A C T A U N I V E R S I T Ä T I S L O D Z I E N S I S F O L IA H IST O R T C A 10, 1981 B a rb a ra M olenda M IE JS C E P L A N U SC H U M A N A W Z IM N O W O JE N N Y M K O N F L IK C IE W S C H Ó D -Z A C H Ó D W L A T A C H 1950— 1952
T erm in e m p la n S c h u m a n a o k re ślo n y został p r o je k t u tw o rz e n ia zach o d n io eu ro p e jsk ie g o w spólnego ry n k u w ęg la i sta li, p rz e d sta w io n y 9 m a ja 1950 r. p rzez fra n c u sk ie g o m in is tra sp ra w zag ran icz n y ch . N a k o n fe re n c ji p ra so w e j zo rg an izo w a n ej w P a ry ż u w p ią tą roczn icę zw y cięstw a n ad h itle ro w sk im i N iem cam i R o b e rt S c h u m a n zw rócił się do rz ą d u bońskiego z in ic ja ty w ą zjed n o czen ia fra n c u sk ie g o i n iem ieck ieg o p rz e m y słu w ęgla i sta li w ra m a c h o rg a n iz acji o c h a ra k te rz e p o n a d n a ro dow ym , do k tó re j p rz y s tą p ić m o g ły b y in n e k ra je E u ro p y Z ach o d n iej ’. P ro p o z y c ję fra n c u sk ą , p rz y ję tą p rzez rz ąd R e p u b lik i F e d e ra ln e j N iem iec p o p a rły W łochy, B elgia, H o lan d ia i L u k se m b u rg , d e k la ru ją c gotow ość p rz y stą p ie n ia do w spólnoty.
P re m ie rz y i m in istro w ie sp ra w z a g ran icz n y ch sześciu p a ń s tw za ch o d n io eu ro p ejsk ich 18 k w ie tn ia 1951 r. p o d p isali u k ła d o p o w o łan iu E u ro p e jsk ie j W sp ó ln o ty W ęgla i S ta li, k tó ry po r a ty f ik a c ji p rz ez p a r la m e n ty n aro d o w e w szedł w życie 25 lipca 1952 r .2 K o n c ep cja u tw o
-1 R ząd fr a n c u s k i, z g o d n ie z w y p o w ie d z ią R o b er ta S c h u m a n a , p r o p o n o w a ł p o d d a ć c a ło ś ć f r a n c u s k o -n ie m ie c k ie j p ro d u k c ji w ę g la i s ta li p od w s p ó ln y za rz ą d w r a m a ch o r g a n iz a c ji o tw a r te j d la in n y c h k r a jó w E u rop y. N a k r e ś lo n e z a r y s y w s p ó łp r a c y e k o n o m ic z n e j s p r o w a d z a ły s ię d o p r o je k tu u tw o r z e n ia w s p ó ln e g o r y n ku w ę g la i sta li: z n ie s ie n ie i z a k a z s to s o w a n ia c e ł i in n y c h o g r a n ic z e ń h a n d lo w y c h ; u je d n o lic e n ie w a r u n k ó w tr a n sp o r tu ; p r o w a d z e n ie w s p ó ln e j p o lity k i c e n i w s p ó ln e j p o lity k i in w e s t y c y j n e j w p r z e m y ś le w ę g la i sta li. R. S c h u m a n , P o u r
L ’E u r o p e , P a r is 1963, s. 201-209; „E u rop a A r c h iv ” 1950, nr 11, s. 3092.
2 E W W S s ta n o w iła o r g a n iz a c ję g o sp o d a r cz ą o c h a r a k te r z e p o n a d n a ro d o w y m . N a jw y ż s z y m o r g a n e m w s p ó ln o ty b y ł W y so k i Z arząd , s k ła d a ją c y s ię z p r z e d s ta w ic ie li p a ń s tw c z ło n k o w s k ic h , m a ją c y p r a w o p o d e jm o w a n ia d e c y z ji o b o w ią z u ją c y c h w e w s z y s t k ic h k r a ja c h „ sz ó s tk i”. D z ia ła ln o ś ć W y so k ie g o Z a rzą d u p o d le g a ła
rż e n ia w sp ó ln o ty zy sk a ła a p r o b a tę rz ą d ó w S ta n ó w Z jed n o c zo n y ch i W ielk iej B ry ta n ii. O pozycję p rz eciw k o p la n o w i S ch u m an a, lan so w a n e m u i p o p ie ra n e m u p rz e z e u r o p e js k ą c h a d e c ję tw o rz y li fra n c u s c y gau lliści, s o c ja ld e m o k ra c i R F N i z a c h o d n io e u ro p e jsc y k o m un iści. Id ea u tw o rz e n ia EW W S s p o tk a ła się z k r y ty k ą ze s tro n y k ra jó w so c ja listy c zn y ch .
W sz e re g u p rz y c z y n p o lity c z n y c h , ja k ie z a d e c y d o w a ły o p o w o łan iu w sp ó ln o ty , obok p ro b le m ó w w e w n ą trz e u ro p e js k ic h : 1) d ążen ia F ra n c ji do poko jo w eg o u re g u lo w a n ia s to su n k ó w z R F N p rz y ró w n o czesn y m z a ch o w a n iu k o n tro li n a d zachodinioniem ieekim p rz e m y słe m ciężk im ; 2) zabiegów B onn o p rz y z n a n ie p e łn e j n iezależn o ści ek o n o m iczn ej i p o li ty c z n e j, roziwiąizanie w ra m a c h p o n a d n a ro d o w e j w sp ó ln o ty go sp o d arczej p ro b le m u p rz y n a le ż n o śc i p a ń s tw o w e j zag łęb ia R u h ry i O b sza ru S a a ry *; isto tn ą ro lę o d e g ra ły u w a ru n k o w a n ia w y n ik a ją c e z ó w czesn ej s y tu a c ji m ię d z y n a ro d o w e j, k tó r e j tre ś ć sta n o w ił zim now oje n n y k o n flik t m ięd zy k ra ja m i o p rz e c iw s ta w n y c h sy s te m a c h sp o łeczn o-eko no m iczny ch. S ta n y Z jed n o czo n e d ą ż y ły do z a h a m o w a n ia pro cesó w re w o lu c y jn y c h i p o w strz y m y w a n ia ro z szerz ając eg o się w p ły w u k o m u n iz m u n a św iecie.
