A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _______ ;__ _____ t Ш IA O E C ONOM ICA 95, 19В9___ _ _ _ _ _ _ ___
W ojciech Urbaniak*
BARIERY PLANOWE W M E C HANI ZMIE RWPG
A WYMIANA WYROBAMI P RZ EMYŚ LU W Ł Ó K IEN NICZE GO I UDZ IEZ O W E G D
Europej skie kraje RWPG to (oprócz ZSRR) e ks port erzy netto w y -robów włó k i e n n i c z y c h i odzieżowych. Pod stawowa część tego ekspor- ' tu ski erowana jest na dwa rynki: ZSRR i wysoko u p r z e m y s ł o w i o n y c h krajów kap italistycznych. Eksport do krajów Zachodu stanowi dla o- maw iany ch krajów źródło dop ływu dewiz wolnowymi e m a l n y c h netto. Po-trzeby krajów wysoko upr z e m y s ł o w i o n y c h pań stwa RWPG zas poka jają w stopniu n i e z n a c z n y m , mimo wyr aźny ch dążeń w k i e runk u rozwijania eksportu na te rynki. Wyroby e k s port owane przez kraje RWPG na r y n -ki państw Zachodu to gen eral nie towary s t a ndar dowe dla mas oweg o odbiorcy, artykuły średniej i nis kiej jakości.
Z kolei mniejsze kraje RWPG są głównymi dostawcami towarów włó-ki enniczo -odz tezowych na rynek ZSRR. Ich silna i u s t a b i l i z o w a n a poz ycja na t>m rynku wynika jednak prz ede wsz ys t k i m z zasad i n t e -gracji w ramach RWPG, a nie z wys okie j konkure ncyjn ości towarów w stosunku do poc hod z ą c y c h z innych państw. Eur opej skie kraje RWPG z a i n ter esowa ne są eks port em r o z patr ywany ch wyrobów do Zwi ązku R a -d z i e c k i e g o z uwagi na moż llwo ść uzyskan ia bawełny i innych surowców
na sto sunk owo k o r zyst nych warunkach.
Wielkość importu wyrobów włókienniczych' 1 od z i e ż o w y c h jest sto-sunkowo niska we w s z ystk ich krajach RWPG (łącznie z ZSRR). W s k a zują na to niskie wskaźniki udziałów dos taw zag ra n i c z n y c h w z a o p a -trzeniu rynków wew nę t r z n y c h p o s z c z e g ó l n y c h krajów. Import ten ma na celu przede wsz ystk im wyr ówn y w a n i e nie d o b o r ó w b i l a n s o w y c h i w n i -kłym stopniu w y k orzy stywa ny jest jako źródło uro zm a i c e n i a i w z b o -gacenia cynków wewnętrznych,
w
p o s z c z e g ó l n y c h kr a j a c h RWPG udziałimportu w dos tawach rynkowych k s z tałt uje się w' sposób zróżnicowany, nigdzie nie prz ewyższa jednak. 20%. Tymczasem dla p o r ówna nia na o b -szarze EWG wskaźnik ten we wsz y s t k i c h krajach p r z e kra cza poziom 40* (w nie któr ych z n a c z n i e ) 1 . Można p r z y p u s z c z a ć , że p ow yższ e różnice S3 p od staw owym źródłem wys tępu j ą c y c h pomiędzy ł WG a RWPG d y s proporcji w zaopatr zeniu rynków w e w n ę tr znych w zakresie r ó ż n o r o d n o -ści, atrakcyjności towarów, moż liwości wyborów przy dokonyw aniu zakupów przez k o n s u m e n t ó w , dysproporcji znacznie wyż s z y c h niż wy- m k a ł o b y to z różnic w rozwoju produkcji . Należy przy tym p o d k r e -ślić, że 2/J wymiany han dlowej wyrobami włó kienniczymi i o d z i e ż o -wymi krajów EWG to wymiana wewnątrz Wsp ólne go Ryriku.
Przy obecnych trudnościach pła tn i c z y c h szeregu krajów RWPG m o -żliwości osiągni ęcia poprawy w z a o p a t r z e n i u rynków pop rzez z w i ę -kszony import z państw drugieg o obszaru pła tn i c z e g o wydają się być mocno ograniczone. Realne nat omiast wyd awałoby się w y k orzy stani e w tym celu rezerw tkwiących w handlu wzajemnym, w obr ębie RWPG, zwłaszcza pomiędzy krajami małymi i średnimi. Wymiana taka r e a l i z o -wana w sposób w zasadzie równoważący import z eks port em byłaby n e -utralna z punktu widzenia bilansu handlowego. Ola nas zego kraju rozwój obrotów h a n dlow ych z krajami socjali stycz nymi stanowić może, w związku z uwa runkowaniami pła tniczymi gospodarki polskiej, j e dyną na dłuższą p r z yszł ość szansę realizacji importu ryn kowego w y -robów w ł ó k i e n niczy ch i odzieżowych.
