DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rt.2015.62.12-8
WŁADYSŁAW CHAIM CSsR
BIBLIOLOG
W PRZEPOWIADANIU SŁOWA BO
ĩEGO
W LITURGII I POZA LITURGI
Ą
BIBLIOLOG AS PREACHING FORM IN THE LITURGY AND BEYOND
A b s t r a c t. Bibliolog produced by P. and S. Pitzele in the USA, developed for pastoral purposes by U. Pohl-Patalong and widespread in countries of German language is a form of role playing or improvisational theatre using Bible stories. Bibliolog explores the unspoken in the lives of the characters, the “back story” or “subtext” in the written narrative, even the spaces between the words, to bring the Bible alive. In this article you can learn relation between bibliolog and ser-mon. You can then acquaint with the bibliolog structure, the key stages of preparation the event of bibliolog, and its use in the preaching. The main goal of the paper is to present the method of bibliolog in context of the current needs of preaching.
Key words: Sermon inspired by the bibliolog, preaching with community, preaching with
bibliolog.
Podstawowym zadaniem homiletyki i kaznodziejstwa jest docieranie ze słowem BoĪym do słuchaczy w procesie komunikacji. Wypełnianiu tego za-dania słuĪą takĪe nowsze formy przepowiadania, w wiĊkszym stopniu uwzglĊdniające podmiotowoĞü i aktywnoĞü słuchaczy. Przepowiadanie sło-wa BoĪego dzisiaj wymaga uwzglĊdniania faktu powiĊkszania siĊ liczby lu-dzi, którzy nie mają podstawowej wiedzy katechizmowej i doĞwiadczenia Īywego kontaktu z Biblią1
. Kolejnym wyzwaniem jest podchodzenie do od-biorcy wypowiedzi jako do partnera w efektywnej interpretacji i płynący
Dr WŁADYSŁAW CHAIM CSsR – doktor psychologii religii, zajmuje siĊ psychologią komuni-kacji interpersonalnej, psychologią religii i psychologią pastoralną; obecnie pracuje w ZamoĞciu jako misjonarz i rekolekcjonista; adres do korespondencji: e-mail: wchaim@redemptor.pl
1
Por. U. POHL-PATALONG. Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule. Bd. 1: Grundformen. Stuttgart: Kohlhammer 2011 s. 32 n.
z tego pluralizm interpretacji oraz dawanie pierwszeĔstwa komunikacji inte-rakcyjnej – poprzez współdziałanie i współtworzenie. Nową sytuacjĊ prze-powiadania wyznacza takĪe zmiana krajobrazu społecznego, kształtowanego przez wielokulturowoĞü, indywidualizm akcentujący własną niezaleĪnoĞü i odrĊbnoĞü oraz subiektywizacjĊ, czyli własną niezaleĪnoĞü i odrĊbnoĞü. JednoczeĞnie stwierdza siĊ teĪ tendencje do poszukiwania i respektowania form i struktur tradycji, zwłaszcza religijnej. To zainteresowanie tradycją po-lega generalnie na specyficznej interakcji opisywanej jako gotowoĞü do plu-ralizmu (plurality-ready) lub zreflektowane, wybiórcze korzystanie z trady-cji (post-traditional). W tym kontekĞcie, po czasach, kiedy dominował sto-sunek krytyczny do tekstów biblijnych, obecnie teksty te uzyskują nowe ro-zumienie, respekt i atrakcyjnoĞü. W takiej właĞnie sytuacji pojawiło siĊ zain-teresowanie Īydowskimi metodami odniesienia do biblijnych tekstów i Īy-dowskiej hermeneutyki2.
Odkrywcą połączenia tradycyjnej formy midraszu z psychodramą jest Pe-ter Pitzele3. Pracując w dziedzinie psychodramy, znalazł on nowy sposób in-terpretacji Tory, który nazwał bibliodramą. Jednak pod wpływem spotkaĔ w Europie, gdzie bibliodramą okreĞlano inną metodĊ interaktywnego kontak-tu z Biblią, Pitzele swojej metodzie „współczesnego midraszu” nadał nazwĊ „bibliolog”. Koncepcje bibliodramy i bibliologu są ze sobą spokrewnione, lecz jednoczeĞnie są to koncepcje odrĊbne. Wykazują podobieĔstwa i róĪni-ce, z którymi związane są pewne moĪliwoĞci i pewne ograniczenia. Wspólne cechy mieszczą siĊ zarówno na płaszczyĨnie hermeneutycznej, jak i meto-dycznej. Obydwie metody łączy rozumienie tekstu biblijnego jako przestrze-ni, która zaprasza do odkrywania sensu.
Fundamentalnym elementem bibliologu jest rozróĪnienie pomiĊdzy tek-stem a jego niezapełnionymi przestrzeniami. Bibliolog respektuje brzmienie tekstu Biblii jako kanoniczne i niezmienne, jednakĪe zwraca uwagĊ, Īe cza-sami aspekty tekstu pozornie drugoplanowe lub problematyczne mogą oka-zaü siĊ kluczowe dla jego zrozumienia. Teksty Biblii w bibliologu są inter-pretowane za pomocą kreatywnego wypełniania istniejących w nich luk. Hermeneutyka rabiniczna rozróĪnia bowiem miĊdzy dosłowną zawartoĞcią tekstu biblijnego nazywaną „czarnym ogniem”, i przestrzenią miĊdzy
2
U. POHL-PATALONG. Bibliologue. An introduction in theory and practise. http://www.theol. uni-kiel.de/de/professuren/pt-pohl-patalong/team/patalong/dateien-vortraege/bibliolog.pdf (do-stĊp: 19.03.2016)
3
P. PITZELE. Scripture Windows: Towards a Practice of Bibliodrama. Los Angeles: Alef Design Group 1997.
wami („miĊdzy liniami”), czyli „białym ogniem”. Rozniecanie „białego ognia” otwiera moĪliwoĞü łączenia własnych doĞwiadczeĔ Īyciowych z tek-stem biblijnym i odkrywania sensu tekstu w nowy, ĞwieĪy sposób4.
Bibliolog ma na celu doprowadzenie do rozpalenia białego ognia tak, aby uzyskaü Īywy, osobisty dostĊp do czarnego ognia. Bibliolog nie tylko przyj-muje, Īe rozumienie tekstów biblijnych jest z natury kształtowane przez od-biorcĊ, lecz w rzeczywistoĞci uĪywa jej jako Ĩródła poznania i osobistego dostĊpu do tekstu. Spontanicznie, bez potrzeby Ğwiadomego ujmowania i re-fleksji, ludzie mogą wypełniü role biblijne w sposób, który koresponduje z ich doĞwiadczeniem Īycia i Ğwiatopoglądem5.
