Powstanie i rozwój Kas Stefczyka

Helena Żukowska

Powstanie i rozwój Kas Stefczyka

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. X X III, 13 SECTIO H 1989

K a t e d r a E k o n o m i i P o l i t y c z n e j W y d z ia ł u E k o n o m i c z n e g o U M C S

H e l e n a Ż U K O W S K A

Powstanie i rozwój Kas Stefczyka

В озник новени е и развитие касс С теф чика The R ise and D evelop m en t o f F. S tefczy k ’s B anks

Podstaw ow ym problem em polskiej gospodarki jest uzdrow ienie eko­ nom iki i skuteczne w prow adzenie zasad reform y gospodarczej. Jeżeli p rzy jrzy m y się dokładnie zasadzie trzech „S”, na k tó rej o p arto polską refo rm ę gospodarczą, to okazuje się, że samodzielność, sam orządność i sam ofinansow anie w zięły swój początek z idei spółdzielczości. Św iadczy to o ponadczasowości zasad spółdzielczych, ich ciągłej aktualności.

Konieczność przeprow adzenia rady k aln ej refo rm y gospodarczej zm u­ sza do poszukiw ania now ych rozw iązań in stytu cjonaln ych i system ow ych.

Czy nie należałoby skorzystać z w ypróbow anych w p rak ty ce zasad fu n ­ kcjonow ania jednostek gospodarczych. Godne przpom nienia są dokonania spółdzielczości oszczędnościowo-pożyczkowej opartej na zasadach F. W. R aiffeisena — zw anych w Polsce K asam i Stefczyka.

PO TRZEBY I MOŻLIW OŚCI KR EDY TOW A NIA W SI G A L IC Y JSK IE J II POŁOW Y X IX W IEKU

Spółdzielczość jako form a realizacji określonych celów gospodarczych w a rstw ekonom icznie słabszych, na drodze w spółdziałania i w zajem nej pom ocy, pow stała w E uropie w połowie X IX w ieku. Pierw sze pró by do­ tyczyły zaopatrzenia w to w ary konsum pcyjne, n astęp nie rozw ijały się w spólnoty produkcyjno-konsum pcyjne. W połowie X IX w ieku rozw inęła się spółdzielczość spożywców i spółdzielczość kredytow a. U schyłku X IX w ieku rozw inęła się spółdzielczość rolnicza. Na przełom ie X IX i X X w ieku w ru ch u spółdzielczym dał się w yraźnie zauw ażyć podział na dwa obozy:

zachow aw czy (służący w ielkim w łaścicielom ziem skim i bogatym chło­ pom ) i bardziej postępow y (nastaw iony na zaspokojenie potrzeb k red y to ­ w ych drobnego i średniego chłopstw a). Ideologiem obozu zachowawczego b y ł H erm an Schulze z D elitzsch, a postępow ego F ry d e ry k W ilhelm Raiffeisen. P ro p ag ato rem system u spółdzielczego R aiffeisena n ajpierw w Galicji, a potem na obszarze pozostałych ziem polskich był Franciszek Stefczyk.

W II połow ie X IX w ieku ziem ie polskie obejm ow ały obszary P ru s, G alicji i K rólestw o Polskie. G eneralnie m ożna stw ierdzić, że na ziem iach p ru sk ich w iększość spółdzielni o p arta by ła n a zasadach H. Schulzego, z D elitzsch, n ato m iast na obszarach G alicji rozpow szechniły się spółdzielnie sy stem u F. W. R aiffeisena, zw ane na ziem iach polskich „K asam i S tefczy k a”.

G alicja stano w iła część składow ą A ustrii, do któ rej została p rzy łą ­ czona w okresie rozbiorów . F a k t ten zaciążył w isto tn y sposób na dal­ szym rozw oju tej części ziem polskich. Ze względów gospodarczych i po­ lity czn y ch w ładze au striack ie nie b y ły zainteresow ane w ekonom icznym rozw oju G alicji. Podobne było stanow isko polskich sfer rządow ych. W raz z up rzem ysłow ieniem drożała po trzebna folw arkom siła robocza i pow iększała się klasa robotnicza a w raz z nią rosła obaw a przed roz­ szerzeniem się idei socjalizm u i w alk klasow ych. Tego rządzące sfery szlacheck o -k o nserw aty w ne zdecydow anie nie chciały. W ten sposób rząd au striack i w W iedniu i rząd k rajo w y w e Lwowie, każdy z innych powodów, zm ierzały do tego sam ego celu. R ezu ltatem ich poczynań był zacofany s ta n ekonom iczny G alicji i opłakane położenie ogrom nej w ięk­ szości zam ieszkałych tu lu d z i.1

G alicja odcięta po rozbiorach od starego swego zaplecza w dolinie W isły z konieczności w eszła w rolę dostaw cy surow ców i arty k ułó w ro ln y ch oraz odbiorcy p ro d u k cji przem ysłow ej silniejszych ekonom icznie sąsiadów . Do końca X IX w ieku nie p ow stały w G alicji żadne większe zakłady przem ysłow e. Z tru d e m u trz y m y w a ły się jed yn ie liczne zakłady drobnego przem ysłu, rzem iosło i chałupnictw o, a dopiero w XX w ieku zaczęły się pojaw iać zak ład y w ielkoprzem ysłow e. M ała ich liczba i r a ­ czej anem iczny rozwój nie zm ieniły jednak oblicza ani s tru k tu ry spo­ łeczno-ekonom icznej G alicji.2

1 Por . F B u j a k:j G alicja, t. I, L w ó w 1908, s. 124 oraz W. K u l a : Historia

g o sp o d a r c z a P o l s k i 1864— 1918, W arszaw a 1974, s. 70; i A. G u r n i c z: F ran ciszek S t e f c z y k — ż y c i e , p o g lą d y , działa ln ość. W arszaw a 1976, s. 56.

2 zob. J. R u t k o w s k i : H istoria g o sp o d a r c z a P o ls k i 1864— 1918, t. II, P oznań 1950, s. 363; I. K o s t r o w i c k a , Z. L a n d a u, J. T o m a s z e w s k i : H istoria

g o s p o d a r c z a P o ls k i X I X i X X w ie k u . W arszaw a 1966, s. 169; G u r n i c z: F ranci­ s z e k S t e f c z y k , op. cit., s. 58— 60.