Oprócz w z b ogac enia i uro z m a i c e n i a oterty rynkowej rozwój h a n -dlu w z a jemn ego odegrać może istotną rolę jako czynnik prz ełam ujący wys tęp u j ą c e mon opol e pro du c e n t ó w krajowych.
Powstaje zasadnicze pytanie - dlaczeg o kraje s o c j a l i s t y c z n e w tak n ik łym stopniu w y k o r z y stywa ły moż liwości tkwiące w int en s y f i -kacji wymiany wza j e m n e j ? Istnieje wiele prz yczy n takiego stanu. G e n eral nie bariery u t r u d ni ające rozwój wsp ółpracy kra jów RWPG w o m a w ian ym zakresie p o d z iel ić m oż na na w e w n ętr żne i zewnętrzne. Bariery wew nętr zne wiążą się z funkcjonującymi w p o s z c z e g ó l n y c h p a ń -stwach str ukturami i systemami z a r ządz ania gospodarką, z niektórymi ich cechami n e g atyw nie o d d z i ał ywują cymi na rozwój wymiany m i ę d z y
-1 Wozmożnosti u g ł uble nia s o t r u dn iczes twa s t r an-c zleno w SIW w oblasti pro izwo dstwa i obmieňa towarami szi roko wo pot reblenia, praca zbiorowa, E. Melicher, Bra tys ł a w a M o s k w a 1982, (maszynopis p o w i e -lony).
2
P o r . 5. P o l a c z e k , Mię d z y n a r o d o w y rynek s o c j a l i s t y -czny - nowy typ współpracy, Warszawa 1979, s. 69.
narodowej. Ich d o k ł a d n i e j s z a c h a r a k t e r y s t y k a p r z e k r a c z a ramy p r e -z e n t o w a n e g o artykułu.
Inne bariery og r a n i c z a j ą c e moż liwości rozwoju w z a j e m n y c h powiązań krajów RWPG w dzi e d z i ń i e w z a j e m n e g o handlu wyrobami w ł ó k i e n n i -czymi i odzieżowymi zwi ązan e są z f u n k c j o n u j ą c y m m e c h a n i z m e m współ-
\
pracy.
Podstaw ę tego m e c h a n i z m u stanowią nar zę d z i a planowe. Wśród r ó ż -nych tego typu narzędzi p o d s t a w o w e zna cz e n i e pos iada k o o r d y n a c j a p lanów gos podarczych. Naj ogó l n i e j pol ega ona na k o n f r o n t o w a n i u i uzg ad n i a n i u w p u n k t a c h sty cz n y c h z p o s z c z e g ó l n y m i par tner ami z a ł o -żeń i p r o j e k t ó w n a r u d o w y c h pla nów s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y c h , o p r a c o -w y-w a n y c h przez dane organa narodo-we. K o o r d y n a c j ę pla nów p r z e p r o w a -dza się na okresy pię ciol etnie . W krę g a c h pla n o w a n i a uważa się, Ze forma taka naj bar d z i e j odpowi ida k r a j o w y m s y s t e m o m p l a n o w a n i a o p a r -tym na okr e s a c h pięciol etnic h.
