych, należy spełnić różnorakie warunki związane z równoważnościami prób przy uwzględnieniu faktycznie istniejących różnic16. Do zbierania danych dotyczących postrzegania własnej działalności gospodarczej w opinii mikroprzedsiębiorstw posłużono się ankietą. E. Babbie twierdzi, że niezależnie od staranności, z jaką badacz zaprojektuje instrument zbierania danych – kwestionariusz, zawsze istnieje możliwość pomyłki17. Dlatego też przed zatwierdzeniem ostatecznej wersji kwestionariusza skierowanego do mikroprzedsiębiorców przeprowadzone zostały wywiady z trzydziestoma szwedzkimi mikroprzedsiębiorcami oraz uzupełniono pilotażowy kwestionariusz w celu sprawdzenia zrozumiałości poruszanych w nim zagadnień. Wstępna wersja ankiety opracowana została na podstawie studiów literatury oraz konsultacji z pracownikami naukowymi i osobami zajmującymi się problematyką rozwoju i wspierania sektora MŚP. Po zatwierdzeniu ostatecznej wersji kwestionariusza użyto najczęściej stosowanej formy badań kwestionariuszowych; były to: ankieta pocztowa w Szwecji oraz wywiady telefoniczne w Polsce18. 4. Przebieg badań empirycznych oraz dobór próby badawczej mikroprzedsiębiorstw Mikroprzedsiębiorstwa wchodzące w skład szwedzkiej próby badawczej wybrane zostały losowo z bazy danych udostępnionej przez Szwedzki Urząd Statystyczny (Statistiska Centralbyrån). W pierwszym kwartale 2004 r. wysłano łącznie 2 tys. kwestionariuszy wraz z dołączonym listem wyjaśniającym oraz kopertą zwrotną. Ze względu na założenia badawcze wprowadzone zostały ograniczenia przy doborze próby badawczej. Po pierwsze, respondentami byli właściciele mikroprzedsiębiorstw19. Po drugie, mikroprzedsiębiorcy byli rezydentami Szwecji, prowadzącymi własną działalność gospodarczą na terenie danego kraju. Po trzecie, w próbie nie uwzględniono osób wynajmujących lokale mieszkalne oraz drobnych posiadaczy lasów ze względu na niską aktywność gospodarczą. Po upływie dwóch miesięcy do osób, które nie odpowiedziały, wysłano dwa przypomnienia z prośbą o zwrot wypełnionego kwestionariusza. Pierwsze przypomnienie stanowił zwykły, jednostronicowy list, drugie zawierało nowy egzemplarz ankiety, trzecie było przypomnieniem telefonicznym. Z badań 16. P. Dominiak, op. cit., s. 19. Zazwyczaj popełnia się błędy typu: pytanie wieloznaczne lub pytanie, na które nie da się odpowiedzieć. Zob. E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2005, s. 281. 18 Wywiady telefoniczne zostały przeprowadzone przez CEM Instytut Badania Rynku i Opinii Publicznej. 19 Zatrudniające od 0 do 9 osób, Zob. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. … 17.

