Sikorski, Jerzy
Ośrodek Badań Naukowych im.
Wojciecha Kętrzyńskiego w latach
1961-1981
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 113-140
K
R
O
N
I
K
A
N
A
U
K
O
W
A
Jerzy Sikorski
OŚRODEK BADAŃ NAUKOWYCH
IM. WOJCIECHA KĘTRZYŃSKIEGO
W LATACH 1961— 1981
ŚR O D O W ISK O H U M A N IST Y C Z N E O L SZ T Y N A ORAZ P O W S T A N IE O BN
P o w sta n ie w y m ie n io n e j w ty tu le p la c ó w k i w ią ż e się z r o zw o jem o l sz ty ń sk ie g o śro d o w isk a h u m a n isty czn eg o , k tó r e u sc h y łk u la t p ięćd ziesią ty c h sk u p ia ło się g łó w n ie w o k ó ł S ta c ji N a u k o w e j P o lsk ie g o T o w a r z y stw a H isto ry czn eg o (k on tyn u atork i In sty tu tu M azurskiego), w o k ó ł M uzeum i W o je w ó d zk ieg o A r c h iw u m P a ń stw o w e g o . I w ła śn ie p o te n c ja ł k a d r o w y i o r g a n iza c y jn y ty ch to in sty tu cji, ich dorobek i d ośw iad cze nia, w w ię k sz y m lu b m n ie jsz y m stop n iu le g ły u p o d sta w o r g a n iza cy jn y ch O środka B a d a ń N a u k o w y c h . Oto w ię c k rótka ich c h a r a k tery sty k a .
In s ty tu t M azurski p o w sta ł w ok resie o k u p acji i ro zw ija ł sw ą d ziałaln ość w ciągu p ie r w sz y c h la t p o w o jen n y c h . W ed łu g sta tu tu z 9 lip ca 1945 roku, jego c e lem b y ło m .in. „ p o d ejm o w a n ie i p op iera n ie prac b a d a w czy ch w za k resie sto su n k ó w k u ltu r a ln y c h , sp o łeczn ych , h isto ry czn o -p o lity c z n y c h , gospo darczych, p rzy ro d n iczy ch 1 g eo g r a fic z n y c h P o jezier za M azu rsk ieg o ”, a ta k ż e „ u tr z y m y w a n ie i p ro w a d z e n ie b ib lio tek i region aln ej i m u z e u m reg io n a ln e g o ” . W p ra k ty c e jed nak za in ter e so w a n ia i d ziałaln ość In sty tu tu z o s ta ły d ecyzją jeg o w ła d z w e w n ę tr z n y c h u k ie r u n k o w a n e zu p e łn ie in aczej ■— p rzy b ra ł on m ia n o w ic ie ch arak ter p la c ó w k i sp o łec z n o -o św ia to w e j. B y ło to za d an ie b e z sp rzeczn ie o d o n io sły m znaczeniu, jed na k że p rzy sło niło on o z w y ra źn ą sz k o dą dla sy ste m a ty c z n e g o ro zw o ju p la c ó w k i to w szy stk o , co m o g ło sta n o w ić dla n iej bardziej realn ą p e r sp e k ty w ę . Z an ied b an o w iąc p rzed e w s z y stk im sp ra w ę zo rgan izow an ia w a rszta tu n a u k o w eg o : w o g ó le np. n ie w szczęto sta rań, b y od w ła ś c iw y c h czy n n ik ó w u zy sk a ć u p o w a ż n ie n ie do zab ezp ieczan ia p o n ie m iec k ich k się g o z b io ró w — po to, ab y p rzejąć je na w ła sn o ść, lub ch o ć b y po to, ab y p o z o sta ły one n a te r e n ie W arm ii i M azur, czy li n a te r e n ie d ziałaln ości In sty tu tu . S z a n sy tej n ie u m ia n o n ie s t e t y d o cen ić i zap rzep a szczono te ż ją w sposób ew id e n tn y . N ie z r e k o m p e n so w a ły te g o heroiczne, sa m o tn e w y s iłk i E m ilii S u k e r to w e j-B ie d r a w in y — In s ty tu t został ca łk o w ic ie z d y sta n so w a n y w ty m w z g lę d z ie p rzez b ib lio te k i z T orunia i W arsza w y , le g ity m u ją c e się o d p o w ie d n im i u p o w a ż n ie n ia m i do zbiórk i i w y w o z u k się g o zb io r ó w z teg o teren u . Tak im zaś d z ia ła n iem n ie ty lk o n a dziś, a le i na jutro, b y ło za p o czą tk o w a n ie w ła sn e g o w y d a w n ic tw a cią g łeg o pn. K o m u n ik a t y D zia łu In form acji N a u k o w e j, k tó r e do 1948 rok u u k a z a ły się w lic zb ie 18 n u m er ó w . W y d an o ponadto d w ie p o z y c je k sią ż k o w e . M a się rozum ieć, iż w y s iłk i te w su m ie n ie b y ły znaczące, to też w obliczu c e n tr a ln y c h d e c y z ji o u p a ń stw o w ie n iu sp o łe c z n y c h in sty tu tó w , ja k ie z a p a d ły w 1948 roku, se
kretarz g e n era ln y In sty tu tu M azurskiego — E m ilia S u k e r to w a -B ie d r a w in a — b ez w ię k sz e g o tru du p rzek on ała sw o je w ła d z e in sty tu to w e , iż je d y n y m być m o że ratu nk iem przed lik w id a cją p la c ó w k i jest ucieczka pod szyld In sty tu tu Z achodniego, k tóry zgodzi! się p otr a k to w a ć In sty tu t M azurski jako sw o ją S tację N au k ow ą. Inkorporacja ta, oznaczająca n ie w ą tp liw ie regres — w id o czn y zw łaszcza na p olu w y d a w n ic z y m — była w ok reślonej sytu acji d ob rod ziejstw em , da w a ła b o w ie m na d zieję na p rzetrw a n ie. M ało tego — okazała się w ręcz z b a w ien n a w o b e c ataków , k tóre p o ja w iły się od stron y n ajm n iej oczek iw an ej. Oto znane ogó ln ie „ b łęd y ” p o lity k i w ła d z cen traln ych w o b ec .ludności rodzim ej ziem od zy sk a n y ch z a m a n ifesto w a n e z o sta ły na gru n cie o lsz ty ń sk im u w ię z ie n ie m w sp ó łz a ło ż y c ie li In sty tu tu (G ustaw L e y d in g , Jan Lippert, W alter P óźny) oraz w y w o ła ły , m a się rozum ieć, n iep rz y c h y ln ą a tm o sfer ę w o k ó ł S tac ji In sty tu tu Z achod n iego i jej p ersonelu. E m ilii S u - k er to w e j-B ie d r a w in ie , która za w sze dużo p u b lik o w a ła w prasie, u tr u d n ia no tę działalność; n ic to jed nak w o b e c k o n fisk a ty i przekazania n a p r z e m ia ł ca łego n a k ła d u kalendarza na rok 1949, przeznaczonego g łó w n ie dla lu d no ści m iejsc o w e g o pochodzenia. W ó w cze sn y ch w a ru n k a ch fa k ty te n ie m o g ły d łu go bu lw erso w a ć, p o n iew a ż n ie n a le ż a ły do k a te g o rii najgorszych. N a jgorsze zaś — ró w n ie ż i w w y p a d k u S ta c ji — n ie k aza ło na sie b ie czekać. Oto b o w ie m w sposób p r z e jrzy sty u w id o c z n iły się ten d e n c je do jej lik w id a c ji — o ty le groźne, iż r e a lizo w a n e n ie w prost. N a rzę d z ie m tej p o lity k i sta ły się w ła d ze m ie jsk ie O lsztyna. W p ierw p ozb aw ion o w ię c Stację w ła sn eg o lo k a lu i rzucono ją k ątem na su b lo k a to rstw o — n ie bacząc na b e z cen n y k sięgozbiór (zaw ierał on już w t e d y bardzo w ie le u n ik a ln y c h p o zycji) i jego fu n k cje w m ie jsc o w y m środow isk u . Ba! — k ie d y ż w ła śn ie o ten księgozbiór chodziło: b e zp rece n d en so w a u ch w a ła M iejskiej R ady N a rod ow ej z paźd ziern ik a 1950 roku p ozb aw iała S ta c ję k sięgoz bioru i prze k a z y w a ła go W ojew ó d zk iej B ib lio tece P u b lic m e j. G d y b y u c h w a łę tę zd o łan o w y e g z e k w o w a ć , księgozbiór ó w b y łb y p raw d o p o d o b nie sk a za n y na zagładę, a już z całą p ew n o śc ią stra co n y dla w o je w ó d z tw a . P o d sta w ą teg o do m n iem a n ia b y ł fakt, iż W ojew ód zk a B ib lio tek a P ub liczn a w z b ra n ia ła się p rzed grom ad zen iem ja k ie jk o lw ie k lite r a tu r y sprzed 1945 r., a ty m bardziej poch od zen ia n ie m ie c k ie g o — i ca ły sw ój o k reślo n y zasób oddała Z biornicy K sięg o z bio ró w Z ab ezpieczon ych w B y to m iu . N ic d ziw n eg o przeto, iż w s p o m n iana u ch w a ła spotkała się z ostrym p ro testem k ie r o w n iczk i S ta c ji oraz. z in te r w e n c ją In sty tu tu Z achodniego, k tó r y b y ł fo rm a ln y m w ła śc ic ie le m k sięgozbioru. Jeszcze w 1951 roku pro w a d zo n o w a lk ę z grożącym i S ta c ji ten d e n c ja m i lik w id a c y jn y m i. W 1953 roku p o ja w iło się k o le jn e n ie b e z p ie c zeń stw o w zw iązk u z p o w ro tem In sty tu tu Z achodniego na sta tu s sto w a r z y szen ia i p od p orząd k ow an iem go P o lsk iej A k a d em ii N auk: ty m razem k się gozbiór S ta c ji m ia ł być sc a lo n y z b ib lio tek ą g d ań sk ą P A N . O d e rw a w szy się przeto -— w w y n ik u od p o w ied n ic h n egocjacji — od d o ty c h c za so w eg o gestora, In sty tu t M azurski n ie zam ierza ł w sz e la k o w racać do p ie r w o tn eg o sta tu su — a to d la te g o z a p ew n e, iż n ie u fa ł w ła d zo m olsz ty ń sk im . B y ł to zaś n ie w ą tp liw ie m om ent, w k tó r y m m ą d r y m e c e n a t lo k a ln y m ó g łb y się d obrze p r z y słu ż y ć sp ra w ie u tw o r z e n ia r e g io n a ln eg o in sty tu tu n a u k o w o -b a d aw czego. Z d rugiej stro n y jednak m ożna p o d ejr zew ać, iż k iero w n ic z k a In s ty tu tu lep iej czuła się w sw ej tra d y cy jn ej roli sp o łec zn ik a i o św iatow ca, an iżeli n a u k o w ej se n su stricto — i to b y ł ó w m om ent, k tó r y p ch n ą ł ją k u n o w e m u m a ria żo w i — z P o lsk im T o w a r z y stw e m H isto ry czn y m . W te n
K r o n i k a n a u k o w a
115
sposób, z d n iem 1 lipca 1953 r. S tacja N a u k o w a In sty tu tu Z achod n iego stała się S ta c ją N a u k o w ą PT H , zjed n ują c sobie n ie z w y k łą ży czliw o ść i poparcie
p rezesa Zarządu G łó w n eg o prof. S ta n isła w a H erbsta, a po jego śm ie r c i ■—
także i n astęp có w . D ota cje P T H u m o ż liw iły p o w ięk sz e n ie liczb y p erso n e lu n a u k o w o -b ib lio te c z n e g o do trzech osób. W 1957 roku, w in n y m już k li m a cie sp o łe c zn o -p o lity c zn y m , z pom ocą tej p la c ó w c e p ie r w s z y raz bodaj p rzy szły w ła d z e m iejsco w e; m ec e n a t fin a n so w y P r e z y d iu m W R N u m o ż liw ił e d y cję k w a r ta ln ik a n a u k o w e g o „ K o m u n ik a ty M azu rsk o -W a rm iń sk ie”. K w a r talnik te n sta ł s ię n ie z w y k le isto tn y m za c z y n e m sty m u lu ją c y m rozw ój o l sz ty ń sk ie g o śr o do w isk a h u m a n isty c z n e g o — nie sam i b o w ie m ty lk o h isto r y c y sk u p ia li się w o k ó ł c z a s o p is m a 1.
