"Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin" przejawem troski Kościoła o małżeństwo i rodzinę

Janusz Gręźlikowski

"Dyrektorium Duszpasterstwa

Rodzin" przejawem troski Kościoła o

małżeństwo i rodzinę

Ius Matrimoniale 11 (17), 119-138

2006

Ius M atrimoniale 11 (17) 2006

Ks. Janusz Gręźlikowski

Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin

przejawem troski Kościoła o małżeństwo i rodzinę

M ałżeń stw o ja k o p o w szec h n a rzeczyw istość ludzkiej egzystencji o ra z in sty tu cja d zięk i k tó re j k o n sty tu u je się ro d z in a ja k o p o d sta w o w a k o m ó rk a życia sp o łecz n eg o stanow i o d sam eg o p o c z ą tk u doniosły p rz e d m io t z a in te re so w a n ia i tro sk i K ościoła. Tę tro s k ę w sposób szczególny i w yjątkow y ro zw in ął i u b o g ac ił p rz e z o s ta tn ie p o n a d ćw ierć w ieku, zm arły n ie d a w n o p a p ie ż J a n P aw eł II. G o d n e pod ziw u i najw yższego u z n a n ia było je g o za a n g a żo w a n ie w d zieło n a d a n ia ży­ ciu m a łż e ń sk ie m u i ro d z in n e m u w łaściw ego k s z ta łtu i w ym iaru. P a ­ p ie ż n au czał, że p o p rz e z ro d z in ę p rz e b ie g a h isto ria człow ieka, h is to ­ ria zb aw ien ia ludzkości; p rz y p o m in a ł n ie z m ie n n ą n a u k ą K ościoła o m ałżeń stw ie i ro d z in ie , u k a z u ją c ą ich p o c h o d z e n ie , ro lę i zn aczen ie w życiu i p o w o ła n iu człow ieka o ra z niezbyw alne p ra w a i o b o w iązk i1.

D la te g o - ja k zau w ażał p a p ie ż - sp o śró d w ielu dróg, n a k tó ry c h K o ś c ió ł słu ż y z b a w ie n iu c z ło w ie k a ro d zin a j e s t drogą p ie rw sz ą i z w ielu w zg lęd ó w n a jw a ż n ie js z ą 2. W in te re s ie b o w iem K o ścio ła leży sp raw a w y p ełn ian ia p rz e z ro d z in ę - u k o n sty tu o w a n ą p o p rz e z zaw arcie m a łż e ń stw a - w ła ­ ściwych jej, w ie lo ra k ic h fu n k cji i za d a ń , a tak że , ja k to o k re ślił J a n P a ­ w eł II, p ie lę g n o w a n ia i ro zw ijan ia h u m a n iz a c ji o so b y i s p o łe c z e ń s tw a3. D la te g o tro sk a o m ałż eń stw o i ro d z in ę je s t ja k ż e w ażn a z p u n k tu w i­

1 J a n P a w e i II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio (22 XI 1981), AAS 74 (1982) n. 46 (cytuję dalej FC); Por. J. G r ę ź l ik ows k i, Małżeństwo i rodzina w ustawodaw­ stwie i nauczaniu Jana Pawła II, [w:] Fides quaerens intelectum. Wiara poszukująca zrozumie­ nia. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu w hołdzie Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II,

Toruń 2004, s. 309-311.

2 J an P a w e i II, List apostolski do rodzin, Gratissimam educationis, [w:] Posoborowe do­ kumenty Kościoła katolickiego o małżeństwie i rodzinie, Kraków 1994, t. II, n. 2, s. 33-34.

3 J an P a w e i II, Adhortacja apostolska, Christifideles laici (30 XII 1988), AAS 81 (1989) n. 40.

d z e n ia w sp ó ln o ty K o ścio ła, c zem u w yraz d aje ca łe u staw odaw stw o k o ścieln e, k tó re stanow i rę k o jm ię trw ało ści m a łż e ń stw a o ra z p raw n ależ n y ch ro d z in ie 4.

P rzeja w i re a liz a cję tej tro sk i K o ścio ła w P olsce o m ałże ń stw o i r o ­ d zin ę stanow i n ie d a w n o w y d an e p rz e z K o n fe re n c ję E p is k o p a tu P o l­ ski D y r e k to r iu m D u szp a ste rstw a R o d z in . D o k u m e n t te n zo stał o p ra c o ­ w any p rz e z R a d ę d o S p raw R o d zin y przy K o n fe re n c ji E p is k o p a tu Polski i p rzy jęty p o d c z a s 322 Z e b ra n ia P le n a rn e g o tej K o n feren c ji w W arszaw ie w d n iu 1 m aja 2003 r.5 J e s t k o n ty n u a c ją tro sk i K o ścio ła w P o lsce o m ałżeń stw o i ro d z in ę , p o d e jm o w a n ą o d k ilk u d ziesięciu lat. P ra g n ie o n w o b e c w id o czn e g o kryzysu m a łże ń stw a i ro d zin y p o w o d o ­ w an e g o z a ch w ian iem w a rto ści i zn a c z en ia in sty tu cji m ałżeń stw a ch rześcijań sk ieg o o ra z ró żn y m i b łę d a m i, n ie p o ro z u m ie n ia m i i n ie z ro ­ z u m ie n ie m je g o istoty, g o d n o ści, celów o ra z p rzym iotów , a ta k ż e z a ­ sta n a w ia n ie m się n a d przyczynam i te g o kryzysu i m ożliw ością d u sz p a ­ stersk iej p o m o cy m a łż eń stw u i ro d zin ie, z a o fia ro w ać m ałżeń stw u i r o ­ d zin ie system ow ą p o m o c i w sp a rc ie w d u sz p a ste rstw ie ro d z in . Z b ie ra , sy stem aty zu je i p o rz ą d k u je zasad y i p ra k ty k i sto so w a n e w d u s z p a s te r­ stw ie ro d z in o d k ilk u d ziesięciu la t o ra z p ro p o n u je now e ro zw iązan ia słu żące n a d a n iu życiu m a łż e ń sk ie m u i ro d z in n e m u w łaściw ego k s z ta ł­ tu i w ym iaru. O k re śla i u w zg lęd n ia z a d a n ia o só b duchow nych, sam ych ro d z in o ra z w iern y ch św ieckich zaan g ażo w an y c h w tw o rz e n ie w łaści­ w ych w a ru n k ó w d la m a łżeń stw i ro d zin . W sp ie ra w te n sp o só b d z ia ła ­ n ia poszczeg ó ln y ch diecezji, w k tó ry c h re a liz o w a n e są p o d staw o w e z a d a n ia d u sz p a ste rstw a ro d z in 6. M o ż n a p o w ied zieć, że D y re k to riu m

je s t p rz e ja w e m tro sk i K o śc io ła w P o lsce o m ałż eń stw o i ro d z in ę , aby

4 W. G ó r a l s k i, Kanoniczne prawo małżeńskie, Warszawa 2000, s. 7.

5 Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin, Warszawa 2003

(cyt. dalej DDR).

6Dyrektorium opiera się między innymi na następujących kościelnych dokumentach

prawno-duszpasterskich: I Instrukcji Episkopatu Polski dla duchowieństwa o przygotowaniu wiernych do sakramentu małżeństwa i duszpasterstwie rodzin z 12 II 1969 r., [w:] Prawodaw­ stwo Kościoła w Polsce 1961-1970, wyd. T. P i e r on e k, t. I, Warszawa 1971, s. 264-275; II In­ strukcji Episkopatu Polski dotyczącej przygotowania do małżeństwa i życia rodzinnego oraz wprowadzenia nowego obrzędu sakramentu małżeństwa z 12 III 1975 r., Kronika Diecezji Włocławskiej 58 (1975) nr 5-6, s. 98-105; Instrukcji Episkopatu Polski o przygotowaniu do za­ warcia małżeństwa w Kościele katolickim z5 IX 1986 r.; Instrukcji Episkopatu Polski w sprawie duszpasterstwa małżeństw o różnej przynależności kościelnej z 11 III 1987 r., Kraków 1990 oraz instrukcji Papieskiej Rady do Spraw Rodziny, Przygotowanie do sakramentu małżeństwa z 13 V 1996 r., [w:] Posoborowe dokumenty Kościoła Katolickiego o małżeństwie i rodzinie, wybór i wstęp K. L u b o w i c k i, t. II, Kraków 1999, s. 389-438; Zob. DDR n. 1.

były p raw d ziw ie c h rześcijań sk ie i m ogły realiz o w ać sw oje p o w o ła n ie i ja k ż e w a żn e za d a n ia . Tym sam ym D y r e k to r iu m p rz e z d u sz p asterstw o ro d z in ro z u m ie system kościeln y ch d ziałań , k tó r e zm ie rz a ją d o u rz e ­ czyw istnienia zbaw czego p la n u o d n o sz ą c e g o się d o m a łż e ń stw a i ro- dziny7. D o ta k ro z u m ia n e g o d u sz p a ste rstw a należy w sz e c h stro n n a tro sk a o z a p e w n ie n ie o d p o w ie d n ic h w a ru n k ó w p o trz e b n y c h d o re a li­ zacji te g o celu, ja k ró w n ież k o n k r e tn a p o m o c u d z ie la n a ro d z in ie w w y p e łn ia n iu jej p o w o łan ia.

