View of The Cathetic Dimension of the Apparitions of Fatima

ROCZNIKI TEOLOGICZNE Tom LXIV, zeszyt 11  2017 DOI: http://dx.do.org/10.18290/rt.2017.64.11-1

KS. MARIAN ZAJ AC

WYMIAR KATECHETYCZNY

FATIMSKICH OBJAWIEN

´ MARYJNYCH

THE CATHETIC DIMENSION OF THE APPARITIONS OF FATIMA

A b s t r a c t. The Marian apparitions initiated in 1917 in Fatima, quickly gained worldwide publicity due to their content and form. Because they began in the tragic period for the history of humanity, entangled in armed conflicts and atheistic ideologies, their message of hope in-creased interest in all spheres of social life. The appeal for conversion and return to the Gospel principles in individual and social life was declared to the world through children who con-firmed the phenomenon of Fatima apparitions by their mortified life. The spiritual content of the message has become an important element in the catechetical ministry of raising children, youth and adults. Although what happened at Fatima does not belong to the category of a scientific discourse based solely on empirical methods, it must be reminded in the education of the young generation and recalled in discussions about the future of man and the world.

Key words: catechesis; Fatima; Marian apparitions.

Translated by Karolina Jurak

Sto lat temu, gdy ówczesny s´wiat pogr azony by w krwawej wojnie, w której miliony chrzes´cijan giney na polach bitew oraz do zenitu docho-dzia nienawis´c´ ludzi podburzanych przez ideologów nacjonalistycznych i ko-munistycznych, w prowincjonalnej Fatimie ukazaa sie dzieciom Maryja z ró-zan´cem w doniach. Przekazaa informacje, ze przysza wzywac´ ludzkos´c´ do

Ks. prof. dr hab. MARIAN ZAJ AC Katedra Katechetyki Integralnej Wydziau Teologii KUL, adres do korespondencji: e-mail: mzajac@kul.pl

nawrócenia, poniewaz odejs´cie od Ewangelii i Bozych przykazan´ stao sie przyczyn a tragedii na s´wiecie. Maryja wzywaa do pokuty za grzechy i do modlitwy rózan´cowej1.

To, co wydarzyo sie w Fatimie, nie mies´ci sie w kategoriach dyskursu naukowego opartego wy acznie na sprawdzalnych empirycznie strategiach. Poniewaz objawienia fatimskie przekraczay materialistyczn a wizje rzeczy-wistos´ci i siegay do rzeczyrzeczy-wistos´ci transcendentnej, wprowadzaj acej w s´wiat ducha, do którego czowiek nalezy poprzez nies´mierteln a dusze, ich tres´c´ staa sie waznym elementem przekazu katechetycznego. W niniejszym artyku-le zostanie ukazany zakres, charakter i jakos´c´ fatimskich objawien´, których przesanie zawierao wystarczaj acy potencja do ksztatowania w katechizowa-nych dojrzaej wiary2.

1. HISTORYCZNE PRZESTRZENIE FATIMSKICH OBJAWIEN´ MARYJNYCH

Jak wazne s a wskazania fatimskie i jak geboko przenikaj a do s´wiadomos´ci wspóczesnych chrzes´cijan, nawet po stu latach od ich zaistnienia, s´wiadczy najnowsza inicjatywa nawi azuj aca do sów s´w. Jana Pawa II, zamieszczonych w encyklice Ecclesia de Eucharistia, gdzie papiez, zwi azany z Fatim a, nazy-wa Maryje Niewiast a Eucharystii (EdE 53). Jego zdaniem zycie Maryi byo zwrócone na Jezusa i prowadzio do odkrycia najgebszego sensu Eucharystii. Maryja  w opinii papieza  bya pierwszym tabernakulum i zarazem pierw-sz a monstrancj a. Pierwszym tabernakulum zostaa dla Jezusa po wypowiedzia-nym fiat podczas Zwiastowania, dzieki czemu staa sie Matk a i pierwszym mieszkaniem Sowa Wcielonego. Po tym spektakularnym wydarzeniu Maryja idzie do Elzbiety i tym samym staje sie pierwsz a monstrancj a, poniewaz nie zasania Jezusa, ale na Niego wskazuje (por. EdE 53).

Do takiej narracji papieskiej nawi azuje symbolika monstrancji fatimskiej – daru dla Fatimy przygotowanego przez Sanktuarium Matki Bozej Fatimskiej w Zakopanem i Fundacje Anioów Miosierdzia. Monumentalna monstrancja

fatimska przedstawia Maryje jako Niewiaste obleczon a w son´ce, u której stóp widnieje ksiezyc. W centrum monstrancji, w sercu Niewiasty Eucharystii,

znajdu-1_{Por. L. GONZAGA DAFONSECA, Cuda Fatimy. Objawienia. Kult. Oredzie, tum. W.}

Dzie-za, Czestochowa 2017, s. 19.