(6) Jan Brzozowski, Marek Szarucki. 62. wykluczone zostały ankiety niekompletne. Prowadzenie działalności gospodarczej wstrzymało 325 mikroprzedsiębiorstw, co zmniejszyło próbę do 1675 firm. Ostateczny zwrot wypełnionych ankiet wyniósł 1041, czyli 62%20. Po przeprowadzeniu badań w Szwecji ankietę przetłumaczono na język polski, aby przeprowadzić identyczne badania w Polsce, zachowując dotychczas przyjętą procedurę badawczą, która miała zapewnić poprawność metodyczną stosowania analizy porównawczej. Aby zrealizować cel badawczy, w czwartym kwartale 2004 r. przeprowadzono ankietę, stosując wywiady telefoniczne, które umożliwiły dotarcie do większości mikroprzedsiębiorców rozproszonych na terenie całego kraju. Badania przeprowadzone zostały z użyciem losowo wybranej reprezentatywnej próby. Uzyskano 1066 efektywnych wywiadów od osób określanych mianem mikroprzedsiębiorców. Skorzystano z danych Głównego Urzędu Statystycznego oraz innych baz zawierających informacje o mikroprzedsiębiorstwach ze wszystkich 16 województw Polski. 5. Analiza wyników przeprowadzonych badań empirycznych w Polsce i w Szwecji Jedno z ważniejszych pytań mających na celu ustalenie poziomu zadowolenia z prowadzenia działalności gospodarczej brzmiało: „Jak postrzega Pan/Pani siebie oraz swoje zatrudnienie jako przedsiębiorca?”. Wyniki odpowiedzi na tak sformułowane pytanie zaprezentowano na rys. 1. Przeprowadzone badania świadczą o zdecydowanej przewadze osób zadowolonych z prowadzenia działalności gospodarczej, choć udział ten jest wyższy wśród szwedzkich mikroprzedsiębiorców. W Szwecji ponad 10% mikroprzedsiębiorców jest niezadowolonych z bycia przedsiębiorcą i wyrażają oni chęć zmiany pracy, w Polsce odsetek ten jest o 7 punktów procentowych wyższy. Zestawienie wyników dotyczących postrzegania siebie w roli przedsiębiorcy według płci odnaleźć można w tabeli 1. Z badań wynika, że w Szwecji aż 90% kobiet i mężczyzn wykazuje zadowolenie z prowadzenia działalności gospodarczej i odpowiednio tylko po 10% niezadowolonych występuje wśród przedstawicieli obu płci. W Polsce wyniki są podobne, chociaż udział zadowolonych kobiet mikroprzedsiębiorców jest większy niż mężczyzn oraz odpowiednio o 3 punkty procentowe większy jest udział mężczyzn, którzy chcieliby zmienić pracę. Udział zadowolonych z prowadzenia działalności gospodarczej Szwedek i Szwedów jest odpowiednio większy niż Polek i Polaków. Przeprowadzone testy chi-kwadrat, 20. B. Eriksson, P. Larsson, M. Šaruckij, Business Start-up Motives and Satisfaction among Swedish Self-employed, „World World Review of Entrepreneurship, Management and Sustainable Development” 2006, vol. 2, nr 4, s. 295–308..

(7) Analiza postrzegania własnej działalności gospodarczej.... 63. zarówno w przypadku Polski, jak i Szwecji, wskazywały na brak zależności pomiędzy zadowoleniem z pracy i płcią.. 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0. 89,5. 82,6. 17,4. 10,5. Zadowolony(a) Szwecja. Niezadowolony(a) Polska. Rys. 1. Postrzeganie siebie w roli przedsiębiorcy w badanych krajach (w %) Źródło: wyniki badań własnych w Polsce i w Szwecji.. Tabela 1. Postrzeganie siebie w roli przedsiębiorcy według płci Kraj Liczebność Jestem zadowolony(a) ze swojej pracy % Chciał(a)bym zmie- Liczebność nić pracę % Liczebność Ogółema % Liczebność Jak postrzega Pan/ Jestem zadowolony(a) ze swojej pracy % Pani siebie oraz swoje zatrudnienie Chciał(a)bym zmie- Liczebność jako przedsiębiorca? nić pracę % Liczebność Ogółema %. Jak postrzega Pan/ Pani siebie oraz swoje zatrudnienie Szwecja jako przedsiębiorca?. Polska. a. Płeć Ogółem mężczykobieta zna 670 243 913 89,5 89,7 89,5 79 28 107 10,5 10,3 10,5 749 271 1020 100,0 100,0 100,0 572 282 854 81,6 84,7 82,6 129 51 180 18,4 15,3 17,4 701 333 1034 100,0 100,0 100,0. Dla próby polskiej i szwedzkiej łącznie uwzględniono 97,5% obserwacji (n = 2107). Źródło: wyniki badań własnych przeprowadzonych w Polsce i w Szwecji..

