Małgorzata Okręglicka
Inwestycje małych i średnich
przedsiębiorstw w Polsce oraz źródła
ich finansowania w 2011 roku
Ekonomiczne Problemy Usług nr 80, 200-210
2011
EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 80
NR 695 2011
MAŁGORZATA OKRĘGLICKA
Politechnika Częstochowska
INWESTYCJE MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE ORAZ ŹRÓDŁA ICH FINANSOWANIA W 2011 ROKU
Wprowadzenie
Efektywne inwestowanie to nie tylko podstawowy warunek rozwoju przedsiębiorstwa, ale nawet jego codziennego funkcjonowania w warunkach silnej konkurencji. Dla całej go-spodarki inwestycje przedsiębiorstw to z kolei jeden z elementów koniecznych do utrzyma-nia korzystnej koniunktury gospodarczej. Działalność inwestycyjna, aby miała sens, musi być prowadzona w sposób racjonalny, kiedy nakłady i efekty inwestycji zostaną popraw-nie wyodrębnione i oszacowane. Wymaga to dokonywania wielostronnej analizy, która uwzględnia zarówno rachunek efektywności finansowej, jak i ocenę opisową. „Potrzeba oceny opisowej wynika przede wszystkim z niemierzalności niektórych zjawisk związa-nych z przedsięwzięciem”1. Nieuwzględnienie tychże zjawisk w rachunku efektywności stanowi istotny element ryzyka inwestycyjnego. Wprawdzie „z inwestowaniem nieodłącz-nie wiąże się ponoszenieodłącz-nie ryzyka; przyszłość jest nieodłącz-niepewna, przeto przyszłe korzyści mogą wystąpić, ale nie muszą”2. Jednak ponoszenie nadmiernego ryzyka, wynikającego z braku umiejętności oceny efektywności wydaje się nieuzasadnione.
Małe i średnie przedsiębiorstwa to jednostki odgrywające szczególną rolę w kra-jach wysokorozwiniętych. Stanowią one kwintesencję przedsiębiorczości rozumianej jako „sposób myślenia i proces mający na celu stworzenie nowych form działalności gospo-darczej oraz rozwój tych już istniejących z włączeniem umiejętności podejmowania ry-zyka”3. Przedsiębiorca odgrywa w nich tradycyjną rolę osoby budującej i prowadzącej bi-znes, ale coraz częściej podkreśla się tu znaczenie jego roli, zdefiniowanej wyjściowo przez J.A. Schumpetera jako innowatora, który wprowadza nowe produkty, procesy,
rozwiąza-1 Ocena efektywności inwestycji, red. S. Wrzosek, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we
Wrocławiu, Wrocław 2008, s. 11.
2 K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje. Instrumenty finansowe. Ryzyko finansowe. Inżynieria finansowa,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 7.
3 B. Mikołajczyk, T. Rynkowski, Wokół przedsiębiorczości i innowacyjności małych i średnich
przed-siębiorstw, w: Finansowe uwarunkowania konkurencyjności przedprzed-siębiorstw, red. B. Mikołajczyk, Difin,
nia organizacyjne itd.4, które są odpowiedzią na wymagania rynku, a nawet ich wyprze-dzeniem. Innowacyjność i elastyczność drobnych przedsiębiorców, a także fakt, iż „małe i średnie przedsiębiorstwa wpływają niezwykle korzystnie na dynamikę rozwoju gospodar-czego, pozwalają zmniejszać bezrobocie, uzupełniają rynek w zakresie produkcji towarów i świadczenia usług, ożywiają gospodarkę lokalną”5, powodują, że ich rozwój powinien sta-nowić jeden z priorytetów polityki ekonomicznej państwa. Cechy te przekonują, iż stanowią one szansę dla rozwoju gospodarki, a „ich słabość wynikająca z małych rozmiarów może przekształcić się w siłę, gdy ułatwia szybkie dostosowywanie się do zachodzących zmian i osiąganie wysokiej specjalizacji, a więc może gwarantować kreowanie nowej wartości”6.
Celem niniejszego artykułu jest analiza wybranych aspektów działalności inwesty-cyjnej małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w 2011 roku. Analiza i wnioskowanie opierają się na wynikach badań własnych autorki przeprowadzonych na grupie 400 przed-siębiorstw z województwa małopolskiego w I kwartale 2011 roku.