R ealizacja tych z a d a ń i celów u za le ż n io n a je s t w dużej m ierze o d postaw y i zaan g ażo w an ia całej w sp ó ln o ty K ościoła, w iernych du ch o w ­ nych i św ieckich. P o m o c okazyw ana m ałż eń stw u i ro d z in ie je s t b a rd zo oczekiw ana i p o trz e b n a , gdyż dzisiejsza ro d z in a i m ałżeń stw o bardziej niż kiedykolw iek przeżyw a kryzys o ra z g łę b o k ie i szero k ie p rzem ian y sp o łeczn e i k u ltu ro w e 8. Z te g o te ż w zględu w iele m ałżeń stw i ro d zin je s t zagu b io n y ch w o b ec swych fu n d a m e n ta ln y c h zad a ń , n ie k tó re n a ­ w et zatraciły św iadom ość o sta te c z n e g o z n a czen ia i p raw d y życia m a ł­ żeń sk ieg o i ro d zin n eg o . K ościół św iadom y tego, że m ałżeń stw o i r o ­ d zina stan o w ią je d n ą z najcen n iejszy ch d ó b r ludzkości, n iesie p o m o c tym , którzy jej p ra g n ą , p o sz u k u ją p raw d y i n a p o ty k a ją ró ż n e g o ro d z a ju p rzeszk o d y w w y p ełn ian iu swego p o w o ła n ia 9. Je d n o c z e śn ie w skazuje, że tro sk a o m ałżeń stw o i ro d z in ę należy n ie tylko do k a p ła ń stw a słu ­ żebnego, ale dotyczy K o ścio ła ja k o całej w spólnoty. Szczególną rolę do sp e łn ie n ia m ają tu taj sam i m a łż o n k ow ie i ro d zin y chrześcijańskie. To ich p o słan n ictw o wypływa z łaski sak ra m e n ta ln ej i służyć m a p rz e d e w szystkim b u d o w a n iu K ró lestw a B o żeg o 10.

W a rto z a te m z a p re z e n to w a ć i p rzybliżyć te n w ażny d o k u m e n t K o n fe re n c ji E p is k o p a tu P o lsk i w p isu jący się w słu ż b ę m a łż e ń stw u i ro d z in ie , u z n a ją c y to d z ia ła n ie i z a d a n ie za je d n o z n a jis to tn ie j­ szych i n ajw aż n iejsz y ch o ra z p o d e jm u ją c y o d n o w ie n ie k a te c h e zy o m a łż e ń stw ie i ro d z in ie . Z a d a n ia te z o sta ły w D y r e k to r iu m u ję te t e ­ m aty cz n ie: s tr u k tu r a d u s z p a s te rs tw a ro d z in , p rz y g o to w a n ie d o m a ł­ że ń stw a , p o ra d n ic tw o ro d z in n e , fo rm a c ja ro d z in d o z a d a ń a p o s to l­ 7 DDR n. 1; Zob. T. S y c z e ws k i, Przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie według „Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin”, Roczniki Nauk Prawnych t. XV, nr 1 (2005) s. 365.

8 J. G r ę ź l i k o w s k i, Co po rozwodzie? Duszpasterze i wierni świeccy wobec małżeństw niesakramentalnych i kanonicznego procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa, Często­ chowa 2005, s. 105-118.

’ T. S y c z e ws k i, art. cyt., s. 365. 10 FC n. 71.

skich, ro d z in y w sy tu a c ja c h szczeg ó ln y ch o ra z o rg a n iz a c je sp o łe c z n e i w ła d z e p o lity c z n e w słu żb ie ro d z in . W ta k ie j te ż k o le jn o śc i z o s ta n ą o m ó w io n e .

1. Struktura duszpasterstwa rodzin

N a w ią z u ją c d o a d h o rta c ji a p o sto lsk iej J a n a P aw ła II F a m ilia ris c o n s o r tio 11, D y r e k to r iu m stw ierd z a, że d z ia ła ln o ść d u sz p a ste rstw a r o ­ d zin w in n a być dy n am iczn y m w y razem rzeczyw istości K o ścio ła w słu żb ie m a łż e ń stw u i ro d z in ie . Ź r ó d łe m i o d p o w ie d z ia ln y m in sp ira ­ to re m d u szp a ste rstw a r o d z in j e s t s a m K o śció ł, d z ia ła ją c y p o p r z e z sw oje str u k tu r y i p r a c o w n ik ó w . M u s i o n b y ć ro zp a try w a n y w s w o im p o d w ó j ­ n y m w y m ia rze : u n iw e rsa ln y m i p a r ty k u la r n y m 12. Ten o s ta tn i w yraża się i a k tu a liz u je w e w sp ó ln o c ie d ie cezjaln ej i p a ra fia ln e j. P ierw szą o so b ą o d p o w ie d z ia ln ą za d u sz p a ste rstw o ro d z in w d iecezji je s t b isk u p . M u ­ si o n m u p o ś w ię c ić sw e za in te re so w a n ie , tro skę i czas, z a p e w n ić m u lu ­ d z i i ś r o d k i12. S tą d o b o w ią z k ie m b isk u p a d ie c e z jaln e g o je s t p o w o ła n ie k u ria ln e g o w y d ziału d u sz p a ste rstw a ro d z in , k tó ry m k ie ru je d ie c e ­ zjalny d u sz p a ste rz ro d z in w e w sp ó łp ra c y z d iec ezjaln y m d o ra d c ą ży­ cia ro d z in n e g o 14.

D y r e k to r iu m w sk azu je i w y m ien ia n a s tę p n ie o b o w iązk i i z a d a n ia d ie c e z ja ln e g o d u s z p a s te rz a ro d z in . N a p ierw sz y m m ie jsc u w sk azu je, że p o w in ie n to być k a p ła n o d p o w ie d n io p rz y g o to w a n y d o te g o z a d a ­ nia , p o sto so w n y ch stu d ia c h , n a jle p ie j z te o lo g ii ro d zin y , z m o ż liw o ­ ścią p o św ię c e n ia sp ra w o m ro d z in y w y sta rc z a jąc o d u ż o c z a s u 15. N a ­ s tę p n ie w y szczeg ó ln ia lic z n e obow iązki: k ie ro w a n ie w y d z ia łe m i o r ­ g a n iz o w a n ie d u s z p a s te rs tw a ro d z in w d iecezji; p o w o ły w a n ie r e jo n o ­ w ych i d e k a n a ln y c h d u sz p a ste rz y ro d z in ; d b a n ie o w y sta rc z a jąc a licz b ę p a ra fia ln y c h p o r a d n i ro d z in n y c h , d o m u s a m o tn e j m a tk i, p o ­ ra d n i sp ecja listy c zn y ch i te le fo n u z a u fa n ia ; o rg a n iz o w a n ie sz k o leń d la p rzy szły ch p ra c o w n ik ó w d u sz p a ste rstw a , o k reso w y ch sp o tk a ń , d n i sk u p ie n ia i re k o le k c ji; w s p ó łp ra c a z k u ria ln y m w y d z ia łe m k a t e ­

11 FC n. 69 i 70. 12 DDR n. 2.

13 Tamże; Por. FC n. 73. 14 DDR n. 3.

chety czn y m ; czu w a n ie n a d p rz y g o to w a n ie m d o m a łż e ń stw a w d ie c e ­ zji; p rz y g o to w a n ie s p ra w o z d a n ia z ro c z n e j d z ia ła ln o śc i d la b isk u p a d ie c e z ja ln e g o 16.

Je ż e li ch o d zi o diece zjaln e g o d o ra d c ę życia ro d zin n eg o , to tak że p o w o łu je go b isk u p diecezjalny, n a w n io se k diece zjaln eg o d u sz p a ste ­ rz a ro d zin , a je g o z a d a n ie m je s t p rz e d e w szystkim w sp ó łp raca z d u sz­ p a ste rz e m diecezjalnym w o rg an izo w an iu te g o d u szp a sterstw a w d ie ­ cezji. N a d to czuw anie n a d p a rafia ln y m i p o ra d n ia m i rodzinnym i, d b a ­ n ie o p o d n o sz e n ie kw alifikacji doradców , ro zp o z n a w a n ie d z ia ła ń anty- ro d zin n y ch w diecezji17.

W D y re k to riu m b a rd z o m o c n o za a k c en to w a n o ro lę i z n a czen ie p a ­ ra fia ln e g o d u szp asterstw a ro d zin . M a o n o być sta łą fo rm ą d u sz p a ste r­ stwa, a n ie akcją je d n o ra z o w ą i o b ejm o w ać ta k ie d z iałan ia jak: s p o tk a ­ n ia m łodych m ałżeństw , k atec h ezy dla rodziców , w sp ó łp racę z ro d z ic a ­ m i dzieci p rz e z I K o m u n ia św iętą i m łodzieży p rz e d b ierzm o w an iem o ra z p rzy g o to w an ie m łodzieży i n a rzeczo n y ch d o m ałżeństw a. M a o n o za z a d a n ie p rz e d e w szystkim w sp o m ag a n ie ro d z in w o d k ry w an iu a p o ­ stolskiego p o w o łan ia. W celu w zm o cn ie n ia te g o d u szp astersk ieg o o d ­ działyw ania n a ro d zin y b isk u p d iecezjalny p o w o łu je d e k an a ln y ch i r e ­ jonow ych d u szp asterzy ro d z in 18.