Obecne c.echy tej p r o c edu ry w niezbyt, d uż ym s t o pniu uległy zmia-nie w stosunku do okrtsu, kiedy ona powstała. Początki k o o r d y n a -cji pl a n ó w g o s p o d a r c z y c h jako formy w s p ó ł p r a c y kra jów soc jal i s t y - < /nych datują się IUI p i« rw;/ ą poł owę lat p i ę ć d z i e s i ą t y c h . Formy współpracy w ramach RWPG d o s t o s o w a n y zostały do r e a l i z o w a n y c h wów- i^zas celów gospoda rczyc h. Int ensy wne u p r z e m y s ł a w i a n i e kra jów s o -c j a l i st y-czny -ch, r e a l i z o w a n e w tym okresie, p r o w a d z o n a był o w s p o -sób w i e l o ki erunk owy, z myślą o z a s p o k a j a n i u pr z e d e w s z y s t k i m r ó ż -n o r o d -n y c h włas-nych, w e w n ę t r z n y c h potrzeb. T r w a r z y s z y ł a temu s y t u -acja pol i t y c z n a nie s p r z y j a j ą c a n a w i ą z y w a n i u s z e r s z y c h k o n t a k t ó w g o s p o d a r c z y c h z pań stwami k a p i t a l i s t y c z n y m i . W s yt uacj i takiej RWPG p ow stał a jako o r g a n i z a c j a o c h a r a k t e r z e o c h r o n n y m i obronnym. W s t o s u n k a c h g o s p o d a r c z y c h p om iędz y krajami s o c j a l i s t y c z n y m i z n a l a -zły wyraz dąż enia w dwu z a s a d n i c z y c h k i e runk ach: z a p e w n i e n i a s t a -bilności f u n k c j o nowan ia p o t e n c j a ł ó w w y t w ó r c z y c h p o s z c z e g ó l n y c h kra-jów, co r e a lizo wano pr z e d e w s z y s t k i m pop r z e z w z a j e m n e dos tawy s u -rowcowe oraz stw o r z e n i e k o r z y s t n y c h war u n k ó w dla s zy bkie j r o z b u -dowy p r z e m y s ł ó w - w tyift k i e r u n k u o d d z i a ł y w a ł y obroty mas zyna mi 1 innym spr z ę t e m inw est y c y j n y m (gł ówni e z kra jów wyżej r o z w i n i ę t y c h do b ę d ącyc h dop i e r o na dr o d z e do upr ze m y s ł o w i e n i a ) .
M e c h a n i z m w s p ółpr acy oparty na koo rd y n a c j i pla nów p o d p o r z ą d k o -wany został realizacji tych wła śnie celów, z u w z g l ę d n i e n i e m c h a -rakteru systemó w w e w n ę t r z n y c h k r a j ó w so c j a l i s t y c z n y c h . K o o r d y n a c j a p la nów p r z e p r o w a d z a n a była pop rzez wza j e m n e u z g o d n i e n i a do s t a w h a n
-d lowych pom ię-dzy c en tralnymi szc zeblami p l a no wa nia po s z c z e g ó l n y c h pań stw na po d sta w ie mec han i zmu a d m i m s t r a c y j n o d y r e k t y w n e g o . U s t a -lenia wza jem n ych d os taw no m enklatury towarowej okr e śla ne były w sposób bardzo silnie zde zag r e gow a ny i w j e d n ost ka ch fizycznych. Ten wy soce s ce ntr a liz ow any me c h a n i z m sko n str uo wan y został z myślą o wym ian i e przede w s z y st k im dóbr jednoro dnych, mało z r ó ż n i c o wan y ch (surowce), bądź takich, które cec h u j e mała c zę st o t l i w o ś ć zakupu, n at om ia st wysoka wartość (sprzęt inwestycyjny). U z g odn i e nia k o o r -dy n acyj ne pr z e p r o w a d z a n e były juZ po zut wi ei dza ni u n a r o dow yc h p l a -nów gospodarczych, stąd ich wpływ na kierunki roźwoju g o s p o d a r c z e -go pos z c z e g ó l n y c h kra j ów był minimalny. Two rzenie głę b s z y c h p o w i ą -zań h a n dl ow ych i pr o d u k c y j n y c h nie był o celem d o k o n y w a n y c h u z g o d -nień. Cho dzi ł o jedynie o us t alen i e wza j e m n y c h dostaw tow ar ow ych z nadwyżek p r o duk c yjn yc h p o s z c z e g ó l n y c h krajów, dla z b i l ans o wani a w ł a sny c h potrzeb.
Procedu ra k o o r dyn a cyj n a prz e p r o w a d z a n a była p rz e w a ż n i e w tryuie dwu stro nnym. W w a r u nka c h w y s t ę po wan ia sil nych napięć w gospodar kac h p o s z c z e g ó l n y c h k ra j ów oraz zna czn y ch nie kiedy różnic w pozii; mach ich rozwoju, bi l a n s o w a n i e o br otów h a n d low y ch z ka ż d y m p a r t n e rem o dr ęb ni e w pł ywał o poz yty w n ie na d y s cy pl inę bil ans u p ł a t n i c z e -go.