1. Charakterystyka inwestycji sektora przedsiębiorstw w Polsce
Analiza działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw jest trudnym obszarem badaw-czym, zwłaszcza kiedy chodzi o najmniejsze podmioty. Wiarygodne dane liczbowe po-chodzące ze statystyki publicznej pomijają często grupę małych firm, o zatrudnieniu do 49 pracowników włącznie, a przecież sektor małych i średnich przedsiębiorstw to domi-nująca liczbowo grupa podmiotów gospodarczych w Polsce (ponad 99%). Wytwarza on niemal połowę PKB (46,9% w 2008 r.) oraz zatrudnia 69,7% pracowników sektora przed-siębiorstw7. Pomijanie w analizach znacznej części przedsiębiorstw z tej grupy stanowi po-ważny mankament prowadzonych badań.
Do podstawowych wielkości, które charakteryzują analizowany obszar, zaliczamy poziom inwestycji w gospodarce narodowej. Na podstawie badań NBP z 2010 roku można stwierdzić, że podobnie jak w roku poprzednim zanotowano niewielki (1,2%) spadek inwe-stycji w gospodarce narodowej, co skutkowało następnie obniżeniem tempa wzrostu PKB o 0,2%. Siła niekorzystnego wpływu inwestycji na tempo rozwoju gospodarczego Polski jest analogiczna jak w 2009 roku, w którym poziom inwestycji obniżył się o 1,1%. Spadek nakładów na środki trwałe skutkował również dalszym zmniejszeniem stopy inwestycji (o 1,6%), która w 2010 r. wyniosła 19,5%. Pomimo tego poziom stopy inwestycji w Polsce
4 I. Hashi, B.A. Krasnigi, Enterpreneurship and SME groth: evidence from advanced and laggard
tran-sition economies, „International Journal of Enterpreneurial Behaviour & Research” 2011, Vol. 17, No. 5,
s. 458.
5 Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem, red. M. Strużycki, Difin, Warszawa 2002, s. 20. 6 A. Sosnowska, Czynniki kształtujące konkurencyjność i innowacyjność małych i średnich
przedsię-biorstw w Polsce po roku 2004, w: Drogi do sukcesu polskich małych i średnich przedsięprzedsię-biorstw, red.
A. Sosnowska, S. Łobejko, SGH, Warszawa 2008, s. 15.
7 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008–2009, PARP,
jest nadal wyższy niż w krajach Unii Europejskiej8. Tendencja ta jest kontynuowana w 2011 roku. Analizy wykazują wprawdzie po dwóch kwartałach spadku aktywności inwestycyj-nej pewien wzrost optymizmu inwestorów w III kwartale (przy niewielkim pogorszeniu w relacji rocznej), jednak poprawa aktywności inwestycyjnej nie objęła małych i średnich przedsiębiorstw, które najwyraźniej przyjęły pozycję wyczekującą9.
Działalność inwestycyjna małych i średnich przedsiębiorstw była i jest silnie zróżni-cowana regionalnie. W 2008 roku największy udział w nakładach inwestycyjnych miało województwo mazowieckie – 22,7%, następnie województwo śląskie – 11,4% oraz wiel-kopolskie – 9,1%. Z kolei najmniejszy udział w nakładach inwestycyjnych przedsiębiorstw zanotowano w województwie opolskim – 2,1% i świętokrzyskim 2,4%. Jednym z podsta-wowych czynników takiego stanu jest duża rozpiętość liczby podmiotów gospodarczych aktywnych na danym terenie10.
2. Charakterystyka działalności inwestycyjnej małych i średnich przedsiębiorstw w 2011 roku w świetle badań własnych
Jedną z podstawowych funkcji państwa jest funkcja stabilizacyjna, polegająca na za-pewnieniu stabilnego wzrostu gospodarczego kraju w dłuższym okresie oraz niwelowaniu zakresu cyklicznych wahań koniunkturalnych. Jednym z warunków wywiązania się z tej funkcji jest odpowiednie wpływanie na poziom inwestycji przedsiębiorstw, zwłaszcza ich stymulowanie w okresach recesji. Zastosowanie odpowiednich metod i narzędzi stymulo-wania działalności inwestycyjnej wymaga z kolei ciągłej obserwacji i analizy tego obszaru oraz identyfikacji czynników determinujących jego rozwój.