Galicję cechow ała w ysoka gęstość zaludnienia. W 1880 ro k u na 1 km 2 przypadało 76 m ieszkańców, w 1890 — 84, a w 1900 — 102. Ludność G alicji w ynosiła w 1880 roku — 6 m in, zaś w 1900 — 7,3 m in z czego 5,6 m in utrzym yw ało się z p racy w rolnictw ie. Na 1000 m ieszkańców zawodowo czynnych 766 zatrudnionych było w rolnictw ie i leśnictw ie.8 T endencja rozw ojow a wsi galicyjskiej w yrażała się stały m zw ięk­ szeniem liczby gospodarstw chłopskich przy jednoczesnym zm niejszaniu się ich pow ierzchni. Przeprow adzone w 1848 roku uw łaszczenie u tw o rzy ­ ło 500 tysięcy gospodarstw chłopskich obok istniejących 3 tysięcy gos­ podarstw folw arcznych. Do końca X IX w ieku liczba gospodarstw uległa podw ojeniu, a p rzeciętna wielkość gospodarstw a w ty m okresie zm alała 0 połowę. Spośród 1 m in gospodarstw n a początku XX w ieku 42% gos­ podarstw m iało pow ierzchnię 2 ha, a 80% poniżej 5 ha. Liczba gospo­ darstw dużych (od 20 do 50 ha) zm niejszyła się z 4% do 0,82%, zaś ich obszar z 24% pow ierzchni u praw nej do 7,5%.4

Ludność w iejska prow adziła gospodarkę ekstensyw ną, nastaw ioną głów nie na zaspokajanie własnego spożycia. Podstaw ow e u p raw y w ty m okresie to ziem niaki i zboże. Obok chłopów posiadających w łasne gospo­ darstw a na w si zam ieszkiw ała liczna grupa bezrolnych. Zdobycie przez nich pracy poza rolnictw em było praw ie niemożliwe, poszukiw ano jej więc na folw arkach i u bogatych chłopów. Łączna liczba bezrolnych była szacow ana na około 500 tysięcy.5 P racy poszukiw ali też w łaściciele go­ spodarstw k arłow aty ch (łącznie z rodzinam i ok. 2 m in ludzi). Łącznie około 2,5 m in m ieszkańców wsi galicyjskiej zm uszonych było szu­ kać zarobków , aby utrzym ać się p rzy życiu. Takie były sk u tk i zacofania 1 związanego z nim b ra k u ludności ze wsi do p rz e m y s łu .6 Ludność w G a­ licji prow adziła gospodarkę n a tu ra ln ą , ubierano się w sam odziały, m łó­ cono cepam i oraz używ ano pługów i narzędzi sporządzonych przez w iej­ skiego kow ala. N arzędzia p rodukcji fabrycznej do końca X IX w ieku były rzadkością, gdyż wieś nie m iała środków finansow ych na jakąkolw iek m odernizację.

Typowe dla k ra ju zacofanego przeludnienie rolnicze oraz postępujące dość szybko rozdrobnienie gospodarstw w yw oływ ało duże potrzeby k r e ­

3 Por. Z a r y s h is to rii p o ls k ie g o ru ch u spółdzielczego do 1918. Cz. 1, W arszaw a 1966, s. 7,1'; A. K r z y ż a n . i o w s k i , K. K u m a n i e c k i : S t a t y s t y k a Polski. K ra­ k ó w 1915, 4, 31, 38, 104.

* A. G u r n i c z: S y s t e m sp ó ł d z ie l c z y F. R aiffeisena i g a li c y js k a a d a p ta c j a

F. S t e f c z y k a . „S p ółd zielczy K w artaln ik N a u k o w y ” 1968/4, s. 140.

6 G u r n i c z : F r a n cis zek S t e f c z y k (...) op. cit., s. 56— 58.

6 Zob. B u j a k : G alicja (...) op. cit., s. 124 i n. oraz S. S z c z e p a n o w s k i :

N ę d z a w G a licji w c y fr a c h i p r o g r a m energicznego r o z w o j u g o s p o d a r s tw a k r a j o ­ w eg o . L w ów 1888, s. 23.

dytow e wsi galicyjskiej. P o trzeb y dotyczyły każdego rodzaju k red y tu , jak i m ógł być do dyspozycji, długo i krótkoterm in ow eg o — bez p rze­ prow adzania rozsądnej analizy jego opłacalności. P o p y t na k re d y t nie był zaspokojony, gdyż ograniczone b y ły możliwości w iększej podaży. Poza k red y tem p ry w a tn y m , k re d y tu zorganizow anego udzielały w G alicji n a ­ stępujące in sty tu cje:

1. B ank W łościański — istn iał w latach 1869— 1884, pobierał w ysoki (praw ie lichw iarski) p ro ce n t od pożyczek. Za jego przyczyną w ciągu ostatn ich 11 lat funkcjo no w ania zlicytow ano 6 572 gospodarstw a chłopskie.7

2. B ank K ra jo w y działający od 1883 roku, nastaw iony na udzielanie k re d y tu hipotecznego. Dla w iększości chłopów b ył niedostępny. P rzyczyną tego b y ła zbyt w ysoka d olna granica k red y tu , przek raczająca m ożliwości jego sp ła ty przez p rzeciętn e gospodarstw o chłopskie, a także sta tu to w y wym óg zabezpieczenia hipotecznego udzielonych kredytów .

3. G m inne kasy pożyczkowe — utw orzone po uw łaszczeniu chłopów. F u ndusze dla nich uzyskano z ty tu łu odszkodowań za w ykupione przez szlachtę p raw a se rw itu to w e i sprzedan e g ru n ty orne gm iny. N iepraw i­ dłowe zarządzanie ty m i fu n d u szam i doprow adziło w ciągu k ilk u n astu lat do roztrw on ien ia m a ją tk u publicznego i u pad ku kas.

4. Pow iatow e kasy pożyczkow e — 1917 ro k u działało ich zaledw ie 25, a więc nie m ogły w isto tn y sposób w płynąć na zm niejszenie potrzeb k redyto w y ch gospodarki w iejskiej.