Homiletyka zorientowana na słuchacza powołuje siĊ na argumenty po-chodzące z teorii komunikacji, aby ukazaü, Īe indywidualny proces recepcji kazania jest z natury rzeczy „faktycznie dwuznaczny”. W homiletyce kwe-stiĊ pluralizmu w interpretacji odbieranego przekazu podnosi estetyka recep-cji. Teoria estetyki recepcji, która zwraca uwagĊ, Īe odbiór dzieł literatury i sztuki zaleĪy od właĞciwoĞci przedmiotu, ale jeszcze bardziej od procesu jego recepcji, oraz badania empiryczne wykazują, Īe tzw. mowa monologo-wa nie jest jedynie monologiem, poniemonologo-waĪ kaĪdy słuchacz słyszy swoje „własne kazanie”, za które jest współodpowiedzialny6. Stąd ostatnie dekady przynoszą refleksjĊ nad moĪliwoĞcią praktycznego wykorzystania wspólnej interpretacji Pisma ĝwiĊtego takĪe w liturgii, w przepowiadaniu. Znaczącą próbą w tym kierunku jest właĞnie bibliolog.
1. STRUKTURA BIBLIOLOGU
Prolog otwiera przestrzeĔ spotkania z tekstem biblijnym, wprowadzając
uczestników zewnĊtrznie i wewnĊtrznie w aktywne uczestnictwo. Prowadzą-cy zachĊca do aktywnego uczestniczenia. Przekazuje uczestnikom, co ich oczekuje i czego siĊ od nich oczekuje. Podaje „zasady gry”, czyli: wszyscy mogą wziąü aktywny udział, ale nikt nie musi siĊ wypowiadaü oraz Īe nie
4
U. POHL-PATALONG. Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule; U. POHL -PATALONG. Predigt bibliologisch gestalten. W: Homiletik. Aktuelle Konzepte und ihre Umset-zung. Red. L. CHARBONNIER, K. MERZYN, P. MEYER. Göttingen: Vandenhoeck i Ruprecht 2012 s. 166-181.
5
U. POHL-PATALONG. Bibliologue s. 2.
6
Por. G.M. MARTIN. Predigt als ‘offenes Kunstwerk?’. Zum Dialog zwischen Homiletik und Rezeptionsästhetik. „Evangelische Theologie” 44: 1984 s. 46-58.
ma wypowiedzi właĞciwych i niewłaĞciwych. Konkretne artykułowanie pro-logu zaleĪy od rodzaju wspólnoty, wieku grupy oraz sytuacji i ram organiza-cyjnych. Na zakoĔczenie prowadzący zarysowuje przebieg bibliologu, łącz-nie z techniką parafrazowania wypowiedzi uczestników, a w razie potrzeby moĪliwoĞcią pytania z jego strony. WyraĨnie naleĪy takĪe zapowiedzieü, Īe uczestnicy wypowiadają siĊ głoĞno w kolejnoĞci zgłoszenia7.
Wprowadzenie (‘warm up’) – w sensie zachĊty i podprowadzenia do
kon-kretnego tekstu, wczeĞniej wybranego i odpowiednio przygotowanego – jest podstawą bibliologu. Z reguły najpierw okreĞla siĊ miejsce, w którym roz-grywa siĊ scena tekstu. NastĊpnie opowiada siĊ konkretnie i obrazowo zda-rzenia poprzedzające i szkicuje sytuacjĊ, w której zaczyna siĊ bibliolog. Na przykład w opowiadaniu na temat błogosławienia dzieci (Mk 10, 13-16) winno siĊ opowiedzieü, gdzie ta scena siĊ rozgrywa, Īe Jezus czĊsto wystĊ-pował publicznie itp. Celem podprowadzenia jest ułatwienie słuchaczom wejĞcia w opowiadanie przez oĪywienie go, aby łatwiej mogli uruchomiü wyobraĨniĊ i podjąü siĊ wejĞcia w pierwszą rolĊ. NastĊpnie prowadzący od-czytuje tekst do pierwszego wybranego miejsca, w którym pali siĊ „biały ogieĔ”, i zwraca siĊ z pierwszym pytaniem. W zdarzeniu błogosławienia dzieci, po pierwszym zdaniu „A oni przynosili dzieci do Niego, aby połoĪył na nich rĊce” (Mk 10, 13a), moĪna zapytaü: „Kim dokładnie są «oni», i co sobie obiecują po przyprowadzeniu swoich dzieci do Jezusa?’
WejĞcie w rolĊ (‘enroling’). Te otwarte pytania są teraz przekazywane
uczestnikom, dziĊki czemu są oni wprowadzani w rolĊ jednej z wystĊpują-cych postaci. „Wszyscy jesteĞcie jedną z tych osób, które przyprowadzają dzieci do Jezusa. Powiedz mi, dlaczego jesteĞ tutaj?” Decydujące jest, aby do zgłaszających siĊ zwracaü siĊ w drugiej osobie i wyraĨnie przypisaü rolĊ, aby uczestnicy mogli podjąü udział w „grze”, bez przechodzenia na spekula-cjĊ w trzeciej osobie. Prowadzący, odczytując kolejne fragmenty Biblii i za-trzymując siĊ w okreĞlonym miejscu, za kaĪdym razem proponuje uczestni-kom wejĞcie w podawaną kolejno rolĊ, aby przyjmując ją, mogli z tej roli odpowiedzieü, w pierwszej osobie. Role mogą byü wymienione w odczyty-wanym tekĞcie, moĪna je takĪe wyprowadziü z „białego ognia”, takĪe role nie ludzkie (np. wąĪ w raju, albo drzewo poznania w KsiĊdze Rodzaju). Od-radza siĊ jednak proponowanie roli Boga8.
7
U. POHL-PATALONG. Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule s. 72 n.
8
Parafrazowanie (‘echoing’), czyli „powtórzenie” wypowiedzi uczestnika,
oraz dopytywanie (‘interviewing’) są specyficznymi technikami bibliologu. Prowadzący odbiera wypowiedzi uczestników i wzmacnia je w podwójnym znaczeniu: po pierwsze – słownie, poprzez głoĞne odtworzenie wypowiedzi poszczególnej osoby słyszalne dla wszystkich, oraz – po drugie – przez za-mianĊ krótkich stwierdzeĔ w mocniejsze wypowiedzi. Zasadniczo takĪe w pierwszej osobie, z tej samej roli, co uczestnicy. „Nie w pełni siĊ z tym zgadzam”, mogłaby brzmieü odpowiedĨ na to pytanie, dlaczego ktoĞ przy-prowadził swoje dziecko. Ta odpowiedĨ poprzez parafrazĊ mogłaby zostaü wzmocniona np. nastĊpująco: „Ja sam nie jestem jeszcze całkiem pewny, dlaczego właĞciwie tutaj jestem”.