Inwestycje stanowią zagadnienie o charakterze dynamicznym i wielopłaszczyzno-wym. Optymalne byłoby prowadzenie analizy inwestycji przedsiębiorstw w zespołach in-terdyscyplinarnych, gromadzących badaczy z różnych specjalności, co zapewniłoby szero-kie spojrzenie na ten obszar badawczy. Tymczasem obecnie mamy do czynienia z dużym rozproszeniem problematyki inwestycyjnej w polskiej literaturze, a przedstawiane badania mają najczęściej charakter fragmentaryczny11. Badania cząstkowe z pewnością mają znacz-ną wartość poznawczą, są jednak trudne do porównania i tworzenia uogólnień, co w przy-padku inwestycji byłoby szczególnie przydatne.
Wnioskowanie w niniejszym artykule opiera się na wynikach badań własnych autorki, dotyczących działalności inwestycyjnej małych i średnich przedsiębiorstw. Badania miały
8 Ocena kondycji ekonomicznej sektora przedsiębiorstw niefinansowych w 2010 roku w świetle danych
F-01/I-01, NBP, Warszawa 2011, s. 25–26.
9 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury
w III kw. 2011 oraz prognoz koniunktury na IV kw. 2011, NBP, Warszawa 2011, s. 21–22.
10 Analiza zróżnicowania regionalnego aktywności inwestycyjnej sektora MSP ze szczególnym
uwzględ-nieniem działalności innowacyjnej, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010, s. 28.
11 H. Towarnicka, Inwestycje rzeczowe przedsiębiorstwa w warunkach ryzyka. Problemy badawcze,
w: Ryzyko w działalności inwestycyjnej – aspekty teoretyczne i praktyczne, t. I, red. H. Henzel, AE w Ka-towicach, Katowice 2009, s. 211–216.
charakter ankietowy i zostały przeprowadzone w pierwszym kwartale 2011 roku na terenie województwa małopolskiego. Grupa badanych przedsiębiorstw obejmowała 400 podmio-tów, wyodrębnionych według 2 kryteriów: liczby zatrudnionych, tj. do 249 pracowników włącznie, oraz okresu funkcjonowania na rynku, tj. powyżej 1 roku. Drugie kryterium miało na celu odniesienie się wyłącznie do typowych inwestycji rozwojowych i eliminację opinii związanych z inwestycjami początkowymi, tj. związanymi z rozruchem przedsię-biorstwa. Szczegółową charakterystykę grupy badawczej przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1 Charakterystyka grupy przedsiębiorstw poddanych badaniom
Liczba zatrudnienia Udział
(%) Okres funkcjonowania
Udział (%)
0 zatrudnionych (samozatrudnienie) 20,3 Do 1 roku 0
1–9 zatrudnionych (mikro) 53,3 1–5 lat 28,5
10–49 zatrudnionych (małe) 18,3 6–10 lat 24,8
50–249 zatrudnionych (średnie) 8,3 Powyżej 10 lat 46,8
Źródło: badania własne.
Wśród ankietowanych przedsiębiorstw panuje dominujące przekonanie, że kryzys gos podarczy wciąż trwa. Na początku 2011 roku tylko 12,8% firm uznawało, że kryzys w Polsce już minął, przeciwnego zdania było aż 57,0% ankietowanych (pozostali nie mieli zdania). Opinie te wiązały się zapewne z oceną własnej sytuacji finansowej, ewentualnie sytuacji podmiotów współpracujących czy konkurujących. Mimo iż przedsiębiorcy rzadko oceniali swoją kondycję finansową jako bardzo dobrą (8,5%), to można stwierdzić, że sektor przedsiębiorstw przechodzi okres spowolnienia gospodarczego w Polsce stosunkowo ła-godnie. Wśród ankietowanych 44,8% oceniło swoją sytuację jako przeciętną, a 38,3% jako dobrą. Na złą sytuację skarżyło się 7,3%, a na bardzo złą zaledwie 1,3% ankietowanych, co jak na „warunki kryzysowe” jest stosunkowo korzystnym wynikiem. Opinie przedsiębior-ców odnośnie do niekorzystnej sytuacji gospodarczej potwierdza również deklaracja 76,1% z nich, iż nie planują oni zwiększać zatrudnienia w 2011 roku. Brak symptomów poprawy sytuacji na rynku nie sprzyja podejmowaniu decyzji o dodatkowym zatrudnieniu, zwłasz-cza przy obecnych, sztywnych rozwiązaniach w zakresie prawa pracy.