(8) 64. Jan Brzozowski, Marek Szarucki. Kolejnym elementem analizy był wiek mikroprzedsiębiorców. Kwestię zadowolenia ze swojej pracy wśród mikroprzedsiębiorców według trzech kategorii wiekowych ilustruje tabela 2. Uzyskane wyniki świadczą o występującej pomiędzy badanymi krajami różnicy stopnia zadowolenia wśród przedsiębiorców. W Szwecji poziom zadowolenia z prowadzenia działalności gospodarczej zwiększa się z upływem lat, natomiast w Polsce sytuacja jest odwrotna: im osoba prowadząca firmę jest starsza, tym mniej jest zadowolona. Poziom zadowolenia wśród osób w wieku do lat 40 jest wyższy w Polsce. W kolejnej kategorii wiekowej poziom zadowolenia jest wyższy w Szwecji aż o 10 punktów procentowych. Najstarsi przedsiębiorcy są bardziej zadowoleni z prowadzenia firmy w Szwecji niż w Polsce. Jak wynika z testu niezależności chi-kwadrat (0,002), w przypadku Polski wiek ma wpływ na zadowolenie z prowadzenia działalności gospodarczej, wpływ ten jest jednak niewielki. W przypadku Szwecji analizowane cechy są niezależne (chi-kwadrat = 0,090). Wyniki analizy mikroprzedsiębiorców z uwzględnieniem różnic wykształcenia wskazują, że zadowolenie z prowadzenia działalności gospodarczej zależy od wykształcenia mikroprzedsiębiorcy. Tabela 3 prezentuje wyniki analizy zadowolenia wśród mikroprzedsiębiorców według rodzaju posiadanego wykształcenia. Zarówno w Polsce, jak i w Szwecji występuje mocna zależność pomiędzy zadowoleniem a rodzajem wykształcenia: im wyższy poziom deklarowanego wykształcenia, tym wyższe zadowolenie. Szczególnie wysoki poziom zadowolenia zaobserwowano wśród osób z wyższym wykształceniem. Stopień zadowolenia w poszczególnych grupach wykształcenia jest wyższy w Szwecji. Odpowiednio w miarę zmniejszania się poziomu wykształcenia wzrasta udział osób pragnących zmienić pracę. Wyniki przeprowadzonych testów niezależności chi-kwadrat potwierdzają, że rozpatrywane cechy (postrzeganie siebie w roli przedsiębiorcy i wykształcenie) w przypadku obydwu krajów są zależne. W wypadku Szwecji siła zależności jest jednak większa (chi-kwadrat = 0,000 dla Szwecji i 0,014 dla Polski). Postrzeganie siebie w roli mikroprzedsiębiorcy zostało również zbadane ze względu na posiadanie wspólnika w firmie. Wyniki tej analizy zaprezentowano w tabeli 4. Niezależnie od posiadania wspólnika poziom zarówno zadowolenia, jak i chęci zmiany pracy jest jednakowy wśród Szwedów i wśród Polaków. Spostrzeżenia te potwierdzają testy niezależności chi-kwadrat. Na poziomie istotności 0,05 nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy o niezależności badanych cech. W badaniach analizowano również, czy liczba pracowników zatrudnionych w mikroprzedsiębiorstwach wpływa na wzrost zadowolenia mikroprzedsiębiorcy z prowadzenia działalności gospodarczej. Wyniki zamieszczono w tabeli 5. W przypadku szwedzkich mikroprzedsiębiorców nie stwierdzono różnic poziomu.

(9) Ogółema. Jestem zadowolony(a) ze Liczebność swojej pracy % Liczebność Chciał(a)bym zmienić pracę % Liczebność % Jestem zadowolony(a) ze Liczebność swojej pracy % Liczebność Chciał(a)bym zmienić pracę % Liczebność %. Dla próby polskiej i szwedzkiej łącznie uwzględniono 96,0% obserwacji (n = 2107). Źródło: wyniki badań własnych przeprowadzonych w Polsce i w Szwecji.. a. Polska. Jak postrzega Pan/Pani siebie oraz swoje zatrudnienie jako przedsiębiorca?. Ogółema. Jak postrzega Pan/Pani siebie oraz swoje zatrudnienie jako przedsięSzwecja biorca?. Kraj. Tabela 2. Postrzeganie siebie w roli przedsiębiorcy według wieku mniej niż 40 lat 231 86,8 35 13,2 266 100,0 221 88,4 29 11,6 250 100,0 345 89,1 42 10,9 387 100,0 436 79,0 116 21,0 552 100,0. 40–54 lata. Kategoria wiekowa 55 lat lub więcej 330 92,2 28 7,8 358 100,0 179 85,6 30 14,4 209 100,0. 906 89,6 105 10,4 1011 100,0 836 82,7 175 17,3 1011 100,0. Ogółem. Analiza postrzegania własnej działalności gospodarczej... 65.