Technika parafrazowania stanowi istotĊ bibliologu i uwyraĨnia, Īe w od-róĪnieniu od bibliodramy jest on podporządkowany prowadzącemu. Poprzez nadzór przechodzą wszystkie wypowiedzi. Ten proces „powtórzenia” wyma-ga nie tylko wysokiego stopnia uwagi ze strony osoby prowadzącej, ale tak-Īe duĪo üwiczenia, poniewaĪ waĪne jest, aby dokładnie odtworzyü wypo-wiedĨ partnera dialogu i – mimo czĊsto bardzo skąpej wypowiedzi – stwo-rzyü całe zdania. Wypowiadająca siĊ osoba moĪe w ten sposób uzyskaü poczucie, Īe wyraziła siĊ zrozumiale. A poza tym moĪe doĞwiadczyü przy-jemnoĞci, Īe ktoĞ inny tĊ samą rolĊ, którą ona co dopiero odkryła i zagrała, kontynuuje i rozbudowuje. Echo pozwala mówiącemu na usłyszenie odbioru swojej wypowiedzi, nagłoĞnienie i dotarcie z nią do wszystkich zgromadzo-nych.
Przy „powtórzeniu” waĪne jest, aby prowadzący zbliĪał siĊ do uczestni-ków takĪe dosłownie, tzn. podchodząc do osoby, dał jej do zrozumienia, Īe w tym momencie potrzebna jest jej odpowiedĨ. Zwłaszcza u osób, które nie lubią mówiü głoĞno, są mniej elokwentne, konieczne jest bycie w pobliĪu. W ten sposób powstaje równieĪ moĪliwoĞü dokładnego zaobserwowania re-akcji na wzmocnioną wypowiedĨ, aby móc ją w razie potrzeby skorygowaü, jeĞli osoba nie czuje siĊ właĞciwie zrozumiana. Echo spowalnia i pogłĊbia spotkanie z tekstem biblijnym.
Po wypowiedzi i nastĊpującym po niej „powtórzeniu” mogą zabieraü głos nastĊpne osoby. W ten sposób powstaje wieloĞü wypowiedzi. W podanym przykładzie grupa tworzy tłum ludzi, którzy przynoszą dzieci do Jezusa. Do głosu dochodzą róĪne sprawy i problemy. Scena jest zapełniona. OczywiĞcie jest teĪ moĪliwe wciągniĊcie całej grupy w rolĊ jednej tylko osoby. Odmien-ne wypowiedzi są wówczas rozumiane – podobnie jak w bibliodramie – jako róĪne cząstki tej samej osoby. Dokładnie w tym przypadku uwyraĨnia siĊ
wartoĞü dodana w stosunku do kazania, gdzie przed zadaniem interpretacji tekstu staje tylko jedna osoba9.
Rozmowa (‘interviewing’). Niektóre wypowiedzi uczestników są bardzo
skąpe lub kaĪą przypuszczaü, Īe uczestnicząca osoba chciałaby powiedzieü wiĊcej niĪ w pierwszej wypowiedzi, bowiem coĞ istotnego nie zostało wyra-Īone. Wówczas warto ją dopytaü, czyli przez konkretne pytania zachĊcaü do powiedzenia wiĊcej. Po wypowiedzi w rodzaju „jestem ciekaw” moĪna wyjĞü np. z pytaniem: „jestem ciekaw, poniewaĪ…” Po odpowiedzi, nastĊ-puje ponownie echoing. Celem zapytania jest doprecyzowanie wzglĊdnie pogłĊbienie wypowiedzi uczestników. RównieĪ wtedy jest ono konieczne, gdy prowadzący bibliolog nie dosłyszał wypowiedzi lub jej nie zrozumiał.
RozmowĊ moĪna prowadziü w dwóch róĪnych formach. W pierwszej
prowadzący, zmieniając rolĊ, przechodzi z formy w pierwszej osobie do formy w drugiej osobie, jak w normalnej rozmowie, stając nie obok, ale na-przeciwko uczestnika. Po zapytaniu powraca on do postawy echoingu i para-frazuje głoĞno uzupełniającą wypowiedĨ rozmówcy. W drugiej formie pro-wadzący pozostaje w swojej roli, czyli w pierwszej osobie echoingu i zachĊ-ca osobĊ wypowiadającą siĊ przez niedokoĔczenie zdania i pytające zawie-szenie głosu10.
PrzejĞcie miĊdzy scenami (shift). Po wybrzmieniu róĪnych odpowiedzi na
jedno pytanie prowadzący powraca do tekstu i przechodzi do nastĊpnego miejsca, w którym jest do odkrycia „biały ogieĔ”. W opowiadaniu o błogo-sławieniu dzieci kolejnym zdaniem moĪe byü nastĊpujące: „Uczniowie jed-nak je odpĊdzali” (Mk 10, 13b). W tym miejscu nastĊpuje zmiana ról dla wszystkich uczestników. Centrum uwagi przenosi siĊ teraz na uczniów: „Je-steĞcie uczennicami, uczniami Jezusa. Uczennico, dlaczego odtrącasz tych ludzi, którzy przychodzą ze swoimi dzieümi do Jezusa? Uczniu, dlaczego to robisz?” ChociaĪ to pytanie zaczyna siĊ od „dlaczego”, to jednak widoczne jest, Īe jego celem nie jest wyjaĞnienie tekstu w takim znaczeniu, jak robiłby to egzegeta. Nie stawia siĊ pytania o to, dlaczego tekst brzmi tak a nie ina-czej, lecz o motywy i uczucia działających osób.
Po nastĊpnym przejĞciu na temat wersetów 14-16 uwagĊ przenosi siĊ na pobłogosławione dzieci z pytaniem: „Co dzieje siĊ w tobie, gdy słyszysz, Īe Jezus skarcił uczniów, a potem ciĊ objął ramieniem?” Finalizując, moĪna
9 F. MUCHLINSKY. Bibel im Dialog – sogar zwischen Kanzel und Gemeinde. Die Methode des
‘Bibliologs’. W: Bibliodrama. Theorie – Praxis – Reflexion. Red. E. NAURATH, U. POHL-PATA -LONG. Stuttgart: Kohlhammer 2002 s. 124-131.