Z kręgu z a ło ży cieli i c z ło n k ó w In sty tu tu M azurskiego w y w o d z ił się też H iero n im S k u rp sk i — organizator, a n a stę p n ie d łu g o le tn i k ie r o w n ik i d y rek tor M u zeu m M azurskiego (1945— 1964). Z d n iem 1 sty c z n ia 1950 rok u M uzeum zostało u p a ń stw o w io n e i bezp ośred nio p od p orzą d k o w a n e M in ister stw u K u ltu r y i S z tu k i jako m u z eu m ok ręgow e, z p o d le g ły m i sob ie p la c ó w k a m i te r e n o w y m i. P r z e z w y c ię ż y w sz y tru dn ości k a d ro w e, w 1956 roku M u ze u m zdołało u ru ch om ić sta łą ek sp ozyc ję zb iorów zgrom a d zo n y ch w ram ach w s z y stk ic h sw y c h d z ia łó w — tj. sztu k i, etn ografii, a rch eologii, p r zy ro d y i historii. U sc h y łk u la t p ię ć d ziesią ty ch m ożna te ż m ó w ić o dobrze zo rga n izo w a n y m , sp e c ja listy c z n y m księgozbiorze, liczą cy m ok. 10 tys. to m ó w . P r z y okazji trzeb a jed nak w sp o m n ieć, iż n a jc e n n ie jsz e zb iory zw ią z a n e z ok resem p le b isc y to w y m (roczniki p rasy lok aln ej i dru k i ulotne), z p o le cen ia P e łn o m ocn ika R ządu p rzek azan o In s ty tu to w i M a zu rsk iem u w 1945 roku. M uzeum w r o zm a ity sposób zaspok ajało p otr zeb y in te le k tu a ln e śr o d o w isk a — bądź to na drodze d z ia ła ln o ści w y sta w ie n n ic z e j, bądź też orga n izu ją c lic z n e p r e lek cje, w y g ła sz a n e p rzez sp e c ja listó w z ró żn y c h ośr o dk ó w n a u k o w y c h w k r a ju; w p e w n y m za k resie te ż p r o w a d ziło w ła sn e badania n a u k o w e , z w ią za n e ch oćb y z te m a ty k ą w y s ta w , z in w e n ta r y z a c ją i n a u k o w y m o p ra co w a n iem zbiorów . N atu ralną p ochodną ty c h p o czy n a ń b y ła też d z ia ła ln o ść w y d a w n i cza, która u sc h y łk u la t p ię ć d ziesią ty ch p rzy n io sła w su m ie ok. 50 k a ta lo gó w , p r z e w o d n ik ó w i fo ld e ró w . N a jd o n io śle jsz y m m o m e n te m w tej d z ie dzin ie b y ło w y d a n ie w 1958 r. p ie r w sz e g o tom u „R ocznika O lsz ty ń sk ie g o ”. In icjatorem w y d a w n ic tw a b y ł sta le w sp ó łp ra cu ją cy z M u zeu m J e r z y A n to n ie w ic z z P a ń s tw o w e g o M uzeum A r c h e o lo g iczn eg o w W arsza w ie, zaś środ ki fin a n so w e p o c h o d ziły w części z b u d żetu w ła sn e g o (lecz u sta la n e g o przez w ła d z e w o jew ó d zk ie), w części zaś b ezpośrednio z dotacji w ła d z w o je w ó d z k ich — i ch y b a od p o w ied n io do te g o u k o n sty tu o w a ł się t e ż k o m ite t red a k cyjn y: red a k to rem z o sta ł k ie r o w n ik W y d zia łu K u ltu r y W ła d y sła w O gro- dziński, jego zastępcą J erzy A n to n ie w ic z , zaś se k r eta r zem — dyrektor M u zeu m H ieron im Skurpski. „R ocznik” — a w ła śc iw ie k a żd y jego k o le jn y tom — b y ł dum ą n ie ty lk o w y d a w c y , a le i całego śro d o w isk a , k tó r e zy sk a ło n o
1 P o r . E . S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , Z h i s t o r i i b a d a ń r e g i o n a l n y c h n a M a z u r a c h i W a r m i i , K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e ( d a l e j K M W ) , 1957, n r 1, s s . 25—32; t e j ż e , D a w n o a n i e d a w n o . W s p o m n i e n i a , O l s z t y n 1965; T . G r y g i e r , 15 l e c i e I n s t y t u t u M a z u r s k i e g o w O l s z t y n i e , K M W , 1960, n r 3, s s . 436— «53; J . J a s i ń s k i . Ю l a t p r a c y S t a c j i N a u k o w e j P o l s k i e g o T o w a r z y s t w a H i s t o r y c z n e g o w O l s z t y n i e , t a m ż e , 1963, n r 3, s s . 468—476; t e n ż e , O l s z t y ń s k i e i r o d o u r t s k o h i s t o r y c z n e u> l a t a c h 1945— 1077. Z a p i s k i H i s t o r y c z n e , 1978, z. 3. s s . 89—;112. W . W r z e s i ń s k i , D é v e l o p p e m e n t d e s r e c h e r c h e s h i s t o r i q u e s d a n s l a r é g i o n d ’O l s z t y n ( Ш 5 — 1962), A c t a P o ł o n i n ę H i s t o r i c a , t . 10. 1964, s s . 131—141.
w y c h w spó łp ra co w n ik ó w , n o w e k o n ta k ty i sz e r sz e niż dotąd m o żliw o ści p u b lik a c y jn e 2.
P la c ó w k ą nieco m łodszą od ta m ty c h było W ojew ód zk ie A r c h iw u m P a ń stw o w e , er y g o w a n e 15 listopada 1948 roku. Jed n a k że ak t te n n ie b y ł r ó w n ozn aczn y z d ecyzją o p r z e c h o w y w a n iu w ty m a r c h iw u m n a jsta rszy ch z a so b ó w a k to w y c h P ru s W schodnich — a to dlatego, p o n ie w a ż brak ow ało w O lsztyn ie „ p ełn ego p o d sta w o w e g o w a rszta tu n a u k o w ej p ra cy reg io n a l nej, tj. b ib lio tek i n a u k o w e j” — z czego w y n ik a , iż n a w e t łą czn e zasoby bib lioteczn e In sty tu tu M azurskiego i M uzeum w op in ii d e c y d e n tó w n ie sp e łn ia ły jeszcze od p o w ied n ic h w y m o g ó w w ty m w zg lęd zie. W spom nianą k w e s tię rozstrzygnięto p o z y ty w n ie dopiero w 1953 r. W ten sposób arch i w u m o lsz ty ń sk ie stało się — jak stw ie r d z a ł to w ó w c z a s jego drugi d y r e k tor, dr Tadeusz G rygier — „cen traln ą ko m ó r ką grom adzącą m a te r ia ły do k u m e n ta c y jn e regionu, p o d sta w o w y m i n a jp e łn ie jsz y m w a r szta tem pracy n a u k o w ej nad p rzeszłością M azur i W arm ii w w o je w ó d z tw ie o lsz ty ń sk im ”. T u w ię c np. tr a fiły r e ce sy se jm ik o w e sta n ó w p ru sk ich z X V I— X V II w iek u , k tó r e w w ięk sz o ści odnalazła i u ratow ała k ie ro w n iczk a In sty tu tu M azur skiego; tu zn a la zły się m .in. w a r to śc io w e akta d o tyczące d ziejó w lud ności p olsk iej i ru ch u p o lsk ieg o na W arm ii i M azurach. N ic d z iw n eg o przeto, iż A rch iw u m , zatru d niające 9 p ra co w n ik ó w n a u k o w y ch , stało się rów n ocze śn ie ośrodkiem , w o k ó ł k tór ego sk u p ia li się w s z y sc y m ie jsc o w i historycy; tam te ż b y ła siedziba O ddziału O lsztyń sk iego PT H , zaś d y rek to r A r c h iw u m b y ł ró w n o cze śn ie jego prezesem . Z teg o śro d o w isk a w y s z ło w ie le p o d sta w o w y ch o p racow ań (ponad 150 zagadnień) d o ty c zą cy ch sp r a w y polsk iej na W arm ii i M azurach, p o lity k i germ an izacyjne j w ła d z w sch odn iop ru skich , p o lity k i szkolnej i ruchu robotniczego a.