2_{Por. S. W}

je sie miejsce, w którym jest umieszczany Najs´wietszy Sakrament3. Niepokalane Serce Maryi to dom Jezusa Chrystusa. Symboliczn a wartos´c´ monstrancji podkre-s´laj a fragmenty dwunastu meteorytów, rozmieszczone w aureoli oraz fragment skay ksiezycowej, który zosta wtopiony pod stopami Maryi4. W takim kompo-zycyjnym zamys´le pomysodawcy monstrancji, czcz acy w ten sposób stulecie objawien´ fatimskich sugeruj a, ze nalezy rodz acego sie Chrystusa przechowywac´ w nieskalanych grzechem sercach. Ten dar zosta przekazany we wrzes´niu roku jubileuszowego przez osoby niepenosprawne oraz pielgrzymów ze Skalnego Podhala podczas pielgrzymki do Fatimy w stulecie objawien´5.

Termin „objawienie” oznacza nadprzyrodzone widzenie, cielesne lub tylko duchowe. Najczes´ciej uzywany jest w odniesieniu do rozmaitych widzen´ Matki Bozej6. Wielkie znaczenie w dynamice tego fenomenu posiada kon-tekst, czyli fakt, w jakich okolicznos´ciach ukazuje sie Maryja. Zazwyczaj bywaj a to czasy trudne, przepenione terrorem, wojnami, gebok a negacj a Boga i jego praw7. Objawienia przypominaj a ludzkos´ci, gdzie nalezy szukac´ ratunku8. W dobie narastaj acego racjonalizmu Bóg posuzy sie prostym na-rzedziem o umys´le czystym, nieprzeniknietym ówczesnymi pr adami laicyzuj  a-cymi, czyli portugalskim dzieckiem9.

Z perspektywy minionego czasu wyraz´nie widac´, iz Portugalia dugo przed objawieniami bya terenem w sposób szczególny przygotowanym przez Boga do

3_{Por. S. TOMON´, Fatimska monstrancja na Jasnej Górze, https://www.google.pl/search?}

client=firefox-b&q=Monstrancja+z+fatimy (dostep: 13.05.2017).

4_{Kazdy z dodatkowych elementów monstrancji pochodz acych z kosmosu posiada}

certyfi-kat Amerykan´skiej Agencji Kosmicznej NASA. Por. tamze.

5_{Por. tamze.}

6_{Niewiasta obleczona w son´ce. Osiem wielkich objawien´ Matki Boskiej w czasach}

wspó-czesnych, red. J.J. Delaney, Lublin 1992, s. 12.

7 _{Tuz przed pierwsz a wojn a s´wiatow a Fatima bya znana wy acznie jako maa osada}

w Portugalii nad Atlantykiem, poozona na pónoc od Lizbony. W 1917 roku w tej maej, górskiej miejscowos´ci, a dokadniej w dolinie Cova da Iria, Matka Boska ukazaa sie trójce dzieci. Objawia sie im szes´ciokrotnie w okresie od 13 maja do 13 paz´dziernika. Por. R. FOX,

Ponowne odkrycie Fatimy, Poznan´ 1995, s. 24.

8_{Ich okolicznos´ci i cel, któremu suz a, definiuje sie w pieciu punktach: suz a one ukrytej}

obecnos´ci Boga, odnowieniu zycia poszczególnych spoecznos´ci, a wiec nie tylko samych wizjonerów, nawróceniu serc, pobudzeniu i stymulowaniu wiary, a takze rozbudzeniu nadziei i preznos´ci Kos´cioa. Por. C. ODELL, Ci, którzy J a widzieli. Objawienia Maryjne, Gdan´sk 2002,

s. 23.

9 _{Bezpos´redni kontekst fatimskich objawien´ maryjnych precyzyjnie opisuj a sowa s´w.}

Pawa: „Bóg wybra was´nie to, co gupie w oczach s´wiata, aby zawstydzic´ medrców, wybra to, co niemocne, aby mocnych ponizyc´; i to, co nie jest szlachetnie urodzone wedug s´wiata i wzgardzone, i to, co nie jest, wyrózni Bóg, by to, co jest unicestwic´” (1 Kor 1,27-28).

tych wydarzen´. Jej mieszkan´cy zywioowo podtrzymywali kult Maryi, a w 1646 roku król Jan IV uczyni Dziewice Niepokalanie Poczet a patronk a królestwa i odda Jej swoj a korone10. Od tego momentu królowie portugalscy nie nosili juz tych insygniów na swoich gowach11. Historyczny kontekst objawien´ to nie tylko kataklizm szalej acej wojny, ale przede wszystkim widmo komunizmu roz-wijaj acego sie w Rosji12. By to czas, w którym wielkie znaczenie odgrywaa empiria, postep i sia ludzkiego rozumu. Bóg jednak wybra dzieci, które nie posiaday nawet elementarnego wyksztacenia oraz umiejetnos´ci czytania i pisa-nia, aby realizowac´ swoje plany13.