10
jeszcze raz skierowaü słowo do ludzi, którzy przyprowadzili dzieci do Jezu-sa. Mogą zostaü zapytani, jak przeĪyli spotkanie z Jezusem i jego uczniami.
Epilog w lustrzany sposób w stosunku do prologu słuĪy opuszczeniu
bi-bliologu, a potem tekstu, pierwszemu przepracowaniu przeĪyü i – zaleĪnie od kontekstu – prowadzi do zakoĔczenia lub kontynuowania spotkania. Po zachĊcie do wyjĞcia z ról nastĊpuje odczytanie tekstu całej perykopy11.
WyjĞcie z roli (deroling) jest etapem konstytutywnym bibliologu12. Po
kilku sekwencjach uczestnicy zostają zwolnieni ze swoich ról. WaĪne jest sprowadzenie uczestników „na ziemiĊ”, do teraĨniejszoĞci. W bibliologu jest ono wzglĊdnie łatwe, dziĊki przejĞciom i związanym z nimi zmianom ról. NajczĊĞciej wystarczy jedno zdanie, które uczestniczących zwalnia z ich ról. To właĞnie pozwala takĪe na pracĊ z duĪą grupą, poniewaĪ ryzyko zbyt głĊ-bokiego utoĪsamienia z rolą jest niewielkie. Stąd „wyprowadzenie z roli” w bibliologu jest mniej trudne niĪ techniki „parafrazowania” i „dopytywa-nia”. Pierwszym krokiem jest podziĊkowanie uczestnikom za zaangaĪowanie w interpretacjĊ tekstu. NastĊpnie postacie biblijne proszone są o powrót do Biblii, najlepiej z towarzyszącym gestem w rodzaju zamkniĊcia Biblii: „Pro-szĊ, aby wszystkie osoby, które przyszły z dzieümi, dzieci, które były u Je-zusa, wszyscy uczniowie, powrócili do Biblii, a wy od teraz jesteĞcie z po-wrotem tymi, którymi byliĞcie, czyli N.N.” W grupie dzieci czy bierzmowa-nej młodzieĪy moĪna wprost powiedzieü: „JesteĞ teraz Anną, Tomkiem…”. PoniewaĪ role oddziałują na postawĊ ciała, oddech itd., sensowne wiĊc jest wyjĞcie z roli takĪe na płaszczyĨnie ciała, np. przez zaproponowanie głĊbo-kiego oddechu, zmiany miejsca.
KoĔcowe odczytanie całego tekstu powinno mieü zawsze miejsce, aby ostatnie słowo naleĪało do „czarnego ognia”, dla wyraĪenia czci słowu Pi-sma, oraz zaznaczenia róĪnicy miĊdzy tekstem a jego interpretacją. JeĞli od-czytanie tekstu jest połączone z „opuszczeniem roli”, wówczas powstaje pomost miĊdzy przeĪyciem z bibliologu a własną refleksją, pomocny do dal-szej pracy w grupie. „Teraz bĊdąc juĪ sobą, posłuchajcie całej historii jesz-cze raz i jeĞli chcecie, zwróücie uwagĊ na to, czy po bibliologu jakiĞ aspekt opowiadania, jakieĞ konkretne zdanie, na nowo stało siĊ dla was waĪne”13.
Epilog moĪe zostaü wykorzystany (fakultatywnie) do sproblematyzowa-nia doĞwiadczeĔ uczestników. JeĞli siĊ podejmie taką decyzjĊ, to sensowne
11 F. MUCHLINSKY. Bibel im Dialog – sogar zwischen Kanzel und Gemeinde. 12
P. PITZELE. Scripture Windows s. 203.
13
Por. F. MUCHLINSKY. Bibel im Dialog. U. POHL-PATALONG. Bibliolog. Impulse für Gotte-dienst, Gemeinde und Schule s. 77 n.
jest ograniczenie siĊ do formalnej strony wypowiedzi. MoĪna jednak w razie potrzeby zaproponowaü podzielenie siĊ zrozumieniem tekstu biblijnego, swoim stosunkiem do roli, do tekstu.
W wielu grupach, np. formacji dorosłych, młodzieĪy bierzmowanej, kate-chetycznych, w krĊgach biblijnych itd., uzyskane doĞwiadczenia moĪna wy-korzystaü duszpastersko, zaleĪnie od charakteru formacji.
W ramach naboĪeĔstwa po bibliologu moĪna posłuchaü muzyki medyta-cyjnej z propozycją wypowiedzi na temat tego, co poszczególne osoby „wy-niosą” z tekstu czy z bibliologu. Po takim muzycznym utworze moĪna dodaü homiliĊ. Takie „kazanie” moĪe zawieraü spostrzeĪenia, tak jak epilog w bi-bliologu, jednakĪe bez umniejszania kompetencji interpretacyjnych uczest-ników, aby nie powstało wraĪenie, Īe bibliolog był jedynie wstĊpem do „prawdziwej interpretacji” w wykonaniu homilisty. JeĞli koĔcząca bibliolog krótka homilia wchodzi w treĞü bibliologu, to uczestnicy mogą czuü siĊ zmieszani tym, Īe dla nich waĪne były zupełnie inne aspekty tekstu. JeĞli istnieje potrzeba wygłoszenia klasycznego kazania, to sensowniej byłoby powiedzieü kilka słów do „lekcji” lub do fragmentu Pisma, który nastĊpuje po tekĞcie rozwaĪanym w bibliologu. Niekiedy wierni oczekują takiego kla-sycznego kazania, chociaĪ wraz nabywaniem doĞwiadczenia wspólnoty z bi-bliologiem zwykle wzrasta poczucie, Īe „kazania z całą wspólnotą” właĞci-wie objaĞniają tekst biblijny oraz potrafią temu zadaniu sprostaü14.