C o ciekaw e i w ażne, d o k u m e n t wzywa o d p o w ied zialn y ch za fo rm a ­ cję sem in ary jn ą alu m n ó w d o teg o , aby o trzy m ali g ru n to w n e p rz y g o to ­ w an ie do d u szp asterstw a ro d zin , aby k a p ła n tra k to w a ł ro d zin y j a k o j­ ciec, b ra t i n a u c z y c ie l o ra z w s p o m a g a ł j e ś r o d k a m i ła sk i i o św ie c a ł św ia ­ tłe m p r a w d y19. D la te g o każdy k a p ła n - w m yśl dyspozycji D y re k to riu m - n ie tylko m a zn a ć n a u k ę K ościoła d o tycząca m ałżeń stw a i rodziny, ale ta k ż e zało ż e n ia i d ziała n ia instytucji, k tó re je w spierają, o ra z tych, k tó ­ re im zagrażają, czy w ręcz zw alczają20.

W ażną kw estią d u szp aste rstw a ro d z in je s t te ż tro sk a o fo rm ację o só b św ieckich, ja k ż e p o m o cn y ch i koniecznych w p rzy g o to w an iu do m ałżeństw a, w p o ra d n ic tw ie i w innych fo rm a c h p o m o cy m ałżo n k o m , ro d z in o m i d ziecio m (lekarzy, praw ników , psychologów , praco w n ik ó w społecznych, d o ra d có w itp .). D y re k to riu m za ch ęca o zorganizow anie

16 DDR n. 4. 17 DDR n. 5. 18 DDR n. 6 i 7. 19 FC n. 73. 20 DDR n. 8.

dla n ich o d p o w ie d n ie g o stu d iu m życia ro d z in n e g o i w sp ieran ia ich sys­ te m a ty c zn ą fo rm a c ją relig ijn ą21.

D ru g a część te g o ro z d z ia łu o m aw ia stru k tu ry i o rg an izację d u sz p a ­ sterstw a ro d zin , je g o obow iązki i szczegółow e z a d a n ia n a szczeblu o g ó ln o p o lsk im . M ożem y z a p o zn ać się z u p ra w n ie n ia m i i k o m p e te n ­ cjam i ra d y do spraw ro d zin y K o n fe ren cji E p is k o p a tu Polski, jej sk ła ­ d e m i s tru k tu rą , z a d a n ia m i k rajo w eg o o śro d k a d u szp asterstw a rodzin, ja k i je g o d y re k to ra o ra z obow iązkam i k rajo w eg o d o rad cy życia r o ­ dzinnego, a ta k ż e o rg an iz acją w sp ó łp racy tych o rg an ó w 22.

2. Przygotowanie do małżeństwa i do życia w rodzinie

P rzy g o to w an ie do m ałżeń stw a i życia w ro d z in ie je s t k o n ieczn e i w ażn e szczególnie w dzisiejszych czasach p o d w ażających w arto ść i z n aczen ie m ałżeń stw a. P rzygotow anie to p o w in n o się pojm o w ać i urzeczyw istniać ja k o p ro c e s stopniow y i ciągły. D y re k to riu m p ro p o n u ­ je ro z b u d o w a n ie p rzy g o to w an ia m łodzieży d o przeżyw ania n arzeczeń - stwa, d o zaw arcia m ałżeń stw a i do życia w ro d zin ie. W p rzygotow aniu tym - p o d o b n ie ja k w In s tr u k c ji E p is k o p a tu P o lsk i o p rzy g o to w a n iu d o za w a rcia m a łże ń stw a w K o ściele k a to lic k im z 1986 r. - w yróżnia się trzy

e tap y przygotow ania: dalsze, bliższe i b e z p o śre d n ie 23.

P rzygotow anie dalsze p o le g a n a zdobyw aniu o d p o w ied n iej w iedzy i n a o siąg n ięciu stosow nych c n ó t zw iązanych z życiem ro dzinnym . P r o ­ ces te n należy ro zp o c ząć ju ż w dzieciństw ie, a n a stę p n ie k o n ty n u o w ać n a w szystkich e ta p a c h szkolnych i k atechetycznych. W in n o o n o o d b y ­ w ać się w ro d zin ie, w szkole p o p rz e z k a te c h e z ę o ra z w g ru p a c h rów ie- śniczych24. D o k u m e n t p rzy p o m in a, że p rzy g o to w an ie to p o le g a n a o sią g n ięciu o d p o w ied n iej w iedzy i zdobyciu stosow nych c n ó t p o trz e b ­ nych w dalszym życiu. P rzed e w szystkim ch o d zi o d o p ro w a d z e n ie d zie­ ci d o o d k ry cia siebie ja k o isto t o b d a rz o n y c h b o g a tą psychiką, o b u d o ­ w an ie w łasn eg o c h a ra k te ru , sza c u n e k dla każdej zdrow ej w artości

21DDR n. 9. 2 2DDR n. 10-17.

23Instrukcji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolic­

kim z5I X 1986 r., n. 4-28; Por. T S y c z e ws k i, art. cyt., s. 367.

24 DDR n. 19; Por. Instrukcji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa

ludzkiej, u m ie ję tn o ść d ialo g u i w sp ó łp racy z innym i, o tw a rto ść n a inne m ałżeń stw a i rodziny, ro z p o z n a n ie i realizo w an ie sw ego pow o łan ia, w ychow anie do czystości, ja k ró w n ież o w y ro b ien ie praw idłow ej p o s ta ­ wy w o b e c w łasnej ro d zin y i instytucji m ałżeń stw a25. M a ją c n a w zglę­ dzie cel i zn aczen ie te g o p rzy g o to w an ia d u sz p a ste rz e w inni tu ta j d o ło ­ żyć sta ra ń , aby k a te c h e z a szkolna sp e łn ia ła o d p o w ie d n ie w ym ogi ta ­ kiego p rzy g o to w an ia o ra z by była w sp arc iem dla rodziców n ie tylko w p o g łę b ia n iu w iedzy w z a k resie życia ro d z in n e g o i m ałżeń sk ieg o , ale w y rab iała u m ło d y ch cnoty w iążące się ściśle z życiem ro d zin n y m 26. D y ­ re k to riu m zach ęca d u szp asterzy d o p o d ję c ia p rzy g o to w an ia n a tym e ta p ie w g ru p a c h rów ieśniczych p ro m u jąc y ch c h rześcijań sk ie w artości w ychow aw cze (h arcerstw o , g ru p y oazow e, Stow arzyszenie M łodzieży K atolickiej, k o ła ró żań co w e dla m łodzieży)27. P o d k re śla jed n o c z e śn ie ro lę rodziców w w ychow aniu d o m ałżeń stw a i życia w ro d zin ie. P rzygo­ to w an ie ro d z in n e je s t fu n d a m e n ta ln y m i najw ażniejszym e ta p e m w p ro c e sie w ychowawczym . P rzeżycie m iłości, godności, w arto ści w r o ­ dzinie d aje d zieck u o so b iste d o św iad czen ie tych w artości. D zięk i te m u b ę d z ie o n o m o g ło te sam e w a rto ści zaszczepić w swojej przyszłej r o ­ dzinie. Pozytyw ne i b u d u ją c e oddziały w an ie rodziców n a dzieci, m e to ­ dy w ychow aw cze, w zajem n e re la c je rodziców do siebie w b a rd z o d u ­ żym sto p n iu w pływ ają n a p ó źn ie jsze p o w o d z e n ie m ałżeń stw a dzieci. Z a g a d n ie n ia te w inny stać się p rz e d m io te m k a te c h e z dla rodziców przy ró ż n e g o ro d z a ju sp o tk a n ia c h form acyjnych, ta k ic h ja k c o m ie ­ sięczne sp o tk an ia, k atech ezy p rz e d c h rz te m czy b ierzm o w an ie m , ju b i­ leu sze m ałżeń sk ie, re k o le k c je lub m isje p a ra fia ln e 28.

N a e ta p ie p rzy g o to w an ia dalszego n a dziecko m ają w pływ n ie tylko rodzice, ale rów nież szkoła, g ru p y rów ieśnicze, śro d k i m asow ego p rz e ­ kazu, In te rn e t. Z te g o w zględu ro d z in a , choćby n ajlep iej w ypełniała sw oje z a d an ia, p o trz e b u je je d n a k p o m o cy ze stro n y szkoły, dobrej w sp ó łp racy z nauczycielam i, p e d a g o g a m i i w ychow aw cam i. C elem szkoły je s t n ie tylko uczyć dzieci i m łodzież, ale ta k ż e wychow yw ać do przyszłych zad a ń , d o ja k n a jlep szeg o w y p ełn ian ia sw ojego pow o łan ia.

25 DDD n. 19; Por. FC n. 66. 26 DDR n. 20-22.

27 DDR n. 23; Zob. M. B r a u n - G ai k ow s k a, Wychowanie do małżeństwa i rodziny,

[w:] J a n P a w e i II, „Familiaris consortio”. Tekst i komentarze, red. T S t y c z eń, Lublin 1987, s. 182.