Koo rdy n acj a pea nó w o g r ani c zał a się wył ą czn i e do wymiany h a n -dlowej. Obroty limitow ane były a u t a r ki cz noś ci ą system ó w g o s p o d a r -czych, w których handel za g rani czny spe łnia ć miał rolę margini?so- wą. Z ad ani e m importu było p o k r ywa n ie de f icyt ów w zak resie towarów, które na skutek wa r u n k ó w n at ur a l n y c h nie mogły być w d anym kraju wyt warzane, bądź ich p ro dukcja nie pok r ywa ł a pot r zeb wewnętrznych. Eksport traktowany był jako źródło zbytu nadwyżek p ro dukcyjnyc h, a przy wys t ęp u j ą c y c h n ap i ę c i a c h cz ę s to traktowany był jako p r z e d -si ę wzi ę cie wymuszone, z mn ie js z a j ą c e zasoby krajowe. Wymiana a r t y -kułami konsu mp cy jny mi p oc ho d z e n i a przemys ło weg o , w świetle celów sta wia n ych handlowi zag r an i c z n e m u oraz wobec silnych dąZeń w k i e runku p o k ry wa ni a p o t rze b ludności własną pro d ukcją w m o ż l i w i e n a j -w ię ks zy m zakresie, miała zn a czen ie m ar gineso-we. Import w tej d z i e -dzinie, według p rz y j ę t y c h ko n cepc ji traktow any był jako zja wisko pr z ejściowe, w y n i k aj ące z b il ans o w y c h n i e d obo ró w pro d ukc ji k r a j o -wej, które w m ia rę rozwoju p rz em ys łu winny być sto p niowo o g r a n i -czane. Tendencje te w pł ywał y na k s z t a ł t o w a n i e się r ó w n o le g łyc h str uktur pr z e mys łu dóbr k o n s u m p c y j n y c h w p o s z c z e g ó l n y c h krajach.
U k s z tał to wan y w latach p i ę ć d z i e s i ą t y c h sy s tem p l a n o w e j w s p ó ł pracy kra jów RWPG podlegał w okr e sie p ó ź n i e j s z y m lic z n y m m o d y f i -kacjom. Zmiany d ot yc zy ły z ak resu i skali p ra c k o o r d y n a c y j n y c h , w pe w n y m stopniu także ich form. Zasady, k tó re legły u p o d s t a w p o -wst a nia tej pro cedury nie uległy jednak zmianom.
Zac ho wa nie pod s taw systemu w formie z lat p i ę ć d z i e s i ą t y c h n i e -sie z sobą szereg kon s ekw en cji . Sys t em ten o p r aco w any został przy
innym p o z iom i e sił wy twórc zych, w s p e c y f i c z n e j s yt uacj i m i ę d z y n a -rodowej, dla od m i e n n y c h od obe c n y c h k on cepcji ro z w oju g o s p o d a r c z e -go. Ko o rd y n a c j a pla n ów w ed ług formuły z lat p i ę ć d z i e s i ą t y c h z a -w i e r a -w sobie s ze reg cech -wł a ś c i -w y c h dla tam t ego okresu, w u t r u d -n i a j ą c y c h dąże-nia k ra j ów RWPG w ki e r u -n k u z w i ę k s z e -n i a u d z i a ł u w m i ę d z y n a r o d o w y m p od z i a l e pracy i roz s z e r z e n i a w z a j e m n y c h p o w i ą z a ń w ró ż nych dzi edzinach.
Należy sądzić, Ze rea lizo w any m e c h a n i z m k o o r d y n a c y j n y s t a n o -wi ob e cni e dla rozwoju w s p ółp r acy w d z i e d z i n i e w ł ó k i e n n i c z o - o d z i e - żowej bar ie rę sz c ze g ó l n i e dotkliwą.
W latach p i ę ć d z i e s i ą t y c h nie p r z y k ł a d a n o zbyt d użej wagi do ro z wij a nia wymiany h a n d l ow ej a r t yku ł ami k o n s u m p c y j n y m i . F u n k c j o n u -jący sys t em w s p ó łpr ac y op arty na k o o r d y n a c j i pl a n ó w d o s tos o wan y zo-stał, jak to już za z naczono, dla c el ów rozwoju p o t e n c j a ł ó w s u r o w -cowych, prz e mys łu c i ę ż k i e g o i obronnego. S pe cy f i k a tych d z i e d z i n jest ocz y w i ś c i e różna od włók i e n n i c z o o d z i e ż o w e j . P o z o s t a w i e n i e z a -sad w s p ół pr ac y bez w i ę k s z y c h zmian ozn acza, że mi m o w z r o s t u z a i n -ter eso w ani a fun kc j o n u j ą c y m e c h a n i z m nadal nie s p r zyj a roz wojowi po- wiązart w zak resi e w ł ó k i e n n i c z o - o d z i e ż o w y m .