Stosowanie metody bibliologu do przepowiadania słowa BoĪego zostało zapoczątkowane w homiletyce protestanckiej, stąd w znaczącej mierze jest ono naznaczone ewangelickim rozumieniem „naboĪeĔstwa” i „głoszenia ze wspólnotą”. MoĪna siĊ spodziewaü, Īe wraz ze wzrostem zainteresowania tą metodą bĊdzie moĪna teologicznie i hermeneutycznie dopracowaü bibliolog w kontekĞcie liturgii katolickiej. Zadaniem homilii „jest poĞredniczenie miĊdzy proklamowanym słowem BoĪym, liturgią i Īyciem wiernych. Homi-lia sprawia, Īe w „dzisiaj” Īycia uczestników liturgii rozbrzmiewa zbawcze
kairos”15. Proklamowane słowo BoĪe dziĊki homilii staje siĊ wydarzeniem
zbawienia. Wydarzeniem, „podjĊciem juĪ podjĊtego dialogu Pana ze swoim
14
U. POHL-PATALONG. Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule s. 79 n. MoĪna w Internecie zapoznaü siĊ z praktyką prowadzenia bibliologu: https://www.youtube. com/watch?v=bu4LdhXQvZo; https://www.youtube.com/watch?v=RVA9Zjk2Gh4; https://www. youtube.com/watch?v=T_X2cl-D6mc; https://www.youtube.com/watch?v=P_4-5L2NRzQ
15
ludem, poprzedzającym sakramentalną komuniĊ”16. Współbrzmi to ze stoso-waniem bibliologu w przepowiadaniu. Jak jednak miałby byü stosowany bibliolog, aby homilia nie była rozumiana jako element przygotowawczy do liturgii, ale jako liturgiczny akt słowa BoĪego, jako liturgia? Czy dotychcza-sowy sposób stosowania bibliologu takĪe w liturgii KoĞcioła katolickiego spełnia wymogi stawiane homilii?
2. PRZYGOTOWANIE BIBLIOLOGU
Przygotowanie bibliologu jest zadaniem dosyü złoĪonym i z reguły zaj-muje nie mniej czasu niĪ wypracowanie kazania. OczywiĞcie do procesu przygotowania – jak przy kaĪdej innej formie przepowiadania – naleĪy takĪe modlitwa. Przygotowanie to przebiega według nastĊpujących kroków17:
1) Wielokrotne odczytywanie tekstu, głoĞno i powoli, moĪliwie w róĪ-nych miejscach pomieszczenia i w róĪnych pozycjach, z akcentem na per-cepcjĊ „czarnego ognia”, a wiĊc z rozpoznaniem, co ten tekst mówi – a cze-go nie mówi.
2) Ponowne, wielokrotne odczytywanie w spowolniony sposób, z akcen-tem na „biały ogieĔ”. Tekst jest rozpatrywany jako kolejnoĞü nastĊpujących po sobie scen, których „puste miejsca” zostaną wykryte i zapełnione. Zwraca siĊ uwagĊ na otwarte pytania tekstu, w rodzaju: gdzie rozgrywa siĊ ta scena? Jaka panuje w niej atmosfera? Co odczuwają wystĊpujące w niej osoby? Ja-kimi motywami siĊ kierują? W jakim nastroju i z jakich motywów wypowia-dają one słowa przekazane nam w tekĞcie?
3) Tekst – do tego momentu rozpoznawany subiektywnie – zostaje kolej-no dopracowany egzegetycznie, uzupełniony i skorygowany. Uwaga kiero-wana jest na inne miejsca tekstu, a punkty ciĊĪkoĞci mogą ulec zmianie; mo-gą bowiem pojawiü siĊ nowe odpowiedzi, nowe pytania. Teksty nienarracyj-ne, a wiĊc teksty bez sekwencji działania, takie jak listy, psalmy, mowy bądĨ teksty prawnicze, wymagają wnikliwej refleksji i przygotowania oraz dal-szych kompetencji wychodzących poza pracĊ z tekstami narracyjnymi. Stąd po kursie podstawowym bibliologu winno siĊ pracowaü najpierw z tekstami narracyjnymi18. Uzyskanie istotnych informacji z zakresu egzegezy słuĪy
16 PAPIE
ĩFRANCISZEK. Adhortacja apostolska „Evangelii gaudium”. Kraków: Wydawnictwo „M” s. 74.
17
U. POHL-PATALONG. Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule s. 54-61.
18
właĞciwemu rozumieniu tekstu i kontekstów, mających wpływ zwłaszcza na „wprowadzenie” i na przejĞcia miĊdzy rolami (shift).
4) Przy nadawaniu kształtu bibliologowi ustala siĊ sceny w kontekĞcie wydarzeĔ, w których perykopa jest umieszczona, i podejmuje siĊ decyzjĊ na temat ról przewidzianych do identyfikacji. Wymaga to ponownie dokładnego przeĞledzenia tekstu, by na podstawie jego duktu podjąü okreĞlone decyzje, a mianowicie: jaka osoba zostanie wymieniona w jakim miejscu tekstu?; w związku z czym zostanie ona wprowadzona?; gdzie znajdują siĊ puste miejsca do rozpoznania, które czytelnika skłonią do wypełnienia w nich luk? JednoczeĞnie musi siĊ uwzglĊdniü, jakie identyfikacje są bliskie uczestnikom i jak łatwo przyjdzie im z nimi siĊ utoĪsamiü.
5) Wybranym rolom zostają nastĊpnie przyporządkowane pytania. Formu-łowanie pytaĔ stanowi punkt zaczepienia bibliologu, gdyĪ mają one wpływ na percepcjĊ tekstu przez wspólnotĊ. Winny one byü dopasowane dokładnie do sytuacji, a wiĊc nie mogą wyprzedzaü ani teĪ pozostawaü w tyle za przed-stawianym zdarzeniem. OczywiĞcie nie moĪna stawiaü Īadnych pytaĔ, na które w tekĞcie nie ma odpowiedzi, to bowiem sugerowałoby swobodĊ, któ-rej tekst nie dopuszcza. JednoczeĞnie muszą one w ramach „białego ognia” otwieraü wielorakie sensowne moĪliwoĞci odpowiedzi. Pytania winny byü adresowane do róĪnych płaszczyzn funkcjonowania; poznawczych i emocjo-nalnych. Winny byü bliskie tekstowi i prowadziü głĊbiej w tekst, a wiĊc nie zachĊcaü do spekulacji, które nie słuĪą zrozumieniu tekstu. Przy formułowa-niu pytaĔ zdecydowanie uwidacznia siĊ wpływ prowadzącego na zdarzenie bibliologu.
6) W koĔcu dobierane są przejĞcia miĊdzy rolami, formułowany jest pro-log i wprowadzenie. Planuje siĊ deroling oraz decyduje siĊ, w którym miej-scu tekst bĊdzie ponownie odczytany. Tam, gdzie potrzeba, przygotowuje siĊ epilog.
Stosowanie bibliologu w przepowiadaniu ma swoje miejsce w podr Ċczni-kach homiletyki, üwiczeniach z homiletyki niemieckiej, takĪe ze wzglĊdu na jego szeroką stosowalnoĞü na wielu polach pracy duszpasterskiej: katecheza szkolna, formacja dorosłych, posługa w koĞciele, rodzina, zaawansowani w wierze i zdystansowani, dzieci, młodzieĪ, seniorzy. Klarowna struktura i krótkie ramy czasowe pozwalają na stosowanie tej metody takĪe w liturgii
i przepowiadaniu (m.in. w ramach rekolekcji, celebracji niektórych sakra-mentów)19.