5. T ow arzystw a zaliczkow e system u H. Schulzego z D elitzsch — nie m iały większego znaczenia n a w si galicyjskiej, podobnie jak:

6. żydow skie b ank i fam ilijn e.8

W ym ienione fo rm y k re d y tu b y ły dla większości chłopów niedostępne. Z b rak u dogodnego k re d y tu chłopi zm uszeni byli korzystać z w szelkich innych źródeł pożyczkow ych. P ow szechnym zjaw iskiem stała się w G alicji lichw a tow arow a i pieniężna. Od u dzielanych w ten sposób pożyczek po­ bierano od 50 do 500 odsetek w sto sun ku rocznym .9 Ż adna gospodarka nie była w sta n ie w y trzy m ać takiego obciążenia w dłuższym okresie. W iele gospodarstw upadało. Zadłużenie wsi wzm ogło się po 1866 roku, kiedy to w ładze państw ow e G alicji chcąc uzdrow ić sytu ację kredytow ą n a wsi, w prow adziły w życie u staw ę sejm ow ą znoszącą ograniczenia w zaciąganiu k red y tó w przez w łaścicieli gospodarstw chłopskich. U staw a

7 G u r n i c z : F r a n cis zek S t e f c z y k (...) op. cit., s. 187.

8 R. K u s z t e l a n : R o d o w ó d sp ó łe k Ludowych. P ozn ań 1926; L. T w a r d e c k i :

G m in n e k a s y p o ż y c z k o w e w Galicji. K ra k ó w 1918, s. 22; G u r n i c z : Fra n cis zek S t e f c z y k (...) op. cit., s. 187— 189.

ta w prow adziła także pełną swobodę w u stalaniu p rocentu od zaciąga­ nych pożyczek. Od tego czasu n o tu je się w zrost zadłużenia hipotecznego drobnych gospodarstw jako efekt długoterm inow ych pożyczek pod zas­ taw nieruchom ości. Zadłużenie to wynosiło (w tys. koron): w 1870 ro ­ ku — 35, 1880 — 63, 1890 — 133, 1900 — 277, 1910 — 530.10

P O W STA N IE SY STEM U SPÓŁDZIELCZEGO OPARTEGO N A Z A SA D A C H F. W. R A IFFE ISE N A

U zyskanie k red y tu przez m ałorolnych i bezrolnych chłopów było p raw ie niem ożliwe. Należało stw orzyć dla nich in sty tu cję o partą na za­ sadach sam ofinansow ania. Znane były dw a system y spółdzielcze m ożliwe do w ykorzystania — Schulzego i Raiffeisena. System Schulzego już fu n k ­ cjonow ał w w aru n k ach w iejskich, jed n ak na wsi galicyjskiej był nie do przyjęcia, ze w zględu na wysokie udziały i kw oty pożyczek.

W 1875 ro ku ówczesne władze zaborcze podjęły inicjaty w ę utw orzenia kas system u R aiffeisena na teren ie Galicji. Za wzór m iała służyć w ieś austriack a, gdzie system ten był z powodzeniem stosow any i rozw iązyw ał problem taniego i dogodnego k red y tu dla gospodarki chłopskiej. Jedn ak że ta in ic ja ty w a w ładz zaborczych nie została zaakceptow ana na wsi gali­ cyjskiej z kilku względów:

1) patriotyczn y ch — gdyż pochodziła od zaborców;

2) b rak u poparcia ze stron y inteligencji, m ieszczaństw a i obszarni­ ków ziem skich;

3) brak u poparcia ze stro n y sam ych zaiteresow anych ze w zględu na k a ta stro faln y stan ośw iaty;

4) b raku jakichkolw iek rezerw pieniężnych na utw orzenie funduszu spółdzielni kredytow ych.

W ciągu następ n ych k ilk u nastu lat sy tuacja gospodarcza wsi gali­ cyjskiej nieco się polepszyła. L ata osiem dziesiąte i dziew ięćdziesiąte X IX w ieku to okres nasilenia się em igracji zarobkow ej (sezonowej i stałej). Coraz szerszym strum ien iem napływ ały do k ra ju pieniądze zarabiane na obczyźnie. U chłopów, naw et m ałorolnych, pojaw iły się drobne osz­ czędności. W ślad za nim i rozpoczęło się pow iększanie gospodarstw , po­ jaw iły się narzędzia fabryczne.11 K red y t był nadal poszukiw any, gdyż w zrosła ilość chłopów pragnących powiększyć gospodarstw a, zakupić se­ lekcyjne zboże, narzędzia, najprostsze m aszyny rolnicze, k tóry ch wciąż

10 T. P i ł a t : P o d r ę c z n i k s t a t y s t y k i Galicji T. IV, L w ów 1913, s. 155; K. W e y - d 1 i c h: F ran cis zek S t e f c z y k pionier p o ls k ie j s p ó łd zielczo ści rolnic ze j, W arszaw a

1936, s. 60.

było zb y t m ało. Jednocześnie w y stą p iły inne czynniki w a ru n k u jące roz­ wój spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych: rozwój szkolnictw a ludo ­ wego w yłonił k a d ry o rganizatorów ty ch spółdzielni, zaś em igracja stw o­ rzyła ty p św iatłego gospodarza energicznego i przedsiębiorczego. P ro p a ­ g atoram i i założycielam i spółdzielczości w iejskiej byli najczęściej n a u ­ czyciele w iejscy. Tak też było w p rzy p a d k u pioniera w iejskiej spółdziel­ czości oszczędnościowo-pożyczkowej w G alicji — Franciszka Stefczyka.

Z A S A D Y D Z IA Ł A N IA K A S STEFC ZY K A

F ranciszek S tefczyk (1861— 1925) był absolw entem U n iw ersy tetu J a ­ giellońskiego, gdzie studiow ał filozofię, zaś ekonom ikę i praw o w W iedniu. W 1884 roku o trzy m ał posadę nauczyciela w szkole rolniczej w Czer­ nichow ie. Obok p rac y nauczycielskiej ofiarnie pracow ał społecznie. Po pokonaniu w ielu oporów i tru dn ości założył tu w 1889 roku pierw szą spółdzielnię oszczędnościow o-pożyczkow ą, o p artą na dośw iadczeniach F. W .R aiffeisena — później in sty tu c je tego ty p u zw ano na ziem iach polskich K asam i Stefczyka.

Z asady działania tej spółdzielni były następujące:

1) nieograniczona poręk a — oznaczało to, że każdy członek spółdziel­ ni całym swoim m ają tk ie m odpow iadał za zobowiązania spółki.