1 tak pla now e u z g o d n i e n i a w s p ó ł p r a c y w z a j e m n e j w d a l s z y m c i ą -gu dok o n y w a n e są na z as a d z i e b i l a n s o w a n i a p o t r z e b p o s z c z e g ó l n y c h grup wyrobów. O b s e r w u j e się w yr a ź n e d o s t o s o w a n i e m e c h a n i z m u k o -or d ynac ji pla n ów do p o d e j ś c i a b il ans o weg o. C h a r a k t e r y z u j e się ono s p o r z ą d z a n i e m b i l a nsó w na p o s z c z e g ó l n e rod zaj e w y r o b ó w (cz ęs to n a -dal w je d nos t k a c h fiz yczn ych). E k s p o r t o w a n e są n ad wy żk i - towary, k t ó r y c h pa o duk c j a (w opinii d e c y d e n t ó w ) p r z e w y ż s z a p o t r z e b y odbior-ców krajowych. Import ma na celu w y ł ą c z n i e p o k r y c i e n i e d o b o r ó w b i -lansowych. Tego typu p o s t ę p o w a n i e wyd a je się być zas a d n e pr z ede w s z y s t k i m dla obr ot ów s u r o w c o w y c h (w y robó w j e d nor o dny ch ), w z a kr e s i e k t ó r ych na ob s z a r z e R WP G istnieje rynek p r o d u c e n t a i w y s t ę -pują ostre deficyty. M et od a ta z a s t o s o w a n a do art y k u ł ó w konsumpcyjnych, w tym w ł ó k i e n n i c z y c h i o d z i e ż o w y c h wyd aj e się być nie w y s t a r -cza j ąca .
Potrzeby bilansowe w pod staw owych gęupach artykułów w ł ó k i e n n i -e /о -odzi-eżowych są na obszarzr.1 eur opej skich krajów RWPG w zasadzie zaspokojone, kupno odzieży w tych krajur.h nie Jest już problemem, natomiast sprawą istotną staje się jakość i cechy użytkowe n a b y w a -nych dóbr Sytuacja taka określa nowe zadania przed wymiany h a n -dlową w ramach RWPG. Wymiana ta niezależnie od swej d o t y c h c z a s o wej funkcji pokrywania potrzeb bilansowych, powinna w coraz w i ę -kszym stopniu być nakierowana na wzbogac enie i uro zmai cenie z a o p a -trzenia rynków wewnętrznych. Znaczenie takiej wymiany wypływa z niezwykle szerokiego asortymentu produkcji tekstylnej i konfekcyj- pej. Drobne niekiedy różnica w sposobie wykończenia, nie jedn akowe wzornictwo, silne z i n dywi duali zowan ie wyrobów powodują n i e j e d n a -kowy, w opinii konsumenta, sposób zaspokajania danej potrzeby l ograniczają wzajemną sub stytucyjność dóbr. Podjeście bilansowe u- względnie powyższe właściwości rynku w ł ó k i e n m c z o - o d z i e ż o w e g o w stopniu dość o g r a n i c z o n y m . Bierze ono pod uwagę efekty jakie mnzna by osiągnąć poprzez obroty wzajemne w zakresie likwidacji deficytów poszcze gólny ch rodzajów wyrobów i zapewnienia sta bilnych rynków zbytu. W nie wielkim stopniu daje ono natomi.ast korzyśct poprzez większe zróżnic owani e oferty asortymentowej. Przy sztywnym b i l a n -sowaniu i traktowaniu importu wyłącznie jako źródła pokrywania nie-doborów p o s z cze gólny ch grup wyrobów produkcji ktajowej, rynki w e -wnętrzne są г reguły zdominowane przez wyroby wytwórców krajowych, co poprzez ich silną, monopol i styczną pozycję odd ział ywuje n e g a t y -wnie na efektyw ność gos podarowania w skali globalnej.
Sto sunkowo duża sztywność o b o wiąz ujące go mec hanizmu to inna bariera hamująca rozwój współpracy krajów RWPG w rozpatrywanej dziedzinie. Wyruby włók i e n n i c z o - o d z l e ż o w e , będące w swej p r z e w a -żającej masie artykułami konsumpcyjnymi, cechują się częstymi zmia-nami popytu, ľmiany te dotycząć mogą rodzaju zuż ywanych surowców, barwników, drobnych często zmian w technologii wytwarzania, s p o s o -bu wykańcz ania ltd. Na tę cechę popytu wpływają moda 1 sez onow ość Olbrzym ia różnorodność wyrobów w ł ó k ien niczy ch i odzieżowych, p o d a -tnych na często zmieniającą się modę, a także różne i zmienne g u sty i upodobania odbiorc ów uwydatniają potrzebę e l a styc znego d z i a -łania, umiejętności szybkiego przesta wieni a się na pro dukc ję c e -chującą się w danym (często baidzo krótkim) okresie naj więk szym popy t e m .