T ak w ię c ok oło 1960 rok u m ożna już m ó w ić o w id o c z n y m rozw oju o lsz ty ń sk ieg o środow isk a h u m a n isty czn eg o oraz o jego b ezsprzeczn ych o sią g nięciach. W śro d o w isk u ty m w sposób coraz bardziej w id o c z n y zaznaczał sw ą obecność zesp ół p ro feso rsk i W a rm iń sk iego S em in a r iu m D u ch o w n eg o H osian u m . W yra źn e o ż y w ie n ie m iało tam n astąp ić z p o czątk iem la t sz eśćd zie sią ty ch , co u w id o czn iło się w postaci zap oczątk ow an ej w 1964 roku ed y cji „ S tu d ió w W a rm iń sk ich ” ; trzeba jednak w spo m n ieć, iż d w u m iesięczn ik „W ar m iń sk ie W iadom ości D ie c e z ja ln e ”, a czk o lw iek o in n y m charakterze, już w cze śn iej p rze m y c a ł p u b lik a cje n a u k o w e h isto r y k ó w , u ja w n ia ją c w ten sp o sób o d p o w ied n ie a sp iracje i p o tr zeb y teg o kręgu. I w r eszcie n ie z w y k le isto t n y m w y d a rzen iem , w s k a li całej n a u k i polsk iej, b y ło u z y sk a n ie p rzez A r c h iw u m D iecez ji W arm iń sk iej w 1957 rok u n ajsta rszeg o zasobu a k to w eg o p ro w e n ie n c ji from borskiej; n atu raln ie, iż fa k t te n m u sia ł m ie ć ty m w ię k szą w a g ę dla środow isk a olsz ty ń sk ieg o , k tóre z y sk iw a ło w s p a n ia ły w a r sztat p rzezn aczony dla badaczy d ziejó w W arm ii.
W szelak o żadna z w y m ie n io n y c h in sty tu c ji n ie była zdolna, ani też sp e c ja ln ie p o w o ła n a do p o d ejm o w a n ia prac w y m a g a ją c y c h zesp o ło w eg o , s k o
ord y n o w a n eg o d ziałania — dc p rogram ow an ia i p o d ejm o w a n ia badań w obrę b ie w ie lu d y sc y p lin h u m a n isty czn y ch , lub badań o ch arak terze in te r d y sc y p lin a rn y m . O lsztyn w za k resie n au k sp o łec zn o -h u m a n isty c z n y c h n a leża ł do
2 P o r . H . S k u r p s k i , M u z e u m M a z u r s k i e w O l s z t y n i e w l a t a c h 1945— 2953, K M W , 1973, n r 4, s s . 557— 585; M u z e u m M a z u r s k i e w l a t a c h 1945— 1965, R o c z n i k O l s z t y ń s k i , t . 7, 1988, s s . 279—296. 3 Р о г . Г . G r y g i e r , W o j e w ó d z k i e A r c h i w u m P a ń s t w o w e w O l s z t y n i e . D z i e s i ę ć l a t p r a c y K M W , 1958, n r 3, s s . 271—288.
K r o n i k a n a u k o w a
117
ośr o dk ó w z a n ie d b a n y ch o r g a n iza cy jn ie i k a d ro w o w sk a li z ie m zach o d n ich i p ó łn o c n y c h P o lsk i, na k tó r y c h d z ia ła ły już n astęp u ją c e sp o łec zn e p la c ó w k i n a u k o w o -b a d a w cze : In sty tu t Ś lą sk i w Opolu, In sty tu t Z achod n i w P o zn a n iu (ob e jm u ją cy w o je w ó d z tw a z ielo n o g ó rsk ie i k oszaliń skie), In s ty tu t Z achod n io p om orski w S zczec in ie oraz In s ty tu t B a łty c k i w G dańsku. Z an ied b an ia b a d a w cze d oty c zą ce z w ła szcza p olsk iej p rzeszłości W arm ii i M azur — a le też i w s p ó łc z e sn y c h przeob rażeń sp o łe c z n o -ek o n o m iczn y ch i k u ltu r a ln y c h — s t a w a ły się coraz bardziej rażące w z e s ta w ie n iu z in n y m i r e g io n a m i oraz szczeg ó ln ie p rzyk re w k on fron tacji z b ad a n ia m i i p u b lik a cja m i p o d e jm o w a n y m i w sto su n k u do ty c h ż e z ie m na te r e n ie RFN.
W tej to sy tu a c ji zrodziła się idea p o w o ła n ia w ram ach S to w a r z y sz e n ia S p o łecz n o -K u ltu r a ln e g o „ P o jezier ze” od p o w ied n ie j fu n d a c ji n a u k o w e j, k tóra n ie ty lk o z a jm o w a ła b y się p ro w a d zen iem badań, a le ta k ż e in sp ir o w a ła b y je i w sp o m a g a ła — w o d n iesien iu do r e g io n ó w W arm ii i M azur — w in n y c h śr o d o w isk a ch n a u k o w y c h kraju. S p orządzono w ię c M e m o r i a l o stan ie
i p o t r z e b a c h h u m a n i s t y k i o l s z t y ń s k i e j , p o d p isa n y p rzez gru p ę osób w y w o
d zących się z W o je w ó d zk ieg o A r c h iw u m P a ń s tw o w e g o (dr W o jciech W rze siń sk i i m g r A n to n i Ł u k a szew sk i), M u zeu m M azu rsk iego (dyr. H ieron im Sku rp sk i, b ęd ący ró w n o c z e śn ie p rezesem „ P o je z ie r z a ”, oraz m g r Z y g m u n t L ietz i m g r R om uald Odoj), a ta k ż e p rzez d y rek to ra p ro g r a m o w e g o „ P o je z ie rza ” m gr. W ła d y sła w a O grod ziń sk iego i red ak tora n a cze ln e g o „G łosu O lszty ń sk ie g o ”, m gr. J erze g o S zy m a ń sk ie g o . M em oriał został p rz y ję ty p rzez w a ln e zeb ran ie c z ło n k ó w „ P o jezier za ” w d n iu 26 m arca 1961 rok u oraz u z y sk a ł poparcie S e k r eta ria tu K W P Z P R w d n iu 25 lip ca 1961 roku, co w su m ie stw o r z y ło g r u n t do w y p r a c o w a n ia p o d sta w o r g a n iza cy jn y ch p la có w k i. S p ra w a m i ty m i za ją ł się W. O grodziński, a od 1 w rze śn ia 1961 rok u u tw o rzo n o w „ P o jezier zu ” sta n o w isk o se kretarza organ iza cy jn eg o now ej p la có w k i, k tó r e objął dr W. W rzesiń sk i. W ty m ż e roku d oszło do n a stę p u ją c y ch u staleń : Zarząd G łó w n y P o lsk ie g o T o w a r z y stw a H isto ry czn eg o w y r a z ił w s tę p n ie z g o d ę n a p r z e k a za n ie „ P o je z ie r z u ” d w u osób spośród p e r s o n e lu n a u k o w e g o S ta c ji P T I! oraz na p rzek azan ie w d e p o z y t k sięg o z b io ru te jż e S tacji. P r e zy d iu m W RN z a p o w ied zia ło m o żliw o ść u w zg lę d n ie n ia w s w y m b u d żecie sta łej d otacji na d ziałaln ość (badania n a u k o w e, w y d a w n ic tw a i z a k u p y b ib lio teczne), a „ P o je z ie r z e ” ze sw e j str o n y z o b ow iązało się p on osić k oszta u tr z y m ania p la có w k i, za b ezp ieczon e n a doch od ach z a k ła d ó w g ra fic z n y c h S to w a rzyszenia. U s ta len ia te le g ły u p o d sta w u c h w a ły ZG „ P o jezier za ” z dnia 28 grudnia 1961 r. o p o w o ła n iu „F un d acji N a u k o w e j im . W ojciech a K ę trzy ń sk ie g o ” — jak p ie r w o tn ie o k reślono tę n o w ą ag en d ę S to w a r z y sz e n ia 4.