2) m ały tere n działalności — zasięg te ry to ria ln y spółki ograniczał się do jed n ej lub k ilk u w iosek (najczęściej jednej parafii). Zapew niało to łatw y dostęp do spółdzielni, m ożliwość k o n tak tu w dowolnej chwili. P o ­ nadto zarząd spółki zo rien tow an y był doskonale w w aru n k ach życia i p rac y każdego członka spółdzielczości w iejskiej, co bardzo ułatw iało podejm ow anie decyzji k redytow ych,

3) niska kw ota u działu — członkiem spółki mógł być każdy, k to w płacił co n ajm n iej 10 koron (dla p orów nania lh a g ru n tó w kosztow ał w ty m okresie około 1200 koron). P ra k ty c z n ie każdy więc mógł zostać członkiem spółki zwłaszcza, że udział m ógł być w płacany ratam i,

4) zyski i dew id en d y b y ły ograniczonej wysokości, gdyż jako takie um ożliw iały niskie oprocentow anie u dzielanych pożyczek,

5) spółka dysponow ała p ew nym i funduszam i nie podlegającym i po­ działow i pom iędzy członków spółdzielni, tzw. fundusz rezerw ow y. P rz e ­ znaczony był on głów nie n a obniżenie oprocentow ania pożyczek i na fi­ nansow anie s tr a t w działalności kasy,

6) bezpłatne pełnienie obow iązków w e w ładzach spółdzielni — za w y jątk iem k asjera, k tó ry był opłacany,

7) trw ałość organizacyjna, polegała na tym , że spółka m ogła być, rozw iązana tylk o w tedy , jeżeli na w alnym zgrom adzeniu w szystkich

członków co najm n iej 4/5 spośród nich wypowiedziało się za rozw iąza­ niem zrzeszenia. Z ebranie takie m usiało być pow tórzone dw ukrotnie,

8) spółka nie pożyczała pieniędzy na w eksle.12

W arunkiem udzielenia k red y tu było sporządzenie sk ry p tu dłużnego podpisanego przez kredytobiorcę i dwu poręczycieli. Członkiem spółdziel­ ni oszczędnościowo-pożyczkowej mogła być każda pełnoletnia osoba, nie będąca członkiem podobnej organizacji i zam ieszkała na danym terenie, po w płaceniu niew ielkiej opłaty w stępnej i części udziału.

O rganam i spółdzielni były: a) zarząd — złożony z przewodniczącego, jego zastępcy i trzech członków zarządu, b) kasjer, c) rad a nadzorcza, d) w alne zgrom adzenie członków .13

S tatu to w y m obowiązkiem kas było udzielanie „zdrowego k re d y tu ” T akim był k re d y t udzielany w dobre ręce, użyty na dobry cel, ta n i i dogodny.14 W edług Stefczyka oznaczało to, że:

— w dobre ręce dostaw ała się pożyczka, gdy otrzym yw ał ją człowiek gospodarny, uczciwy i zapobiegliwy. Nie miało znaczenia czy był bogaty czy biedny. K re d y t pow inien jedynie służyć dobrem u gospodarow aniu i przynosić p rzy ro st dóbr zarów no dłużnikom , jak i całej gospodarce;

— d o b ry cel to przeznaczenie pożyczki na inw estycje, rozwój hodo­ w li, spłatę uciążliw ych długów ru jn u ją cy c h gospodarstw o. Ekonom icznie uzasadniony był także k re d y t w sytuacji, gdy rolnika dotknęła klęska żywiołowa lub inne nieszczęście. S ta tu t w ykluczał możliwość p rzezn a­ czenia k red y tu na cele konsum pcyjne (wesele, chrzciny, życie ponad sta n itp.);

— k re d y t tan i (oprocentow anie kredytów wynosiło 6°/o, a w kładów 4,5°/o) m ożliw y był dlatego, że zlikwidowano w znacznym stopniu koszty ad m in istracy jn e i inne;

— k red y t dogodny dlatego, że przy ustalan iu jego spłaty, każdy po­ życzkobiorca trak to w an y był indyw idualnie. W porozum ieniu z zarzą­ dem kasy u stalał sposób i term in y sp łaty pożyczki. U stalenia te były z re ­ guły dotrzym yw ane, ew en tu aln a zwłoka była wcześniej zgłaszana, a jej przyczyna b yła doskonale znana zarządow i ze w zględu na bliskie sąsiedztw o

i dobrą znajomość pożyczkobiorcy.15

12 F. S t e f c z y k: O sp ó łk a ch s y s t e m u Raiffeisena. K rak ów 1890, s. 35— 70; i tego sam ego autora: O sp ó łk a ch os zczędności i p o ż y c z e k p o d P a t r o n a t e m W y ­

d z i a łu K r a j o w e g o w e L w o w i e , L w ów 1914, s. 7— 12 i 101— 111, a także: Roln icze s t o w a r z y s z e n i a p o ż y c z k o w e . W arszaw a 1914, s. 9; i P o c z ą tk i i ogólne w a r u n k i r o z ­ w o j u s p ó łd zie ln i w Polsce, K rak ów 1925, s. 31.

1S S t e f c z y k : O s p ó łk a c h s y s t e m u Raiffeisena (...) op. cit., s. 50.

14 S t e f c z y k: O s p ó łk a c h oszczędności (...) op. cit., s. 4; L. T w a r d e c k i:

P o d rę c zn ik dla k a s S te f c z y k a , L w ów 1929, s. 7 i n.

W spomnieć należy, że m aksym alna kw ota k re d y tu została ustalona ostatecznie (po ro k u fu nkcjonow ania spółki czernichow skiej) na kw otę 2 400 koron. O dpow iadała ona w artości 2 ha chłopskiej ziem i, była więc dość w ysoka i gen eraln ie biorąc, przeciętny chłop nie potrzebow ał tak w ysokiego k re d y tu (nie posiadał tak dużej zdolności płatniczej). P rz e ­ ciętn a wysokość pożyczek w ah ała się około 480 k o ro n .16

ROZW ÓJ SY STE M U SPÓ ŁDZIELCZEG O F. STEFC ZY K A W G A LIC JI — O SIĄ G N IĘ C IA EK O NO M ICZNE K A S

P ow stanie pierw szej spółki nie oznaczało jeszcze sukcesu na tym polu. M inęło 10 lat, zanim zaakceptow ano system spółdzielczy Stefczyka. Od m om entu p ow stania pierw szej spółki w Czernichowie, cała działalność p ublicystyczna ja k też osobiste sta ra n ia Stefczyka skierow ane były na jak najszersze rozpropagow anie i przyspieszenie rozw oju system u spół­ dzielczego, k tó ry mógł uzdrow ić stosun ki ekonom iczne na w si galicyj­ skiej i podjąć w alk ę z a u te n ty cz n ą nędzą galicyjską. Te w szechstronne zabiegi m iały w k rótce przynieść sukces.17 H asła „solidarność”, „pom oc”, „miłość bliźniego”, „W szyscy za jednego — jeden za w szystkich” — cieszyły się coraz w iększą popularnością. O dużej p rzydatności nowo pow stającego sy stem u spółdzielczego może świadczyć przebieg działal­ ności pierw szej kasy w C zernichow ie w ciągu 10 la t jej funkcjonow ania (tab. 1).