R ealiza cji założeń p o lity k i a m e ry k a ń s k ie j słu ży ło tw o rz e n ie s y s te m u baz i blokó w p o lity c z n o -w o jsk o w y c h w okół p a ń s tw so c ja listy c z n y c h , p rz e c iw sta w ia n ie się p o stęp o m re w o lu c ji so c ja listy c z n e j za pom ocą siły, u d zielan ie p o m ocy g o sp o d arcze j i m ilita rn e j, ro zw ó j w sp ó łp ra c y z k r a ja m i sp o za O bszaru k o m u n isty c zn eg o .
G łów n e źródło zim n ej w o jn y w E u ro p ie sta n o w iła w a lk a o N iem cy, o w y k o rz y sta n ie ich p o te n c ja łu w n o w y m u k ład zie sił n a a re n ie m ię d z y n a ro d o w e j \ O k res p o p rz e d z a ją c y in ic ja ty w ę u tw o rz e n ia EW W S c h a ra
-k o n tr o li Z g r o m a d z en ia , s -k ła d a ją c e g o s ię z d e le g a t ó w p a r la m e n tó w p o s z c z e g ó ln y c h k r a jó w c z ło n k o w s k ic h . P o r. U kład o pow ołaniu E W W S. P raw o m iędzynarodow e, historia dyplom atyczna. W ybór d o ku m e n tó w , op rać. L. G e 1 b e r g, t. 3, W a r s z a w a 1960, s. 404-408.
8 G e n e r a ln y m m o ty w e m str o n y f r a n c u s k ie j b y ło d ą ż e n ie do z a c h o w a n ia b e z p ie c z e ń s tw a n a r o d o w e g o , r e a liz o w a n e w r a m a c h c h a d e c k ie j p o lity k i p o je d n a n ia
т. N ie m c a m i. P o łą c z e n ie w r a m a c h p o n a d n a r o d o w e j w s p ó ln o ty o b s z a r ó w s ta n o w ią
c y c h d o tą d p r z e d m io t sp o r ó w m ię d z y F r a n c ją a N ie m c a m i m ia ło stw o r z y ć r e a ln ą s z a n s ę n a w y e lim in o w a n ie ź r ó d e ł k o n flik tu . S to ją c a u w ła d z y w R F N c h a d e c ja w id z ia ła w p r z y s tą p ie n iu d o E W W S d r o g ę d o o d b u d o w y p a ń s tw a : z n ie s ie n ie o g r a n ic z e ń n a ło ż o n y c h n a p r o d u k c ję p r z e m y s ło w ą , z lik w id o w a n ie Z a r zą d u M ię d z y n a r o d o w e g o Z a g łę b ia R u h r y . P or. A . C a ł u s . P o l i t y c z n e i p r a w n e a s p e k t y E W W S , „ P r z e g lą d Z a c h o d n i” 1963, n r 4, s. 194-209; J. D u t k i e w i c z , K a r t a „ e u r o p e j s k a ” w p o l i t y c z n e j g r z e K o n r a d a A d e n a u e r a , „ P r z e g lą d S to s u n k ó w M ię d z y n a r o d o w y c h " 1974, n r 3 /4 , s. 39-46; A . K w i l e c k i , I d e a z j e d n o c z e n i a E u r o p y , P o z n a ń 1968, s. 83, 100-104. 4 L . P a s t u s i a k , P o d z i a ł i z j e d n o c z e n i e N i e m i e c w d y p l o m a c j i w i e l k i e j c z w ó r k i , K a t o w ic e 1972, s. 97-139.
P la n S ch u m a rla 173
k te ry z o w a ł się za o strzen iem p o lity k i USA, sk ie ro w a n e j p rz eciw k ra jo m so cjalisty czn y m . W roiku 1949 p o d p isan y zo stał p rz e z d w a n aście p a ń s tw zach o d n ich p a k t p ó łn o c n o a tla n ty c k i i u tw o rz o n a o rg a n iz a c ja p o lity c zn o - w o js k o w a , tego sam ego ro k u d ec y z ją rz ąd ó w S ta n ó w Z jed no czo ny ch, W. B ry ta n ii i F ra n c ji p o w stało p a ń stw o zach o d n io n iem ie ck ie’. W ro k u 1950 U SA z a czę ły ro z w aża ć m ożliw ość re m ilita ry z a c ji R F N *, a dalszy w z ro st n a p ię c ia p o lity c zn eg o p rz y n ió sł k o n flik t k o re ań sk i.
W zim n ej w o jn ie ro z g ry w a n e j n a p łaszczy źn ie e u ro p e js k ie j p ro b le m y k o n c e n tro w a ły się w okół d w óch zagad n ień :
— zacieśn ien ia so ju sz u atla n ty c k ie g o , w z ro s tu o d d z ia ły w a n ia W a sz y n g to n u n a s y tu a c ję p o lity c z n ą w E u ro p ie Z ach o d n iej, p o g łęb ien ia w sp ó łd ziała n ia k ra jó w k a p ita lis ty c z n y c h n a p łaszczy źn ie g o sp od arczej, i p o lity c zn ej,
w łączen ia R F N do b lo k u zachodniego, re m ilita ry z a c ję N iem iec Z achodnich, sk ie ro w a n ia u w a g i B onn n a p ro b le m re w iz ji g ra n ic w sch o d n ich i m ożliw ość o d zy sk a n ia „n iem ieckiego w sc h o d u ”.
O b y d w a za g ad n ien ia w ią z a ły się b ezp o śred n io z p la n e m S ch u m an a. R ea liz a c ja fra n c u sk ie j k o n ce p cji u tw o rz e n ia EW W S oznaczała:
—• w sp ó łp ra cę ekono m iczn ą p a ń s tw z a ch o d n io eu ro p e jsk ic h , w ty m p rz ed e w sz y stk im F ra n c ji i R FN , p ro w a d ząc ą do zbliżen ia sy stem ó w i s t r u k t u r g o sp o d arczy ch p a ń s tw „sz ó stk i” , ze stw o rz e n ie m m ożliw ości ro z szerzen ia w sp ó ln o ty g o spodarczej n a sfe rę m ilita r n ą i p o lity c z n ą " , k o m p ro m is w k w e stii Z ag łę b ia R u h ry i O b sza ru S a a ry , e lim in u ją c y m ożliw ości k o n flik tó w i n a p ię ć p o lity c z n y c h w s to su n k a c h m ięd zy P a ry ż e m a Bonn,
od b ud ow ę p a ń s tw a zachod nioniem ieckiego w o p a rc iu o so ju sz z Z achodem , ja k o u rz e c z y w istn ie n ie p ierw szeg o e ta p u e u ro p e js k ie j p o lity k i rz ą d u K o n ra d a A d e n a u e ra , k tó re j celem fin a ln y m b yło w łączenie do R I N, w o p a rc iu o pom oc Z ach o d u „ n iem iec k ic h ziem w sc h o d n ic h ” 7.