(10) Ogółema. Chciał(a)bym zmienić pracę. Jestem zadowolony(a) ze swojej pracy. Chciał(a)bym zmienić pracę. Jestem zadowolony(a) ze swojej pracy. Liczebność % Liczebność % Liczebność % Liczebność % Liczebność % Liczebność %. Rodzaj wykształcenia podstawowe lub zawośrednie wyższe dowe 196 373 343 86,0 86,3 95,5 32 59 16 14,0 13,7 4,5 228 432 359 100,0 100,0 100,0 122 391 338 79,7 80,1 87,1 31 97 50 20,3 19,9 12,9 153 488 388 100,0 100,0 100,0. Dla próby polskiej i szwedzkiej łącznie uwzględniono 97,2% obserwacji (n = 2107). Źródło: wyniki badań własnych przeprowadzonych w Polsce i w Szwecji.. a. Polska. Jak postrzega Pan/Pani siebie oraz swoje zatrudnienie jako przedsiębiorca?. Ogółema. Jak postrzega Pan/Pani siebie oraz swoje zatrudnienie jako przedsięSzwecja biorca?. Kraj. Tabela 3. Postrzeganie siebie w roli przedsiębiorcy według wykształcenia. 912 89,5 107 10,5 1019 100,0 851 82,7 178 17,3 1029 100,0. Ogółem. 66. Jan Brzozowski, Marek Szarucki.

(11) Ogółema. Chciał(a)bym zmienić pracę. Jestem zadowolony(a) ze swojej pracy. Chciał(a)bym zmienić pracę. Jestem zadowolony(a) ze swojej pracy. Liczebność % Liczebność % Liczebność % Liczebność % Liczebność % Liczebność %. Dla próby polskiej i szwedzkiej łącznie uwzględniono 97,0% obserwacji (n = 2107). Źródło: wyniki badań własnych przeprowadzonych w Polsce i w Szwecji.. a. Polska. Jak postrzega Pan/Pani siebie oraz swoje zatrudnienie jako przedsiębiorca?. Ogółema. Jak postrzega Pan/ Pani siebie oraz swoje zatrudnienie jako przedSzwecja siębiorca?. Kraj. Czy ma Pan/Pani wspólnika w firmie? tak nie 260 649 89,0 89,6 32 75 11,0 10,4 292 724 100,0 100,0 250 598 83,9 82,0 48 131 16,1 18,0 298 729 100,0 100,0. Tabela 4. Postrzeganie siebie w roli przedsiębiorcy w zależności od posiadania wspólnika. 909 89,5 107 10,5 1016 100,0 848 82,6 179 17,4 1027 100,0. Ogółem. Analiza postrzegania własnej działalności gospodarczej... 67.

(12) Ogółema. Liczebność % Liczebność % Liczebność % Liczebność % Liczebność % Liczebność %. Dla próby polskiej i szwedzkiej łącznie uwzględniono 96,8% obserwacji (n = 2107). Źródło: wyniki badań własnych przeprowadzonych w Polsce i w Szwecji.. a. Polska. Jestem zadowolony(a) ze Jak postrzega Pan/Pani sie- swojej pracy bie oraz swoje zatrudnienie Chciał(a)bym zmienić jako przedsiębiorca? pracę. Ogółema. Jestem zadowolony(a) ze Jak postrzega Pan/Pani sie- swojej pracy bie oraz swoje zatrudnienie Chciał(a)bym zmienić Szwecja jako przedsiębiorca? pracę. Kraj 0 611 89,9 69 10,1 680 100,0 285 79,6 73 20,4 358 100,0. Tabela 5. Postrzeganie siebie w roli przedsiębiorcy według liczby zatrudnionych Liczba zatrudnionych 1–4 245 88,1 33 11,9 278 100,0 379 81,9 84 18,1 463 100,0 5–9 57 91,9 5 8,1 62 100,0 177 89,4 21 10,6 198 100,0. 913 89,5 107 10,5 1020 100,0 841 82,5 178 17,5 1019 100,0. Ogółem. 68. Jan Brzozowski, Marek Szarucki.