3. BIBLIOLOG W HOMILETYCE I KAZNODZIEJSTWIE
Bibliolog, który pierwotnie był przede wszystkim metodą grupowej inter-pretacji Biblii, po zadomowieniu siĊ w Europie został dopracowany takĪe teoretycznie. DuĪy wkład w tĊ dziedzinĊ wnoszą U. Pohl-Patalong i F. Mu-chlinsky. Wykazywane jest nie tylko jego szerokie zastosowanie pastoralne, ale równieĪ jego duĪy potencjał homiletyczny20. Efektem tego są propozycje stosowania bibliologu na dwa sposoby: kazania jako bibliologu i kazania bibliologicznego.
Kazanie bibliologowe (jako bibliolog). Komponowanie kazania jako
bi-bliologu jest rodzajem dystansowania siĊ do „klasycznego”, monologowego modelu kazania i przechodzeniem do dialogowego zdarzenia miĊdzy wspól-notą i słowem BoĪym. W ten sposób homiletycznie nastĊpuje zmiana ról po-legająca na tym, Īe podmiotem interpretacji staje siĊ bezpoĞrednio wspólno-ta, a rola interpretującego kaznodziei (homilisty) zamienia siĊ w rolĊ facyli-tatora, czyli ogranicza siĊ do funkcji majeutycznej21. MoĪna to takĪe rozu-mieü jako pewien sposób wprowadzania w Īycie powszechnego kapłaĔstwa wierzących. Bibliolog w trakcie liturgii wymaga od uczestników gotowoĞci do włączenia siĊ w tĊ – na początku nietypową – formĊ słuchania słowa Bo-Īego, polegającą na aktywnym konfrontowaniu siĊ z tekstem biblijnym za-miast jedynie biernego słuchania. Nie wszyscy od razu siĊ odwaĪają. KaĪdy jednak moĪe w jego trakcie decydowaü, w jakim stopniu zechce byü aktyw-nym, a wiĊc takĪe słuchaü jak zwykle. Od osoby przepowiadającej wymaga to gotowoĞci do przyjĊcia niezwyczajnej roli i ryzyka nieprzewidzianych
19
Por. U. POHL-PATALONG, F. MUCHLINSKY. Predigen im Plural. Homiletische Aspekte. Hamburg: EB-Verlag 2001; U. POHL-PATALONG, M.E. AIGNER, Bibliolog. Impulse für Gotte-dienst, Gemeinde und Schule. Bd. 2: Aufbauformen. Stuttgart: Kohlhammer 2013.
20
Por. U. POHL-PATALONG. Bibliolog. Eine neue Predigtform in der homiletischen Diskus-sion. „Praktische Theologie” 90: 2001 s. 272-284; U. POHL-PATALONG. Predigt als Bibliolog. Homiletische Anstöße einer neuen Predigtform. W: Predigen im Plural s. 258-268; U. POHL- PATALONG. Predigt bibliologisch gestalten.
21
Facylitator (moderator) jest ekspertem od przygotowania i stosowania procesu pasującego do celów spotkania i problemów, nad jakimi pracuje grupa.
terpretacji tekstu biblijnego. OczywiĞcie do prowadzenia bibliologu wyma-gane jest specjalne przygotowanie metodyczne22.
Metodą bibliologu moĪna prowadziü rekolekcje, zwłaszcza w małych grupach. Tematy są realizowane na podstawie tekstów biblijnych. W reko-lekcjach zamkniĊtych na temat. „Z Chrystusem w drodze”, prowadzonych metodą bibliologu przez Hansa Hüttera CSsR w Puchheim, towarzyszyliĞmy Jezusowi i Jego uczniom w ich drodze z Galilei do Jerozolimy w towarzy-stwie Jego Matki Maryi, starając siĊ odnajdywaü, jak Jego sposób myĞlenia i Īycia dają nowe impulsy dla naszego własnego stylu Īycia. W niektórych punktach program był uzupełniamy przez medytacjĊ ikony, rozmowĊ biblij-ną i symbole wizualizujące.
Kazanie bibliologiczne (inspirowane bibliologiem)23. Kazanie (homilia)
inspirowane bibliologiem stosuje hermeneutyczną i metodyczną procedurĊ bibliologu w kontakcie z tekstem biblijnym do przygotowania kazania w je-go formie klasycznej. W przeciwieĔstwie do bibliologu jako takiego jest to podejĞcie uĪyteczne dla kaĪdego przepowiadającego słowo BoĪe, bez po-trzeby opowiadania siĊ za bibliologiem jako metodą przepowiadania.
Kazanie inspirowane bibliologiem, pozostając w schemacie monologo-wym, siĊga do bibliologu w celu zapoznania siĊ z tekstem od jego strony wewnĊtrznej („od podszewki”). UwaĪnie przygląda siĊ „czarnemu ogniowi” w jego nienaruszalnym brzmieniu i jednoczeĞnie podsyca „biały ogieĔ” pu-stych miejsc miĊdzy słowami, czyniąc je płodnymi homilijnie. Kazanie takie oferuje moĪliwoĞci identyfikacji z rolami biblijnymi, rozwaĪa treĞü tekstu z ich perspektywy, starając siĊ poznaü ich przeĪycia oraz motywy ich postĊ-powania.
Zachowując schemat monologowy kazania, kaznodzieja w sposób zastĊp-czy rozwaĪa moĪliwe realizacje ról biblijnych i oferuje je jako potencjalne wyjaĞnienie tekstu. Takie kazanie ukazuje, Īe tekst otwiera moĪliwą do wy-róĪnienia wieloĞü sposobów jego odczytywania. ChociaĪ słuchacze nie mają moĪliwoĞci sformułowania własnej interpretacji tekstu oraz wyraĪenia jej, to jednak są pobudzani do konfrontacji z tekstem przez otwarcie wielorakich moĪliwoĞci interpretacji. W kazaniu inspirowanym bibliologiem chodzi o umoĪliwienie spotkania miĊdzy członkami wspólnoty i tekstem. W
22
Por. U. POHL-PATALONG. Predigt als Bibliolog; U. POHL-PATALONG. Predigt bibliologisch gestalten.
23
nym przypadku tekst uzyskuje „odczuwalną” aktualnoĞü i uĪytecznoĞü dla bardzo wielu słuchaczy24.