O b o w iązk iem rodziców je s t tro sk a o w łaściw y d o b ó r nauczycieli i wy­ chow aw ców . J e st to szczególnie w ażn e w dzisiejszych czasach, kiedy przeżyw am y kryzys au to ry te tó w . N ie b e z zn aczen ia je s t ta k ż e to, ja k ie w arto śc i b ę d ą p rzek azy w an e dziecio m i m łodzieży. Z a d a n ie m d u sz p a ­ sterzy w tej m ie rze je s t p o m o c ro d zico m p rz e z o d p o w ie d n ią fo rm ację w p o sta c i o rg an iz o w a n ia d n i sk u p ien ia, sp o tk a ń z o d p o w ied n im i lu d ź ­ mi, k tó rzy n a te n te m a t m ają coś do p o w ied z en ia. W ażne są w tym w zględzie sp o tk a n ia z p sychologam i czy p ed ag o g am i. S tą d D y r e k to ­ r iu m p o d k re śla , że n a tym e ta p ie p rz y g o to w an ia należy zw rócić uw agę n a zgodny z n a u c z a n iem K o ścio ła p ro g ra m ed u k ac ji sek su aln ej. J e s t to w ażn e szczególnie dzisiaj, b o w iem trz e b a zdaw ać sobie spraw ę z tego, że śro d o w isk o m an ty ch rześcijań sk im i an ty ro d zin n y m zależy n a z a p o ­ z n a n iu często n a w e t dzieci, z an ty k o n cep cją, n a w ta jem n iczen iu ich w p o słu g iw an ie się n ią i n a przyzw yczajeniu ich do niej z p o m in ięciem negatyw nych skutków tej p rak ty k i29. Z a d a n ie m d u szp asterzy - ja k p o d ­ k re śla D y re k to riu m - je s t o d p o w ie d n ie i g łę b o k ie u św iad o m ien ie r o ­ dziców o k o n ieczn o ści n a le g a n ia n a dyrekcję szkoły, by n ie w p ro w a ­ d zała p ro g ra m ó w gorszących m ło d zież30.

W ażną ro lę w p rzy g o to w an iu dzieci i m łodzieży d o życia m a łż e ń ­ skiego i ro d z in n e g o odgryw a k atech izacja. O p ró c z p o z n aw an ia zasad życia ch rześcijań sk ieg o i w p ro w ad z an ia w k o n ta k t z B o g ie m o m aw ia o n a w iele te m a tó w dotyczących szacu n k u d la siebie, innych ludzi, m i­ łości do rodziców , K ościoła, je s t ta k ż e lek cją p a trio ty z m u . U k a z u je w a rto ść czystości w łasnej i o d p o w ied zialn o ści za d ru g ą o so b ę. P o ru sza ta k ż e w iele te m a tó w dotyczących m ałżeń stw a sa k ra m e n ta ln eg o i życia w ro d zin ie. W łaściw a z a te m k a te c h e z a w szkole, p ro w a d z o n a p rze z k o m p e te n tn e osoby i pilny w niej u d ział dzieci i m łodzieży, są z n aczą­ cym i e le m e n ta m i w w ychow aniu d o m ałżeń stw a i ro d zin y 31.

P rzy g o to w an ie bliższe o d n o si się d o m łodzieży p o n a d gim nazjalnej. J e s t o n o k o n ty n u a cją i p o g łę b ie n ie m w iedzy o m ałżeń stw ie i ro d zin ie zdobytej n a lek cjach religii. M a to być dla m łodzieży ro d zaj k a te c h u ­ m e n a tu p rz e d n a rzec ze ń stw e m i p rz e d zaw arciem m ałżeń stw a. Jego z a d a n ie m je s t p o g łę b ie n ie n a u k i o m a łżeń stw ie i ro d zin ie, uw rażliw ie­ n ie n a fałszyw e te o rie w tych d ziedzinach, p rz y sp o so b ien ie d o m ięd zy ­ o sobow ego życia w m ałżeń stw ie i w ro d z in ie o ra z p o g łę b ie n ie życia

29 Tamże, s. 369. 30 DDR n. 21.

w sp ó ln o to w o -litu rg iczn eg o . W in n a to być w łaściw a k a te c h e za , której głów nym c elem je s t to, aby p rz e z o d p o w ie d n ią k a te c h e z ę sa k ra m e n t te n był c eleb ro w an y i przeżyw any z n a leżn y m u sp o so b ie n ie m m o ra l­ nym i duchow ym . W tym o k re sie należy w ięc - w ed łu g D y re k to riu m -

p o g łę b ia ć n a u k ę o m a łżeń stw ie i ro d zin ie, uw rażliw iać n a fałszywe te o rie n a te n te m a t, przygotow yw ać d o m iędzyosobow ego życia w m ałżeń stw ie i ro d z in ie o ra z p o g łę b ia ć życie w spólnotow o-liturgicz- ne. Z a le ż n ie o d w iek u m łodzieży i o d sytuacji, w jak iej się o n a z n a jd u ­ je, należy ta k ż e p rzekazyw ać w iad o m o ści z fizjologii i psychologii, p o ­ g łęb iać te o lo g ię m ałżeństw a, uw rażliw iać n a m o ra ln e życie seksualne, a ta k ż e n a n a u c z a n ie K ościoła, zaw arte m .in. w encyklice P aw ła V I

H u m a n ie vita e, a d h o rta c ji J a n a P aw ła II F a m ilia ris c o n so rtio o ra z in ­ stru k cjach E p is k o p a tu Polski i innych d o k u m e n ta c h p o d ejm u jący ch tę p ro b le m a ty k ę 32.

P ro g ra m rocznej k atech ezy p rzed m ałżeń sk iej w in ien rów nież u w zględniać teo lo g ię m ałżeń stw a i rodziny o ra z p ro b le m a ty k ę zag ro ­ żeń i o b ro n y rodziny. Je g o p rz e z n a czen iem je st u czen ie n a tu raln y ch m e to d ro zp o zn aw an ia p ło d n o ści, a ta k że duchow ości życia m ałżeń sk ie­ go i ro d zin n eg o . C ele m tej k atech ezy je s t głębsze zin teg ro w an ie m ło ­ dzieży. D la te g o p rzygotow anie to - w ed łu g D y re k to riu m - p o w in n o łą ­ czyć elem enty: w spólnotow o-liturgiczny, konferencyjny i dialogow y33.

Ten e ta p p rzy g o to w an ia w ed łu g D y re k to riu m w in ie n o n być re a liz o ­ w any p rz e z ro c z n ą p a ra fia ln ą k a te c h e z ę p rz e d m a łż e ń sk ą o b ejm u jącą co n ajm niej 25 sp o tk a ń katechetycznych, an alo g iczn ie d o p rzy g o to w a­ n ia p rz e d I K o m u n ią św iętą czy p rz e d b ie rz m o w a n ie m 34. M ów iła o niej ju ż In stru k c ja E p is k o p a tu P o lsk i o p rzy g o to w a n iu d o za w a rcia m a łż e ń ­ stw a w K o ściele k a to lic k im z 1986 r., z tym tylko, że n ak azyw ała p ro w a ­ d zen ie takiej k atech izac ji co ro k u w p a ra fia c h p o n a d trzy tysiące w ie r­ nych, zaś w p a ra fia c h m niejszych - co dw a la ta 35. P re z en to w an y d o k u ­ m e n t n ie czyni te g o ro z ró ż n ie n ia 36, n a to m ia st dla b ard ziej ow ocnego

32 DDR n. 24; T S y c z e ws k i, art. cyt., s. 371. 33 DDR n. 24.

34 DDR n. 25; Por. M. Ł as zc zy k, Organizacja w parafii duszpasterskiego przygotowania

do sakramentu małżeństwa, Kronika Diecezji Włocławskiej 88 (2005) nr 1, s. 51-56.

35Instrukcji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolic­

kim z5I X 1986 r., n. 13.

36 Wydaje się jednak, że przepis Instrukcji jest nadal aktualny, gdyż w małych parafiach

zabraknie młodzieży dorastającej, które uczęszczałaby na taką katechezę, a trudno ją prowa­ dzić dla kilku osób.

p rz e b ie g u tej k atech izacji zobow iązuje d u szp asterzy d o p o w o łan ia w p a ra fii z e sp o łu p a sto ra ln e g o sk ład ająceg o się z d u sz p asterza, d o ra d ­ cy życia ro d z in n e g o z m iejscow ej p o ra d n i, p rze d staw iciela ruchów m ałż eń sk ich i Stow arzyszenia R o d z in K atolickich. Z e sp ó ł te n m a za za d a n ie d o k o n a ć ad a p ta c ji p ro g ra m u k atech izac ji p rzed m ałżeń sk iej d o m iejscow ych w a ru n k ó w i czuw ać n a d je g o w y k o n an iem 37. N ie z a le ż ­ n ie z a te m o d k atec h izac ji w szkole, d u sz p a ste rz e w sw oich p a ra fia c h m a ją z a te m o b o w iąze k w p ro w ad z en ia takiej k atechezy, a jej u k o ń c z e ­ n ie p o w in n o - w m yśl D y re k to riu m - być p o tw ie rd z o n e zaśw iadcze­ n iem , k tó re je s t w ym agane do zaw arcia m ałżeń stw a sak ra m e n ta ln eg o . D u sz p a ste rz je s t n a d to zobow iązany d o p ro w a d z e n ia specjalnej księgi, przechow yw anej w k a n celarii p a ra fia ln ej, ze spisem osób, k tó re u k o ń ­ czyły ta k a k atech izację.