Tab. 1. D ziałaln ość sp ó łk i oszczęd n ości i pożyczek w C zernichow ie (pierw szej sp ó łk i założon ej przez F ran ciszk a S tefczyk a w 1889 roku). T he a c tiv ity o f th e sa v in g s and lo a n s com p an y in C zernichów (th e first

com p an y esta b lish ed b y F ran ciszek S tefczy k in 1889)

R o k C złon k ow ie_ilość

w koronach

k oszty adm inistr. u d ziały rezerw y w k ład y

oszczędn

1890 143 276,— 171,— 21 606,— 144,—

1895 573 1 138,— 2 884,— 90 992,— 638,— 1900 919 1 830,— 10 289,— 185 689,— 1 185,— Źródło: W ojciech ow sk i S., H istoria sp ó łd zielczo ści p olsk iej do 1918 roku.

W arszaw a 1939, s. 144.

16 Ibid., s. 35— 70; G u r n i c z: F r a n c is z e k S t e f c z y k (...) op. cit., s. 189. 17 Zob. A. G u r n i c z: K ó ł k a r o ln icze w G alicji. W arszaw a 1967, s. 294— 298; K. W e y d 1 i c h: Dzia łaln ość p is a r s k a F. S t e f c z y k a , „S p ółd zielczy P rzegląd N a u ­

Pow ażnym ograniczeniem dalszego rozw oju spółek sta ły się trudności w uzyskaniu źródeł finansow ania k red y tu (powyżej kw oty w kładów członkowskich). W zw iązku z ty m , w 1899 roku utw orzono organ jedno­ czący w szystkie praw idłow o zorganizow ane kasy, P a tro n a t dla Spółek Oszczędności i Pożyczek we Lwowie. Dysponował on pew ną rezerw ą finansow ą utw orzoną przez rząd galicyjski a przeznaczoną na pow iększe­ nie środków finansow ych zrzeszonych kas. Rezerw a ta w znaczący spo­ sób um ożliw iła rozszerzenie k re d y tu .18 Z chwilą pow ołania P a tro n a tu , S ejm K ra jo w y zatw ierdził s ta tu t wzorcowej spółki oszczędności i poży­ czek opracow any przez Stefczyka w oparciu o doświadczenie niem ieckie, lecz dostosow any do w arunków w Galicji. Na czele P a tro n a tu stan ął F ranciszek Stefczyk. Główne zadania P a tro n a tu sprow adzały się do:

1) opracow ania wzorcowego s ta tu tu spółki oszczędności i pożyczek; 2) organizow ania kas, udziału w zebraniach założycielskich spółek; 3) kontrolow anie kas i udzielanie porad;

4) zatw ierdzania bilansów kas i pomocy w ich sporządzaniu; 5) działalności szkoleniowej (szkolenie założycieli i kasjerów ); 6) propagow ania oszczędności na wsi;

7) działalności staty sty czn ej (w ydaw anie Roczników Spółek Oszczęd­ ności i Pożyczek, k tó re zaw ierały roczne spraw ozdania P a tro n a tu i dane staty sty czn e o spółkach);

8) działalności ośw iatow ej (propagowanie szkolnych kas oszczędności), w ydaw ania książek, broszur, udziału w p racy naukow ej o spółdzielniach, organizow ania uroczystości zw iązanych z obchodami spółdzielczym i;

9) prow adzenia ku rsó w z zakresu spółdzielczości w sem inariach d u ­ chow nych (księża byli Stefczykow i bardzo pomocni w organizow aniu kas na w siach ze w zględu na ich ogrom ny w pływ i au to ry tet);

10) w ydaw ania „Czasopism a dla Spółek R olniczych” .19

W 1899 ro k u Biuro P a tro n a tu objęło swą opieką jed y n ie 26 kas spo­ śród kilkudziesięciu istniejących. K asy te uzuano za organizacje fu n ­ kcjonujące na typow ych zasadach system u Raiffeisena. Od m om entu po­ w ołania P a tro n a tu rozpoczyna się szybki rozwój kas. Pow staw ało ich rocznie około 100. W 1901 roku pracow ało już oficjalnie 114 kas z 17 tysiącam i członków, obejm ujących sw ym zasięgiem około 460 gm in. P rz e ­ ciętnie do każdej spółdzielni należało 150 osób, sum a w kładów (we w szystkich istniejący ch spółdzielniach) w ynosiła 1,5 m in koron, pożyczek udzielano na sum ę 2 m in koron (tab. 2, § 5). 15 la t po utw orzeniu P a ­ tro n a tu było już 1400 kas, z udziałam i na sum ę 3 m in koron, w kładam i

18 W e y d 1 i c h: F ra n cis zek S t e f c z y k (...) op. cit., s. 142; G u r n i c z: K ó łk a

ro ln icze (...) op. cit., s. 299— 300.

oszczędnościowym i w w ysokości 70 m ki koron, zaś pożyczki udzielone członkom w yniosły praw ie 34 m in koron.20

Do 1918 ro k u spółki oszczędności i pożyczek objęły sw ym zasięgiem 2/3 gm in w G alicji i m iały około 300 tys. członków. Z ich usług k orzy­ stali głównie ubożsi chłopi. S taty sty czn a wysokość pożyczki w ynosiła 460 koron, a liczba książeczek oszczędnościow ych dochodziła do 150 tys. sztuk, przy czym na jed ną spółdzielnię przypadało powyżej 100 książe­ czek. Na 1 książeczce zgrom adzono przeciętnie 480 koron. Znaczenie i za­ sięg kas Stefczyka dokładniej ilu s tru ją tabele 2, 3, 4, 5 i 6.

Tab. 2. R ozw ój k as oszczęd n o ścio w o -p o ży czk o w y ch pod P atron atem W ydziału K rajow ego w e L w o w ie w latach 1900— 1913

T he d ev elo p m en t of sa v in g s and lo a n s b an k s under th e au sp ices of th e C ountry’s Sector in L v o v b e tw e e n 1900 and 1913 R o k Ilość sp ó łd zieln i Ilość czło n k ó w W koronach u d zia ły w k ła d y

oszczędn. zysk i

1900 63 7 716 39 823,— 641 756,— 22 835,—

1905 446 85 771 667 688,— 12 565 596,— 156 967,— 1910 1089 224 902 2 032 847,— 41 618 253,— 404 334,— 1913 1397 321 830 3 074 281,— 69 641 466,— 634 029,— Źródło: O pracow anie w ła sn e na p o d sta w ie R ocznika S ta ty sty czn eg o K rólestw a P o l­

sk iego z u w zg lęd n ien iem in n y ch ziem polsk ich , Rok 1915, opracow any pod k ieru n k iem E. Strasb u rgera, W arszaw a 1916.