Mimo stosunkowo dobrej kondycji ogólnej ankietowanych przedsiębiorstw znacznie gorzej prezentowała się ich sytuacja w obszarze inwestycyjnym. Jak wskazują dane zawarte w tabeli 2 znaczna część małych i średnich przedsiębiorstw została zmuszona przez sytua-cję w otoczeniu do ograniczenia inwestycji w ostatnich 2 latach (69,3%), a 8,0% firm całko-wicie je wstrzymało. Jedynie 22,8% przedsiębiorstw realizowało działalność inwestycyjną według pierwotnych założeń. Taka reakcja wydaje się w pełni uzasadniona, zważywszy że spadek poziomu inwestycji przedsiębiorstw jest jedną z wielkości, które jako pierwsze sygnalizują niekorzystne zmiany koniunktury gospodarczej.
Tabela 2 Wpływ dekoniunktury gospodarczej w Polsce na inwestycje małych i średnich przedsiębiorstw
w latach 2009–2010
Wyszczególnienie Udział (%)
Całkowicie zahamowała inwestycje 8,0
Ograniczyła inwestycje w znacznym stopniu 23,8
Ograniczyła inwestycje w umiarkowanym stopniu 45,5
Nie ograniczyła inwestycji 22,8
Źródło: badania własne.
Analizując strukturę przedmiotową środków trwałych, będących przedmiotem inwe-stycji analizowanych przedsiębiorstw, widać, że największy udział widoczny był w przy-padku maszyn i urządzeń, środków transportu drogowego oraz sprzętu komputerowego. Pozytywna tendencja znacznego inwestowania w IT, podkreślająca rosnącą informatyza-cję małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, nie znalazła odzwierciedlenia w postaci inwestycji w wartości niematerialne i prawne, do których należy m.in. oprogramowanie komputerowe. Można to interpretować jako ograniczone korzystanie z najnowszego opro-gramowania, ale również jako dowód na wykorzystywanie nielegalnego oproopro-gramowania, co wciąż jest częstą praktyką w Polsce.
Tabela 3 Środki trwałe będące przedmiotem inwestycji przedsiębiorstw w 2010 roku
Wyszczególnienie Udział
(%)
Sprzęt komputerowy 33,5
Maszyny i urządzenia 32,8
Środki transportu drogowego 30,3
Nieruchomości 6,5
Wartości niematerialne i prawne 4,8
Inne 20,5
Przedsiębiorstwo nie inwestowało 17,5
Źródło: badania własne.
Wypowiadając się o swoich planach inwestycyjnych, przedsiębiorcy deklarowali chęć wzmożenia działalności inwestycyjnej lub przynajmniej kontynuowania jej na dotychcza-sowym poziomie (por. rys. 1), jednak widoczna była pewna rezerwa w podejściu do dalsze-go inwestowania – można ją wiązać z brakiem wyraźnych symptomów ożywienia dalsze- gospo-darczego, które zwiększyłoby optymizm inwestorów.
3,0% 10,8%
22,8%
43,8% 9,0%
7,3% 3,8%
wzrost powy Īej 50% wzrost 11–50%
wzrost do 10% poziom inwesty cji nie zmieni siĊ spadek do 10% spadek 11–50%
spadek powy Īej 50%
Rysunek 1. Zmiany w nakładach inwestycyjnych w 2011 roku w relacji do 2010 roku
Źródło: badania własne.
Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce tradycyjnie preferują wykorzystanie środ-ków własnych w celu sfinansowania inwestycji12. Ta prawidłowość jest widoczna również w wynikach niniejszych badań. Jak wskazują dane w tabeli 4, ankietowani prezentują po-stawy zachowawcze, wyrażając niechęć wobec zewnętrznego zadłużania się. Jedynie 14,8% firm ma zamiar oprzeć się na kapitale obcym, realizując inwestycje rzeczowe w 2011 roku.