S k ró c o n ą k a te c h e z ę p rz e d m a łż e ń sk ą (dotychczasow y „k u rs p rz e d ­ m a łż e ń sk i” w fo rm ie 10 s p o tk a ń katech ety czn y ch ), k tó ra była i je st najczęstszym p rzy g o to w an ie m w naszych p a ra fia c h d o zaw arcia m a ł­ żeństw a, należy p ro w ad zić w sytuacjach w yjątkow ych dla tych, którzy z pow ażnych racji n ie m ogli uczestniczyć w k atech izacji ro c z n e j38. B yło­ by w ielkim b łę d e m d u sz p a ste rsk im i n ie je s t do p o g o d z e n ia z p rz e p is a ­ m i D y re k to riu m , gdyby księża czynili n a d a l z tej skróconej katech izacji p rz e d m ałżeń sk iej reg u łę.

W d u szp asterstw ach a k ad em ick ich D y re k to riu m zaleca p ro w ad zen ie ro czn eg o stu d iu m p rz e d m ałż eń sk ie g o . S tu d iu m ta k ie m a zastęp o w ać ro c z n ą k a te c h e z ę p rz e d m a łż e ń sk ą w p arafii. O n o rów nież w in n o k o ń ­ czyć się w y d an iem zaśw iad czen ia39.

O rg a n iz a c ja k a te c h e z y p a ra fia ln e j p rz y g o to w u ją c e j m ło d z ie ż do s a k r a m e n ta ln e g o m a łż e ń stw a p o w in n a b yć o p a r ta n a now ym p r o ­ g ra m ie k a te c h e z y p rz e d m a łż e ń s k ie j w y d an y m p rz e z K o m isję W y­ c h o w a n ia K a to lic k ie g o i R a d ę d o S p ra w R o d z in y K o n fe re n c ji E p i­ s k o p a tu Polski40. M o g ą to być s p o tk a n ia w cyklu co ty g o d n io w y m p rz e z cały ro k , z p rz e rw ą n a w a k a c je i fe r ie lu b w cyklu d w u le tn ic h s p o tk a ń co m iesiąc.

37 DDR n. 25. 38 DDR n. 26. 39 DDR n. 25.

40 Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Rada do Spraw Ro­ dziny Konferencji Episkopatu Polski, Program katechezy parafialnej młodzieży szkół ponadgim- nazjalnych, Kraków 2004; Por. Cykl 25 katechez przedmałżeńskich, red. J. B ux ak ow s k i, Pelplin 2004.

Je ż e li ch o d zi o p rzy g o to w an ie b e z p o śre d n ie to o b e jm u je o n o sp o ­ tk a n ie z d u sz p a ste rz e m w k an c e la rii p a ra fia ln ej (przynajm niej n a trzy m iesiące p rz e d ślu b em ), odbycie trz e c h k a te c h e z p rz ed ślu b n y ch z z a ­ k re su teo lo g ii m ałżeń stw a, etyki życia m ałżeń sk ieg o i litu rg ii sa k ra ­ m e n tu m ałżeń stw a o ra z trz e c h sp o tk a ń w p o ra d n i życia ro d zin n eg o , p rzy stą p ie n ie do spow iedzi p rz e d ślu b n ej o ra z p rz e p ro w a d ze n ie ro z ­ m ow y spraw dzającej w ied zę relig ijn ą n arzeczo n y ch z d u sz p a ste rz e m 41. O b o w iązu ją tu taj z n a n e dotychczas p rzep isy p ra w a k a n o n iczn eg o 42, u w zg lęd n iające rów nież p rzep isy zw iązane z zaw a rciem m ałżeństw a k o n k o rd a to w e g o 43, ja k te ż należy zw rócić uw agę n a k a te c h e zę p r z e d ­ ślu b n ą o b e jm u ją c ą trzy te m a ty z z a k re su teologii, etyki i liturgii, k tó ra p o w in n a być p rz e p ro w a d z o n a p rz e z d u szp asterzy raczej indyw idualnie z k a ż d ą p a rą n arzeczeń sk ą. E le m e n ty treścio w e tej k atech ezy są tak że p rz e d m io te m tzw. rozm ow y d u szp astersk iej z n arzeczo n y m i i sp o rz ą ­ d zan eg o z niej p ro to k ó łu b a d a n ia k a n o n icz n eg o w k an celarii. K a te ­ c h eza ta je s t z a te m e le m e n te m b e z p o śre d n ie g o p rzy g o to w an ia n a rz e ­ czonych d o zaw arcia m ałżeń stw a i n ie p o w in n a być m arg in alizo w an a p rz e z d u szp asterzy 44.

D y re k to riu m zaleca - ta k ja k czyni to In stru k c ja o p rzy g o to w a n iu d o za w a rcia m a łże ń stw a z 1986 r.45 - p o w ró t d o id ei zaręczyn i wzywa duszpasterzy, aby p o d ję li wysiłki przy w ró cen ia im w łaściw ego z n acze­ n ia i ro li w p rzy g o to w an iu do zaw arcia m ałżeństw a, ja k te ż p o d k re ś le ­ n ia ro li rodziców i członków ro d zin y w p o w staw an iu now ej rodziny46.

W ażnym e le m e n te m p rzy g o to w an ia do zaw arcia m ałżeń stw a je st sp o tk a n ie n arzeczo n y ch w p a ra fia ln ej p o ra d n i ro d zin n ej. D u sz p a ste ­ rze m ają tu taj o b o w ią zek staw iania w y m agania n arze czo n y m odbycia co n ajm n iej trz e c h sp o tk a ń w p o ra d n i, ja k te ż z a d b a n ia o właściw e fu n k cjo n o w an ie tych p o ra d n i, aby p a ry n a rzeczeń sk ie m iały p rz e k o n a ­ nie, że zaw sze są do ich dyspozycji47. O d n o si się to d o p o m ieszczeń , wy­

41 DDR n. 27, 29-35.

42 Kan. 1063-1072 KPK; Zob. J. B o r u c k i, Czynności poprzedzające zawarcie małżeństwa

kościelnego, Homo Dei 73 (2003) nr 1, s. 63-76; J. G r ę ź l ik ow s k i, Przed nami małżeń­ stwo. Informator dla pragnących zawrzeć małżeństwo, Włocławek 2002, s. 108-123.

43Instrukcja Episkopatu Polski dla duszpasterzy dotycząca zawarcia małżeństwa konkorda­

towego (22 X

1998

44 DDR n. 30; Zob. T. S y c z e ws k i, art. cyt., s. 373.

45Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolic­

kim z5I X 1986 r., n. 29.

46 DDR n. 28. 47 DDR n. 31.

p o sa ż e n ia p o ra d n i w o d p o w ie d n ie m a te ria ły i p o m o c e do p rzek azy w a­ n ia w iedzy o o d p o w ied zialn y m rodzicielstw ie i n a tu ra ln y m p la n o w an iu rodziny, kw alifikacje d o rad c ó w życia ro d z in n e g o i ich w ynagrodzenie.

3. Poradnictwo rodzinne i pomoc rodzinie

D y r e k to r iu m wzywa d u szp asterzy , aby w o b e c n a ra sta ją c y c h za g ro że ń m a łż e ń s tw a i ro d zin y o ra z w o b e c c o r a z tru d n iejszyc h w y zw a ń sto ją cy ch p r z e d ro d zin a m i, a b y o rg a n izo w a li p o m o c r o d z in o m w o d p o w ie d n io sze ­ r o k im z a k re sie48. J e d n ą z ta k ic h fo rm p o m o cy n arze czo n y m , m a łż o n ­ k o m i ro d z in o m , m a być k o m p e te n tn e p o ra d n ic tw o ro d z in n e , łączące fach o w o ść d o ra d c ó w z ich o so b isty m św iad ectw em życia E w angelią. C h o d z i o p o m o c ty m o so b o m w re a liz o w a n iu B o żeg o zam y słu w obec ich rodziny. W tym celu D y r e k to r iu m zo b o w iązu je p ro b o sz czó w do pow o ły w an ia i p ro w a d z e n ia w p a ra fia c h p a ra fia ln y c h p o ra d n i ro d z in ­ nych, p o ra d n i specjalistycznych, te le fo n ó w z a u fan i, ja k te ż z ac h ę ca do w sp a rc ia sam o tn y c h m a tek , ro d z in b e z d z ie tn y ch (o rg a n iz o w a n ie k a ­ to lick ich o śro d k ó w ad o p cy jn o -o p iek u ń czy ch ), czy w reszcie p ro si o p o m o c m a te ria ln ą ro d z in o m , a zw łaszcza d ziecio m (z a k ła d a n ie św ietlic d la d zieci)49.