Tab. 3. D zia ła ln o ść k red y to w a sp ó łd zieln i o szczęd n ościow o-p ożyczk ow ych p o d leg ły ch P a tro n a to w i w e L w o w ie w la ta ch 1901— 1913 The cred it a c tiv ity of sa v in g s-lo a n s coo p era tiv es under th e au sp ices

in L v o v b e tw e e n 1901 and 1913

S p ó łd zieln ie o b ejm o w a ły U d zielon e pożyczki R o k

gm in z lu d n ością liczba sum a w koronach 1901 461 430 538,— 8 367 1 989 576,— 1905 1880 1 795 319,— brak danych 9 030 894,— 1910 3507 3 646 589,— 70 632 22 663 199,— 1913 4280 4 505 213,— 118 167 33 843 322,— Źródło: G urnicz A ., S y ste m sp ó łd zielczy F. W. R a iffeisen a i g a licy jsk a

ad ap tacja F. S tefczy k a , S p ó łd zielczy K w a rta ln ik N au k ow y, 1968/4.

Tab. 4. W kłady oszczęd n ościow e w spółdzielniach p od ległych P atron atow i w e L w ow ie w latach 1901— 1913 The m on ey dep osits in the coop eratives under the A u sp ices in L vov

b etw een 1901 and 1913

R o k K siążeczki w k ła d o w e W kłady oszczędnościow e w koronach przeciętn ie liczba na 1 sp ó ł­ dzielnię na 1 sp ół­ dzielnię na 1 k sią ­ żeczkę 1901 4660 40 13 600,— 331,— 1906 34071 61 33 880,— 554,— 1910 83850 75 38 238,— 496,— 1913 145150 104 49 995,— 480,—

Źródło: W yliczen ie w ła sn e na podstaw ie: R ocznik S ta ty sty czn y K ró­ lestw a P olsk iego z u w zględ n ien iem innych ziem p olskich, Rok i W eydlich K. F ran ciszek Stefczyk... op. cit., s. 94.

1916, oraz G urnicz A., S y stem spółdzielczy... op. cit., s. 13 3— 161 Tab. 5. Skład zaw od ow y człon k ów kas oszczędnościow o-pożyczkow ych. The p ro fessio n a l com p osition of th e m em bers of sa v in g s-lo a n s banks

Rok K asy C złon­ k ow ie

W ty m w %> chłopi rzem ieśl­

n icy n au czy­ ciele k sięża w ła ściciele dóbr 1901 111 16 492 89,45 5,08 0,75 0,80 0,40 1904 384 67 255 89,94 3,9.1 0,76 0,64 0,27 1909 970 195 325 91,31 3,74 0,76 0,58 0,24

Źródło: G urnicz A., F ranciszek S tefczyk , s. 191, oraz R ocznik S ta ty sty czn y K ró­ le stw a P olsk iego z u w zg lęd n ien iem innych ziem p olskich, Rok 1916.

Przeznaczenie pożyczek potw ierdza w ybitnie gospodarcze w ykorzys­ tan ie kredytów , co m iało zbaw ienny w pływ na sy tu ację ekonom iczną wsi galicyjskiej. Około 90°/o funduszu pożyczkowego przeznaczone było na um ocnienie gospodarki chłopskiej: spłatę uciążliw ych długów, zakup ziem i, nowe inw estycje lub kupno inw en tarza.21 K re d y t udzielany na te cele chronił wieś przed pożyczkam i lichw iarskim i, poniew aż ponad po­ łowa pożyczek skierow ana była na spłatę uciążliw ych długów i zakup ziem i. W alka z lichw ą była podstaw ow ym celem K as Stefczyka, celem ekonom icznym , ale nie jedynym . W ypełniały one bardzo w ażne cele społeczne i w ychow aw cze. „M iały się przyczyniać do w pajania ludziom skłonności do oszczędzania, uczyć chłopów dobrej gospodarki finansow ej, obowiązkowości i słowności w spraw ach k red y tu . D ostarczały na wieś w

ie-Tab. 6. P rzezn aczen ie p o życzek u d ziela n y ch przez sp ó łd zieln ie oszczęd n o ścio w o -p o ży czk o w e w w yb ran ych

latach

The a ssig n m en t of loan s gran ted b y sa v in g s-lo a n s b an k s in selected years

P rzezn aczen ie p ożyczk i

1901 1904 1909

w p rocentach

K upno gruntu 32,6 38,3 27,6

B u d yn k i 13,3 12,8 15,9

S p łaty u cią żliw y ch

d łu g ó w 24,3 25,4 33,6

S p łaty rodzinne 9,4 6,4 6,8

K upno in w en ta rza 9,9 8,0 6,3 P row ad zen ie rzem iosła 1,6 0,8 0,8 P row ad zen ie h andlu 3,2 2,3 1,4

Z a siew y 1,8 0,8 0,9

M elioracje — 0,4 0,4

Pasza i narzędzia — — 0,9

W yjazd y n a zarobek — — 2,0

Inne 3,9 4,8 3,4

Źródło: G urnicz A., S y stem spółd zielczy... op. cit., s. 161.

lu p rak ty c zn y c h w iadom ości. U dział chłopów w spraw ach spółdzielni był doskonałą szkołą życia publicznego i obyw atelskiego.” 22

K A S Y W POLSCE N IEPO DLEG ŁEJ

W 1918 ro k u P olska odzyskała niepodległość. Po okresie zaborów odziedziczyła bardzo n ieró w n o m iern ą s tru k tu rę gospodarczą, a po I w o j­ nie św iatow ej bardzo niek o rzy stn ą dla m as chłopskich sytu ację ekono­ m iczną. Spadek w arto ści pieniądza zniw elow ał korzyści, jakie osiągnęło rolnictw o n a sk u te k w ysokich cen zboża. Po ro ku 1924 (roku stabilizacji polskiej w alu ty ) w ieś p rzy żyła okres dobrej k o n iu n k tu ry , k tó ry n a stę p ­ nie w 1929 ro k u przeszedł w d łu g o trw a ły kryzys gospodarczy.