Tabela 4 Przewidywane źródła finansowania inwestycji przedsiębiorstw w 2011 roku
Wyszczególnienie Udział (%)
Wyłącznie ze środków własnych 39,8
W większości ze środków własnych, a reszta ze środków obcych 22,5
W większości ze środków obcych, a reszta ze środków własnych 11,5
Wyłącznie ze środków obcych 3,3
Firma nie będzie inwestowała 23,0
Źródło: badania własne.
Opieranie się w znacznym stopniu na kapitale własnym przynosi z jednej strony sta-bilność finansową przedsiębiorstwa, ale z drugiej strony ogranicza możliwości rozwojowe, wydłużając okres realizacji inwestycji i obniżając ich skalę (możliwą do zrealizowania). Przeprowadzone badania wskazują, że małe i średnie przedsiębiorstwa wprawdzie dekla-rują chęć inwestowania, jednak zazwyczaj na małą skalę. W 2011 roku zaledwie 8,6% firm
12 Por. W. Orłowski, R. Pasternak, K. Flaht, D. Szubert, Procesy inwestycyjne i strategie przedsiębiorstw
w czasach kryzysu, PARP, Warszawa 2010, s. 62; M. Idzik, Wybrane problemy finansowania przedsię-biorstw mikro, małych i średnich. Tworzenie i zarządzanie, w: Uwarunkowania rynkowe rozwoju mikro, małych i średnich przedsiębiorstw – Mikrofirma 2011, red. A. Bielawska, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
przewiduje inwestycje rzeczowe o wartości powyżej 100 000 zł (por. tab. 5). Większość podmiotów planuje zainwestować w 2011 roku nie więcej niż 50 000 zł, za co można pozy-skać jedynie „drobne” środki trwałe lub przedmioty używane.
Tabela 5 Planowana wysokość środków przeznaczonych na inwestycje w 2011 roku
Wyszczególnienie Udział (%) Powyżej 500 000 zł 2,8 Od 100 001 do 500 000 zł 5,8 Od 50 001 do 100 000 zł 7,3 Od 10 001 do 50 000 zł 23,3 Od 1001 do 10 000 zł 27,5 Do 1000 zł 6,5
Nie planujemy przeznaczać żadnych środków 27,5
Źródło: badania własne.
Najpopularniejszym w Polsce obcym źródłem finansowania inwestycji jest kredyt bankowy, który brało pod uwagę 30,5% ankietowanych przedsiębiorców (por. tab. 6). Sto-sunkowo chętnie wskazywano również na leasing, który jest coraz lepiej znaną alternatywą dla kredytu. Z kolei 15% podmiotów chciałoby skorzystać z dotacji unijnych, które niejed-nokrotnie przeznaczone są w latach 2007–2013 właśnie na dofinansowanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Niestety, praktyka wskazuje, że przedsiębiorstwa te stosunko-wo rzadko zdobywają środki z Unii Europejskiej. Tylko 17,5% z nich pozyskało dotacje w ostatnich 5 latach, z czego tylko 3,0% na więcej niż jeden projekt.
Tabela 6 Preferowane rodzaje kapitału obcego na działalność inwestycyjną w 2011 roku
Wyszczególnienie Udział (%)
Kredyt bankowy 30,5
Leasing 17,3
Dotacje z Unii Europejskiej 15,0
Pożyczki i dotacje krajowe 2,8
Pożyczki prywatne 8,8
Kapitał wysokiego ryzyka 0,3
Źródło: badania własne.
Należy przypomnieć, że jednym z głównych źródeł finansowania przedsiębiorczości w Polsce jest kredyt kupiecki. Aczkolwiek powinno być to źródło kapitału obrotowego,
praktyka wskazuje, że przedsiębiorcy finansują w ten sposób również inwestycje rzeczowe, a dodatkowo najmniejsze podmioty w ogóle nie traktują kredytu dostawcy jako zadłużenia, co w pewien sposób zniekształca przedstawianą strukturę źródeł finansowania.
