RO C ZN IK I H U M A N ISTY CZN E T om X X V , z e sz y t 2 — 1977
KOLOKWIUM POŚW IĘCONE DW USETNEJ ROCZNICY POW STANIA K O M ISJI ED U K A CJI NARODOW EJ
Obecny n u m er historyczny „R oczników H um anisty cznych” w całości poświęcony został publikacji m ateriałów odbytego w dniach 22-24 X I 1973 r. kolokwium, zorganizow anego w zw iązku z dw u setn ą rocznicą pow stania KEN przez Sekcję H istorii i In sty tu t G eografii H istorycznej Kościoła w Polsce przy poparciu T ow arzystw a N aukow ego KUL. Ze względów niezależnych od organizatorów spotkania m ateriały te n ie m ogły się u k a zać w planow anym pierw otnie osobnym tom ie, specjalnie pośw ięconym publikacji w ygłoszonych na kolokw ium referatów , kom unikatów i dys kusji. Trudności zw iązane z brakiem p ap ieru spow odow ały nie tylko przeszło trzy letnie opóźnienie w yd an ia ty ch m ateriałów w ogóle, lecz także pew ne ich ograniczenie do refe ra tó w i kom unikatów ściślej łączą cych się ze stanem szkolnictw a i reform am i szkolnym i w X V III w. Brakło też miejsca na dyskusję.
Kolokwium m iało c h a ra k te r ogólnokrajow y, a n aw et m iędzynarodow y. Wzięło w nim udział 50 uczestników ze w szystkich w ażniejszych środo wisk naukow ych polskich oraz niek tó rych zagranicznych: austriackich, belgijskich, czechosłowackich i francuskich (łącznie 9 osób). Przedstaw iono i przedyskutow ano 24 refe ra ty i kom unikaty. W niniejszym tom ie d ru kujem y 19 z nich. Pozostałe z przyczyn w ym ienionych w yżej, ja k rów nież z innych powodów, będą publikow ane gdzie indziej lub też nie będą drukow ane jako osobne a rty k u ły w ogóle. W obecnym num erze nie zostały zamieszczone m niej zw iązane z p roblem atyką szkolną, choć bardzo w ażne z p u n k tu w idzenia dziejów O św iecenia w Polsce, re fe ra ty ks. prof. S. K am ińskiego poruszające bardzo w ażny, ogólniejszy problem wpływów zachodnioeuropejskich w Polsce w dziedzinie filozofii i sposobu m yślenia w okresie Oświecenia. Ze w zględu n a przeciągający się term in d ruku prof. J. R uw et z Louvain w ycofał swój re fe ra t n a tem a t alfab ety - zacji ludności w południow ych N iderlandach w X V III i X IX w., w k tó ry m autor sporo uw agi poświęcił rów nież problem om m etodycznym . Nie został również w łączony do niniejszego num eru, głów nie ze w zględu n a b rak miejsca, w spólny re fe ra t dwóch h istoryków francuskich — F. F u re ta i W. Sachsa, dotyczący problem u szkolnictw a elem entarnego i alfab ety - zacji ludności w północnej F ran cji w X V III i X IX w., który, podobnie jak re fe ra t Ruw eta, in teresujący jest zwłaszcza z p u n k tu w idzenia m etodycz
6 S T A N I S Ł A W L I T A K
nego. M amy nadzieję, że re fe ra t ten będzie m ożna opublikow ać w jednym z n astęp n y ch n um erów „Roczników H um anistycznych”. K om unikat prof. A. Ja u b e rta na tem a t zw iązków fizjokratów z religią będzie opublikow any w „S um m ariu m ” T ow arzystw a N aukow ego KUL.