O BN JA K O P L A C Ó W K A N A U K O W O -B A D A W C Z A ST O W A R Z Y SZ E N IA SPO Ł E C Z N O -K U L T U R A L N E G O „POJE ZIER Z E”
(28 G R U D N IA 1961— 15 C Z E R W C A 1968)
W ciągu 1962 roku zdołano p o m y śln ie ro zw ią za ć zasadniczą, a jakże n ie ła tw ą w w a ru n k a c h o lsz ty ń sk ich sp ra w ę w ła sn e g o lok alu . In ic ja ty w a i p o m y sło w o ść o rg an izatorów sz ły tu w parze z o d p o w ied n ią pom ocą w ład z:
4 B l i ż s z e s z c z e g ó ł y — p o r . S t o w a r z y s z e n i e S p o ł e c z n o - K u l t u r a l n e «P o j e z i e r z e », K o m u n i k a t
Z a r z ą d u G ł ó w n e g o ( d a l e j K o m u n i k a t Z G ) , s t y c z e ń 1962, s . 4; W . O g r o d z i ń s k i , O ś r o d e k B a d a ń N a u k o w y c h i m . W o j c i e c h « K ę t r z y ń s k i e g o , R o c z n i k O l s z t y ń s k i , t . 4, 1964, s s . 463— 168; t e n ż e ,
na lok al ten upatrzono ro zleg ły p r z e św it w b u d y n k u ZM S p rzy al. Z w y cięstw a 32 i u z y sk a w sz y p rio ry tet w przed sięb io r stw a ch b u d o w la n y c h , z a k o ń czon o in w e sty c ję (fin an sow an ą w całości p rzez „ P o jezier ze”) w dniu 1 listopada. Do końca roku lokal zo sta ł ca łk o w ic ie w y p o sa ż o n y ze środk ów b u d ż eto w y ch PW R N . S k ła d a ł się on z czy teln i, m a g a zy n u k sią żk o w eg o (po jem ność: tylko 25 tys. tom ów ) i czterech pracow ni, o łącznej p o w ierzch n i 270 m k w . 5
R o zw iązan ie sp r a w y lokalu stw o rzy ło z k o le i m o żliw o ść sfin a lizo w a n ia w sp o m n ia n y c h w y ż e j porozu m ień z Z arządem G łó w n y m PT H . W dniu 12 k w ie tn ia 1962 roku zaw arto u m o w ę o p rzejęciu ze S ta c ji P T H d w u p ra c o w n ik ó w n a u k o w y c h oraz k sięgozbioru (w za m ia n za w y d z ie le n ie części lo k a lu w raz z o b słu gą d la p o zo sta ły ch p r a co w n ik ó w Stacji). W dniu 30 m aja Zarząd G łó w n y „ P o jezier za ” p odjął u ch w a łę w sp r a w ie sta tu tu i r e g u la m i n ó w Fundacji. W d n iu 19 grudnia, w ob ecn ości se kretarza g e n e ra ln eg o PTH doc. dr. hab. H en ryk a S am son ow icza, nastąp iło przejęcie przez F un d ację p ra co w n ik ó w S tac ji w osobach m gr. Janusza J a siń sk ie g o i m g r D a n u ty W o- jew ódki; ustalono tryb i te r m in y przekazania zbiorów b ib lio teczn y ch Stacji. I w r e sz c ie 29 grudnia 1962 roku, Zarząd G łó w n y „ P o jezier za ” u c h w a lił o stateczn ą w e r sję statu tu ; w k r ó tc e jed nak okazało się, że o k reślen ie „ fu n d a cja ” jest ź le w id z ia n e przez o d p o w ie d n ie w ła d z e a d m in istracyjn e, toteż trzeba b y ło jeszcze jednej u c h w a ły ZG „ P o jezier za ” w dniu 7 lu te g o 1963 roku, ab y z m ien ić za k w e stio n o w a n ą n a z w ę p la c ó w k i n a „O środek B adań N a u k o w y c h im. W ojciecha K ę tr z y ń sk ie g o ”. O ficjalna inauguracja d z ia ła ln o ś ci O środka m ia ła m ie jsc e w dniu 26 m arca 1963 roku °.
S truk tu ra o rgan izacyjn a p la c ó w k i b y ła n astępująca: k ieru n ek prac n a u k o w y c h w y ty c z a ła Rada N a u k o w a OBN, p o w o ły w a n a przez ZG „ P o je z ie rza”. W skład R ady w e sz ło aż 37 osób (na 40 zaproszonych), w ty m 26 w y b itn y ch n a u k o w c ó w z teren u ca łego kraju oraz 11 d zia ła czy sp o łec zn o -p o lity c z n y c h i p rzed sta w ic ie li w ła d z w o jew ó d zk ich . N a p o sied ze n iu w dniu 26 m arca 1963 roku Rada w y ło n iła P rezyd iu m , w k tór ego sk ład w eszli: pro fe so r o w ie S ta n is ła w A rn o ld jako p r z ew o d n iczą cy oraz B o le s ła w K asp row icz i B o g u s ła w L e śn o d o rsk i jako jeg o zastępcy. R oczne p la n y p racy oraz b udżet z a tw ierd za ło K uratorium , w k tór ego sk ład w ch o d zili prezesi ZG „ P o jezie rza” i ZG PTH , p r zew o d n iczą cy R ady N a u k o w ej, p r zew o d n iczą cy PW R N w O lsztyn ie oraz p o w o ły w a n y p rzez ten zespół, a z a tw ierd zo n y p rzez P r e zy d iu m W R N kurator. B ezp ośred n i zarząd Ośrodka sp o cz y w a ł w rękach s e kretarza g en eraln ego, jako z a stęp cy kuratora. D w a osta tn ie sta n o w isk a zo sta ły obsadzone p rzez ZG „P ojezier za ” z d n iem 1 styczn ia 1963 roku. K u r atorem został prof, dr T ad eu sz C ieśla k (zastępca Sek reta rza W y d ziału I P A N ), zaś sekr eta r zem g en er a ln y m — m gr W ła d y sła w O grodziński ’ .
S ta tu to w y m c e lem Ośrodka m ia ło być „pop ieran ie i o r g a n izo w a n ie dzia
P o u j s f a n i e O ś r o d k a B a d a ń N a u k o w y c h i m i e n i a W o j c i e c h a K ę t r z y ń s k i e g o w O l s z t y n i e , Z a p i s k i H i s t o r y c z n e , 1964, t . 29, z, 3, s s . 99— 101; t e n ż e , P r o p o z y c j e o r g a n i z a c y j n e o l s z t y ń s k i e g o ś r o d o w i s k a h u m a n i s t y c z n e g o , P r z e g l ą d Z a c h o d n i , 1967, n r 5, s s . 72 n n . 5 P o r . K o m u n i k a t Z G , m a r z e c 1962, s . 4; t a m ż e ’, w r z e s i e ń 1962, s . 2; t a m ż e , p a ź d z i e r n i k 1962, s s . 3, 6. 6 T a m ż e , l i p i e c - s i e r p i e ń 1962, s s . 1—2; t a m i e , g r u d z i e ń 1962, s. 4; I n f o r m a t o r O ś r o d k a B a d a ń N a u k o w y c h i m , W o j c i e c h a K ę t r z y ń s k i e g o ( d a l e j I n f o r m a t o r O B N ) , s t y c z e ń — m a r z e c 1963, s s . 10—12. 7 K o m u n i k a t Z G , s t y c z e ń 1963, s . 2; S t a t u t — p o r . I n f o r m a t o r O B N , s t y o z e ń — m a r z e c 1963, s s . 3—5.
K r o n i k a n a u k o w a
119
ła ln o ści n a u k o w e j w za k resie nauk h u m a n isty c z n y c h i e k o n o m ic zn o -sp o łeczn y ch n a obszarze P o lsk i p ó łn o cn o -w sch o d n ie j, ze sz cze g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m W arm ii i M azur”. P o w ie d z ia n o też, że przez sw ą d zia ła ln o ść O BN „ p rzy g o to w u je w a r u n k i do zorg a n izo w a n ia w y ż e j r o z w in ięty ch form życia n a u k o w eg o w w o je w ó d z tw ie o lsz ty ń sk im ”
P rogram te n sp o tk a ł się z w id o c z n y m za in te r e so w a n ie m ca łego śr odo w isk a . W y ra zem tego jest fakt, iż za n im jeszcze O środek u k sz ta łto w a ł się w sw ej fo rm ie in sty tu cjo n a ln ej, już od razu p oczął sp ełn ia ć ok reśla ną f u n k cję społeczną. W sposób n ie m a l sp o n ta n iczn y o rg a n izo w a ł się w o k ó ł n ie g o ruch n a u k o w y . I tak — 9 lu te g o 1962 roku od b y ło się p o sied ze n ie o rgan iza cy jn e „Z espołu p o ro zu m ie w a w c z e g o b ib lio te k n a u k o w y c h w o je w ó d z tw a o l sz ty ń sk ie g o ”, k tó r y p od jął ideę u tw o rzen ia c en tra ln eg o k a ta lo g u czasop ism i lite r a tu r y regionalnej; p r z e w o d n iczą cy m zesp o łu w y b r a n o d yrek tora B ib lio te k i G łó w n ej W SR, m gr. L u d w ik a P elcza rsk ieg o . W d n iu 21 lu te g o nastąp iło ta k ie ż p o sied ze n ie „Z esp ołu do sp r a w d o k u m en ta cji w sp ó łcz esn o ści W arm ii i M azur”, z zad an iem „ sy ste m a ty c z n e g o grom adzenia tra d y cji u stn ej o ruchu p olskim , p rzek a zó w z zak resu folkloru oraz k sz ta łto w a n ia się n o w e g o sp o łe cz eń stw a w w o je w ó d z tw ie o lsz ty ń sk im ” ; Z esp ół p o w o ła ł przew o d n iczą ce g o w osobie dr. W ła d y sła w a G ębika. W dniu 8 m arca u k o n sty tu o w a ł się zesp ół r e d a k cy jn y K s i ę g i X X - l e c i a w o j e w ó d z t w a o l s z t y ń s k i e g o , k tó r e m u p r z e w o d n i czy ł dr W. W rzesiń sk i. W dniu 12 m arca od b y ło się zeb ran ie in fo r m a c y jn e h isto r y k ó w sztuki; grupą tą k ie r o w a ł m gr L u cja n C zubiel. W d n iu 3 m aja p o w sta ł Z esp ół H isto ry czn y , w y b ie r a ją c sw ój zarząd w sk ład zie: m gr S ta n i sła w S z o sta k o w sk i (przew odniczący), dr W ła d y sła w A d a m czy k , dr T ad eu sz G ry g ier i m gr Z y g m u n t L ietz. W dniu 21 sty czn ia 1963 roku p o w sta ł „Zespół do badań nad w sp ó łcz esn o ścią W arm ii i M azur” z n a stę p u ją c y m zarządem: m gr B o h d an W ila m o w sk i (przew odniczący), m gr S ta n is ła w Ż y r o m ski (sek re tarz) oraz m g r H en ry k D ąb row sk i, doc. dr hab. B o g u s ła w Im bs, m g r J e r z y S z y m a ń sk i oraz m g r W ła d y sła w Ziajka. W dniu 28 sty czn ia p o w sta ł „Zespół do badań nad p iśm ie n n ic tw e m W arm ii i M azur” z n a stęp u ją c y m zarządem : H a lin a P ie tr u le w ic z (przew odnicząca), m gr W ie sła w C udow ski, dr W ła d y sła w G ębik, m gr H alin a K o w a le w sk a , E d w ard M artu sze w sk i. W sz y stk ie w y m ie n io n e ciała k o le g ia ln e sk u p iły łączn ie ok. 100 osób. W w a r u n k a c h o lsz ty ń sk ich b y ł to p o te n c ja ł liczą cy się, k tó r y sta n o w ił dostateczną p o d sta w ę dla rea li zacji c e ló w sta tu to w y c h O środka s.