Analizując obszar działalności inwestycyjnej małych i średnich przedsiębiorstw, moż-na stwierdzić, że istotmoż-na staje się identyfikacja czynników determinujących wzrost inwesty-cji. W przeprowadzonych badaniach ankietowani przedsiębiorcy wskazywali maksymalnie trzy najistotniejsze czynniki, które zachęciłyby ich do podjęcia inwestycji rzeczowych. Ogólnie można stwierdzić, że przeważają obecnie czynniki o charakterze koniunkturalnym. Przedsiębiorcy z niecierpliwością wypatrują oznak ożywienia gospodarczego, np. wzrost popytu. Mimo iż popyt krajowy w Polsce można określić jako korzystny w porównaniu z innymi krajami UE, jest on wciąż niewystarczający do zachęcenia przedsiębiorców do zwiększenia inwestowania. Należy przypomnieć, że znaczną część popytu generuje obec-nie sektor publiczny, a nakłady wiążą się m.in. z organizacją EURO 2012, co jest jednak wydarzeniem jednorazowym i zwiększa popyt jedynie krótkookresowo.
Analizując kolejne odpowiedzi, widać, że przedsiębiorcy w Polsce oczekują ciągle usprawnienia działań administracji, ograniczenia biurokracji, klarowniejszego i prostszego prawa podatkowego. Ograniczenia formalne i niewydolność wielu organów administracji państwowej i samorządowej to od lat jedna z głównych bolączek inwestorów.
Tabela 7 Czynniki wzrostu inwestycji przedsiębiorstw w latach 2012–2015
Wyszczególnienie Procentowy udział wskazań
Wzrost popytu 52,8
Poprawa sytuacji gospodarczej w kraju 34,3
Mniej rygorystyczne przepisy podatkowe 22,5
Łatwiejszy dostęp do dotacji unijnych 17,3
Upadek części firm w branży 15,3
Zmniejszenie barier biurokratycznych 12,5
Rozbudowa danego segmentu rynku 10,8
Łatwiejszy dostęp do kredytów 10,0
Otwarcie na rynki zagraniczne 7,8
Pomoc finansowa uzyskana od państwa 7,0
Inne 21,3
Źródło: badania własne.
Wśród barier działalności inwestycyjnej polskich przedsiębiorstw na pierwsze miej-sce wysunęła się nieprzewidywalność rynku (por. tab. 8). Przedsiębiorcy nie są pewni, co wydarzy się w najbliższej przyszłości, zważywszy chociażby na liczne doniesienia medial-ne z rynków europejskich i amerykańskich, przez co ograniczają inwestycje. Potwierdza się też niekorzystny wpływ sytuacji gospodarczej na rozwój przedsiębiorstw. Słaby popyt
i brak wzrostu grupy odbiorców powodują obecnie stagnację, a w dłuższej perspektywie mogą doprowadzić do upadłości słabszych podmiotów. Z kolei zauważalne jest mniejsze znaczenie czynników finansowych i prawnych w ograniczaniu rozwoju przedsiębiorstw, a także dostępności czynników produkcji zarówno osobowych, jak i materialnych.
Tabela 8 Główne bariery inwestycyjne dla małych i średnich przedsiębiorstw
Wyszczególnienie Procentowy udział wskazań
Nieprzewidywalność rynku 35,8
Mały popyt na rynku 25,8
Brak dopływu nowych klientów 25,3
Wysokie ryzyko inwestowania 18,8
Ogólnie silna, nadmierna konkurencja 18,3
Nieuczciwa konkurencja 18,0
Zbyt długi okres zwrotu 17,5
Zmienne preferencje konsumentów 17,5
Opóźnione lub wstrzymane płatności ze strony klientów 15,3
Brak pracowników o odpowiednich kwalifikacjach 6,8
Częste zmiany koniunktury gospodarczej 6,5
Nieuczciwe, „ustawione” przetargi 5,3
Niestabilność regulacji prawnych 5,0
Niestabilne kursy walut 4,3
Trudności w uzyskaniu kredytów 3,5
Brak lub wysokie koszty pozyskania surowca do produkcji 2,3
Inne 12,0
Źródło: badania własne.