P a ra fia ln ą p o ra d n ię ro d z in n ą p o w o łu je k siądz p roboszcz, w p o ro z u ­ m ie n iu z k u rialn y m w ydziałem d u szp asterstw a ro d zin . P rezen to w an y d o k u m e n t zaleca, aby k ażd a p a ra fia m iała ta k ą p o ra d n ię . W p rz y p a d ­ k ach szczególnych, o czym za d ecy d u je b isk u p diecezjalny, p o ra d n ia m o że służyć kilku p a ra fio m 50. P o ra d n ia ta k a p o w in n a d ysponow ać w ła ­ snym lokalem , zapew n iający m m ożliw ość p rz e p ro w a d za n ia r o zm ów w a tm o sfe rz e sp o k o ju i intym ności. P ro b o szcz an g ażu je do p o ra d n i d oradców , z ab ezp iecza m a te ria ln e w a ru n k i p racy p o ra d n i o ra z d b a o d o k sz tałcan ie i fo rm a c ję d oradców , ja k i w a ru n k i ich pracy, w sp iera ra d ą , w y n ag rad za za p ra c ę w p o ra d n i51.

P o ra d n ie specjalistyczne, te lefo n y zau fan ia, dom y sam o tn ej m atki, ja k i k ato lick ie o śro d k i a d o p cy jn o -o p iek u ń c ze to d o m e n a tro sk i k u ­ ria ln e g o w ydziału d u sz p asterstw a ro d zin , ja k i sam ego d iecezjalnego

48 DDR n. 37. 49 Tamże. 50 DDR n. 38. 51 DDR n. 41.

d u sz p a ste rz a ro d zin . D u sz p a ste rz e m ają tu ta j o b o w iązek w sp ieran ia ich inicjatyw , p ra c i w ysiłków 52.

D y re k to riu m b a rd z o m o cn o a k c e n tu je i zw raca uw agę d u sz p a ste ­ rzo m n a m a te ria ln ą p o m o c ro d z in o m i dzieciom , w sp ie ra n ie ro d z in z a ­ stępczych i ro d zin n y ch dom ó w d ziecka o ra z wzywa d o z a k ła d a n ia p a ­ rafialn y ch św ietlic dla dzieci53. W obec tru d n e j sytuacji m a te ria ln e j w ie­ lu ro d zin , b e z ro b o c ia o ra z innych tru d n o śc i to z a d a n ie K ościoła i d u sz p asterzy staje się b a rd z o w ażn e i k o n ie c z n e 54.

4. Formacja rodzin do zadań apostolskich

Po b a rd z o w ażnym o k resie przy g o to w an ia d o zaw arcia m ałżeństw a i okazyw aniu p om ocy ro d z in o m zaczyna się - zd a n ie m D y re k to riu m -

zasadnicze d u szp asterstw o rodzin. S tą d ro zd ział czw arty D yre kto riu m

p o d e jm u je kw estie zw iązane z fo r m a c ją ro d zin d o z a d a ń a p o sto lsk ic h55. C hodzi tu taj o fo rm ację stałą rodzin. R o d zin a usiłująca żyć w iarą, trw ać przy C hrystusie i w K ościele, db ająca o swój rozw ój i o swoje b e z p ie ­ czeństw o w śró d w spółczesnych zagrożeń, p o w in n a znać wysiłki jakie czyni K ościół, diecezja i p a ra fia dla jej d o b ra. Pow inna n a stę p n ie o tw o ­ rzyć się n a te d ziałan ia i usiłow ać z nich skorzystać. D y re k to riu m o m a ­ w ia tę p ro b le m a ty k ę w dw óch aspektach: 1. ro d z in a ew angelizow ana, gdzie m ów i o zn aczen iu słow a B ożego w życiu rodziny, ro li sak ra m e n tu p o k u ty i p o je d n a n ia , o tw arciu n a zjed n o czen ie z C hrystusem , ro k u li­ turgicznym i je g o wpływ ie n a ro d zin ę, zn aczen iu wizyty duszpasterskiej (kolędy), rocznic ślubu, n a ro d z in i c h rztu dzieci, zgonu bliskich o ra z sp ęd zan iu czasu w olnego; 2. ro d z in a ew angelizująca, gdzie je st o n a p o d m io te m d u szp asterstw a i d lateg o w ażna je st p o staw a rodziny w o b ec sw oich dzieci, starszych i chorych o ra z innych rodzin, ja k te ż p o d k re śla znaczen ie ew angelizacyjnej ob ecn o ści rodziców w szkole.

R o la i z a d a n ia d u sz p asterz y w fo rm a c ji ro d z in d o z a d a ń a p o s to l­ skich są b a rd z o w a żn e i n ie do z a stą p ie n ia . D y r e k to r iu m p rz y ta c z ają c

52 DDR n. 43-46. 53 DDR n. 47-50.

54 Zob. W. M aj k ow s k i, Zagrożenia współczesnej rodziny polskiej, [w:] Rodzina polska u progu trzeciego tysiąclecia (red. W. Majkowski), Warszawa 2003, s. 11-30; A. O c h o c k i,

Zagrożenia trwałym ubóstwem rodzin i gospodarstw domowych w Polsce, [w:] tamże, s. 31-43; B. M i e r z wi ń s k i, Bezrobocie jako problem rodziny, [w:] tamże, s. 45-63.

i a n a liz u jąc p o sz czeg ó ln e z a d a n ia d u szp asterzy w tym w zględzie, w y­ m ie n ia w iele p rz e ró ż n y ch obow iązków , głó w n ie w o d n ie sie n iu do p u n k tu o m aw iająceg o ew an g elizo w an ie rodziny. N a jp ie rw z n a jd u je ­ m y w ezw an ie do d u szp asterzy , aby zatroszczyli się o Słow o B o że w ży­ ciu rodziny. M a ją z a c h ę ca ć n a rz eczo n y ch d o n ab y w an ia i czy tan ia P i­ sm a św iętego, a ta k ż e w inni zad b a ć, aby w c o n ied zieln y m p rz e p o w ia ­ d a n iu były o d n ie sie n ia d o p ro b le m a ty k i m ałż eń sk iej i ro d z in n ej. W każd ej p a ra fii d u sz p a ste rz e p o w in n i z a d b a ć o u m ieszc zen ie w p r o ­ g ra m ie d u sz p a ste rsk im k a te c h e z, g ło szo n y ch system atycznie m a łż o n ­ k o m i ro d zico m , np. co m iesiąc; ja k te ż u rz ą d z a ć s p o tk a n ia z ro d z ic a ­ m i z o k azji c h rz tu św iętego, I K o m u n ii św iętej dzieci o ra z b ie rz m o w a ­ n ia m ło d zieży 56.

W o d n ie sie n iu do sa k ra m e n tu p o k u ty i p o je d n a n ia w życiu m a łż o n ­ ków d u sz p a ste rz e m ają o b o w iąz ek zach ęca ć ich, by stale, z p o k o rą i w ytrw ałością u ciek ali się d o m iło sierd zia B oga; by u czulali m łodzież i n arz eczo n y ch n a to , że re g u la rn e k o rzy stan ie z sa k ra m e n tu p o k u ty je s t p odstaw ow ym w ym ogiem życia chrześcijańskiego. D y re k to riu m

zw raca te ż uw agę n a ro lę d u szp a sterzy ja k o spow iedników m a łż o n ­ ków. D o k u m e n t wzywa spow iedników , aby u d zielali ro z g rzeszen ia zg o d n ie z z a sad am i i w sk azan iam i K o ścio ła o ra z w łaściw ie k sz ta łto w a ­ li su m ien ia p e n ite n tó w . Ich z a d a n ie m je s t tak że, w ed łu g ro z tro p n e g o uzn an ia, zalecić p e n ite n to m - m a łż o n k o m w n ie k tó ry c h p rzy p ad k ach , w izytę w p o ra d n i ro d z in n e j57.

D y re k to riu m zach ęca ró w n ież duszpasterzy, aby w k sz tałto w an iu z a ­ d a ń a p o sto lsk ich m ałżeń stw a i rodziny, w ykorzystali n ied ziele i św ięta (B o że N a ro d z e n ie , n ie d zielę Św iętej R odziny, M a tk i B ożej G ro m n ic z ­ nej, św. Jó zefa, w sp o m n ien ia św. A n n y i św. Jo a c h im a, im ieniny), w izy­ tę d u sz p aste rsk ą (k o lęd ę). R o czn ice ślubu, n a ro d z in i c h rz tu dzieci, zg o n u bliskich o só b o ra z pielgrzym ki m ałżeń stw i ro d z in 58.

D u sz p a ste rstw o ro d z in - ja k zauw aża D y re k to riu m - z n a tu ry rzeczy sk iero w an e je s t k u ro d z in ie i m ałżeństw u, k tó re są je g o p rz e d m io te m . J e d n a k ro d z in a je s t ta k ż e p o d m io te m w tym d u szp a sterstw ie zg o d n ie z zasad ą, że je st o n a w sp ó ln o tą ew angelizow aną i ew angelizującą, o raz że m a być św ięta i uśw ięcająca59. D la te g o w d o k u m e n c ie znajdujem y

56 DDR n. 52. 57 DDR n. 53. 58 DDR n. 55-58 59 DDR n. 60.

zach ęty i w ytyczne zach ę cające i w zyw ające m ałżeń stw a i ro d zin y do p o d ję c ia z a d a ń ew angelizujących w o d n ie sie n iu d o sw oich dzieci, osób starszych i chorych, dzieci tru d n y c h i innych ro d zin , ja k te ż w sto su n k u do o b ecn o ści w szkole60. Są o n e b a rd z o w ażne, a ro d zin y w tych z a d a ­ n iac h w inni z a c h ęca ć i w sp ie rać d u szp asterze.