(13) Ogółema. Jestem zadowolony(a) ze Liczebność swojej pracy % Liczebność Chciał(a)bym zmienić pracę % Liczebność % Jestem zadowolony(a) ze Liczebność swojej pracy % Liczebność Chciał(a)bym zmienić pracę % Liczebność %. Dla próby polskiej i szwedzkiej łącznie uwzględniono 97,1% obserwacji (n = 2107). Źródło: wyniki badań własnych przeprowadzonych w Polsce i w Szwecji.. a. Polska. Jak postrzega Pan/Pani siebie oraz swoje zatrudnienie jako przedsiębiorca?. Ogółema. Jak postrzega Pan/Pani siebie oraz swoje zatrudnienie Szwecja jako przedsiębiorca?. Kraj. Staż prowadzenia firmy 10 lat lub 21 lat lub 10–20 lat mniej więcej 504 210 192 91,5 87,9 86,5 47 29 30 8,5 12,1 13,5 551 239 222 100,0 100,0 100,0 406 356 92 85,8 81,3 74,8 67 82 31 14,2 18,7 25,2 473 438 123 100,0 100,0 100,0. Tabela 6. Postrzeganie siebie w roli przedsiębiorcy w zależności od stażu prowadzenia firmy. 906 89,5 106 10,5 1012 100,0 854 82,6 180 17,4 1034 100,0. Ogółem. Analiza postrzegania własnej działalności gospodarczej... 69.

(14) 70. Jan Brzozowski, Marek Szarucki. zadowolenia z prowadzenia firmy w zależności od liczby zatrudnionych. Natomiast w Polsce, co ciekawe, im więcej osób zatrudnionych jest w firmie, tym wyższe zadowolenie mikroprzedsiębiorcy z prowadzenia działalności gospodarczej. Widoczna jest zatem pod tym względem istotna różnica między badanymi krajami. Wyniki testu niezależności chi-kwadrat potwierdzają statystycznie istotną korelację obserwowanych zmiennych w przypadku Polski (chi-kwadrat = 0,13, siła zależności jest jednak niewielka – współczynnik V-Cramera bliski 0). W przypadku Szwecji zależność taka nie istnieje, zmienne są niezależne (chi-kwadrat = 0,595). Ostatnim elementem analizy satysfakcji z pracy było ustalenia jej poziomu, w zależności od stażu prowadzenia działalności gospodarczej (zob. tabela 6). Analiza postrzegania siebie jako przedsiębiorcy według trzech kategorii wiekowych wykazała zarówno pewne podobieństwa, jak i różnice. Zauważono charakterystyczną dla mikroprzedsiębiorców tendencję, tj. spadek zadowolenia z prowadzenia działalności gospodarczej wraz z rosnącym stażem zarówno w Polsce, jak i w Szwecji. W Polsce różnica dotycząca poziomu satysfakcji z prowadzenia działalności gospodarczej wyniosła prawie 10 punktów procentowych między osobami prowadzącymi firmę do 10 lat oraz tymi, których staż wynosi ponad 20 lat. W Szwecji różnica ta była mniejsza (zob. tabela 6). Podobną sytuację jak w przypadku zależności zadowolenia od liczby zatrudnianych obserwujemy, analizując zależność zadowolenia z prowadzenia działalności gospodarczej od stażu prowadzenia firmy. Po przeprowadzeniu testu chi-kwadrat zmienne te okazały się zależne w przypadku Polski (chi-kwadrat = 0,010, siła zależności jest jednak niewielka), a niezależne – w przypadku Szwecji (chi-kwadrat = 0,078). 6. Uwagi końcowe Po przeprowadzeniu wnikliwej analizy wyników badań empirycznych można stwierdzić, że zarówno w Polsce, jak i w Szwecji osoby prowadzące działalność gospodarczą są w większości zadowolone z prowadzenia mikroprzedsiębiorstwa. Satysfakcja z prowadzenia własnej firmy jest nieco wyższa wśród mikroprzedsiębiorców szwedzkich niż polskich. Przyczyn tego można dopatrywać się w odmiennym systemie społeczno-gospodarczym badanych krajów, różnicach kulturowych oraz uwarunkowaniach rozwoju historycznego Polski i Szwecji. Odpowiedzi na pytania o zadowolenie z prowadzenia własnej działalności gospodarczej właścicieli najmniejszych przedsiębiorstw wskazują, że w obu krajach dominuje pozytywne nastawienie do tej formy aktywności gospodarczej..