Ma zbyt niską ela styczność koordynacji planów wobec popytu
ności na wyr oby w ł ó k i e n n i c z e i o dz ie ż o w e wpływ wyw i e r a k il ka c z y n -ników. C h a r a k t e r y s t y c z n ą cechą pr o c edu r y uzg o d n i e ń jest wysoki szczebel p r o w a d z o n y c h rokowań. O db yw aj ą się one niemal wyłącznie po-mi ędzy ce n tralnypo-mi org anapo-mi pla n o w a n i a z a i n t e r e s o w a n y c h p a ń stw i choć u c z estn i czą w nich czę s to p r z e d s t a w i c i e l e n i ż s z y c h szc zebli, spe łn ia ją oni rolą bierną, p e ł ni ąc funkcje e k s p e r t ó w i doradców. Op a r c i e pr o w a d z o n y c h uz g odni e ń mię dz y szc z ebl am i cen tr a l n y m i o s y ste m d y r e k t y w n o n a k a z o w y po w oduj e j e g o ’dużą s c h e m a t y c z n o ś ć i s z t y -wność, dla ro z p a t r y w a n e g o działu s z c z e g ó l n i e dotkliwą. S y s t e m ti-ki może by: sku t eczny dla k o o r d y n o w a n i a wymiany n a d w yże k i bi‘ lan sowania niedoborów, w b ar d zie j z a g r e g o w a n y m ujęciu. U s t a l a n e w ten s po sób dostawy s u r ow có w w ł ó k i e n n i c z y c h p r z y c z y n i a j ą się n i e -w ą t p l i -w i e do s ta b i l i z o -w a n i a -w ar u n k ó -w pro dukcji. N i e w ą t p l i w i e j e dnak s y s t e m taki m e spr zyja roz wojowi wymiany p o n ad p ro st e w s k a z a -nia bilansowe, u t r u d n i a j ą c w y k o r z y s t a n i e p o t e n c j a l n y c h moż liw o ś ci.
Na sto su nk owo dużą s z t y wno ść m e c h a n i z m u k o o r d y n a c j i pl a n ó w w d z i e d z i n i e w ł ó k i e n m c z o - o d z i e ż o w e j wpł y wa także długi okr es prac u z g a d n i a j ą c y c h i d o k o n y w a n i e ust ale ń o b o w i ą z u j ą c y c h na o kresy p i ę -ci o letnie. Prace k o o r d y n a c y j n e w ym a gaj ą wielu żmud nyc h p o s i e d z e ń róż n ych komisji b r a n żow yc h, grup spe c jal is tów , ze s p o ł ó w ro b o czy ch ltd. W e fe kcie z reguły trwają kil ka lat. Ich r e z u l t a t e m jest z a -wa r cie p i ę c i o l e t n i c h umów h a n d l o w y c h mi ędzy krajami. Już j ed nak w trakcie d o k o nyw a nia k o o r dyn a cji u zg adn i a się terminy i r o z m i a -ry w z a j e m n y c h dostaw, o b o w i ą z u j ą c e na okresy p ię ci o l e t n i e . len długi i oci ężał y syste.a w z a j e m n y c h u s t a l e ń m e spr z yja s z y b k i m i o p e -r at yw ny m d z i a ł a n i o m dla d o s t o s o w a n i a się do popytu, który prz ecie ż w r o z pa tr yw ane j d z i e d z i n i e po d leg a c z ę s t y m zmianom. Z a p l a n o w a n e d o -stawy trudno jest zmienić nawet w p r z y p a d k u ko r ekt y z a m i e r z e ń po obu stronach. W ten spo sób albo o db i o r c a tnusi r e a l i z o w a ć to, co przez za c h odz ą ce zj a wisk a g o s p o d a r c z e u l e gło d e z a k t u a l i z a c j i , albo p r o d u c e n t z o b o wią za ny jest k o n t y n u o w a ć pro d ukc j ę, k t ó r a z różnych p o w o d ó w staje się dla nie go coraz m n i ej atr akcy jna, w i ą ż ą c j e d n o -cze ś n i e jego po t e ncj ał p r o d u k c y j n y 5 .