5. Duszpasterstwo rodzin w sytuacjach szczególnych

D y r e k to r iu m w sw oich re g u la c ja ch i p rz e s ła n iu u w zg lęd n ia rów nież ro d zin y w sy tu acjach tru d n y ch : b e zd zietn o ść, dzieci n ie p e łn o sp ra w n e , oso b y u za le ż n io n e, p o d e sz ły w iek, w dow ieństw o i w yp ad k i losow e o ra z ro d zin y w sy tu acjach n iepraw idłow ych: m a łż e ń stw a ro z b ite , ro z ­ w ie d z io n e i zw iązki n ie s a k ra m e n ta ln e 61. K w estie te p o d e jm u je ro z ­ dział p ią ty zaty tu ło w an y d u szp a ste rstw o ro d zin w sy tu a c ja c h szc zeg ó l­ n y c h . Z n a jd u je m y tu ta j w iele ciekaw ych z a le c eń i w sk azań d u sz p a ­ ste rsk ic h w ychodzących n a p rzeciw tru d n y m sy tu acjo m m a łż e ń skim i ro d zin n y m , k tó re należy rozw iązyw ać w d u c h u E w angelii, tro sk i i m iłości, ale ta k ż e w zgodzie z obow iązu jący m p ra w e m kościelnym , co należy szczególnie o d n ie ść d o ro d z in ro zb ity ch i o só b żyjących w zw iązkach n ie sa k ra m e n taln y c h . B a rd z o d o b rz e, że D y re k to riu m

p rz y p o m n ia ło w tym m iejscu d u sz p a ste rz o m , ja k i o so b o m żyjącym w zw iązkach n ie s a k ra m e n ta ln y c h o m ożliw ości - je ż e li istn ie je u z a ­ sa d n io n e p o d e jrz e n ie i p o w a ż n e p rz e sła n k i p ra w n e i fak ty c zn e - wy­ s tą p ie n ia d o sąd u b isk u p ie g o o o rz e c z e n ie n iew ażn o ści m ałżeń stw a i u re g u lo w a n ia swojej sytuacji p raw n ej.

W o d n ie sie n iu do m ałżeń stw b ezd zietn y ch d u sz p a ste rz e w myśl z a ­ le c e ń D y re k to riu m d u sz p a ste rz e m a ją p o m ó c im zobaczyć d o b ro d z ie j­ stw o ad o p cji d ziecka p o trz e b u ją c eg o rodziców i w skazać n a istn ien ie k a to lic k ic h o śro d k ó w o p ie k u ń czo -ad o p cy jn y ch o ra z otoczyć je szcze­ góln iejsza tro sk ą i w ykazać d laczego K ościół stoi n a stan o w isk u n ie d o ­ p u szczalności sztucznych z a p ło d n ie ń 62.

Taką sam ą tro sk ą m ają d u szp aste rze otoczyć rodziny z dziećm i n ie ­ p ełnospraw nym i. P ow inni częściej z tak im i ro d zin am i k o n tak to w ać się i podtrzym yw ać ich n a duchu; p o m ó c im o rganizow ać się w stow arzy­

60 DDR n. 61-65. 61 DDR n. 66-74. 62 DDR n. 67.

szenia i fu n d acje o ra z w skazać n a m ożliw ość uzyskania pom o cy m a te ­ rialnej, m edycznej czy psychologicznej63. O d n o si się to rów nież do r o ­ dzin z o so b am i uzależnionym i. W o d n iesien iu do tak ich przypadków w inni w skazać o śro d k i leczące z d a n e g o u z ależn ien ia64. R odziny z o so ­ b a m i w po deszłym w ieku m ają tak że p ra w o do tro sk i d u szpasterskiej ze stro n y sw oich duszpasterzy. D o k u m e n t zach ęca duszpasterzy do p rzy ­ p o m in a n ia m łodym , iż ludzie starsi m o g ą sk u teczn ie włączyć w m o d li­ tew ną, m a te ria ln ą i d o rad cz ą p o m o c w n u k o m i innym potrzebującym . M a to spow odow ać o d p o w ied n ie tra k to w a n ie ludzi starszych65.

W ra m a c h d u szp asterstw a ro d z in m ieści się ta k ż e d u szp asterstw o w dów , w dow ców i osó b sam otnych. W edług D y re k to riu m d u sz p a ste r­ ska tro sk a o pow yższe osoby m a się p rzejaw iać w u m o żliw ien iu im z a ­ an g ażo w an ia się w p e łn ie jsz e życie p a rafii, co p o m o ż e im b ó l s a m o tn o ­ ści p rz e m ie n ia ć w d o b ro św iadczone p o trzeb u jący m . Szczególną tr o ­ ską d u sz p a ste rz e w inni otoczyć te osoby, k tó re m a ją jeszcze n a u trz y ­ m a n iu i w ychow ują dzieci66, ja k ró w n ież osoby, k tó re d o tk n ię te zostały p o ż a re m , kalectw em , p rzew le k ła c h o ro b ą , śm iercią w ro d zin ie, czy in ­ nym i w ypadkam i. T roska ta w ym aga n ie tylko d o ra ź n e g o z a in te re s o ­ w an ia się nim i, ale czasem d łu g o trw a łeg o to w arzyszenia p o szczeg ó l­ nym o so b o m i całym ro d z in o m 67.

D u sz p a ste rstw o ro d z in w sytuacjach n iepraw idłow ych (ro d zin y ro z ­ b ite i związki n ie sa k ra m e n ta ln e ) to k o lejn a płaszczyzna p racy i z a d a ­ n ie ja k ie staw ia p rz e d d u sz p a ste rz a m i D y re k to riu m . P ra c a d u sz p a ste r­ ska w tym w zględzie n a jp ie rw p o w in n a z a p o b ieg ać p o w staw an iu w szel­ kiej p ato lo g ii, n ie d o jrzało śc i psychicznej, osobow ościow ej, duchow ej i religijnej osó b zaw ierających m ałżeń stw o . W ysiłek p o d ejm o w an y p rz e z d u szp asterzy w in ie n być u k ie ru n k o w an y n a n a u c zan ie, p rz e k o ­ nyw anie i u św ia d am ian ie m ło d y ch ludzi, aby zro zu m ieli pod staw o w e obow iązki m a łż e ń sk o -ro d z in n e o ra z to czym je s t i d o czego zo b o w ią­ zu je m ałże ń stw o 68.

C o d o osó b żyjących w zw iązkach n iesak ra m en taln y ch , to D y r e k to ­ r iu m p rzy p o m in a n a u k ę i u staw odaw stw o K ościoła, naw o łu jące by

63 DDR n. 68. 64 DDR n. 69. 65 DDR n. 70. 66 DDR n. 71. 67 DDR n. 72. 68 DDR n. 73.

o soby z ta k ic h zw iązków o b ejm o w a ć tro sk ą d u sz p a ste rsk ą 69. D o k u ­ m e n t K o n fe re n c ji E p is k o p a tu Polski zobow iązuje n a jp ierw d u sz p a ste ­ rzy, aby cierpliw ie i w nikliw ie zb adali, czy p o p rz e d n ie m ałżeń stw o ta ­ k ich o só b było w ażn ie za w a rte i czy n ie n ale żało b y spraw y przed staw ić w sąd zie b isk u p im 70.

Tym, k tó rzy n ie m o g ą w sp o só b p o p ra w n y u re g u lo w a ć sw ego zw iąz­ ku, d u sz p a ste rz e m ają p rzy p o m in ać , że m im o w szystko są dalej w K o ­ ściele, że m o g ą i p o w in n i słu c h a ć Słow a B ożego, uczęszczać n a M sze św iętą, w ytrw ale się m odlić, p ie lę g n o w a ć d u c h a i czyny p o k u tn e , b ra ć u d ział w życiu p a ra fii i w d z ie ła c h m iłości, a n a d e w szystko cierpliw ie w ychow yw ać dzieci w w ierze ch rześcijań sk iej. D y r e k to r iu m zach ęca d u szp asterzy , aby d la o só b żyjących w zw iązkach n ie sa k ra m e n ta l- nycch o rg an izo w ali sp ecjaln e re k o le k c je , c o m iesięczn e sp o tk a n ia , ze M sza św iętą, h o m ilią i dyskusją71. Z w ra c a ta k ż e uw agę, że w pew nych p rz y p a d k a c h , m o g ą być ta k ie oso b y d o p u sz c z o n e do s a k ra m e n tu p o ­ ku ty i E u c h ary stii. W ym aga to je d n a k sp e łn ie n ia n a stę p u ją c y c h w a ­ runków : 1. n ie m o ż n o ść ro zejśc ia się, n p . z p o w o d u w ychow ania d z ie ­ ci, czy p o trz e b y p o m o cy w c h o ro b ie i w p o d e sz ły m w ieku; 2. zd ecy d o ­ w a n a w o la n ie w spółżycia ze so b ą n a sp o só b m ałżeń sk i, p o tw ie rd z o n a przysięgą p rz e d k a p ła n e m ; 3. u re g u lo w a n ie e w e n tu a ln y ch krzyw d i n iespraw iedliw ości, p o p e łn io n y c h w p o p rz e d n im zw iązku; 4. u n ik ­ n ięcie zg o rszen ia. Z tej racji, zw łaszcza w m niejszych p a ra fia c h , D y ­ r e k to r iu m zale c a p rz y stę p o w a n ie d o K o m u n ii św iętej o só b żyjących w ta k ic h zw iązkach w innym śro d o w isk u 72. Poniew aż d u sz p a ste rstw o o só b żyjących w zw iązkach n ie sa k ra m e n ta ln y c h b u d z i czase m k o n tr o ­ w ersje, o m aw ian y d o k u m e n t K o n fe re n c ji E p is k o p a tu Polski zaleca w nikliw e k ie ro w a n ie się z a le c e n ia m i Stolicy A p o sto lsk iej i in fo rm o ­ w a n ie w iern y ch o dyscyplinie K o ścio ła w tym w zględzie. Je d n o c z e śn ie d u sz p a ste rz e w inni n a u c z a ć i p rzy p o m in ać, że so lid n e życie religijne, p o łą c z e n ie w iary z co d zie n n y m p o stę p o w a n ie m , o d n o sz e n ie się żywe