W kazaniu inspirowanym bibliologiem jako pierwszy krok zalecane jest uwaĪne zbadanie „czarnego ognia” tekstu, zwłaszcza przy tekstach znanych i juĪ wielokrotnie interpretowanych, czemu słuĪyü moĪe wielokrotne spo-wolnione jego czytanie. W nastĊpnym kroku podsycany jest „biały ogieĔ” przez zwrócenie uwagi na pytania stawiane przez tekst, na które nie daje on odpowiedzi. Pomóc w tym moĪe sceniczne analizowanie tekstu, sceniczne wyobraĪenie sobie wydarzenia. Identyfikacja z postawami, ujĊciami, ułatwia myĞlowe i emocjonalne wejĞcie w tekst i zauwaĪenie z „wewnĊtrznej” per-spektywy byü moĪe nieoczekiwanych aspektów. Pozornie rozstrzygniĊte re-lacje, sytuacje motywacyjne, wyjaĞnienia sensu mogą zostaü w ten sposób zakwestionowane i odkryte nowe moĪliwoĞci interpretacyjne. Przedwczesne skupianie siĊ na intencji kazania moĪe utrudniü zauwaĪenie nowych moĪli-woĞci interpretacyjnych. DoĞwiadczenie bogactwa procesu odkrywczego prowadzi do kazania Īywotnego i atrakcyjnego, pobudzającego słuchaczy do własnych procesów recepcji. NastĊpnie pracuje siĊ nad egzegezą tekstu, któ-ra poszerza subiektywne widzenie tekstu, przez skierowanie wzroku na po-wiązania historyczne i kontekstualne tło tekstu. W nastĊpnym kroku syste-matyzuje siĊ dokonane ustalenia i odkrycia z myĞlą o kazaniu. Forma po-rządkowania zaleĪy od warsztatu kaznodziei; moĪe przebiegaü za pomocą haseł, mapy umysłu, graficznie bądĨ „w głowie”, na spacerze. Na pierwszym miejscu winny wystąpiü odniesienia tekstu biblijnego do dzisiejszych pytaĔ i tematów, z których zwyczajnie krystalizuje siĊ koncepcja kazania. Tekst perykopy dostarcza nie tylko haseł i pomysłów, lecz takĪe dynamiki do jego rozwoju. Linia narracyjna tekstu zyskuje znaczenie dla kazania. Na szcze-gólną uwagĊ zasługują rzucające siĊ w oczy puste miejsca w tekĞcie, doma-gające siĊ wypełnienia. UwzglĊdniü naleĪy takĪe słowa i wyraĪenia akcen-towane przez tekst perykopy. Powtórnie naleĪy przeanalizowaü zakoĔczenie w aspekcie efektu homiletycznego. WaĪne jest podąĪanie za tekstem pery-kopy, chociaĪ powiązania miĊdzy kazaniem i tekstem mogą siĊ wyraĪaü tak-Īe w kwestionowaniu, przeciwstawianiu siĊ itd.25
Hermeneutyczne konsekwencje stosowania bibliologu dla teologii prak-tycznej, w tym homiletyki. Zarówno bibliolog stosowany w kazaniu, jak i
ka-zanie inspirowane bibliologiem jest ukierunkowane na spotkanie miĊdzy
24
TamĪe s. 169.
25
tekstem biblijnym i współczesnym człowiekiem. Rola kaznodziei zostaje „przeprofilowana” z roli urzĊdowego interpretatora na rolĊ inicjatora i mo-deratora w tym spotkaniu. „Etatowy” głosiciel słowa nie tylko pozostawia rolĊ tego, który przekazuje innym swoje wiadomoĞci, lecz wykorzystuje swój proces poznania do wspomagania procesu poznania słowa BoĪego u in-nych. Podmiotem interpretacji i działania jest wspólnota w łącznoĞci z „ka-znodzieją”.
Wydaje siĊ, Īe rola kaznodziei urzĊdowego nie jest przez to mniej waĪna, ale inaczej okreĞlana. Kaznodzieja jest odpowiedzialny za inicjowanie spo-tkaĔ miĊdzy tekstem biblijnym i człowiekiem, kształtowanie tego spotkania, towarzyszenie mu. To kształtowanie odbywa siĊ nie tylko przez wybór scen, ról i pytaĔ albo – jak w przypadku kazania inspirowanego bibliologiem – przez dobór i prezentowane treĞci oraz jak zwykle przez stawianie akcentów oraz ich rozpracowanie. Jego permanentnie reflektowanym zadaniem jest troska, by kształt wydarzenia oddawanego w posłudze spotkania był teolo-gicznie i duszpastersko przemyĞlany, zawsze zgodny w z tekstem biblijnym. Uzasadniony „biały ogieĔ” tekstów jest ograniczony przez uwaĪne spostrze-ganie i metodycznie zreflektowaną inscenizacjĊ „czarnego ognia”. Her-meneutycznie – pisze U. Pohl-Patalong – kazanie bibliologiem i kazanie in-spirowane bibliologiem wychodzą od szerokiej interpretacji tekstu, ale nie niczym nieograniczonej. Takie rozumienie prawdy łączy otwartoĞü ze Ğwia-domoĞcią ograniczenia własnej perspektywy i pozycji26.
MiĊdzy bibliologiem i homilią (kazaniem) istnieją zarówno podobieĔ-stwa, jak i róĪnice. Bibliolog oprócz elementu przedstawienia (gry) ma na celu oddziaływanie egzegetyczne. Zarówno w kazaniu, jak w bibliologu in-terpretacja tekstu zmierza do stworzenia pomostu miĊdzy Biblią a Ğrodowi-skiem Īycia człowieka i nurtującymi go pytaniami. W obydwu metodach posługiwania siĊ tekstem biblijnym potrzebna jest osoba „eksperta” oprowa-dzającego po tekĞcie.
Z drugiej strony miĊdzy kazaniem i bibliologiem wystĊpują wielorakie i znaczące róĪnice. Kaznodzieja rozszerza swoją rolĊ eksperta na pełnomoc-nictwo w interpretacji, natomiast prowadząc bibliolog, to pełnomocnictwo deleguje grupie. W bibliologu interpretacja dokonuje siĊ w trakcie jego pro-cesu, a nie podczas przygotowania, jak w kazaniu. JeĞli dziĊki zróĪnicowa-niu uczestników bibliologu tekst uzyskuje wieloĞü interpretacji, których ho-milista nie jest w stanie dostrzegaü w tekĞcie, to wydobywa on z tekstu jedną
26
wersjĊ, proponując ją do przyswojenia wszystkim słuchaczom. Bibliolog umoĪliwia wypowiedzenie siĊ kaĪdemu uczestnikowi i łatwiej prowadzi do spotkania miĊdzy słuchaczem i historią biblijną27.