W ramach RWPG o b s e r w u j e się w d a l s z y m ciągu d o m i n a c j ę bilate- r 3lizmu. Dwu stronny, poza nie wi e l k i m i wyj ątkami, spo s ób d o k o n y w a -nia rozliczeń, b i l a n s o w a n i e obr o t ó w w ram ach p o s z c z e g ó l n y c h grup z pun k tu w id ze ni a różnych w s k a ź n i k ó w (wsadu d e w i z o w e g o , e ne r g o
-1 Por. J. K o w a l e w s k i , W i e l o s t r o n n e k o m p l e k s o w e p r o -gramy w sp ółpracy kr a j ó w RWPG, "Handel Z a g r a n i c z n y ” 1980, nr 1.
chłonności ltd.) wpływają o g r a n i c z a j ą c o na rozmiary wza jemn ej w y -miany. Ogranic zona jest ona w ten sposób do możliwości sła bszego partnera. Bilateral izm w dziale w ł ó k i e n n i c z o o d z i e ż o w y m s z c z e g ó l -nie dot kliw ie ogr anic za rozmiary obrotów krajów RWPG w obr ę b i e u- gru powa nia wobec w y s t ępo wania struktur pro duk c y j n y c h mało k o m p l e -m e n t a r n y c h (z w y j ą t k i e -m 7wiązku Radzieckiego).
Istotną barierę rozwoju wsp ółpracy krajów RWPG w d z i edzi nie w ł ó k i e n n i c z o - o d z i e ż o w e j stanowi n i e doro zwój t o w arow o-pie n lężnych narzędzi integracji. Stanowi to kon s e k w e n c j ę fun kcj o n u j ą c e g o mecha-nizmu wsp ółpr acy i układu preferencji. Fun k c j o n o w a n i e mec h a n i z m u opa rteg o na k o n t y n g e n t o w y c h u z g o d n i e n i a c h pomiędzy organami central nymi p o s z c z e g ó l n y c h partstw powoduje, Ze nar zędzia towarowo- - p i e m ę ż n e spełniają funkcje p o d p o r z ą d k o w a n e i u z u p e ł n i a j ą c e i nie są n a l e życ ie rozbudowane*. Sto sowa ne w o br otac h w RWPG ceny i k u r -sy nie mają c h a r akt eru aktywnego i pełnią jedynie funkcję r o z r a chunkową. Rubel transferowy nie spełnia p o d s t a w o w y c h funkcji p i e n i ą -dza m i ę dzyn arodo wego: m ie rnik a wartości, środka p ł a t n i c z e g o i ś r o d -ka gro ma d z e n i a s-karbu.
Wymi aria handlow a w dzi e d z i n i e wyr obów w ł ó k i e n n i c z y c h i o d z i e -żowych z racji swego dużego z r ó żnic owani a a s o r t y m e n t o w e g o l c z ę -stych zmian popytu jest s z c zegó lnie p r e d y s p o n o w a n a do opa rcia jej na p o w i ą z a n i a c h jednostek niż s z e g o szczebla na pod st a w i e p a r a m e -trów. Brak realnych par a m e t r ó w u tr udni a w d r o ż e n i e sys temu p o ś r e -dniego kierowania.
Wydaje się, że dla prz eł a m a n i a w y s t ę p u j ą c y c h barier nie zbędne jest wdr oż e n i e nowych form d zi ałal ności integracyjnej. P o s t u l a t y i zapowiedzi int ensyfikacji obrotów artykułami kon s u m p c y j n y m i celem wzb og a c e n i a a s o rtym entu towarów z importu na rynkach w e w n ę t r z n y c h oraz lepszego pok ryci a p o t r z e b k o n s u m p c y j n y c h zawarte były p r a k t y -cznie we wsz y s t k i c h d ł u g o le tnich umo wach z a w iera nych pom iędz y kra-jami RWPG. Rozwój wymiany han dlow ej artykułami k o n s u m p cyjny mi w la-tach o s i e m d z i e s i ą t y c h zakładał P r o gram Kierunkowy. Wbrew temu, w pie rw s z e j poł owie lat o s i e m d z i e s i ą t y c h zanotowany został spadek obr otów w z a j e m n y c h kra jów RWPG w roz pat r y w a n e j dzi edzinie. N i k ł a
* Por. Handel m i ę d zyn arodo wy, red. P. Bożyk, War szaw a 1977, s. 307.