69 Zob. FC n. 84.

70 DDR n. 74; Zob. J. G r ę ź l ik ow s k i, Duszpasterz wobec podejrzenia o nieważność małżeństwa. Refleksje prawno-duszpasterskie, Homo Dei 75 (2004) nr 3, s. 11-25.

71 DDR n. 74; Zob. J. G r ę ź l ik ows k i, Troska duszpasterska Kościoła o małżeństwa nie- sakramentalne, Homo Dei 66 (1996) nr 1, s. 51-65; T en ż e, Problem dostępu do sakramen­ tów żyjących w małżeństwach niesakramentalnych, Studia Włocławskie t. 2, Włocławek 1999, s. 95-110; T en ż e, Wokół problemu związków niesakramentalnych, Homo Dei 70 (2000) nr 1, s. 38-57.

72 DDR n. 74; Por. J. G r ę ź l ik o w s k i, Wokół problemu związków niesakramental­ nych..., s. 54-55; Tenże, Co po rozwodzie?..., s. 118-149.

d o B o g a w m o d litw ie i w inn y ch p ra k ty k a c h religijnych je s t n ajlep szą fo rm ą tro sk i i trw ało ść ro d zin y 73.

6. Organizacje społeczne i władze polityczne w służbie rodzinie

S zósty ro z d z ia ł D y r e k to r iu m p o d e jm u je w a ż n ą k w estię o rg an iz acji sp o łec zn y ch i w ła d z p o lity czn y ch w słu żb ie ro d z in ie 74. P rz y p o m in a , że za czasów k o m u n iz m u zlik w id o w an o w P o lsce w szelk ie o rg a n iz a c je k a to lic k ie . W o b ec czego ro z w in ę ła się z c z asem fo rm a sp o ty k a n ia się w ru c h a c h m ający ch p rz e d e w szystkim p o g łę b ie n ie re lig ijn e, a n a ­ s tę p n ie o b ro n ę życia dzieci p o czę ty ch . R u ch y p o g łę b ie n ia relig ijn eg o zaow ocow ały p o w sta n ie m w ie lu g ru p o só b o szczególnej fo rm a c ji d u ­ chow ej. D ziś je sz c z e lep iej w idzim y p o trz e b ę e lit relig ijn y ch w życiu p a ra fii i k o n ie c z n o śc czu jn o ści w o b ro n ie życia (p rz e d u ro d z e n ie m , ja k i n a sta ro ść, czy w c h o ro b ie - e u ta n a z ja )75. D o k u m e n t zau w aża i p o d k re ś la w a ż n ą ro lę ró ż n y c h g ru p , stow arzyszeń, ru c h ó w re lig ij­ nych i o rg a n iz a c ji sp o łec zn y ch w słu żb ie m a łż e ń stw u i ro d z in ie ( r u ­ chy o b ro ń c ó w życia, k ru c ja ta m o d litw y w o b ro n ie p o c z ę ty c h dzieci, d u ch o w a a d o p c ja , sto w arzy sz en ia ro d z in k a to lic k ich , A k cja K a to lic ­ k a). W zyw a d o ich ro zw o ju i szero k iej o w ocnej i p o trz e b n e j d z ia ła l­ ności, ja k te ż z a c h ę c a w ład ze k o śc ie ln e i sam ych d u sz p a ste rz y d o ich w s p ie ra n ia 76.

R o d z in y k a to lic k ie w P o lsce sto ją w o b ec b a rd z o licznych za g ro ż e ń n ie tylko ze stro n y etyki lib e ra ln e j, p ro w ad zącej do zm ian defin icji r o ­ dziny, d o z a tw ie rd z e n ia zw iązków h o m o se k su a ln y c h i do z a n ik u sa ­ m ej id e i tradycyjnej rodziny, ale te ż o d stro n y w ład z politycznych, u le ­ g ających n a c isk o m m ięd zy n a ro d o w y c h o rg an izacji p rzeciw nych ro d z i­ nie, zw łaszcza w jej ch rz eścijań sk im u jęciu . Je ż e li ro d z in y m ają o d ­ n ie ść zw ycięstw o w tej b a ta lii o sw oją przyszłość, to m u szą być w s p a r­ te p rz e z K o śció ł o ra z o d p o w ie d n ie sp raw ied liw e ustaw odaw stw o, p rz y z n a ją ce ro d z in ie sto so w n e m iejsce w sp o łeczeń stw ie. D la te g o D y ­ r e k to r iu m p rz y p o m in a, że k a to lik p e łn ią c y f u n k c je p u b lic z n e p o s ła , ra d ­ n eg o czy in n e g o u rzę d n ik a j e s t w s u m ie n iu z o b o w ią z a n y d o p o p ie ra n ia

73 J. B ux ak ows k i, Wprowadzenie do teologii duszpasterstwa rodzin, Pelplin 1999, s. 21-24. 74 DDR n. 75-84.

75 DDR n. 76. 76 DDR n. 76-82.

p o lity k i p r o r o d z in n e j11. E p is k o p a t u w zg lęd n ia te ż w D y r e k to r iu m o b o ­ w iązki ro d zin y w zg lęd em sp o łec zeń stw a i wzywa d o ro zw ijan ia cn ó t obyw atelskich.

Z a d u sz p asterstw o ro d z in o d p o w ia d a ją p rz e d e w szystkim d u sz p a ­ sterze. D la te g o D y r e k to r iu m, ch o ć pośw ięca d u żo uw agi o so b o m św ieckim , zaan g ażo w an y m w tę d ziałaln o ść K ościoła, to je d n a k z w oli K o n fe ren cji E p isk o p a tu Polski, k ła d zie m ocny n acisk - ja k to ju ż w sp o m n ia n o - n a p o trz e b ę g ru n to w n e g o p rzy g o to w an ia alu m n ó w do d u szp asterstw a ro d zin , ja k i sam ym kap łan ó w . Ten ro d za j fo rm acji je st b a rd z o w ażny i p o trz e b n y 78.

* * *

N ależy się spodziew ać, że tre śc i za w a rte w D y re k to riu m D u szp a ste r­ stw a R o d z in tra fią do um ysłów , serc i rą k n ie tylko k ażd eg o p ro b o szcza w Polsce, ale ta k ż e k ażd e g o k a p ła n a i w iern eg o św ieckiego z a a n g a żo ­ w an eg o w d u szp aste rstw o ro d zin . W arto p rzy to c zo n e powyżej treści, dyspozycje i p rz e sła n ie g ru n to w n ie p o zn ać, p rz e stu d io w a ć i w cielić w życie d u sz p a ste rsk ie K ościoła, aby p rzy n o siło ow oce w służbie ro d z i­ n ie i m ałżeń stw u . M am y b o w iem ta k ie czasy, że ro d z in a alb o b ęd zie k o n se k w e n tn ie - fo rm a ln ie i p ra k ty cz n ie - ch rześcijańska, alb o n ie b ę ­ dzie jej w cale. O d wysiłków i p rac y d u szp astersk iej k a p ła n ó w i w ie r­ nych św ieckich zaangażo w an y ch w d u sz p asterstw o ro d z in b ę d z ie z a ­ te m zależeć przyszłość chrześcijańskiej rodziny.

Instruction priesthood of family sing of church’s care about marriage abd family Summary

The sign of Church’s care in Poland about marriage and family is recently publica­ tion of Instruction priesthood of family through The Conference Episcopate of Poland. Its desire, in the presence visible and growing crisis marriage and family, to offer syste­ matical help and support in priesthood of family. Collect, systematize and order

princi-77 DDR n. 83. 78 DDR n. 8.

ple and practice use in priesthood of family and propose new solution service confer­ ment of marriage and family life new shape and size. Worth these essence, instructions and promises thoroughness to know, to study and to include in priesthood life the Church in Poland, and carry fruits in service family and marriage. Belong to hope that essences contents in Instruction miss to hearts and hands every priest and lay engage­ ment in priesthood of family.