P r o je k t u tw o rz e n ia e u ro p e js k ie j w sp ó ln o ty w ę g la i s ta li b y ł w św ie cie zachodnim po II w o jn ie św ia to w e j k o n c e p c ją znaną. W roiku 1948 p la n y zjed n o c zen ia L o ta ry n g ii i Z ag łęb ia R u h ry w y su w a li p o lity c y a m e
5 L. P a s t u s i a k , G e n e z a a m e r y k a ń s k i e j d e c y z j i o r e m i l i t a r y z a c j i N i e m i e c Z a c h o d n i c h , „ P rzeg lą d Z a c h o d n i” 1963, n r 3, s. 92-109. e D n ia 24 X 1950 r. fr a n c u s k i p r e m ie r R e n é P le v e n w y s t ą p ił z p r o p o z y c ją u tw o r z e n ia w s p ó ln e j, z w ią z a n e j z N A T O a r m ii e u r o p e js k ie j w k tó r e j sk ła d w e sz ły b y r ó w n ie ż s iły z b r o jn e R F N . R ó w n o c z e ś n ie z p r o je k te m u tw o r z e n ia E W W S i w s p ó ln o ty o b r o n n ej, p o w s ta ły k o n c e p c je u tw o r z e n ia e u r o p e js k ie j w s p ó ln o ty p o lity c z n e j, d y s k u to w a n e p o d c z a s s p o tk a ń m in is tr ó w s p r a w z a g r a n ic z n y c h „ sz ó stk i”. 7 W z w ią z k u z p o w o ła n ie m E W W S r zą d y tr ze ch m o c a r s tw z a c h o d n ic h o ra z k r a jó w B e n e lu x u a n u lo w a ły S ta tu t M ię d z y n a r o d o w y Z a g łę b ia R u h r y i z lik w i d o w a ły Z a rzą d M ię d z y n a r o d o w y te g o o b sza ru .
ry k a ń sc y zw iązan i z g ru p ą fin an so w ą M organa. W ro k pó źniej szef m i sji p la n u M a rsh a lla w R FN , C ollinson, p rz e d sta w ił w K o n g resie p lan zjed n o czen ia p rz e m y słu ciężkiego F ra n c ji i N iem iec Z achodnich. R ów nocześnie w ty m sam y m ro k u S ta n y Z jed n o czo n e p rz ez sw ego W y sokiego K o m isarz a w B onn p rz e d sta w iły n a fo ru m W ysokiej K o m isji S ojuszniczej p ro p o z y cję zjed n o czen ia w ę g ło w o -m etalu rg icz n eg o p rz e m y słu Z ag łęb ia R u h ry , L o ta ry n g ii, S a a ry , B elgii i L u k se m b u rg a , s tw a rz a ją c sy ste m m ięd zy n a ro d o w ej k o n tro li p rz e m y s ło w e je.
O fic ja ln e p rz e d sta w ie n ie p rz ez fra n c u sk ie g o m in is tra sp ra w z a g ra n iczn y c h p la n u u tw o rz e n ia EW W S w d n iu 9 m a ja 1950 r. p o p rz e dzała w y m ian a pog ląd ó w m ięd zy rz ąd am i F ra n c ji i U SA n a te m a t s y tu a c ji m ię d z y n a ro d o w e j i zw iązan y ch z nią b ieżący ch d z ia ła ń p oli ty czn y c h . 16 k w ie tn ia 1950 r. p re m ie r rz ą d u fra n c u sk ie g o G eorges B id a u lt w y stąp ił z in ic ja ty w ą ściślejszego zespo len ia p a ń s tw zach o d n ich w ra m a c h błotku a tla n ty c k ie g o , p ro p o n u ją c s tw o rz e n ie W y so k iej R ad y A tla n ty c k ie j, k o o rd y n u ją c e j d ziałalność m ilita rn ą i g o sp od arczą blo ku , k tó re j k o n ce p cje m iały w p rzyszłości o b jąć sfe rę p o lity c zn ą. W d zie sięć d n i po w y stą p ie n iu p re m ie ra , 26 k w ie tn ia S ch u m an p o d ją ł p ono w nie p ro b le m w sp ó łp ra c y p a ń s tw E u ro p y Z ac h o d n iej ze S ta n a m i Z je d n o czonym i. W y su n ął on w ów czas su g estie o m ożliw ości u tw o rz e n ia o rg a nizacji, do k tó re j obok członków N A TO w ejść m iały : R F N , A u stria , S z w a jc a ria ". S ta n y Z jed n o czo n e w y d a ły ze s w e j s tro n y o św iadczen ie o konieczności ja k najgłębsizej w sp ó łp ra cy m ilita rn e j, g o sp o d arczej i po lity c z n e j m ięd zy p a ń stw a m i cz ło nkow skim i NATO , k ra ja m i n ależ ący m i do R ad y E u ro p y i U nii Z a c h o d n io e u ro p e jsk ie j, k o rz y s ta ją c y m i z pom ocy g o sp o d aiczej w ra m a c h p la n u M a rsh a lla lu. B ezpo średn io p rz e d o fic ja l n y m p rz e d sta w ie n ie m p la n u S ch u m an a, w P a ry ż u o d b y ły się w d n iach 7 8 m a ja ro z m o w y m ięd zy a m e ry k a ń s k im se k re ta rz e m s ta n u D eanem A chesonem i fra n c u sk im m in istre m sp ra w za g ran icz n y ch . O p u b lik o w an y po zak o ń czen iu k o n su lta c ji k o m u n ik a t in fo rm o w a ł, iż d o ty c z y ły o ne p ro b le m u niem ieckiego, i we w sz y stk ic h k w e stia c h d o ty czą cy ch zag ad n ień n iem ieck ich istn ia ła p e łn a zgodność stan o w isk o b y d w u rz ą d ó w n .
