"Dom i środowisko rodzinne Mikołaja Kopernika", Karol Górski, Toruń 1968 : [recenzja]

Skrobacki, Andrzej

"Dom i środowisko rodzinne

Mikołaja Kopernika", Karol Górski,

Toruń 1968 : [recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 107-108

C

O

P

E

R

N

I

C

A

N

A

K a ro l G ó r s k i , D o m i ś r o d o w is k o r o d z in n e M ik o ła ja K o p e r n ik a , T o w a rz y s tw o N a u k o w e w T o r u n iu , P r a c e p o p u la rn o n a u k o w e n r 8. B ib lio te c z k a K o p e r n ik a ń s k a n r 1, T o r u ń 1968, ss. 54, 1 n lb .

A u to r, w y b itn y h is to ry k -m e d ie w is ta , p o d z ie lił p r a c ę n a S2eść ro z d z ia łó w d o ty ­ czą c y c h o to c z e n ia i w a r u n k ó w ś ro d o w is k a , w ja k ic h w z r a s ta ł p rz y s z ły u c zo n y . N a j ­ c ie k a w s z y m i ro z d z ia ła m i są D o m r o d z in n y o ra z M ia sto i s zk o ła .

S p ra w a , w k tó r y m d o m u s ta r o m ie js k ie g o T o r u n ia u ro d z ił s ię K o p e rn ik , i n t r y ­ g o w a ła od d a w n a w ie lu h is to ry k ó w i k o p e rn ik o lo g ó w . N a ro s ła w z w ią z k u z ty m le g e n d a s ta ł a się p rz e d m io te m u p o rc z y w y c h d o c ie k a ń a r c h iw a ln y c h w X IX w ie k u . G d y je sz c z e w 1819 r. w ła d z e p r u s k ie p o s ta n o w iły d a ć s u b w e n c ję n a r e m o n t d o m u K o p e rn ik a i z a ż ą d a ły p r z e d s ta w ie n ia d o w o d ó w a r c h iw a ln y c h , iż w s k a z a n a b u d o w la je s t rz e c z y w iś c ie m ie js c e m u ro d z in w ie lk ie g o a s tr o n o m a , a r g u m e n ty ź ró d ło w e o k a ­ z a ły się ta k m a ło p rz e k o n y w u ją c e , że rz ą d p r u s k i o d m ó w ił z a s iłk u . S p r a w ę k o m p li­ k o w a ł r ó w n ie ż f a k t, że K o p e rn ik o w ie p o s ia d a li je sz c z e in n e p o s e s je n a te r e n ie m ia s ta . B y ł n a w e t ta k i o k re s cza su , że K o p e rn ik p o s ia d a ł d w a ,,d o m y r o d z in n e ” . Z a je d n y m z n ic h o b s ta w a ł h is to r y k n ie m ie c k i L e o p o ld P r o w e . O p ie ra ją c się n a je g o a u to ry te c ie , n ie m ie c k ie to w a rz y s tw o n a u k o w e C o p p e r n ic u s - V e r e in w m u r o ­ w a ło w d o m u n a r o g u u lic K o p e rn ik a i P i e k a r (d z is ie jsz a u lic a K o p e r n ik a n r 30) ta b lć cę p a m ią tk o w ą . W k ró tc e je d n a k p o w a g ę n a u k o w ą L. P r o w e g o z a c h w ia ł p o ­ w a ż n ie b a d a c z - a m a to r (!), p ó ź n ie jsz y b u r m i s tr z T o r u n ia G. B e n d e r . P r z y p a d e k s p r a w ił, że p o d s c h o d a m i r a tu s z a z n a la z ł o n p e r g a m in o w y z esz y t, w k tó r y m s p is y ­ w a n o do p ra c y s z a rw a rk o w e j s łu ż b ę m ie s z k a ń c ó w k a m ie n ic z e k S ta re g o M ia s ta . B y ło to k lu c z e m z a g a d k i. W to k u d a lsz y c h , ż m u d n y c h b a d a ń G. B e n d e r u s ta l ił p rz y n a le ż n o ś ć p o s zc z eg ó ln y ch p a rc e l i b u d y n k ó w . W y k a z a ł p o n a d w s z e lk ą w ą t p l i ­ w ość, że K o p e rn ik o w ie z a jm o w a li d o m p rz y u l. S w , A n n y (d z isie jsz a K o p e r n ik a n r 17), a n ie p o s e s ję , n a k tó r e j w 1871 r. z a w ie sz o n o ta b lic ę . W y w o d y G. B e n d e ra p o d trz y m a li p o lscy , a ta k ż e n ie m ie c c y b a d ac z e . P o o d z y s k a n iu n ie p o d le g ło śc i, w ł a ­ dze m ie js k ie T o r u n ia u m ie ś c iły w d o m u p o d n u m e re m 17 ta b lic ę z p o ls k im n a p i­ sem . W o b a w ie p rz e d z n isz c z e n ie m w 1939 r. ta b lic ę tę u k r y to . Z k o le i N ie m c y u c h o d zą c w 1945 r. z a b r a l i s w o ją . H a b e n t su a fa ta ... ta b u la e ! W sp ó łc z e sn o ść p r z y z n a ła r a c ję a rg u m e n to m n a u k o w y m G. B e n d e ra . P r z y u s ta l a n iu , g d z ie z n a jd o w a ł się w R y n k u S ta r o m ie js k im in n y d o m K o p e r­ n ik ó w , p o d o b n ą m e to d ę j a k G. B e n d e r, i w o p a rc iu o a k t a ła w n ic z e , z a s to s o w a ł K a ro l G ó r s k i . O w o c n e w y n ik i s w y c h b a d a ń o p u b lik o w a ł w o s o b n e j p r a c y 1. G d y K o p e rn ik u k o ń c z y ł 7 la t, ro d z ic e p rz e n ie ś li s ię z d o m u p rz y u l. S w . A n n y do k a m ie ­ n ic z k i p rz y R y n k u S ta r o m ie js k im p o d n u m e re m 36. D o m te n ju ż d z is ia j n ie is tn ie je . N a je g o m ie js c u w z n o si s ię D o m T o w a ro w y , z b u d o w a n y w 1906 r. p rz e z k u p c a L e is e ra . 1 K . G ó r s k i , D o m o stw a M ik o ła ja K o p e r n ik a w T o r u n iu , T o r u ń 1955. O d o m u K o p e rn ik a p rz y u l. Sw . A n n y (dziś u l. K o p e rn ik a ) p o r. ta k ż e K . G ó r s k i , D om K o p e r n ik a w T o r u n iu , O c h ro n a Z a b y tk ó w , 1953, t. 6, n r 1, ss. 6— 8; J. F r y c z . D o m K o p e r n ik a w T o r u n iu , R o c z n ik M u zeu m w T o r u n iu , 1963, t. 1, z. 3.