Posługiwanie siĊ bibliologiem w przepowiadaniu podejmuje tendencjĊ do ujmowania kazania nie tylko jako interpretacji tekstu, lecz jego wystawia-nia28. KoncepcjĊ homiletyki dramaturgicznej z modelem kazania jako wyda-rzenia (event) przedstawił Martin Nicol. Według niego, kazanie nie informu-je na temat wydarzeĔ wiary, lecz samo jest wydarzeniem, w którym Bóg przez Swoje słowo wprowadza w swoją zbawczą rzeczywistoĞü29. Zapozna-nie siĊ z bibliologiem uzupełnia zarówno myĞlenie homiletyczne, jak i prak-tykĊ przepowiadania słowa BoĪego o potrzebną perspektywĊ i metodĊ do stosowania w okreĞlonym kontekĞcie jako komplementarną do innych form, jako odpowiedĨ na bieĪące wyzwania i okolicznoĞci, aby kaĪdy mógł siĊ zbliĪyü i otrzymaü tyle, ile jest zdolny przyjąü30, zgodnie ze słowami Ğw. Grzegorza Wielkiego: „Biblia jest niczym rzeka, która jest tak płytka, Īe ba-ranek moĪe z niej piü, i tak głĊboka, Īe słoĔ moĪe siĊ w niej kąpaü”.
BIBLIOGRAFIA
AIGNER M.E.: (Wort)reiche Entdeckungen – Bibliolog als gemeinschaftliche Form der Verk-ündigung. W: Wie heute predigen? Red. M. E. AIGNER, J. POCK, H. WUSTMANS: Würzburg: Echter Verlag GmbH 2014 s. 93-108.
CHAIM W͗͘ Dramaturgiczna koncepcja homilii i homiletyki. „Przegląd Homiletyczny” 17: 2013 s. 7-27.
LUTHER H.: Predigt als inszenierter Text. Überlegungen zur Kunst der Predigt. „Theologia Practi-ca” 18: 1983 s. 89-100.
MARTIN G.M.: Predigt als ‘offenes Kunstwerk?’ Zum Dialog zwischen Homiletik und Rezeptions-aesthetik. „Evangelische Theologie” 44: 1984 s. 46-58.
27 F. MUCHLINSKY. Bibel im Dialog. 28
H. LUTHER. Predigt als inszenierter Text. Überlegungen zur Kunst der Predigt. „Theologia Practica” 18: 1983 s. 89-100.
29
Zob. W͘CHAIM͘ Dramaturgiczna koncepcja homilii i homiletyki. „Przegląd Homiletyczny” 17: 2013 s. 7-27.
30
Por. J͘SCHIRMER. Verständlich predigen in der Postmoderne: Wie kann eine Predigt das Leben verschiedener Menschen verändern? Hamburg: Diplomica Verlag GmbH 2013; M.E. AIGNER. (Wort)reiche Entdeckungen – Bibliolog als gemeinschaftliche Form der Verk-ündigung. W: Wie heute predigen? Red. M.E. AIGNER, J. POCK, H. WUSTMANS: Würzburg: Echter Verlag GmbH 2014 s. 93-108.
MUCHLINSKY F.: Bibel im Dialog – sogar zwischen Kanzel und Gemeinde. Die Methode des ‘Bibliologs’. W: Bibliodrama. Theorie – Praxis – Reflexion. Red. E. NAURATH, U. POHL -PATALONG. Stuttgart: Kohlhammer 2002 s. 124-131.
PITZELE P.: Scripture Windows: Towards a Practice of Bibliodrama. Los Angeles: Alef Design Group 1997.
POHL-PATALONG U.: Bibliolog. Eine neue Predigtform in der homiletischen Diskussion. „Prakti-sche Theologie” 90: 2001 s. 272-284.
POHL-PATALONG U.: Bibliolog. Impulse füer Gottedienst, Gemeinde und Schule. Band 1: Grund-formen. Stuttgart: Kohlhammer 2011.
POHL-PATALONGU.: Bibliologue. An introduction in theory and practise. http://www.theol.uni-kiel.de/de/professuren/pt-pohl-patalong/team/patalong/dateien-vortraege/bibliolog.pdf POHL-PATALONG U.: Predigt als Bibliolog. Homiletische Anstöße einer neuen Predigtform. W:
Predigen im Plural. Homiletische Aspekte. Red. U. POHL-PATALONG, F. MUCHLINSKY. Ham-burg: EB-Verlag 2001 s. 258-268.
POHL-PATALONGU.: Predigt bibliologisch gestalten. W: Homiletik. Aktuelle Konzepte und ihre Umsetzung. Red. L. CHARBONNIER, K. MERZYN, P. MEYER. Göttingen: Vandenhoeck i Ru-precht 2012 s. 166-181.
POHL-PATALONG U., AIGNER M.E.: Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule. Band 2: Aufbauformen. Stuttgart: Kohlhammer 2013.
POHL-PATALONG U., MUCHLINSKY F.: Predigen im Plural: Homiletische Perspektiven. Hamburg: EB-Verlag 2001.
SCHIRMER J͘: Verständlich predigen in der Postmoderne: Wie kann eine Predigt das Leben ver-schiedener Menschen verändern? Hamburg: Diplomica Verlag GmbH 2013.
BIBLIOLOG W PRZEPOWIADANIU SŁOWA BOĩEGO W LITURGII I POZA LITURGIĄ
S t r e s z c z e n i e
Celem artykułu jest przedstawienie metody bibliologu w kontekĞcie nowych wyzwaĔ stojących przed homiletyką i kaznodziejstwem. Bibliolog wypracowany w Stanach Zjednoczonych przez S. i P. Pitzele jako forma „współczesnego midraszu”, rozwiniĊty przez U. Pohl-Patalong, spopu-laryzowany zwłaszcza w krajach jĊzyka niemieckiego, jest formą oĪywiania tekstów biblijnych poprzez kreatywne „wchodzenie” w doĞwiadczenia biblijnych postaci i sytuacji. W bibliologu eksplorowane jest to, co nie zostało bezpoĞrednio wyraĪone w tekĞcie („czarny ogieĔ”), a jest do odkrycia w osobistym odniesieniu we wspólnocie („biały ogieĔ”). Kolejno przedstawione zostały: struktura bibliologu, proces jego przygotowania oraz problematyka zastosowaĔ bibliolo-gu w kaznodziejstwie.
Słowa kluczowe: bibliolog w przepowiadaniu, interaktywne aktualizowanie Biblii, kazanie