Z nacznie sk rom n iej n ato m ia st w y g lą d a ła strona in sty tu cjo n a ln a p laców k i, czy li m o żliw o ść p ro w a d zen ia badań n a u k o w y c h siła m i w ła sn y m i, sp raw a g rom ad zen ia i ud ostęp n iania zb iorów oraz ro zw ija n ia d z ia ła ln o ści p u b lik a c y j nej. Od styczn ia 1963 rok u w P r a co w n i N a u k o w e j — ty lk o o p r o filu h isto r y c zn y m — zatru d n io n y ch b y ło je d y n ie d w ó c h p r a c o w n ik ó w (dr W. W rze siń sk i jako k ie r o w n ik oraz m g r J an u sz Jasiń sk i). B ib lio tek a , pro w a d zo n a p rzez m gr K r y s ty n ę S w in a r sk ą (w trzecim k w a r ta le — p rzez m gr. H a lin ę K eferstein ), zatru d niała jeszcze d w ó ch p r a c o w n ik ó w (m gr J e r z y S ik o r sk i i m g r D a n u ta W o jew ód k a-T raczyk ). Zakładano, iż w n a stę p n y c h la ta c h liczb a p erso n e lu n a u k o w e g o p o w in n a p o d w o ić się po za tru d n ie n iu „sp ec ja listó w w d zied zin ie ekonom ii, g eo g r a fii gospodarczej, socjologii i in.” G d y jed nak
8 s t a t u t t a m ż e , s. 1.
9 T a m ż e , s s . 8— 9; K o m u n i k a t Z G , m a r z e c 1962, s , 5; t a m ż e , k w i e c i e ń 1962, s s . 2— 3; t a m ż e , s t y c z e ń 1963, s . 5; S p r a w o z d a n i e z c t z i a t a l ł i o ś c t z a r o k 1963, O l s z t y n 1964.
już pod k on iec 1963 roku u zysk an o d w a etaty, ty lk o jeden ■ z nich p rzezn a czono dla p ionu n au k o w eg o , tw orząc zaczątek P ra co w n i B adań nad W sp ół czesnością (mgr Edm und W ojnow ski), drugi zaś oddano b ibliotece, o czym p rzesądziła jej w zrastająca rola w śr o d o w isk u n a u k o w y m O lsztyna. W ty m sz czu p łym gron ie w cią ż n a stę p o w a ły zm iany, k tóre — m a się rozum ieć — n ie słu ż y ły p la c ó w c e w jej tru d n y ch początkach; sły sza ło się n a w e t op i n ie n ie w różąc e jej dłu g ieg o ż yw ota. D użą stratą dla Ośrodka b y ło o d ejście w 1965 roku dr. W. W rzesiń sk iego na U n iw e r s y te t W ro cła w sk i (w o w y m czasie p o zy sk a n ie p racow n ik a z d ok toratem b y ło rzeczą n ie sły c h a n ie trudną). W ty m ż e czasie od esz ły d w ie b ib lio tek a rk i — a le w ła śn ie na ic h m ie jsc e za trudniono osoby, k tó r e p racują w bib lio tece OBN do dnia dzisiejszego: m gr S ta n isła w ę B a d o w sk ą jako k ie ro w n iczk ę i mgr. Jerze g o M in ak ow sk iego, sp e c ja listę w z a k resie b ib liografii. Z d ecydow an o też w ó w c z a s o pow ołan iu P ra co w n i W y d a w n ic tw N a u k o w y ch , której k ie r o w n ic tw o objął m gr J. S ik o r ski. Z w o ln io n y przezeń etat w D ziale Zbiorów N a u k o w y c h (czyli b ibliotece) zaproponow ano m ło d e m u h isto r y k o w i m gr. J ó zefo w i Ju d ziń sk iem u , zaś jego żonie u ła tw io n o zn a lez ie n ie pracy w red ak cji „G łosu O lszty ń sk ieg o ”, dzięki czem u m a łżeń stw o to z d e cy d o w a ło się o siedlić w O lsztyn ie. W 1966 roku k o le jn y etat p od zielon o m ięd zy pra co w n ię w y d a w n ic z ą (mgr H alina Ju d ziń - ska) a P r a co w n ię B adań n ad W spółczesnością, która p o w o ła ła sekcję n iem co z n aw czą pod k ie r o w n ic tw e m m gr. H en ryk a Skoka. S ek cja z a jm o w a ła się
stu d ia m i nad zio m k o stw e m P ru s W schodnich w KFN, w y d a w a ła też
sp ec jaln y b iu le ty n „ S p raw y N ie m ie c k ie ”, jej ow ocna d ziałalność b yła po w o d em , iż u zy sk a ła ona od K o m itetu K o o r d y n a cy jn e g o B a d a ń N ie m c o z n a w czych (działającego pod au sp icjam i P o lsk ie g o In sty tu tu S p ra w M ięd zyn arod o w y c h ) zaproszenie do stałej w sp ó łp ra cy 10. D a lsz y etat u z y sk a n y w 1967 roku u m o ż liw ił za tru d n ie n ie etn ografa w osobie m gr. A n n y S zy fer, d otychczas zatrudnionej w IH K M P A N , która już w poprzednich la ta ch p row ad ziła ba dania te r e n o w e n a z le cen ie OBN ; osobę tę z roku na rok łudzono o trzym aniem m ieszkania, aż u p ły n ę ło 8 lat, w ciągu k tó r y ch z d u ży m sam ozap arciem zro biła ona d ok torat i d o cen turę — w sp ra w a ch m ie sz k a n io w y c h b o w iem n ig d y O BN n ie m ó g ł u zy sk a ć od w ła d z o d p o w ied n ie g o poparcia.
W ty m sta n ie zatru d nienia O środek jed y n ie w m in im a ln y m stopniu m ó g ł sprostać liczn y m p o stu la tem b ad aw czym , jakie k iero w a n o pod jego adresem . W 1968 roku z d ecy d o w a n o się n a w e t zw ię k sz y ć liczbę półeta tó w , b y le ty lk o zw ią za ć z O środkiem te osoby, k tóre p o d e jm o w a ły te m a ty zgodne z jego zain tereso w a n ia m i. M im o w sz y stk o d ziałaln ość Ośrodka w c a le n ie była tak skrom na, jak m o g ło b y się w y d a w a ć , a to dlatego, p o n iew a ż opierano ją od p oczątk u na m o ż liw ie najszerszej w sp ó łp r a c y ze śr o d o w isk iem o lsz ty ń sk im oraz śr o d o w isk a m i n a u k o w y m i w kraju. U w id o czn iło się to zw łaszcza na p olu organizacji badań i w y m ia n y m y śli n a u k o w e j. I tak, już w p ie rw szy m roku d ziałaln ości zo rgan izow an o 3 se sje n a u k o w e: z okazji 100 rocznicy p o w sta n ia listo p a d o w eg o (tu p ion iersk ie op racow an ia na te m a t roli P ru s W schod n ich w ty m p ow staniu), dalej n a tem at p ro b le m ó w d em o g ra ficz n y c h P o lsk i z u w z g lę d n ie n ie m sp e c y fik i lu d no ścio w ej w o je w ó d z tw a o lsz ty ń sk ieg o (publikacja m a ter ia łó w ) oraz na te m a t sta n u i potrzeb w za k resie m onografii m ia st i p o w ia tó w — z w y r a ź n y m ad resem sk ier o w a n y m do m ie sc o w e g o w y
10 P o r . K o m u n i k a t Z G , k w i e c i e ń — m a j 1066, s s . 22—24; t a m ż e , k w i e c i e ń — s i e r p i e ń 1967, SS 14—17.