efekty d o t y c h c z a s o w y c h d z i a ł a ń w ro z p a t r y w a n e j d z i e d z i n i e każą p a -trzeć s c e p t y c z n i e na rez ultaty p r o g r a m ó w fo r m u ł o w a n y c h na n a s t ę -puj} dekadę, jeZeli nio zos tan ą w p r o w a d z o n e nowe, a t r a k c y j n i e j s z e formy ws p ółpracy. Formy te pow inn y sp r z y j a ć op e rat y w n o ś c i 1 e l a -st y czności w działan iu. Zn a cze n ie p r o b l e m a t y k i r oz woju w ym iany ha n dl o w e j sprzyjać wi nno p o s z u k i w a n i o m n ow yc h form i e k s p e r y m e n tom. Wsp ół pr ac a w w i ę k s z y m sto pni u oparta, być puw i n n a na p o w i ą z a -ni ach typu bez p ośr ed -nie g o, pom iędzy jed nos t kam i g os po d a r c z y m i n i ż -szego szc zeb l a danych. Za g w a r a n t o w a n y w ten sposób wi n ien być warunek p r o w a d z e n i a dzi ałalności w s t o s unk ow o bl i s k i c h p o w i ą z a n i a c h z r y n -kami wewnętr znymi. Do s t a w c y zagra ni czn i mieliby w len s po só b m o ż noś ć szy bs z e g o doc i era ni a ze swymi wyrobami do b e z p o ś r e d n i c h odb iorców. Wym ia na winna być r e a l izo w ana n i e z a l e ż n i e od i s t n i ej ący ch central ha n dlu z a g r a n i c z n e g o , d o k o n u j ą c y c h o b r otó w w r am ach RWPG na p o d -st a wie us t a leń wie lol e t nic h . Z wi ęk s z e n i e liczby p o d m i o t ó w gospodar-czych, u p r a w n i o n y c h do d o k o n y w a n i a t ra nsak cji h a n d l u w y c h z z a g r a -nicą s ta no wi łob y istotny c z y n n i k rozwoju wymiany.
U p r a w n i e n i a do p r o w a d z e n i a d zi a ł a l n o ś c i han dl u z a g r a n i c z n e g o w r amach RWPG m o g ł yby zostać p r z e k a z a n e w y b r a n y m p r z e d s i ę b i o r s t w o m h an dl u wew nętr znego . Dla ro z w i j a n i a wym ia ny h a n d l o w e j w r o z p a t r y -w a n y m zak res i e moż na by także p o -w oł ać specjalne, m i ę d z y n a r o d o w e p r z e d s i ę b i o r s t w o h an dlo w e lub typu p r o d u k c y j n o - h a n d l o w e g o .
Oc z y w i ś c i e w d r o ż e n i e w p r a k tyk ę p o w y ż s z y c h p r o p o z y c j i w ym aga ro z wi ą z a n i a c a ł e g o sze re gu pro bl em ów , z za g a d n i e n i a m i r o z l ic z eń na czele. Ich o m ó w i e n i e p r z e k r a c z a ramy p r e z e n t o w a n e g o artykuł u. Z d a
-jąc sobie sprawę z w y s t ę p u j ą c y c h trudności m e wy d a j e się jednak, aby s ta nowiły one p r z e s z k o d ę n i e m o ż l i w ą do pok o nania. Ws k a z u j e na to fakt funkcjonowali i a w s p ó l n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w , p r o w a d z ą c y c h k a l -k u l acj ę -k o s zt ów i r e a l i z u j ą c y c h pod ział korz yśc i po m i m o b ra ku u- z g o d m o r i y c h w skali o g ó l n o p a ń s t w o w e j k u r s ó w walut i innych towaro- w o - p i e n i g i n y c h narzędzi integracji.
Na zakortczenie należy j es zcze stwie rd zić , że o ile dzi ał a n i a doraźne, k r ó t k o o k r e s o w e k o n c e n t r o w a ć się winny na p o s z u k i w a n i a c h nowych, a t r a k c y j n i e j s z y c h fotm w sp ó ł p r a c y w r am ac h i s t n i e j ące go u kł ad u ogranic zeń, o tyle w dł u ż s z e j p e r s p e k t y w i e n a l e ż a ł o b y dą żyć do pr z e b u d o w y gen e r a l n e j f u n k c j o n u j ą c e g o sys tem u w sp ó ł p r a c y u m o -ż l i w i a j ą c e j eli m i n a c j ę w y s t ę p u j ą c y c h barier.
Woj ciec h Urbaniak
PLAN BARRIERS IN THE CMEA M E C H A N I S M ANO TRAGE IN TEXTILE ANO C L O THIN G PRODUCTS
The Europea n CMEA cou ntri es pose before their trade exchange in the field of textiles and garments a task to supply net hard currency funds in trade with the Soviet Union' and h i g h l y i n d u -s t r i ali zed We-stern countrie-s. This factor pre determines, to a large degree, the socondary function p e r f o r m e d by trade as a source of e n r i c h i n g the supply of dom esti c markets. Increase of / trade e x -c ha nge among the LMtA -cou ntri es above the bal an-ce indi-cat ions is r e s t ric ted by e xi stin g barriers. A major barrier to trade increase is the system of coo pe r a t i o n based on coo rdin ation of economic Pi ans, which was dev elop ed still m the fifties. In order to increase more s u b stan tiall y trade in textiles arid garment s among the CMEA cou ntries it is nec essa ry to introduce new forms of c o -o p e r a t i -o n .
