Sesja naukowa poświecona Łukaszowi Górnickiemu

Stanisław Morawski

Sesja naukowa poświecona

Łukaszowi Górnickiemu

Biuletyn Polonistyczny 21/4 (70), 45-48

mianowicie m alarstw o, oddziaływ ając na zmysł wzroku, je st "sztuką p rz e ­ strz e n i", poezja zaś - "sztuką c z a su ". Różnica ta dyktuje przy tym ko­ nieczność podejmowania innych tematów p rzez m alarzy i poetów. S z c z e ­ gólnie ważne wydaje się w tej teorii pojęcie "gustu" odbiorcy (choć "gu st" ten zwykle zgadza s ię , według Dubosa, z regułami i normami klasycyzmu). Referentka zaakcentowała również pogląd o obu aspektach dzieła artystycz­ nego: powszechnym (jak byśmy d ziś powiedzieli - "diachronicznym ") i będącym wyrazem epoki ("syn ch ronicznym ").

W dyskusjach tow arzyszących referatom wyłoniło się sze re g proble­ mów dotyczących możliwości analogicznego badania literatury i sztuk p la­

stycznych, które zapewne znajdą rozstrzygn ięcie za ro k , w drugiej c z ę ­ śc i seminarium. R eferaty z obydwu se sji zostaną opublikowane w wydaniu książkowym, co pozwoli szerszem u gronu zainteresowanych zapoznać się dokładniej z ich tematyką.

Joanna K rauze-K arpińska

SESJA NAUKOWA POŚWIĘCONA ŁUKASZOWI GÓRNICKIEMU

W dniach 21-22 października 1977 roku obradowała s e s ja naukowa zorganizowana z okazji 450 rocznicy urodzin Łuk asza Górnickiego, której organizatoram i byli: Zakład Filologii P olsk iej F ilii Uniwersytetu W arszaw­ skiego w Białymstoku i Białostockie Towarzystwo Naukowe. Impreza mia­ ła ch arakter interdyscyplinarny: z referatam i ' w ystąpili historycy, h isto­ rycy literatu ry i językoznawcy.

Otw arcia obrad dokonała doc. dr hab. Ewa W ipszycka-B ravo, infor­ m ując, iż na se sję złożyła się p rac a polonistów i historyków z kilku ośrodków.

Jako pierw szy wystąpił z referatem "E u rop ejskość i polskość n a sz e ­ go ren esan su" p rof. dr Janusz P e l c , który zwrócił uwagę na uniw ersal­ ność kultury renesansow ej i na dominację w niej czynników narodowych, a problem europejskości i polskości naszego ren esan su ukazał na

przy-kładzie czterech pokoleń p isa rz y tego okresu .

Kolejny referen t, doc. dr M arian J u r k o w s k i , mówił o "R en esan ­ sowych modelach przekładow ych", stw ierd zając, że u źródeł wielu lite ­ ratu r europejskich i u początków kształtow ania się języków narodowych

spotykamy często - obok piśmiennictwa oryginalnego - tw órczość p rzek ła­ dową. W P olsce przykładem tego mogą być: "P sa łte rz puław ski", " P s a ł ­ terz flo ria ń sk i", oraz "B ib lia królowej Z o fii". W niektórych epokach przekłady przew ażają nawet nad tw órczością oryginalną. Taką epoką w literatu rze polskiej i h istorii języka polskiego je st re n e san s, kiedy to

spotykamy w szystkie podstawowe typy przekładu - od adaptacyjnych po­ p rzez tłumaczenia wolne i traw ersacyjn e aż do śc isłe g o , nie mówiąc już o przeróbkach motywów zapożyczonych z literatu r obcych. Typowym jed­ nakże modelem przekładu renesansow ego je^t adaptacja, zw łaszcza ada­ p tacja polonizująca, której najlepszym przykładem może być "Dworzanin p o lsk i" G órnickiego, gdy adaptacją niepolonizującą można nazwać p rz e ­ kład "Psalm ów " Jana Kochanowskiego. W okresie ren esan su spotykamy się także z teorią przekładu, z wyrażaniem p rzez poszczególnych p isarz y swojego credo przekładow ego, m .in . także przez Górnickiego.

R eferat prof. d ra Przem ysław a Z w o l i ń s k i e g o o "Ł ukaszu Górni­ ckim jako slaw iście" zaw ierał sze re g ciekawych odkryć szczegółowych, wynikających z badań nad renesansowymi projektami systemów o rto g rafi­ cznych.

Doc. dr hab. Andrzej W y r o b i s z , mówiąc o "D rogach awansu społe­ cznego polskich m ieszczan w XVI wieku" ukazał, jak różnorodne były ów­ czesne k ariery m ieszczan, zależne głównie od ich stanu majątkowego, wy­ k ształcen ia, wykonywanego zawodu, w ielkości m iasta. Wielu m ieszczan uzyskiwało szlachectw o; częste były też k ariery urzędnicze i duchowne.

Dr Jakub Zdzisław L i c h a ń s k i w re fe ra c ie pt. "Ł u k asz Górnicki - reto r i filozof" omówił kolejno system gramatyczny i retoryczny autora "Dworzanina polskiego" i wykazał związek Górnickiego jako re to ra z t r a ­ dycją nurtu retorycznego, zwanego nurtem platońsko-cycerońskim . Za cen­

tralne pojęcia w systemie filozoficznym p isa r z a p rzy jął referen t w yrazy: paideia i spraw iedliw ość.