1 0 8 C O P E R N I C A N A

N ie od rz e cz y b ę d z ie p rz y p o m n ie ć tu f a k t, że z a le d w ie k ilk a d o m ó w d a le j, p rz y R y n k u S ta r o m ie js k im 33, u ro d z ił się 25 s ty c z n ia 1755 r. je d e n z n a j s ł a w n i e j ­ szy c h le k a rz y n ie m ie c k ic h , w y b itn y a n a to m i z z a m iło w a n ia a s tr o n o m — Sam uc-l T o m a sz S o e m m e rin g , a u to r n a z w y p rz y s a d k i m ó z g o w ej. O d n ie g o p o c h o d zi te z te r m in „ isto ta c z a rn a S o e m m e rin g a ” (s u b sta n tia n ig ra S o e m m e r in g i).

N ie j e s t w y ja ś n io n a d o tą d s p ra w a , g d z ie K o p e rn ik u c zę szc z ał do szkół. Czy ty lk o w T o ru n iu ? A m o że w e W ło c ła w k u lu b C h e łm n ie ? Z a W ło c ła w k ie m o p o w ie ­ d z ia ł s ię L u d w ik A n to n i B i r k e n m a j e r . B r a k je d n a k n a to p e w n y c h d o w o d ó w . P o d o b n ie p rz e d s ta w ia się s p r a w a z C h e łm n e m , za k tó r y m w y p o w ie d z ie li się H a n s S c h m a u c h , p o te m H e n r y k B a r y c z . Z a g a d n ie n ie to do dziś b u d z i k o n tr o ­ w e rs j e 2. F o z o s ta łe ro z d z ia ły o m a w ia n e j p r a c y t r a k t u j ą o ro d z ic a c h a s tr o n o m a , w n ę tr z u d o m u , o d o m ie w R y n k u S ta re g o M ia s ta i o w p ły w ie ś ro d o w is k a n a p o w s ta n ie n a u k i K o p e rn ik a . P u b li k a c ja w y d a n a s ta r a n n i e p o d w z g lę d e m e d y to rs k im je s t w z b o g a c o n a sz e re g ie m ilu s tr a c ji. C hoć w y d a n a w s e r ii p ra c p o p u la rn o n a u k o w y c h , p o s ia d a j e d n a k b o g a ty m a te r ia ł fa k to g r a fic z n y . Z o s ta ła o p a trz o n a w z w ię z łą i n f o r ­ m a c ję b ib lio g ra fic z n ą . P r z y s tę p n y to k n a r r a c j i z d ra d z a w y tr a w n e p ió ro z n a k o m i­ te g o s ty lis ty . - P o r . E. S t о с к i, M ik o ła j W o d k a z K w i d z y n a , z w a n y A b s te m iu s , le k a r z i a s tr o n o m p o ls k i X V stu le c ia , n a u c z y c ie l K o p e r n ik a , W ia d o m o śc i L e k a rs k ie , 1963, t. 21. z. 12, ss. 1081— 1084. C y to w a n y a u to r o p a rł się n a w n io s k a c h L. A. B i r k e n ­ m a j e r a. O d m ie n n y s ą d w te j s p r a w ie w y p o w ie d z ia ł S. F l i s — p o r. „ K o m u n i­ k a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie ” , 1968, n r 3, ss. 499 n. A n d r z e j S k r o b a c k i