S ta n y Z jedno czone u d zieliły p o p a rc ia d la p la n u S ch u m an a w o św iad czeniu w y d a n y m bezpośred n io po o g łoszeniu p ro je k tu , 10 m aja. A cheson w y ra z ił p rz ek o n an ie, iż p lan S c h u m a n a sta n o w i bard zo w ażn y m o m en t
8 R. I. С w y 1 o w , O b i e d i n i e n i j e u g o l n y c h i s t a l n y c h k o r o l e j Z apacinoj J e w r o p y , P la n S c h u m a n a , M o sk w a 1956, s. 17-19; P. A. N i k o l a j e w , P o l i t i k a S S z A , A n g l i i i F r a n c j i w g i e r m a n s k o m w o p r o s i e 1945-1954, M o sk w a 1964, s. 233-234. • H. V o l l e , S c h u m a n p l a n u n d A t l a n t i k p a k t , „E u rop a A r c h iv ” 1950, n r 13, s. 3151-3155. 10 T a m ż e, s. 3147. 11 T a m ż e, s. 3153.
w ży ciu p o lity c zn y m E u ro p y , p o d y k to w a n y je st ży czeniem zbliżenia m ięd zy F ra n c ją a N iem cam i Z ac h o d n im i, oznacza p o stęp n a drod ze do osiągnięcia ekonom icznego zjed n o czen ia E u ro p y i u z y sk u je ty m sam y m p o z y ty w n ą ocenę rz ą d u w W aszy n g to n ie u .
P o n o w n ą a p ro b a tę u zy sk a ł p la n S c h u m a n a w tra k c ie o b ra d lo n d y ń sk iej k o n fe re n c ji m in is tró w sp ra w z a g ra n ic z n y c h trz e c h m o c a rstw i se sji R ady A tla n ty c k ie j w m a ju 1950 r. U zn an o w ów czas za p ro b le m d e c y d u ją c e j w agi k w e stię gospodarczego zabezp ieczen ia sy s te m u zach od niego i w y ra żo n o opinię, iż p o żąd an e je s t w łąc zen ie R FN do sy ste m u po lity czn eg o i gospodarczego k ra jó w zach o d n ich i je j u cz estn ictw o w e u ro p e jsk ic h o rg a n iz a c ja c h ” .
P rz e d s ta w ia ją c 31 m a ja na p o siedzeniu K o n g re su sp ra w o z d a n ie z p rz eb ieg u k o n fe re n c ji lo n d y ń s k ie j i po sied zen ia R ad y A tla n ty c k ie j D ean A cheson uznał za ko n ieczn e stw o rz e n ie ek o n o m iczn ej, p o lity c z n e j i m ilita r n e j jedności k ra jó w n ie k o m u n isty c z n y c h w celach, ja k to o k re ślił, g w a ra n tu ją c y c h b ezp ie cze ń stw o i sw o b o d n y ro zw ó j. A cheson ocenił
d alej p la n S c h u m a n a ja k o zd e cy d o w a n y i o d w a żn y k ro k n a g ru n c ie p o je d n a n ia ira n c u sk o -n ie m ie c k ie g o , k tó ry p rz y c z y n ia ć się m iał do w zm ocnien ia p o litycznego E u ro p y Z ac h o d n iej i o tw ie ra ć now y m o m en t w je j dziejach . D e p a rta m e n t S ta n u p rz y ją ł w reszcie z s a ty s fa k c ją d e cy z je p a ń stw za c h o d n io e u ro p e jsk ic h o p o d ję c iu p ra c n a d u tw o rz e n ie m E W W S H. S w ego a u to r y te tu p o lity c zn eg o u ży ł w re szcie d la p o p arcia p r o je k tu R o b e rta S c h u m a n a p re z y d e n t U S A H a r r y T ru m a n ” .
P rz e z c a ły czas trw a n ia n e g o c ja c ji „ sz ó stk i” w s p ra w ie p o dp isania u k ła d u o w spólnocie rz ą d S ta n ó w Z je d n o c zo n y ch w y k o rz y sty w a ł sw ó j p re stiż dla złag odzenia sprzeczności, ja k ie w y n ik n ę ły m ięd zy P a ry ż e m a B onn w k w e stii u c z e stn ic tw a S a a ry w EW W S. A m e ry k a ń s k a in ic ja ty w a d y p lo m a ty c z n a d o p ro w a d ziła do k o m p ro m isu m ięd zy A d e n a u e re m i S c h u m a n e m u m o żliw iając fin a liz o w a n ie ro zm ó w i p o d p isan ie u k ła d u 0 p o w o łan iu w sp ó ln o ty ir‘. W w y p o w ied zi p o lity k ó w a m e ry k a ń sk ic h 1 o fic ja ln y m sta n o w isk u W aszy n g to n u p o d k re śla n e b y ło an a cze n ie
u „ A r ch iv d er G e g e n w a r t” 1950, s. 2374. 11 „E uropa A r c h iv ” 1950, nr 10, s. 3052-3054. 14 „ A r ch iv d er G e g e n w a r t” 1950, s. 2419. w T a m ż e, s. 2308.
Ie R ó w n o c z e ś n ie z p o d p is a n ie m u k ła d u o s tw o r z e n iu E W W S , w k tó r y m F r a n c ja i e p r e z e n to w a ła S a a r ę , d o s z ło d o w y m ia n y n o t m ię d z y A d e n a u e r e m i S c h u m a n em . K a n c le r z z a c h o d n io n ie m ie c k i p o w tó r z y ł s ta n o w is k o s w e g o rzą d u w k w e s tii o s ta te c z n e g o u s ta le n ia p r z y n a le ż n o ś c i p a ń s tw o w e j S a a r y d r o g ą z a w a r c ia u k ła d u p o k o jo w o g o z N ie m c a m i, za ś S c h u m a n z e s w e j str o n y o ś w ia d c z y ł, że p o d p isa n ie u k ła d u o E W W S p r z ez F r a n c ję w im ie n iu S a a r y n ie je s t r ó w n o z n a c z n e z o s t a te c z n y m z a tw ie r d z e n ie m o b e c n e g o s ta tu s u S a a r y . „E urop a A r c h iv ” 1951, n r 10/11 s. 4076-4077.
p la n u S ch u m an a d la u re g u lo w a n ia sto su n k ó w P a ry ż — B onn i p o g łę b ien ia w sp ó łp ra c y g o sp o d arczej E u ro p y Z ach o d n iej.