Przedmiotem zainteresow ania mgr Bożeny C h o d ź k o były "Ramy n

-racyjne Rozmów A rtak sesa i Ewandra^, utworu prozatorskiego S . H. Lu­ bom irskiego" z r . 1683. P oprzez opis wyznaczników i w łaściw ości tek s­ tu autorka referatu zm ierzała do um iejscowienia "R o z m ó w ..." jako ogni­ wa pośredniego w łańcuchu rozwojowym, który po wielu przemianach i uzupełnieniach doprowadził w finale do powstania gatunku pow ieści, i potraktowała utwór Lubomirskiego jako kolejny etap rozwoju polskiej prozy n arracy jn ej, której punktem w cześniejszym był "Dworzanin polski"

Ł . Górnickiego, a re a liz a c ją późn iejszą - "Pan P odstoli" I. K rasick ie ­ go.

Mgr B a rb ara N o w o r o l s k a , posługując £ię metodologią stosowaną w badaniach sztuk plastycznych, przedstaw iła "Problem manieryzmu w badaniach h istoryczn oliterackich ", ukazując "*T roas<* Górnickiego jako przykład tekstu m anierystycznego".

Doc. dr hab. Paulina B u c h w a l d - P e 1 c o w a w referacie o "T w ór­ cach książki polskiego ren esan su" przedstaw iła problemy edytorstw a w ówczesnej P o lsc e , charakteryzując z jednej strony potrzeby czytelnicze, a z drugiej - zagadnienia interesujące autorów, wydawców, drukarzy.

P ro f. Andrzej W y c z a ń s k i w referacie "Uwagi o nazwiskach chłop­ skich w P olsce XVI wieku" omówił wyniki własnych badań na temat k ształ­ towania się nazwisk chłopskich w XVl-wiecznej P o lsce , kiedy to używa­ ne określen ia identyfikacyjne spełniały funkcję nazw isk.

Dr Irena H a l i c k a , mówiąc o "Nazwach świadczeń i powinności w języku wsi podlaskiej w XVI w ieku", zajęła się kategorią słownictwa nie opracowaną dotychczas z punktu widzenia lingw istycznego: rozpozna­ ła mianowicie to zagadnienie biorąc pod uwagę związek nazw z realiam i życia w iejskiego i na tej zasadzie dokonała podziału na nazwy o ch arak­ terze wieloznacznym i jednoznacznym. Referentka stw ierdziła, że na pod­ stawie zebranego m ateriału dało się wyodrębnić słownictwo, które w ystę­ puje tylko na P odlasiu, a nie je st znane np. na Mazowszu. Jest to do­ wód nakładania się na tym terenie wpływów językowych i kulturowych mazowieckich, wschodniosłowiańskich i częściow o litew skich.

W czasie wycieczki do Tykocina mgr Marek M r ó w c z y ń s k i wygło­ sił re fe ra t nt. "Tykocin w XVI wieku", w którym omówił życie i d zia­ łalność Łuk asza Górnickiego w Tykocinie: autor "Dworzanina polskiego"

był od r . 1565 bibliotekarzem k ró la, a w latach 1571-1603 staro stą ty- kocińskim.

Wszystkim referatom tow arzyszyła ożywiona d y sk u sja, skupiająca się głównie wokół spraw wzajemnego ośw ietlania się poszczególnych tematów, w spółzależności badań historycznych i literackich oraz badań nad h isto­ r ią języka.

R eferaty s e s ji zostaną opublikowane w "Z eszytach Naukowych" F ilii Uniwersytetu W arszawskiego w Białymstoku.

Dr Stanisław M orawski

- 48

-„STANISŁAW PRZYBYSZEWSKI (W 50-LECIE ŚMIERCI)”

Z okazji 50 rocznicy śm ierci Stanisław a Przybyszew skiego odbyła się w W arszawie w dniach 24-26 listopada 1977 r . konferencja naukowa, zorganizowana p rzez Instytut Badań Literackich PAN.

Gościem honorowym był p rof. Stanisław H elsztyński, autor monumen­ talnej edycji listów Przybyszew skiego, monografii p isa r z a oraz licznych artykułów i przyczynków dotyczących jego życia i tw órczości.

O tw arcia obrad dokonał w icedyrektor d / s naukowych Instytutu, S te ­ fan T r e u g u t t , po czym Tomasz B u r e k , podejmując zagadnienie: "P r z y ­ byszew ski - k u sic ie l", ukazał sylwetkę anarchisty literack iego, wykolejo­ nego m istyka, ateistycznego w izjonera. Takie widzenie Przybyszew skiego nawiązuje do jego tekstów krytycznych, bardzo często poświęconych p sy ­ chologii tw órczości, w których występują równolegle język psychiatrii i język demonologii. Podobnie now atorska proza Przybyszew skiego trady­ cyjną formę ro zb ija liryzmem. Na zakończenie referen t przedstaw ił p ro ­ jekt wydania wyboru dzieł p isa r z a w siedmiu tomach.

M aria P o d r a ż a - K w i a t k o w s k a w ygłosiła re fe ra t pt. "►Naga dusza** Przybyszew skiego a epoka munduru". Wychodżąc od analizy konT tekstowej obu składników p o jęcia "nagiej duszy" w pismach Przybyszew ­ skiego, ujawniła kryjące się za tym pojęciem tre śc i ideologiczne: w sfe ­