28,8% 21,3% 9,5% 4,5% 12,8% 16,8% 29,0%
inwesty cje odtworzeniowe
poprawa ef ekty wnoĞci dziaáania (nowe technologie)
zwiĊkszenie zdolnoĞci produkcy jny ch (rozszerzenie asorty mentu) zwiĊkszenie zdolnoĞci produkcy jny ch (wielkoĞü produkcji) poprawa ef ekty wnoĞci dziaáania (automaty zacja, mechanizacja) inne
trudno powiedzieü
Rysunek 2. Cele inwestycyjne badanych firm w latach 2012–2013
Polski sektor małych i średnich przedsiębiorstw planuje oczywiście kontynuację dzia-łalności inwestycyjnej w kolejnych latach, która nie może być przecież całkowicie wyeli-minowana, a jedynie zwiększana lub zmniejszana. Wśród badanych firm 28,8% ma zamiar skupić się na inwestycjach o charakterze odtworzeniowym (por. rys. 2). Znaczna część firm zauważyła też konieczność poprawy efektywności działania bądź to poprzez wprowadza-nie nowych technologii, bądź poprzez automatyzację i mechanizację produkcji. Znaczwprowadza-nie rzadziej przedsiębiorcy nastawiają się na rozszerzenie produkcji (14,0%), co łączy się z po-przednimi opiniami dotyczącymi ograniczonego popytu na dobra i usługi w Polsce.
Wyniki przeprowadzonych badań ankietowych wyraźnie podkreślają negatywny wpływ dekoniunktury gospodarczej na działalność inwestycyjną sektora małych i średnich przedsiębiorstw, co podkreśla konieczność podjęcia działań o charakterze makroekono-micznym, które zniwelowałyby chociaż częściowo istniejące bariery.
Podsumowanie
Stymulowanie inwestycji w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw jest działaniem koniecznym, jeżeli planuje się przezwyciężenie dekoniunktury gospodarczej i rozpoczęcie okresu intensywnego wzrostu. Aby możliwa była intensyfikacja działalności inwestycyjnej w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, konieczny jest stały monitoring tego zakresu działania, analiza szans i zagrożeń, a także wewnętrznych uwarunkowań podejmowania inwestycji. Optymalnym rozwiązaniem byłoby tu przygotowywanie cyklicznych i inter-dyscyplinarnych badań działalności inwestycyjnej, które stwarzałyby podstawę podjęcia określonych działań o charakterze makroekonomicznym.
Badania przeprowadzone przez autorkę na grupie małych i średnich przedsiębiorstw przekonują o silnym, negatywnym wpływie obecnej sytuacji gospodarczej w Polsce na działalność inwestycyjną podmiotów gospodarczych. Przedsiębiorcy szczególnie obawiają się braku zamówień od kontrahentów oraz nieprzewidywalności rynku. W znacznie mniej-szym stopniu zwracają natomiast uwagę na inne bariery inwestycyjne, wśród których moż-na wymienić chociażby dostęp do fimoż-nansowania zewnętrznego, stanowiący nieprzerwanie od wielu lat problem dla drobnych przedsiębiorców.
Z uwagi na istotność inwestowania w sektorze przedsiębiorstw i jego znaczenie ogól-nogospodarcze celowe wydaje się przyjęcie rozwiązań podatkowych oraz prawnych, które zachęciłyby inwestorów do działania. Trudno bowiem liczyć na wyraźną poprawę koniunk-tury w Polsce i Unii Europejskiej w następnych miesiącach.
INVESTMENTS OF SMALL AND MEDIUM-SIZED ENTERPRISES IN POLAND AND SOURCES OF THEIR FINANCING IN 2011
Summary
Investments of enterprises, particularly small and medium-sized ones, determine not only the dynamics of their development, but also have a significant influence on the economic development of the whole country. Nowadays, investment activity of enterprises is limited, mainly as a result of un-favourable economic situation. Small and medium-sized enterprises carry out material investments, but at a small scale and the investments are financed mainly from own resources. It is not caused by lack of access to foreign capital, but results from reluctance to run up a debt in the situation of high economic uncertainty. The aim of this paper is to analyze selected aspects of investment activity of small and medium-sized enterprises in Poland in 2011. The conclusions are based on the results of the author’s own research.