W istocie, w k o n tek ście s y tu a c ji m ię d z y n a ro d o w e j do by zïm n ej w o jn y p la n S ch u m an a, z m ie rz a ją c y do zjed n o c zen ia gospodarczego E u ro p y Z ac h o d n iej na baizie so ju szu fran cu sk o -n ie m iec k ieg o , sp ełn iał w p o lity c e a m e ry k a ń s k ie j o k re ślo n e fu n k c je , o znaczał m ian o w icie:
— w łączen ie R FN do b lo k u k ra jó w k a p ita listy c z n y c h , um ocn ien ie w p ły w ó w Z achodu n a te re n ie n a w schód od R enu , g w a ra n c ję jed n o ści p o lity c zn ej w E u ro p ie Z ac h o d n iej (u re g u lo w a n ie sto su n k ó w p o lity c z n y c h P a ry ż — Bonn),
p o g łęb ien ie k o n so lid acji z a ch o d n io eu ro p e jsk ic h p a ń s tw czło n k o w skich NATO,: w zm ocnienie p a k tu atla n ty c k ie g o .
P o d o b n ą ocenę z y sk a ł p la n S c h u m a n a w o p in ii ZSR R , N R D i p o z o sta ły c h k ra jó w e u ro p e js k ic h obozu socjalisty czn eg o . U tw o rz e n ie EW W S u zn a n e zostało za je d n ą z m e to d p ro w a d z e n ia p rz ez S ta n y Z jed n o czo n e i ich e u ro p e jsk ic h so ju sz n ik ó w p o lity k i s k ie ro w a n e j p rz eciw k o św ia tu k o m u n isty c z n e m u , d ziała n ie za g ra ż a ją c e b e z p ie c z e ń stw u i p okojow i, z m ie rz a ją c e do re m ilita ry z a c ji g o sp o d ark i R F N i w łąc zen ia p a ń s tw a zachod nioniem ieckiego do p lan ó w w o je n n y c h m o c a rstw k a p ita lis ty c z n y ch .
R ealiza cja p la n u S c h u m a n a d o p ro w a d ziła do z a o strz e n ia sto su n k ó w d y p lo m a ty c z n y c h m ię d z y rz ą d a m i Z S R R i F ra n c ji. P o g łę b iła różn ice p o lity c zn e i g o spodarcze m ięd zy N R D i R FN , u g ru n to w a ła ro z d ział N ie m iec m ięd zy ś w ia t k a p ita lis ty c z n y i k o m u n isty c z n y , spo w o d o w ała w z ro st sprzeczności p o lity c z n y c h w e w n ą trz k ra jó w zach o d n iej E u ro p y w w y n ik u o stre g o sp rz e c iw u p a r tii k o m u n is ty c z n y c h w o b ec re a liz a c ji fra n c u sk ie g o p la n u . O znaczała w z ro st n ap ięc ia p o lity czn eg o w s to su n k a c h W schód— Zachód.
P a ń s tw a so cjalisty czn e sp re cy zo w a ły sw oje stan o w isk o w obec p ia n u S c h u m a n a w d e k la ra c ji w y d a n e j w P ra d z e 21 X 1950 r. w zw iązk u z od b y w a ją c y m się sp o tk a n ie m m in istró w sp ra w z a g ra n ic z n y c h ZSR R , A lbanii, B u łg arii, C zechosłow acji, P o lsk i, W ęgier i N R D , p o św ięc o n y m p ro b lem o m s y tu a c ji m ię d z y n a ro d o w e j ” . P r o je k t u tw o rz e n ia EW W S u z n a n y zo stał za k o n c e p c ję in sp iro w a n ą p rz ez a m e ry k a ń s k ą p o lity k ę a tla n ty c k ą i re a liz o w a n ą p o d k ie ru n k ie m S ta n ó w Z jed n o czo n y ch . Is to ta p la n u S c h u m a n a sp ro w a d z a ła się w ocenie rz ąd ó w k ra jó w so c ja listy c z n y c h do re m ilita ry z a c ji g o sp o d ark i R F N na b azie zn iesie n ia o g ra n ic zeń p ro d u k c ji s ta li, zlik w id o w an ia Z a rz ą d u M ięd zy n aro d o w eg o Z agłębia
17 Por, d e k la r a c ja m in is tr ó w s p r a w z a g r a n ic z n y c h Z S R R , A lb a n ii, B u łg a r ii, C z e c h o s ło w a c ji, P o ls k i, R u m u n ii, W ę g ie r i N R D w s p r a w ie u c h w a ł n o w o jo r s k ie j .k o n fe re n c ji tr ze ch m o c a r s tw o r e m ilita r y z a c ji N ie m ie c Z a c h o d n ic h 21 X 1950 r.
R u h ry , w łąc zen ia Z ag łę b ia do N iem iec Z achodnich. C elem p o lity c z n y m p ro je k tu było zbliżen ie R FN do p a k tu a tla n ty c k ie g o , u m o żliw iające p o łączenie z N A TO i w y k o rz y sta n ie niem ieck ieg o p o te n c ja łu lu dzk ieg o
i m a te ria ln e g o d la p rz y g o to w a n ia no w ej w o jny.
M in istro w ie sp ra w za g ra n ic z n y c h z e b ra n i w P ra d z e zw ró cili u w ag ę n a la k t, iż u ch y le n ie p rz ez m o c a rstw a zacho dnie za k azu o g ra n iczająceg o za ch o d n io n iem ie ck ą p ro d u k c ję sta li, co do czego istn ia ły je d n o m y ś l
nie p o d ję te u c h w a ły Z SR R , USA, F ra n c ji i W. B ry ta n ii, oznaczało ja w n e p rz y sto so w a n ie n iem ieck ieg o c e n tru m p rz em y sło w eg o do w y k o n y w a n ia w o je n n o -stra te g ic z n y c h za d ań Z achodu. P ró b y stw o rz e n ia su p erm o n o p o listy czn e g o zjed n o c zen ia p rz e m y słu w ęgla i sta li F ra n c ji i R FN z u d ziałe m in n y c h p a ń s tw zach o d n ich — głosiła d e k la ra c ja — słu ży ły celom pono w n ego stw o rz e n ia w o jen n eg o p o te n c ja łu p rz e m y s ło
w ego N iem iec Z ac h o d n ich i p rz y sto so w a n ia za ch o d n io n iem ie ck iej gos p o d ark i do p la n ó w a n g lo -a m e ry k a ń s k ie g o b lo k u w o jen n e g o ". U siłow a nia te, ja k o k ry ją c e p o w a żn e n ieb ez p iecz eń stw o o d ro d z en ia a g re s y w n y ch sił n iem ieck ich , sp o tk a ły się ze z d e cy d o w a n y m sp rz eciw e m p a ń stw so cjalisty czn y c h .