K asy raiffeisenow skie w czasie I w o jn y św iatow ej znalazły się w nie­ typow ej dla nich sy tuacji. Znacznie w zrosły w kłady oszczędnościowe na sk u te k n ap ły w u n a w ieś gotów ki (zasiłki i odszkodow ania w ojenne, do­

21 S t e f c z y k : P o c z ą t k i i og óln e w a r u n k i (...) op. cit., s. 29 i n; L. T w a r- d e c k i : Rola k a s S t e f c z y k a w w a l c e z li c h w ą n a w si. L w ó w 1928, s. 9. i

22 A . P o z n a ń s k i : T r z y d z i e ś c i p ię ć la t p r a c y P a tr o n a t u S p ó łd z ie ln i R o ln i­

brow olna bądź przym usow a w yprzedaż inw entarza). Ogólna sytu acja w k ra ju na sk u tek w ojny była nietypow a, a ponieważ kasy cieszyły się zaufaniem i szacunkiem więc gotów ka napływ ała do nich. Jednocześnie rolnicy w strzy m yw ali się od inw estow ania w rolnictw o, zresztą kierow ­ nictw o spółek rów nież ostrożnie udzielało pożyczek. Sytu ację spółdziel­ czości w latach 1913— 1917 ilu stru je tabela 7.

Tab. 7. D ziałaln ość kas oszczęd n ościow o-p ożyczk ow ych pod P atron atem W ydziału K rajow ego w e L w ow ie w latach 1913— 1917

The a c tiv ity of sa v in g s-lo a n s b anks under the A uspices of th e C ountry’s Sector in L vov b etw een 1913 and 1917

Lata W kłady w tys. koron °/o% w zrostu w k ład ów U dzielanie pożyczek w tys. koron °/o°/o spadku pożyczek 1913 69 651,— — . — 73 053,— ---1914/15 88 732,— 2°/o 56 927,— 38% 1916 125 475,— 13°/o 41 017,— 66% 1917 181 227,— 30% 36 154,— 75%

Źródło: W eydlich K., F ranciszek S tefczyk, s. 193.

Z chwilą uzyskania niepodległości Polski F. Stefczyk rozpoczął pro ­ pagow anie ru ch u spółdzielczego na pozostałych ziem iach Rzeczypospoli­ tej, gdzie k re d y t był bardzo potrzebny, natom iast jego uzyskanie było pow ażnym problem em . Poniew aż lichwa była na tych ziem iach pow­ szechnie spotykanym zjaw iskiem w życiu gospodarczym wsi, K asy S tef­ czyka spotkały się z dużym zainteresow aniem . P ow staw anie now ych kas na daw nych ziem iach zaborów rosyjskiego i pruskiego było o ty le ła t­ wiejsze, że istn iały w ypracow ane form y ruch u spółdzielczego, gotowe w zory organizacyjne, była przygotow ana liczna k adra spółdzielców i o r­ ganizatorów . W 1924 roku na terenach Galicji istniało 1299 kas ze 130 tys. członków, w byłym zaborze pruskim 122 kasy z 17 tys. członków zaś w zaborze rosyjskim liczono ich 247 z 78 tys. członków .23

Ogólnie m ożna powiedzieć, że rozwój w iejskiej spółdzielczości k re ­ dytow ej w Polsce w latach 1918— 1939 przebiegał w k ilk u etapach za­ leżnie od w ahań k o n iu n k tu ry gospodarczej (inflacja, ożywienie, w ielki kryzys, ponow ne ożywienie). Do 1924 roku rozwój spółdzielni był bardzo pow olny z pow odu znacznych zniszczeń w ojennych. Spośród 1440 kas — 500 u traciło kasy p ancerne w raz z gotówką i całą dokum entacją a także księgowością. Do stag n acji w rozw oju kas przyczyniła się także dew a­

23 G u r n i c z : F ran ciszek S tefczyk (...) op. cit. s. 190. 14 — A n n ales, v ol. X X III

lu acja w a lu ty .24 Z chw ilą ustbilizow ania się w alu ty , spółdzielnie typu raiffeisenow skiego zaczęły się szybko rozw ijać. U dzielały pożyczek, sam e też k o rzy sta ły z k red y tó w w C en traln ej K asie Spółek Rolniczych. W 1924 roku w polskim ru ch u spółdzielczym utw orzono dw a związki:

1) Unię Zw iązków Spółdzielczych w Poznaniu (grupow ały się tu w zasadzie spółdzielnie zrzeszające bogatych rolników i w arstw y średnie w m iastach — o p arte na zasadach H. Schulzego z Delitzsch);

2) Zjednoczenie Zw iązków Spółdzielni Rolniczych w W arszaw ie (zgro­ m adziło spółdzielnie typ u raiffeisenow skiego — zrzeszające drobnych ro l­ ników); W skład Z jednoczenia weszły: a) Zw iązek R ew izy jny Spółdzielni Rolniczych w W arszaw ie, b) K ra jo w y P a tro n a t Spółdzielni Rolniczo- -H andlow ych we Lwowie, c) Zw iązek R ew izyjny Spółdzielni Rolniczych w K rakow ie, d) Zw iązek Spółek Rolniczych w K sięstw ie Cieszyńskim , e) Zw iązek R ew izyjny Spółdzielni R olniczo-H andlow ych we Lwowie, f) ZwTiązek Polsko-Śląskich Spółdzielni R aiffeisena w Katow icach.

Spółdzielnie k red y to w e „Z jednoczenia” posiadały ogrom ne zaufanie ludzi i popularność. Rosła ilość kas, pow iększała się ilość członków. W 1924 roku było 1855 kas, w 1926 — 1806, zaś w 1928 roku ■— 2524 kasy. W 1929 ro k u k as było już 2746, a w 1931 — 2866.25

W 1932 roku zaczyna się system atyczne pogarszanie położenia spół­ dzielni jako sk u tek sy tu a c ji kryzysow ej, bezrobocia — a bezpośrednio niew ypłacalnością bardzo w ielu dłużników . B rak w ypłacalności był w y ­ nikiem ogrom nego zubożenia ludności w iejskiej (niskie ceny na a rty k u ły rolne a w ysokie na a rty k u ły przem ysłow e). T ru d n a sy tuacja w ruchu spółdzielczym na wsi trw a ła do 1936, rok 1937 był pierw szym rokiem popraw y sy tu acji finansow ej. S y tu acja gospodarstw chłopskich po k r y ­ zysie była coraz k orzystniejsza, opłacalność gospodarow ania rosła a więc i spółdzielczość rozkw itała. P o m yśln y rozwój spółdzielczości p rzerw ała w ojna w 1939 roku.