K r o n i k a n a u k o w a 1 2 1
d a w n ic tw a „ P o jezier ze” (też p u b lik a cja m ater iałów ). W 1964 rok u sesja z okazji 200 roczn icy urodzin K. C. M ron gow iu sz a (przy u d ziale W K FJN , z o d p o w ied n im i obchodam i i p io n iersk ą p u b lik a cją biograficzn ą, k tórej II w y d a n ie p rz y g o to w u je o b ecn ie „ P o jezier ze”); w zw ią z k u z 6 0 0 -leeiem k się ga rstw a p olskiego; „H istoria k sią żk i i cz y te ln ic tw a p o lsk ieg o n a W arm ii
i M azurach” (przy w sp ó łp ra cy z P P „D om K sią ż k i” i M u zeu m M azurskim ,
g d z ie w ie lk a w y s ta w a m o nograficzn a na te n tem at) oraz se m in a r iu m og ó ln o p o lsk ie p o św ięc o n e d ziejo m lu d ności p olskiej w N ie m c z e c h w la ta ch 1920— 1939 (przy w sp ó łp ra cy z ZW TRZZ, p u b lik a cja 6 referatów ). W 1965 roku: „Stan i p otr zeb y n a u k sp o łec zn y ch na W arm ii i M azu rach ” — w sz ech stro n n a ocena d ok onana p rzez n ajbardziej k o m p e te n tn y c h n a u k o w có w , p rogram ująca zakres i te m a ty k ę badań n a całe 'd z ie sięc io le cia (druk 7 referatów ); sesja p o św ięc o n a P P R n a ziem ia ch zach od n ich i p ó łn o cn y ch P o lsk i. W 1966 roku; „B adania r e g io n a ln e nad d ziejam i P o ls k i L u d o w e j” (przy w sp ó łu d z ia le I n s ty tutu H istorii P A N , z u d zia łem 41 n a u k o w c ó w z 16 ośr o dk ó w k r a jo w y c h ,'d r u k m a te r ia łó w sesji). W 1967 roku; se sja p o św ięc o n a 90 roczn icy urod zin F e lik sa N o w o w ie jsk ie g o (inspiracja do gru n to w n e j b iografii, k tóra później m ia ła d w a w ydania); „Z w iązki W arm ii i M azur z całością z ie m p o lsk ic h ”; „ S tan i p o tr zeb y w za k resie b ad ań so c jo lo g iczn y ch załóg p e g e e r o w sk ic h ” (w n astęp n y ch
latach podjęto sz e r e g od p o w ied n ic h badań); „P ro g n o zy d em o g r a fic z n e
w słu żb ie adm in istra c ji p u b lic zn ej” . W 1968 roku; z in ic ja ty w y Ośrodka, W K F J N d okonał uroczyste j in a u g ur a cji R oku W ojciecha K ętrzy ń sk ieg o w w o je w ó d z tw ie o lsz ty ń sk im , pod p ro tek to ra tem M inistra K u ltu r y i S z tu k i , L. M otyki. W z w ią z k u z ty m zrea lizo w a n o cy k l w y k ła d ó w w G iżycku, K ę tr zy n ie i O lsztynie, zo rgan izow an o se sję z to w a rzy sz ą cą jej w y s ta w ą w M u ze u m M azurskim (przy w sp ó łu d z ia le Z a k ład u N a r o d o w e g o im . O ssolińskich). Z a in spir o w a no w m u r o w a n ie d w u tablic p a m ią tk o w y c h (w G iży ck u i na „W ysokiej B r a m ie ” w O lsztynie); akcja ta z b ieg ła się z o d n a le z ie n ie m b e z im ie n n e g o grobu K ę tr z y ń sk ieg o w e L w o w ie p rzez L eonarda T u rk o w sk ieg o z O lsztyna, co w drodze p oro zu m ień d y p lo m a ty c z n y c h u m o ż liw iło za w ie z ie n ie i u m ie szcze n ie na grobie od p o w ied n ie j p ły ty d e d y k o w a n e j p rzez sp o łe c z e ń stw o M azur i W arm ii. W ty m ż e roku w e s p ó ł z T W P i P T H zorga n izo w a n o se sję dla uczczenia 50 roczn icy o d zysk an ia n ie p o d le g ło śc i oraz p o w sta n ia K P P . Z in ic ja t y w y O środka d oszło do p u b lic z n y c h o b ch od ów p od p a tr o n a te m W K F J N 40 roczn icy zgon u d w u w y b itn y c h d zia ła czy w a r m iń sk ic h — A n d rzeja S a m u lo w sk ie g o i W a len teg o B ar czew sk ieg o .
W ciągu w s z y stk ic h ty c h la t p r z y w ią z y w a n o w ie le u w a g i do sp ra w y up o w sze ch n ia n ia n a u k i i badań n a u k o w y c h . N ie z a le ż n ie w ię c od lic z n y c h odczytów , o r g a n izo w a n y ch p rzez p o szczgóln e z e sp o ły sp e c ja listy c z n e d zia ła jące p rzy O BN , starano się zap ew n ić śro d o w isk u b e zp o śr ed n ie k o n ta k ty i sp otkania z n a jw y b itn ie js z y m i p r z ed sta w iciela m i n a u k i polsk iej, członkam i P A N . O rgan izow an o sz e r e g c y k ló w o d c zy to w y ch , jak np.: w 1965 roku w zw ią z k u z obchodam i T ysiąclecia P a ń stw a P o lsk ieg o (w sp ó ln ie z W oje w ód zk ą i M iejską B ib lio te k ą P ubliczną), w 1967 roku — c y k l sp o tk a ń d y s k u sy jn y c h nad p ro b lem a m i rozw oju p e r s p e k ty w ic z n e g o w o je w ó d z tw a (zagad
nien ia d em ograficzne, sieć osadnicza, roln ictw o). W 1968 ro k u w s p ó ln ie
z T W P o p racow an o jedną z n a jw ię k sz y c h ak cji o d c z y to w y c h n a ty m teren ie, w ram ach „ S tu d iu m w ie d z y o r e g io n ie ” ; r e a lizo w a n o ją w d w u k o le jn y c h cy k la ch w la ta c h 1968— 1969 (po 15 w y k ła d ó w w 4 m ie jsco w o śc ia ch , n a stę p n ie po 10 w y k ła d ó w w 4 grupach te m a ty c z n y c h w 10 m iejscow ośc iach ). P r a
-co w n ic y n a u k o w i Ośrodka b y li -coraz częściej zapraszani do czy n n eg o udziału w różnorodnych im prezach k r a jo w y c h o ch arak terze p rofesjon alnym , lub jako p o p u lar yzator zy m iejsc o w e j p r o b lem a ty k i badaw czej. S k a la ty ch w y stą p ie ń z a w ie r a ła się p om ię dz y r e fera tem na K o n g r e sie K u ltu r y P o lsk iej (mgr W. Ogrodziński), a np. c y k lem sp ołec zn ie tra k to w a n y ch w y k ła d ó w na prośbę P o lsk ie g o T o w a r z y stw a P ed iatryczn ego.
W o m a w ia n y m ok resie u sta liły się też o d p o w ied n ie fo r m y d ziałalności w y d a w n ic z e j Ośrodka. J u ż z p oczątk iem 1962 r. za w a rto u m o w ę z M uzeum M azurskim w sp ra w ie w sp ó ln ej ed y c ji „Rocznika O lszty ń sk ie g o ” (do k om itetu r ed ak cyjn ego ze stron y O BN w eszli: T. C ieślak, Z. Lietz, W. O grodziński i W. W rzesiński; od to m u V I sekr eta r zem redakcji został J. S ikorski). W la tach 1964— 1968 w y d a n o to m y IV— VIII „R ocznika” o objętości ok. 30 a rk u szy w y d a w n ic z y c h każdy. N iem a l w s z y stk ie in n e p o zycje r ealizow an o poprzez W y d a w n ic tw o „ P o jezier ze”. W la ta ch 1963— 1968 w y d a n o o g ó łem 48 rozm a ity c h pub lik acji, w ty m 24 w ram ach serii „R ozp raw y i M a te r ia ły ” oraz d w ie w ram ach serii „B ib lio tek a O lszty ń sk a ”
K sięgozbiór Ośrodka w m o m en cie w y jśc io w y m sk ła d a ł się — jak w sp o m nian o —• z d ep ozytu S ta c ji N a u k o w ej PTH . Od 1963 roku p rzystąp ion o do grom adzenia zasobu w ła sn eg o . P o lity k a w ty m za k resie zm ierzała do odpo w ie d n ie g o u z u p ełn ien ia dep ozytu na drodze a n ty k w a r y czn ej lub in n ej (np. zakupiono część b ezcen n y ch zb iorów ro d zin y E str eich eró w z K rak ow a, u z y s kano liczn e d u b le ty z B ib lio tek i N aro d o w ej, B ib lio te k i U n iw e r sy te c k ie j , w W arszaw ie, B ib lio te k i Jagiello ń sk iej, b ib liotek P A N w G dańsku, K ra k o w ie i W ro cła w iu oraz d a ry osób p r y w a tn y ch ), a z d rugiej stro n y do k o m p le to w a n ia lite r a tu r y p ow ojen ne j, w ty m ta k ż e czasopism k ra jo w y c h i zagra n icz ny ch . Z w y d a tn ą p om ocą w ty m w zg lęd zie p rzy szed ł W y d zia ł N a u k S p o łe c z n y c h P A N , k tó r y corocznie o d d a w a ł do d y sp o zy cji Ośrodka w ła sn y zasób egzem p la rzy oka zo w y ch . N ic d z iw n eg o przeto, iż k sięgozbiór O środka — staran n ie se le k c jo n o w a n y pod k ą te m rzec zy w istej przy d a tno ści — w zra sta ł sz ybk o i w 1967 roku p r z e w y ż sz y ł ilo ścio w o zasób d e p o zy to w y . W 1968 roku łą czn y zasób b ib lio teczn y lic z y ł ok. 20 tys. to m ó w lä.