W y stą p ie n ie F ra n c ji z in ic ja ty w ą u tw o rz e n ia , w o p a rc iu o w spół d ziała n ie z B onn, e u ro p e js k ie j w sp ó ln o ty w ęgla i s ta li w p ły n ęło n a po g o rszen ie sto su n k ó w m ięd zy P a ry ż e m a M oskw ą. R ząd ra d z ie c k i w y sto so w ał 15 X II 1950 r. n o tę do rz ą d u fra n c u sk ie g o w sp ra w ie re m ilita - ry z a c ji N iem iec Z ac h o d n ich i n a ru s z e n ia p rz ez P a r y ż t r a k t a tu z 10X11 1944 r., w k tó re j o sk arży ł F ra n c ję o p ro w a d zen ie p o lity k i p ro a tla n ty c - lciej, z m ie rz a ją c e j do re m ilita ry z a c ji N iem iec Z acho dn ich , tw o rz e n ie 7. rz ą d e m b o ń sk im so ju sz u sk ie ro w a n e g o p rz eciw k o k ra jo m so c ja listy c z n y m 19. K o le jn ą n o tę d y p lo m a ty c z n ą w y sto so w ał Z w iąz ek R ad zieck i do I r a n c j i 201 1951 г. Z a w ie ra ła o n a stw ie rd z e n ia , iż so ju sz a tla n ty c k i i re m ilita ry z a c ja N iem iec Z ac h o d n ich są sk ie ro w a n e p rz eciw k o ZSRR, będąc je d y n ie za m a sk o w a n e fraze sa m i o o b ro n ie ,0, zaś p o lity k a f r a n cu sk a je st zg odna z d ąż en iam i S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h do w łączen ia go sp o d ark i R FN w ra m y w o je n n y c h p la n ó w b lo k u a tla n ty c k ie g o 11. P o
18 T a m że, s. 151-152.
13 S tr o n a r a d z ie c k a u z n a w a ła , i i o d b u d o w a n ie m ie c k ie g o p r z e m y s łu c ię ż k ie g o , w ty m p r z e m y s łu Z a g łę b ia R u h r y , d o k o n a n e w w y n ik u p o r o z u m ie n ia F ra n cji z r zą d a m i in n y c h k r a jó w z a c h o d n ic h w s k a z y w a ła na p r z y g o to w a n ie so ju sz u m ię d z y P a r y ż e m a B on n . S tw a r z a ło to , z d a n ie m M o sk w y , p o w a ż n e z a g r o ż e n ie p o k o ju i b y ło sp r z e c z n e z u k ła d e m p o c z d a m s k im i z p o s ta n o w ie n ie m tr a k ta tu fr a n c u s k o - -r a d z ie c k ie g o z 1944 r. s ta n o w ią c y m , iż k a ż d a z e str o n z o b o w ią z u je s ię n ie z a w ie r a ć
ja k ie g o k o lw ie k p r z y m ie r z a , n ie b ra ć u d z ia łu w ja k ie j k o lw ie k k o a lic ji, k tó r a b y ła b y s k ie r o w a n a p r z e c iw je d n e j z e str o n . „Z biór D o k u m e n tó w ” 1951, n r 5, s. 1125-1131.
*“ T a m że, s. 1132-1139. « T a m ż e, s. 1140-1152.
dobne stan o w isk o z a ją ł Z w iąz ek R ad zieck i w dw óch k o le jn y c h n o tach sk ie ro w a n y c h do rz ą d u fra n c u sk ie g o 11 IX i 19 X 1951 r. Z S R R o strze g ł F ra n c ję p rz ed p ro w a d z e n ie m p o lity k i z m ie rz a ją c e j do o d b u d o w y n ie m ieckieg o p rz e m y słu , czego k o n se k w e n c ją m oże być p o n o w n a d o m in acja g o sp o d arcza i m ilita rn a N iem iec w E uro pie, p rz y p o m in a ją c ró w n o cześn ie iż w łaśn ie fr a n c u s k o -b r y ty js k a p o lity k a w p rz e d e d n iu II w o jn y ś w ia to w e j u to ro w a ła III R zeszy p rz y g o to w a n ie do d ziała ń z b r o jn y ć h 8S.
O stry m i i k ry ty c z n y m i k o m e n ta rz a m i z a o p a try w a ła p ra s a ra d zieck a in fo rm a c je do ty czące p ro je k tu p o w o łan ia EW W S. Z w róco no p rzed e w sz y stk im u w ag ę n a d e c y d u ją c ą rolę, ja k ą o d e g ra ły S ta n y Z jed noczon e zaró w n o p rz y g enezie p la n u , ja k i u s ta le n iu o statec zn eg o k s z ta łtu w spólnoty.
P r o je k t R o b e rta S c h u m a n a u z n a n y zo stał za część ogólnego p ro g ra m u a m e ry k a ń sk ic h kół p o lity c z n o -m ilita rn y c h , w y m ierz o n eg o p rz e ciw ko Z SR R , k ra jo m o bozu so cjalisty czn eg o , ja k ró w n ie ż in te re so m n a ro d u fra n c u sk ie g o i niem ieckiego. P o d k re śla n o , iż za sad n iczą k o n se
k w e n c ją u tw o rz e n ia EW W S była- re m ilita ry z a c ja N iem iec, a fu n k c ja w sp ó ln o ty sp ro w a d z a ła się do tw o rz e n ia w E u ro p ie Z ach o d n iej ' bazy ek o n o m iczn ej dla p a ń s tw b lo k u a tla n ty c k ie g o 8S. P rz y p o m in a n o , iż p io - p o zy c ja R o b e rta S c h u m a n a in s p iro w a n a b y ła ta k im i sa m y m i ideam i, ja k im i k ie ro w a ły się w ła ta c h d w u d z ie sty c h F ra n c ja i 'N iem cy s p rz y ja ją c e tw o rz e n iu podobnego fran cusiko-n iem ieckiego zjed n o c zen ia p r z e m y słu , k tó re g o k o n c e p c ja zaw sze b y ła b lisk a k rę g o m n ie m ie c k ic h m ili- ta ry stó w . EW W S oceniona zo stała w p ra s ie ra d z ie c k ie j jak o a m e ry k a ń - sk o -b o ń sk i s u p e r k a rte ł, p rz y po m ocy k tó re g o S ta n y Z jed n o czo n e za m ie rz a ją p rz y g o to w a ć się do a g re sy w n e j w o jn y p rz eciw k o św ia tu so c ja listy c z n e m u 24.