(15) Analiza postrzegania własnej działalności gospodarczej.... 71. Przypuszczać zatem można, że dobrą strategią państwa byłoby zachęcanie i stymulowanie obywateli do zakładania własnych firm w czasie recesji gospodarczej i bezrobocia zarówno w Polsce, jak i w Szwecji. Aby przedstawić bardziej szczegółowe uzasadnienie, należy przeprowadzić dalsze, pogłębione analizy. Ciekawym aspektem dalszych badań byłoby poznanie opinii dotyczącej zadowolenia z pracy osób zatrudnionych na etacie oraz porównanie z wynikami analizy zadowolenia mikroprzedsiębiorców w Polsce i w Szwecji. Przedmiotem dalszych dociekań naukowych może być również zagadnienie dotyczące liczby nowych przedsięwzięć gospodarczych i związane z nim pytanie o stopień interwencji państwa. Literatura Babbie E., Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2005. Cheng J.L.C., The Role of Cross-National Research in Organizational Inquiry: A Review and Proposal, Academy of Management Proceedings, USA 1984. Dominiak P., Sektor MSP we współczesnej gospodarce, PWN, Warszawa 2005. Eriksson B., Larsson P., Šaruckij M., Business Start-up Motives and Satisfaction among Swedish Self-employed, „World World Review of Entrepreneurship, Management and Sustainable Development” 2006, vol. 2, nr 4. Hofstede G., Culture’s Consequences, Comparing Values, Behaviors, Institutions, and Organisations Across Nations, Sage Publications, Newbury Park, CA 2003. Hofstede G., Uncommon Sense about Organisations: Cases, Studies and Field Observations, Sage Publications, Thousand Oaks, CA 1994. Hull G.S., A Small Business Agenda: Trends in a Global Economy, University Press of America, USA 1986. Karcz K., Międzynarodowe badania marketingowe. Uwarunkowania kulturowe, PWE, Warszawa 2004. McDougall P.P., Oviatt B.M., International Entrepreneurship: The Intersection of Two Research Paths, „Academy of Management Journal” 2000, vol. 43, nr 5. Piasecki B., Przedsiębiorczość i mała firma. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997. Przedsiębiorczość w Polsce 2004, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2004. Saruckij M., Ericsson B., Larsson P., A Comparative Analysis of the Start-up Motives among Micro Entrepreneurs in Poland and Sweden, paper presented at RENT XX, Brussels, November 2006. Schumpeter J.A., The Theory of Economic Development, Harvard University Press, Cambridge, MA 1934. Szarucki M., Ericsson B., Larsson P., Motywy przedsiębiorczości w Polsce i w Szwecji, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa”, ORGMASZ, 2007, nr 10. Targalski J., Przedsiębiorczość i rozwój firmy, AE w Krakowie, Kraków 1999..

(16) 72. Jan Brzozowski, Marek Szarucki. Thurik R., Entrepreneurship and Economic Growth [w:] Z.J. Acs, B. Carlsson, R. Thurik, Small Business in Modern Economy, Blackwell Publishers, 1996. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz.U. nr 173, poz. 1807. An Analysis of Polish and Swedish Micro-entrepreneurs’ Perceptions of Their Business Activity Employing the authors’ own research, the article seeks to verify attitudes of micro-entrepreneurs to running a business in Poland and Sweden. Broken down by sector and geographic location, the analysis is based on questionnaire research carried out on micro-enterprise owners in the two countries (Poland, N = 1066) and (Sweden, N = 1041). Individuals in both were found to be satisfied with running their own micro-enterprise..

(17)