U c ze stn ic tw o O B N w o g óln op olsk im n u rcie n a u k o w y m w y ra ża ło się w i e lorako: poprzez jego organ program u jący, tj. radę n a u k ow ą, w której skład w ch o d zili czołow i p rzed sta w ic ie le różnych o środk ów n a u k o w y c h (W arszawa, K rak ów , Toruń, G dańsk, P oznań, W rocław ); poprzez organizację w ła sn y c h sesji i se m in a r ió w n a u k o w y c h o ch arak terze o gólnopolskim , poprzez o d czy ty i spotkania n a u k o w e, poprzez p r o fesjo n a ln e k o n ta k ty w ła sn y c h p r a co w n ik ó w oraz w drodze p rzyn ależn ości do K o m isji K o o rd y n a cy jn e j In s ty tu tó w Ziem Z achodnich. Z w łaszcza p rzyn ależn ość O B N do w sp o m n ia n ej K o m isji u m o ż liw ia ła bieżącą k oo rd y n a cję działań w dość szerok iej skali, a zarazem też w za jem n ą k o n fro n ta cję drogi ro zw o jo w ej p o k r e w n y c h p la có w ek n a u k o w o - -ba d a w c zy ch . K om isja o d b yw ała s w e p osied zenia k o lejn o w p oszc zeg ó ln y ch ośrodkach, w ty m ró w n ież w O lszty n ie (1965 r.). Tutaj ta k ż e o p u b lik ow an o obszerną inform ację pt. I n s t y t u t y z i e m za cho dn ich w e w z a j e m n e j w s p ó ł p r a c y
11 P o r . S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś ć ł z a r o k 1964, O l s z t y n 1065; S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i i p o s i e d z e ń n a u k o w y c h 2967, O l s z t y n 1968; O ś r o d e k B a d a ń N a u k o w y c h i m . W . K ę t r z y ń s k i e g o w r o k u 1968. S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i i p o s i e d z e ń . O l s z t y n 1969; p o r . n a d t o s p r a w o z d a n i a z d z i a ł a l n o ś c i z a o k r e s 1963— 1968 p u b l i k o w a n e w t o m a c h 5, 7, 8 i 9, R o c z n i k a O l s z t y ń s k i e g o . 12 P o r . S . B a d o w s k a , B i b l i o t e k a O ś r o d k a B a d a ń N a u k o w y c h i m . W o j c i e c h a K ę t r z y ń s k i e g o , K M W , 1976, n r 4 , 36 . 585 n n .
K r o n i k a n a u k o w a 1 2 3
(1966 r.). Od 1966 r. nastąp iło b liższe za in te r e so w a n ie się tą form ą organizacji n au k i ze stro n y P A N , która zorg a n izo w a ła sp e c ja ln e p o sied ze n ie W y d ziału I w celu sfo r m u ło w a n ia w n io sk ó w w sp ra w ie „op iek i nad sp o łec zn y m i in s t y tutam i n a u k o w y m i” .
Od 1967 io k u d ojr zew a ła k oncepcja w y o d rę b n ie n ia O BN z „ P o jezier za ” i nadania m u sta tu su sam o d zieln eg o to w a r z y stw a n a u k o w e g o •— tj. a n a lo g icznie do statu su p r a w n eg o in sty tu tó w ziem zachodnich. — Idea ta u zyskała aprobatę P r e z y d iu m W R N n a p osied ze niu p o św ię c o n y m O BN w dniu 15 w r z e ś nia 1967 roku; p rzew o d n iczą cy M. G o to w iec w sw y c h w n io sk a c h k o ń c o w y c h zło ży ł w im ie n iu P r e z y d iu m p o d zięk o w a n ie w ła d z o m OBN „za tak znaczne osiągnięcia w tru dn ych , p io n iersk ich w aru n k ach , p rzy bardzo szczupłej ob sa dzie k a d r o w e j”. N a p o sied ze niu K o m isji K o o rd y n a cy jn e j IZZ w dniu 17 s ty c z nia 1968 roku w P ozn aniu , w refera cie p ro g ra m o w y m prof. W ła d y sła w a M ark iew icza zad ek la ro w a n o O środk ow i w sz e lk ą pom oc w ty m w zg lęd zie, uzn a jąc jego p raw o do w ła sn eg o , n ie z a leżn eg o m iejsca w o rgan izacji n a u k i p o l sk iej. S to w a r z y sz e n ie „ P o jezier ze”, k tó r e w u c h w a le W aln ego Z grom adzenia z dnia 12 m arca 1967 roku uzn ało O BN za sw ój „n a jc en n ie jszy d o ro b ek ”, odniosło się ze z r o zu m ien iem do ty c h p la n ó w , w y ra ż a ją c g o to w o ść p r z e k a zania m u u ż y tk o w a n e g o lokalu, m ien ia oraz czterech d o d a tk o w y c h eta tó w zw ią z a n y c h z k sięgow ością, ad m in istracją i obsługą. Z e sw ej stro n y w ła d ze w o je w ó d z k ie w y r a z iły g otow ość p rzen iesien ia O środka na b u d żet W yd ziału K u ltu r y i S ztuk i z d n iem 1 sty czn ia 1969 roku.
OBN JA K O PLA C Ó W K A N A U K O W O -B A D A W C Z A O C H A R A K T ER ZE SPO Ł E C Z N Y M
FO R M A LN O PR A W N E P O D ST A W Y D Z IA Ł A L N O ŚC I
S a m o d zie ln o ść p ra w n a O B N sta ła się fa k te m w dniu 15 czer w ca 1968 ro ku, tj. w dniu, w k tó r y m zeb ra n ie z a ło ż y c ie ls k ie p o w o ła ło do życia s to w a rzy szen ie pod n a zw ą „O środek B a d a ń N a u k o w y c h im. W ojciech a K ę tr z y ń sk ieg o w O lsz ty n ie ”. Z ebraniu p rz e w o d n ic z y ł prorektor U A M prof. Józef B urszta. U c h w a lo n o sta tu t oraz d ok onano w y b o r u w ładz: ra d y n a u k o w ej, kom isji r e w iz y jn e j i sądu k o leżeń sk ieg o . Liczba c z ło n k ó w na dzień 31 gru d n ia 1968 roku w y n o siła 109 osób, w ty m 23 czło n k ó w h o n o r o w y c h i 86 z w y c z a j n y ch Ił.
P odp o rz ą d k o w a n ie Ośrodka w pion ie a d m in istra c y jn y m p rzed sta w ia się następująco:
R ejestracja sto w a rzy szen ia p rzez U rząd S p ra w W e w n ę tr z n y c h P W R N w O lszty n ie nastąp iła w dniu 1 lipca 1968 roku. S a m o d zie ln o ść finan sow ą O BN u zy sk a ł z d n iem 1 sty czn ia 1969 roku. B ezp o śred n ie roczne d otacje f i n a n so w e na d zia ła ln o ść p o c h o d ziły odtąd z W y d zia łu K u ltu r y i S z tu k i PW R N . W k w ie tn iu 1974 roku W ojew od a O lsztyń sk i w y s tą p ił do M inistra F in a n só w o p rzen ie sie n ie k r e d y tó w b u d ż e to w y c h na fin a so w a n ie O B N z działu 81 „K ultura i sz tu k a ” do działu 74 „ N a u k a ”, M in iste r stw o F in a n só w , nie w n o sząc ż a d n y ch zastrzeżeń, p rzek azało sp r a w ę do za o p in io w a n ia M in isterstw u N a u k i, S zk o ln ic tw a W yższeg o i T e chniki. W ła śc iw y m in iste r p ism em z dnia
13 D o k ł a d n i e j o m o t y w a c h u s a m o d z i e l e n i a O ś r o d k a p o r . W . O g r o d z i ń s k i . P o c z ą t e k n o w e j d r o p i , w : K o m u n i k a t Z G , k w i e c i e ń — c z e r w i e c 1968, s s . 4— 11; p o r . t e ż W . O g r o d z i ń s k i ,
O ś r o d e k B a d a ń N a u k o w y c h i m . W o j c i e c h a K ę t r z y ń s k i e g o t o r o k u 1968, R o c z n i k O l s z t y ń s k i , t. 9, O l s / . t y n 1970, S S , 270—277.
14 m aja 1974 roku w y r a z ił zgodę na p o w y ższe zm ian y. D zięki tem u OBN m ó g ł zrez y g n o w a ć na korzyść in n y ch sto w a r z y sz e ń d o to w a n y c h przez Urząd W ojew ód zk i ze sw e g o u działu w d o ty c h c za so w y ch lim itach; w n o w ej sytu acji lim ity i b u d żet glo b a ln y O BN u sta la n e są p rzez resort nauki w u zgodnieniu z M in isterstw e m F in a n só w i r e a lizo w a n e z b u d żetu te r e n o w eg o U rzędu W o jew ódzkiego, za p o śre d n ictw em W y d ziału K u ltu r y i Sztuki. U rząd W ojew ó d z k i n ie m a w ię c w zasadzie w p ły w u na w ie lk o ść dotacji dla OBN, co nie od biera m u jednak m o żliw o ści działań in te r w e n c y jn y c h . D ziałan ia te, tak ze stron y W o jew o d y O lsztyńskiego, jak i ze stron y P rzew o d n iczą ceg o W ojew ó d z kiej R ad y N arod ow ej, w zg lę d n ie W ojew ó d zk ieg o Z esp ołu P o selsk ieg o , ok a z y w a ły się w ielo k r o tn ie o w ocn e, zw łaszcza w za k resie śr o d k ó w lim ito w a n y c h 1 p rzyrostu zatrudnienia. T e n ostatni, się g a ją cy w ciągu ostatniej ty lk o p ię ciolatki (1976— 1980) 30%, u z y sk a n y został w y łą c z n ie na tej drodze. Urząd W ojew ód zk i przy ch o d ził n adto z pom ocą O środkow i w za k resie w y d a tk ó w rzec zo w y ch (zakupy, koszta w y d a w n ic z e ) oraz lim itó w na u słu g i p r y w a tn e.