R ealiza cja p ia n u S c h u m a n a , p ro w a d ząc do ściślejszego zespolenia R FN z b lo k iem zachodnim , w y w o ła ła ró w n ież b ez p o śred n ią re a k c ję ze s tro n y NRD. W ładze p a ń stw o w e NRD, w y s tę p u ją c w in te re sie n a ro d u n iem ieckieg o, a ta k o w a ły p ro je k t p o w o łan ia EW W S, o ce n ia jąc go p rz ed e w sz y stk im ja k o k r o k w k ie ru n k u p o g łęb ien ia i u trw a le n ia p o d ziału N iem iec, k ry ty k o w a ły p o lity k ę m o c a rstw zach o d n ich z m ie rz a ją c ą do re m ilita ry z a c ji, w łąc zen ia R F N do sy s te m u a tla n ty c k ie g o i u cz y n ie n ia
z p ro b le m u n iem ieckiego o śro d k a k o n flik tu w zim n ej w o j n i e “ .
Szczegółow a ocena isto ty i k o n se k w e n c ji p o w o łan ia EW W S d la s y tu
22 T am że, 1951, nr 11, s. 2128-2141.
23 „P raw da” 11 V 1950; 23 V 1950; 4 VI 1950; 19 VI 1950; 25 V I 1950; 13 IV 1951; 19 IV 1951; 2 1X 1951.
24 „N ow e C zasy” 1951, nr 15, s. 4-8; nr 32, s. 4-7.
25 D okum ente zu r A u sse n p o litik der h e g w rung der DDR, Bd. I, B erlin 1954, s. 160-163.
acji N iem iec i E u ro p y z n a la zła w y ra z w ośw iad czen iu R ad y M in istró w N R D z 5 IV 1951 r„ w y d a n y m w zw iązk u z p a ra fo w a n ie m p la n u S c h u m a n a p rz ez rz ą d R FN . Z jed n o c zen ie p rz e m y s łu w ęglow ego i stalo w eg o m iało na. c e lu — zd a n ie m rz ą d u N R D — p rz y sp ie sz e n ie re m ilita ry z a c ji , îem iec Z ach o d n ich i u tw o rz e n ie w E u ro p ie b az y p rz e m y słu w o jen n e g o dla ag resy w eg o b lo k u a tla n ty c k ie g o , sta n o w iło b ru ta ln e p ogw ałcen ie, u ch w ał p o cz d am sk ich w k w e stii u tw o rz e n ia zjed n o czo n y ch , d e m o k ra ty czn y c h , z d e m ilita ry z o w a n y c h N iem iec. R ea liz a c ja p la n u S c h u m a n a oznaczała:
1) o d d an ie g o sp o d ark i za ch o d n io n icm ie ck iej pod k o n tro lę i zależność od S ta n ó w Z jed noczonych;
■2) p o zb aw ien ie n a ro d u n iem ieck ieg o s u w e re n n y c h p ra w d ec y d o w a
nia o w ła sn y m życiu g o spodarczym ;
3) re m ilita ry z a c ję N iem iec Z achodnich, p rz e s ta w ie n ie p ro d u k c ji p rz em y sło w ej n a to ry w o jen n e , u tw o rz e n ie w R F N a m e ry k a ń sk ie j bazy w o jsk o w ej;
4) p o tw ie rd z e n ie o d d zielen ia S a a ry od N iem iec;
5) z d rad ę in te re só w n a ro d u n iem ieck ieg o, d o k o n a n ą p rz ez rz ą d boń-
ski, p ro w a d ząc y p ro a m e ry k a ń s k ą i a n ty ra d z ie c k ą p o l i ty k ę ” .
■Stanowisko p a ń s tw so cjalisty czn y c h w k w e stii ocen y p la n u S c h u m an a zysk ało ró w n ie ż p o p arcie za c h o d n io e u ro p e jsk ic h p a r tii k o m u n is ty czn y ch . 15 V II 1950 r. o p u b lik o w an e zostało w sp ó ln e o św iad czenie ko- m u m sty c z n y c h p a rtii: F ra n c ji, N iem iec Z acho dnich , W łoch, W. B ry ta n ii,
io an d u , B elg u i L u k s e m b u rg a w s p ra w ie p la n u S ch u m an a. S ied em p a r tu k o m u n isty c z n y c h E u ro p y Z ac h o d n iej u zn a ło p la n u tw o rz e n ia za p r o je k t a m e ry k a ń sk i, sta n o w ią c y k o n ty n u a c ję p la n u M a rsh a lla , za is to tn y e ta p n a drodze do w o jn y p rz eciw k o Z w iązko w i R ad zieck iem u i k ra jo m d em o k ra cji lu d o w ej, gdzie F ra n c ja zo stała u ż y ta ja k o p o ś re d n ik w u rz e c z y w istn ie n iu p la n ó w w o je n n y c h USA.
. Z d an iem k o m u n istó w za ch o d n io n iem ie ck ich p la n S c h u m a n a s ta n o w ił po g w a łc en ie p rzez Z achód u k ład ó w po czd am sk ich , san k c jo n o w ał podział ipm ieę i re m ilita ry z a c ję za ch o d m o n iem ie ck iej g o sp o d ark i, jego isto ta P° t r <ua . na, w g ż e n i u R F N do b lo k u a tla n ty c k ie g o i stw o rz e n ia w E u ro p ie b azy ek o n o m icz n ej N A TO . K o n se k w e n c ją zaś te j p o lity k i było z a g ro z e m e .p o k o ju św iatow eg o, w z ro st m ięd zy n a ro d o w eg o n apięcia, pi zy b h z e m e m óżliw ości w y b u c h u n o w e j w o j ń y !7.