Biorąc pod uw agę fakt, że w iele sesji naukow ych organizow anych dla uczczenia dw usetnej rocznicy pow stania KEN, a zwłaszcza sesja zor ganizow ana w dniach 24-26 X 1973 r. przez U niw ersytet Jagielloński, pośw ięconych było w yłącznie reform om , dziejom i znaczeniu tej Kom isji dla szkolnictw a polskiego w okresie późniejszym , obrady naszego kolok w ium bardziej skupiły się w okół ogólniejszych problem ów szkolnych X V III w. w Polsce i E uropie Zachodniej. Celem zaś wygłoszonych refe ratów oraz d y sk usji było ukazanie X V III-w iecznych reform szkolnych w Polsce w szerszym kontekście europejskim , tym zwłaszcza najbliższym, środkow oeuropejskim (A ustria, Czechy, Prusy) i nieco dalszym (Francja, N iderlandy) oraz przedstaw ienie osiągnięć KEN jako w yniku dłuższej ew olucji stosunków ośw iatow ych w Rzeczypospolitej w XV III w., pozo stający ch w ścisłej łączności z rozw ojem O św iecenia polskiego, jak rów nież ukazanie w p ływ u KEN n a refo rm y w innych krajach, a zwłaszcza w Rosji w początkach X IX w. Taki profil kolokw ium m a swoje odbicie w zam ieszczonych w niniejszym n um erze m ateriałach.
W prow adzeniem niejako do tej p roblem atyki jest publikow any tu re fe ra t prof. R. M androu z Paryża, w k tó ry m au to r szeroko przedstaw ił zagadnienia ew olucji system ów pedagogicznych i ośw iatow ych w Europie X V II i X V III w., oraz re fe ra t prof. J. Gierow skiego z K rakow a, charak tery z u ją c y stosunek Kościoła do O św iecenia w Polsce. N astępnie w refe rata ch L. P iechn ika i B. N atońskiego oraz w głosie w dyskusji, m ającym c h a ra k te r kom unikatu, prof. K. M rozowskiej zostały przedstaw ione pro blem y zw iązane z przem ianam i w szkolnictw ie jezuickim w XV III w. oraz d y sk u syjne zagadnienie stosunku eks-jezuitów do KEN. Zagadnienie szkolnictw a pijarskiego w X V II i X V III w., a zwłaszcza w okresie reform y S. K onarskiego i KEN, zilustrow ał na tle przem ian politycznych w Polsce, od stro n y w y stępu jącej w nim idei w alki z ty ra n ią i krzyw dą społeczną, zm arły przed dw om a laty prof. A. W ojtkowski. Prow izoryczną próbę przedstaw ienia stan u szkolnictw a parafialnego w XV III w., w okresie poprzedzającym pierw szy rozbiór Polski i pow stania KEN dał S. Litak. Słabo znanym w naszej h istoriografii rozw ojem k u ltu ry teologicznej w okresie O św iecenia zajął się L. Kuc. P roblem zaś średniego szkolnictwa luterańsk ieg o oraz w pły w u na nie KEN p rzedstaw ił w interesującym referacie S. Salmonowicz.
P ro b lem aty k ę bezpośrednio w iążącą się z reform am i KEN przedstaw ili w sw oich re fe ra ta c h R. W. W ołoszyński, M. M itera-D obrow olska, Z. Chyra,
K O L O K W IU M K E N 7
zaś od strony zm ian w teologii m oralnej — F. G reniuk. D. B eauvois zajął się już w pływ am i KEN na refo rm y szkolne w Rosji, podjęte w początkach X IX w.
Szersze tło reform om KEN, uw y pu k lając ich ogólniejsze znaczenie, nadają refe ra ty J. Holinkovej, G. K lingenstein oraz M. K ru pianki, doty czące sytuacji różnego ty p u szkolnictw a i refo rm ośw iatow ych w Czechach i na M orawach, w A ustrii i Prusach, oraz re fe ra ty D. J u lia i J. Q ueniarta, w których autorzy przedstaw ili na w y b ran y ch przykładach zagadnienie losów szkolnictw a zakonnego w e F ran cji po usunięciu z tego k ra ju jezu i tów w 1763 r., i elem entarnego — ludow ego na tere n ie F ra n cji zachodniej przed w ybuchem w ielkiej rew olucji francuskiej w 1789 r. Całość obrad podsum ow ał R. M androu.
W czasie ożywionej dyskusji w ysunięto w iele p ostulatów m iędzyna rodowej w spółpracy w dziedzinie b adań nad O św ieceniem i reform am i szkolnym i w Europie, apelując zwłaszcza o bardziej system atyczne, po głębione i skoordynow ane badania porów naw cze oraz bardziej reg u larn e okresowe spotkania d yskusyjne h istoryków z różnych k rajó w w celu w ym iany poglądów na różne problem y będące w to k u badań.