W okresie m iędzyw ojennym K asy Stefczyka cieszyły się najw iększą popularnością w śród chłopów (90% członków). Pożyczki udzielane b yły głów nie na cele in w esty cy jn e i m iały na celu podniesienie efektyw ności gospodarstw . Z decydow ana w iększość k red y tó w była przeznaczona na elim inow anie z życia wsi zjaw iska lichw y. Znaczną część pożyczek kie­ row ano na sp ła ty rodzinne, sp ła ty długów , dokupienie ziemi. Inw estow a­ no rów nież w roln ictw o — pojaw iły się pożyczki na zakup in w en tarza żywego, budow y i sadow nictw o.26

24 F. K ę d z i o r e k : S p ó łd z ie l c z o ś ć w s f e r z e obie gu p ie n ię żn e g o w la tach 1918—

1939, „Z eszyty N a u k o w e W SE, K ra k ó w 1969, s. 120— 123.

25 Ib id., s. 123— 124.

Rozmieszczenie tery to rialn e kas było bardzo zróżnicowane. N ajw ięcej było kas w w ojew ództw ach krakow skim , lwowskim i śląskim , a n a j­ m niej w w ojew ództw ach pom orskim i poznańskim . M iało to sw oje głę­ bokie uzasadnienie, niem niej jednak instytucje tego ty p u można spotkać w okresie m iędzyw ojennym na teren ie całego k raju . N ajw ięcej K as S te f­ czyka znajdow ało się na ziem iach byłego zaboru austriackiego — ko­ lebki spółdzielczości oszczędnościowo-pożyczkowej Stefczyka, najm niej na obszarach byłego zaboru pruskiego, gdzie bardziej popu larn e były banki ludow e H. Schulzego z Delitzsch.

PODSUM O W ANIE

Szybki rozwój i ogrom ne znaczenie kas oszczędnościowo-pożyczko­ w ych o p artych na zasadach w ypracow anych przez F. Stefczyka był w ynikiem nie tylko ich ogrom nego zapotrzebow ania w w a ru n k ach w iejskich, ale też sku tk iem bardzo dobrze prow adzonej gospodarki finansow ej. W szystkie zasady organizacyjne i finansow e spraw dzone i uznane przez Stefczyka za jedynie słuszne, były w prak ty cznej działal­ ności kas dokładnie przestrzegane. Stanow iły bazę dla osiągnięć gospo­ darczych, społecznych i wychow aw czych kas. K asy Stefczyka realizow ały następ u jące cele:

— chroniły wieś przed pożyczkam i lichw iarskim i,

— przyczyniały się do um ocnienia gospodarki chłopskiej (90°/o fu n ­ duszu pożyczkowego przeznaczone było na cele inw estycyjne: spłaty uciążliw ych długów, zakup ziemi lub inw entarza, budow ę now ych po­ m ieszczeń gospodarczych),

— w spierały m aterialnie i m oralnie rozwój spółdzielczości m leczar­ skiej i rolniczo-handlow ej,

— w ypełniały w ażne funkcje społeczne i wychowawcze, szerzyły w śród ludności p rak ty czn ą wiedzę, um iejętność współżycia, n aw yk p racy dla innych i w spólnej tro sk i o w łasne interesy. Te um iejętności zapo­ czątkow ały now e zw yczaje i cechy obyw atelskie stanow iące podstaw ę dla m aterialnego, społecznego i obyw atelskiego postępu n a wsi. W ielu przyszłych działaczy politycznych i społecznych staw iało pierw sze swoje kroki w K asach Stefczyka.

Dorobek naukow y Franciszka Stefczyka jest ak tu a ln y do dziś. W spół­ czesne banki spółdzielcze zajm ujące się finansow ą obsługą wsi, fu n kcjo­ n u ją w oparciu o doświadczenia spółdzielczości Stefczyka. Jednakże — m oim zdaniem — realizu ją one znacznie w ęższy zakres celów niż K asy Stefczyka. P raw ie całkowicie zrezygnow ały z działalności społecznej i w ychow aw czej.

Pow inno się jed n ak pam iętać, że zasady gospodarow ania sform uło­ w ane przed praw ie 100 la ty dlatego zdały p rak ty czn y egzam in, poniew aż były p rzestrzeg ane z żelazną w ręcz konsekw encją. Tej kosekw encji b rak u je dzisiaj — w ty m m iędzy innym i m ożna u p a try w a ć jedną z w a ­ żniejszych p rzy czyn p rzedłużającego się kryzysu.

N ależy życzyć sobie, by w teraźniejszej prak ty ce naszego życia gospo­ darczego powrócić do dobrych i spraw dzonych doświadczeń spółdziel­ czości Stefczyka, by ty m zasadom przyw rócić ich w łaściw ą rangę.

Р Е З Ю М Е Н емногие зн аю т сегодня, что обозн ач ает н азв ан и е „касса С теф ч и к а”. В то ж е время м ногие ор ганизац ионны е и ф и н ан сов ы е принципы соврем енны х кооперативны х банков позаи м ствованы у сберегательн ы х и ссудн ы х общ еств, начи нателем которы х был Ф ран ц и ш ек С теф чик. В статье п р едстав л ен а н ал и з причин возникновения касс С теф чика, оп и ­ саны принципы и х деятел ьн ости , а т а к ж е развити е кооперативной системы Ф. С теф ч и к а в Галиции и на осталь н ы х п ол ь ск и х зем л я х. О бращ ается вни­ м ание на актуальн ость м ногих принципов хозя йствован ия, вы двинуты х Ф. С теф чиком . S U M M A R Y

F e w p eop le k n o w n o w w h a t th e n am e ’’S te fc z y k ’s B a n k ” m eans, although' th'e contem porary co o p era tiv e b anks took over a num ber o f organ ization al and fin a n ­ cial p rin cip les from th e com p an ies o f sa v in g s and loan s w h o se precursor had b een ju st F. S tefczyk .

T he paper p resen ts th e a n a ly s is of th e ca u ses of th e rise o f S te fc z y k ’s banks, the p rin cip les of th eir w ork and d ev elo p m en t of the coop erative sy ste h i w ork ed out b y F. S tefczy k in G alicia and in other P o lish d istricts. A sp ecia l a tten tio n s w a s paid to th e cu rrent ch aracter of m a n y p rin cip les o f m an agem en t popularizad by F. S tefczy k .