N a p o d sta w ie Zarządzenia W o je w o d y z dnia 30 k w ie tn ia 1976 r. w sp ra w ie zasad w sp ó łd zia ła n ia w y d z ia łó w U rzędu W o jew ó d zk ieg o ze sto w a r z y sz e n ia m i oraz k oord yn acji i kontroli ich d ziałalności, c z y n n ik iem b ezpośrednio
nad zoru jącym działalność O BN jest W y d zia ł K u ltu r y i S ztuki. Z jego
stro n y k ontrola całok ształtu gospodarki fin a n so w ej została p rzeprow adzona w 1977 roku, zaś k on trola d ziałaln ości sta tu to w ej w la ta ch 1977 i 1981. W za k resie fo rm a ln o p ra w n y m czynności k on tro ln e w y k o n u je W y d zia ł S p ra w S p o łeczn o -A d m in istra cy jn y ch (ostatnia k ontrola w sty czn iu 1981 r.). N ie z a -
leżen ie od teg o czyn n ości k o n tro ln y ch dok on ują w o je w ó d z k ie i m ie jsk ie
w ła d z e fin a n so w e.
P o d p orz ądk ow an ie oraz m ie jsc e Ośrodka w p io n ie n a u k o w y m je st n a stępujące:
W 1969 roku O BN u zysk ał praw o zatrudniania p racow n ik ów n a u k o w o - -ba d a w c zy ch , a jego organem n ad zo ru ją c y m został S ek reta rz N a u k o w y P A N (Zarządzenie N r 43 P rzew o d n iczą ceg o K o m itetu N a u k i i T e ch n ik i z dnia 2 lipca 1969 r.). U m o ż liw iło to r ozb u d ow ę in sty tu c jo n a ln e j d ziałalności O środ ka w oparciu o e ta to w o za tru d nion ych w n im p ra c o w n ik ó w n a u k o w y ch , do k tó r y ch odnoszą się w sz y stk ie u p ra w n ien ia i ob o w ią zk i p raco w n ik a in sty tu tow ego. P ochodną cy to w a n eg o zarządzenia b y ło p o stęp o w a n ie k w a lifik a c y jn e w stosun k u do trzech p ra co w n ik ó w OBN, k tó r zy u zy sk a li od Sek reta rza N a u k o w e g o P A N n o m in a cje na sta n o w isk a d o cen tó w w OBN. Z tego te ż t y tu łu d ziałaln ość m e ry to ry czn a p la c ó w k i jest oceniana p rzez P A N , a śc iś lej — p rzez sp e c ja listy czn e k o m ite ty n a u k o w e a filio w a n e p rzy W y d zia le I N au k S p ołeczn ych , o d p ow ied n io do p r o filu n a u k o w e g o p la có w k i. Zasadnicza ocena d ziałaln ości n a u k o w e j została dokonana na p o le cen ie Sek reta rza W y d ziału I z dnia 16 m arca 1977 roku, p rzez k o m ite ty P A N : N au k D em o g ra ficznych, N a u k E konom icznych, N a u k E tn o lo g iczn y ch i N a u k H istoryczn ych . Od 1974 roku p r a c o w n icy n a u k o w o -b a d a w c z y i p ra co w n icy b ib lio tek i u zy sk a li od P A N le g ity m a c je słu ż b o w e z u p ra w n ie n ie m do zniżki na p rzejaz d y k o lejo w e, a od 1980 roku u z y sk a li je w s z y s c y p ra co w n icy O BN . P o m o c ze stro n y W yd ziału I w y ra ża się też w za ła tw ia n iu p aszp ortów słu ż b o w y ch na w y ja z d y zagraniczne, o p in io w a niu dla M SZ zasadności u ła tw ia n ia do stęp u do n ie k tó r y ch a rc h iw ó w na teren ie RFN, o p in io w a n iu z g ło szeń do p la nu w y d a w n ic z e g o P A N , r e a liz o w a n y ch rokrocznie p rzez B iu ro W y d a w n ic tw i B ib lio tek P A N ; n ie k ie d y wmeszcie w ła d z e W y d ziału I u c z e stn ic z y ły w w y
K r o n i k a n a u k o w a
125
jaśn ian iu w ła d zo m o lsz ty ń sk im o d p o w ied n ic h sp ra w d o ty c zą cy ch Ośrodka. D o 1970 r. in te r e sy O BN w organizacji n a u k i polsk iej rep rez en to w a ła K o m isja K oo rd y n a cy jna In sty tu tó w Z iem Z achodnich. P o jej rozw iązaniu, od 1971 roku fu n k cje te przejęła R ada T o w a r z y stw N a u k o w y c h i U p o w sz e c h n ia n ia N a u k i p rzy P r e z y d iu m P A N , która z m o c y U s ta w y o A k a d e m ii N a u k
sp ra w u je p ieczę orga n iza cy jn o -n a u k o w ą n ad sp o łec zn y m r u c h e m n au k o
w y m w P olsce; ustala w y k a z to w a r z y stw i sto w a r z y sz e ń o b ję ty ch opieką m ery to ry czn ą P A N i o p in iuje k a żd orazow o w n io sk i w sp r a w ie p ow ołan ia n o w y c h to w a r z y stw n a u k o w y c h . W całej m a sie t o w a r z y stw dostrzega się sp e c y fik ę m ałej ic h grupy, do której n a le ż y OBN, a którą ok reślo no m ia n e m „ p la có w ek n a u k o w o -b a d a w c z y c h o ch arak terze sp o łe c z n y m ” . K ilk a z nich, a w . ty m r ó w n ież OBN, rep rez e n to w a n y c h jest w R adzie p erso n a ln ie (także i w bieżącej k ad en cji R ady od 1981 r.). Jedno z p len a r n y c h p osied ze ń R ady w dniu 27 k w ie tn ia 1978 roku, z u d zia łem d y r e k to r ó w in sty tu tó w i ośrod k ó w n a u k o w o -b a d a w c z y c h o ch arak terze spo łec zn y m , p o św ię c o n e b y ło sp e cja ln ie p ro b le m a ty c e ty c h jed nostek organ iza cy jn y ch . W w y n ik u sw ej d o tych cza so w e j d ziałaln ości Rada o p racow ała obszern y „R aport o sta n ie t o w a rzy stw n a u k o w y c h w P o ls c e ”, k tó r y w 1978 r. został rozpatrzony p rzez P r e z y d iu m P A N oraz przez k o m isję se jm o w ą . D a lsz y m sk u tk ie m prac R a d y oraz B iu ra S p ołeczn ej D zia ła ln o ści N a u k o w e j P A N sta ła się U c h w a ła R ad y P a ń stw a „o u m o c n ie n iu roli sp ołec zn eg o ru ch u n a u k o w e g o ” z dnia 12 m a ja 1979 roku. O kreśla ona d o b itn ie rolę to w a r z y stw n a u k o w y c h w P o lsc e oraz z o b o w ią zu je o d p o w ie d n ie organa p a ń stw o w e do u d zielan ia im w s z e c h stronnej pom ocy. Z god n ie z z a lecen ia m i Rady, z a w ią zu je się w sp ó łp ra ca p o ziom a r eg io n a ln y ch to w a r z y stw n a u k o w y c h , w ty m OBN, z n o w o u tw o rzo n y m O ddziałem P A N w G dańsku; p ierw sza narad a k o n su lta c y jn a w tej sp r a w ie od b yła się tam w d n iu 19 grudnia 1980 roku.
CELE ST A T U TO W E, ST R U K T U R A O R G A N IZ A C Y JN A I S PO S O B Y D Z IA Ł A N IA
S ta tu to w y m c e lem O środka jest in sp iro w a n ie i p r o w a d zen ie d ziałaln ości n a u k o w o -b a d a w cze j w d zied zin ie n au k sp ołec zn y ch , ze sz czeg ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m P om orza W schod n iego, tj. h isto r y c z n y c h r e g io n ó w W arm ii, P o w iśla i etn iczn eg o reg io n u M azur oraz w s p ó łc z e sn y c h p ro b le m ó w w o je w ó d z tw a o lsz ty ń sk ieg o n a tle jego fu n k cji w m a k r o reg io n ie p ó łn o c n o -w s c h o d n im u . S w o je ce le sta tu to w e O B N rea lizu je dw ojako: w ram ach d ziałaln ości sp ołeczn ej i w ram ach d zia ła ln o ści in sty tu cjo n a ln ej.
C a ło k szta łtem d zia ła ln o ści k ie r u je Rada N a u k o w a , w y b iera n a n a ok resy cztero letn ich k a d en cji p rzez W a ln e Z ebranie c z ło n k ó w OBN. W sk ła d R a d y (19 osób) w ch o d zą p r z e d sta w ic ie le każdej z d y sc y p lin rep rez e n to w a n y c h w O środku (dem ografia, ek on om ia, etn ografia, historia, socjologia). R ada w y łania spośród sie b ie p ięcioosob ow e P rezy d iu m . W a ln e zeb ra n ie zw o łu je pre zes R ady co d w a lata, zaś R ada N a u k o w a zbiera się d w a ra zy do roku, a P r e zy d iu m — cztery. Z ty tu łu sp r a w o w a n y c h fun k cji ani też za u d zia ł w p o sie d z en ia c h n ie są p ob iera n e żadne h onoraria 15.
14 P o r . S t a t u t O ś r o d k a B a d a ń N a u k o w y c h i m . W o j c i e c h a K ę t r z y ń s k i e g o w O l s z t y n i e , O l
s z t y n 1976. ,
15 S k ł a d R a d y N a u k o w e j o d 1968 r . b y ł n a s t ę p u j ą c y : M i c h a ł A t ł a s (1968— 1976), M a r i a n B i s k u p (o d 1968), J ó z e f B u r s z t a ( o d 1968 p r e z e s ) , A n d r z e j B u k o w s k i (1968— 1972), W ł a d y s ł a w C h o j n a c k i ( o d 1972), B o l e s ł a w D ą b r o w s k i ( w i c e p r e z e s 1968—1972), A d o l f D o b i e s z e w s k i ( o d 1976),