A n ty ra d z ie c k i a sp e k t p la n u S c h u m a n a a k c e n to w a n y b y ł zresztą
* i l Z * \ k a ° 3! d ^ ° ŚĆ N ie m ie c - s - 172‘ 176; »Z b iór D o k u m e n tó w ” 1951, nr 5, ' „ “ ' ^ ° r' e P r z e m ó w ie n ie w ic e p r e m ie r a N R D L . B o ltz a , w y g ło s z o n e w K o m is ji P o lity c z n e j O N Z , Walka o jedność Niemiec, ta m ż e , s. 215
często b ez p o śred n io w w y p o w ie d ziach za c h o d n io e u ro p e jsk ic h p o lity k ó w , gdzie p o d k re śla n o konieczność in te g ra c ji E u ro p y jak o m e to d y o b ro n y p rz e d .z a g ro ż e n ie m ” k o m u n isty c z n y m . N a bazie a n ty k o m u nizin u w y ro sła ideolo gia ru c h u eu ro p ejsk ie g o . I ta k zd an iem k a n c le rz a R F N K o n ra d a A d e n a u e ra , n a jw ię k sz e n ieb ezp ieczeń stw o , ja k ie za g rażało w o ln y m p a ń stw o m zach o d n im zw iązan e b y ło z d ąż en iem Z SR R do o g arn ię cia sw y m i w p ły w a m i całej E u ro p y w p o lity c z n e j ro z g ry w c e ze sw y m k o n - tr p a r tn e r e m S ta n a m i Z jed n o czo n y m i, zaś je d y n ą d la Z ach o d u m e to d ą o b ro n y b yło zespolenie wysiłików i n a jśc iśle jsz a in te g ra c ja n a p łasz czyźnie m ilita rn e j, p o lity c z n e j i ek o n o m iczn ej ” .
O cen a p la n u S c h u m a n a d o k o n a n a p rz ez Z w iązek R adziecki, N R D i p o zostałe k r a je e u ro p e js k ie ob ozu so cjalisty czn e g o sp ro w a d z a ła się do tra k to w a n ia p r o je k tu ja k o p o su n ięcia in sp iro w an e g o p rz ez s tro n ę a m e ry k a ń sk ą , k tó re słu ży ć m iało u m o c n ie n iu b lo k u zachodniego, w ro giego św ia tu k o m u n isty c z n e m u .
P la n S c h u m a n a re a liz o w a ł w istocie cele a m e ry k a ń s k ie j p o lity k i, z m ie rz a ją c e j do p o w strz y m a n ia i cofnięcia p rz e m ia n k o m u n isty c z n y c h w św iecie. W sy tu a c ji, gdy g łó w n y p ro b le m zim n o w o jen n eg o k o n flik tu w E u ro p ie sta n o w iła w a lk a o N iem cy, gdy k o n fro n ta c ji m ięd zy W scho d em a Z achodem słu ży ło tw o rz e n ie s y s te m u b lok ów m ilita rn o -p o lity c z - n y c h w okół p a ń s tw so cjalisty czn y c h , k o n se k w e n c ją p la n u S ch u m an « było:
1) w łączen ie R FN do in te g ru ją c e j się E u ro p y , u g ru n to w a n ie p o d z ia łu N iem iec, r e m ilita ry z a c ja g o sp o d ark i, u m o cn ien ie so ju szu z Z a chodem ;
2) p o g łęb ien ie w sp ó łp ra c y i jed n o ści z a c h o d n io e u ro p e jsk ic h p a ń stw cz ło n k o w sk ich N A TO , w zm o cn ien ie p a k tu atla n ty c k ie g o .
W a lk a m ięd zy sy ste m a m i k a p ita listy c z n y m a so cjalisty czn y m , p ro w ad zo n a p rz e z S ta n y Z jed n o czo n e, an g a żo w a ła i zo b o w ią zy w a ła do u d ziału k r a je so ju sznicze, człon ków b lo k u a tla n ty c k ie g o . E u ro p e js k i p lan R o b e rta S c h u m a n a re a liz o w a ł zarów no fra n c u s k ą ideę p o lity k i p o je d n a nia z R F N , ja k i w sp ó ln ą Z achodow i m y śl k o n so lid a c ji eko nom iczn ej, m ilita r n e j i p o lity c z n e j w d o b ie zim n ej w ojny.
Instytut ekonom ii PoUty0*heJ liaWad Historii M yili Ełtonemieenej i M itlerù UeBpedeceattj
Б а р б а р а M o ленд а МКСТО П Л А Н А Ш УМАНА В КО Н Ф Л И К ТЕ Х О Л О Д Н О Й ВОЙНЫ В О С Т О К -ЗА П А Д В 1 9 5 0 -1 9 5 2 ГГ. Ф ранцузский министр внешних дел Р оберт Ш ум ан 9 мая 1950 г. вы ступил с инициативой создан и я западн оевропейского сообщ ества угля и стали. Этот проект, представленны й после политических конференций м еж ду П ари ж ем и В аш ингтоном, был полностью одобрен С о ед и н ён ными Ш татам и Америки, так как н ам ериканской политике в период холодной войны он исполнил определённую ф ункцию — об означал эко номическую интеграцию Ф Р Г с З а п а д о м , политическое сотрудничество м еж ду Зап ад н о й f ерм анней и Ф ранцией, укрепление атлантического сою за. П лан Ш ум ана встретился с острой критикой со стороны С С С Р , ев р о пейских социалистических стран, коммунистических партий Зап адн ой Европы . П ривёл к обострению диплом атических отношений м еж ду С С С Р , европейских социалистических стран, коммунистических партий З ап адн ой Европы. П ривёл к обострению диплом атических отношений м еж ду С С С Р и Ф ранцией. Р еал и зац и я ф ранцузского проекта бы ла п р и зн ан а социалистическими странам и как один из методов политики, п ро водимой З а п а д о м , н аправленной против коммунистического м ира; как действие, грозящ ее миру, углубляю щ ее разд ел Германии, н ап р ав л ен ное «а р ем и ли тари зац и ю Ф Р Г и сё вклю чение в военные планы к ап и талистических держ ав. И д ея п лан а Ш ум ан а осущ ествляла общ ую для З а п а д а мы сль у к р е пления экономики, м и литаризм а и политики капиталистического мира; ф ранцузский проект вёл к интеграции Ф Р Г с З а п а д о м , углублял р а з дел Германии. С оздание ЕСУС вело к росту политического н апряж ения м еж ду Востоком и З ап ад о м в период холодной войны.