Objawienia Maryi poprzedziy trzykrotne wizje Anioa Pokoju. Wprowadziy one dzieci w atmosfere nadprzyrodzonos´ci oraz doday im odwagi14. Do pierw-szego spotkania dzieci z Maryj a doszo przed stu laty 13 maja 1917 roku. W doniach trzymaa rózaniec z ls´ni acych pere i otaczao J a jasne s´wiato. Od maja do paz´dziernika trzynastego dnia kazdego miesi aca dzieci przychodziy na  ake w dolinie Cova da Iria, gdzie spotykay Maryje. Zachecaa ona do codzien-nego odmawiania rózan´ca, aby wyprosic´ dla s´wiata zakon´czenie szalej acej woj-ny15. Dnia 13 paz´dziernika okoo 70 tysiecy pielgrzymów stao sie s´wiadkami cudu wiruj acego son´ca, który certyfikowa prawdziwos´c´ objawien´16. W ten sposób wies´c´ o objawieniach w Fatimie staa sie znana na caym s´wiecie i zosta-a ostatecznie potwierdzona autorytetem Kos´ciozosta-a katolickiego. Rozpocz a sie takze wtedy trwaj acy do dzisiaj dynamiczny proces promulgacji tres´ci objawien´ maryjnych w Fatimie poprzez katechizacje.

2. KATECHETYCZNE ZNACZENIE FATIMSKICH SYMBOLI, SÓW, GESTÓW I ZNAKÓW

Z fatimskich objawien´ maryjnych wyonio sie bogactwo tres´ci, symboli oraz gestów i modlitw, które posiaday swój unikalny walor wychowawczy.

10_{Por. L. GONZAGA DA FONSECA, Cuda Fatimy, s. 195.} 11_{Zob. R.J. F}

OX, Fatima dla wszystkich pokolen´. Wspomnienia i refleksje, Zakopane 2011, s. 17.

12_{Por. W. }

ASZEWSKI, 7 dni Fatimy, Radom 2009, s. 37.

13 _{Por. W.C. M}

CGRATH, Matka Boska Rózan´cowa, w: Niewiasta obleczona w son´ce, s. 151.

14_{Por. A.A. B}

ORELLI, Anioowie i Objawienia Fatimskie, Kraków 2009, s. 17-24.

15_{Por. S. LABO, Zamach na papieza w s´wietle Fatimy i w cieniu jednej rewolucji, Rzym}

1983, s. 62-63.

16_{Por. A. S}

Wszystkie one miay wielkie znaczenie katechetyczne, pomocne w dziele wychowywania w wierze dzieci, modziezy i dorosych w sposób systema-tyczny i pogebiony teologicznie (por. KKK 5). Strategia katechetyczna Ko-s´cioa katolickiego polegaa na odczytywaniu ukrytego sensu wszystkich zdarzen´, jakie pojawiy sie na portugalskiej ziemi wraz z Maryj a. Wartos´ci a nieprzemijaj ac a przekazywanych przez Maryje oredzi w Fatimie bya ich cakowita zgodnos´c´ z przekazem biblijnym. Maryja przychodzia na ziemie w okresie wielkiego chaosu i wskazywaa ponownie was´ciwy kierunek zycia oraz konieczne normy postepowania.

Objawienia fatimskie nie wnosiy nic nowego do doktryny Kos´cioa, lecz aktualizoway najwazniejsze przesanie Ewangelii. W swoim oredziu Maryja napominaa i nakaniaa do poprawy zycia i bagaa o modlitwe17. Papiez Benedykt XVI w encyklice Deus caritas est wyjas´ni zwi azek oredzia Matki Bozej z tres´ci a zawart a w Biblii: Maryja „mówi i mys´li wedug Sowa Boze-go. Sowo Boze staje sie Jej sowem, a Jej sowo rodzi sie ze Sowa Bozego” (DCE 45)18. Zatem kluczem w zrozumieniu wszystkich apeli skierowanych do grzesznej ludzkos´ci jest przede wszystkim odwoanie sie do Pisma S´wiete-go. Objawiaj aca sie dzieciom w Fatimie Niewiasta, to ta sama kobieta, która pochylaa sie nad Jezusem w betlejemskim zóbku. W Betlejem zrodzia Syna Bozego, aby ratowa s´wiat. Przybywaj ac na ziemie w Fatimie pragnea pono-wic´ cud tamtej nocy i sprapono-wic´, aby Chrystus na nowo narodzi sie w sercach ludzkich w mys´l objawionych sów: „Jes´li Mnie kto miuje, bedzie zachowy-wa Moj a nauke, a Ojciec mój umiuje go, i przyjdziemy do niego, i bedzie-my u niego przebywac´” (J 14,23)19.

Istote symbolicznego przekazu maryjnego w Fatimie stanowi a równiez osoby. Maryja umiowaa mae, niewinne dzieci. W tym wyborze widac´ kon-tynuacje wydarzen´ zbawczych, zapisanych na kartach Pisma S´wietego. Stwór-ca przyjmuje przeciwn a do upodoban´ s´wiata hierarchie wartos´ci i waznos´ci w mys´l zapowiedzi: „Tak was´nie ostatni bed a pierwszymi, a pierwsi ostatni-mi” (Mt 20,16).

Objawieniu maryjnemu towarzyszyo wezwanie do podjecia pokuty. W Fa-timie Matka Boza zaz adaa, aby ludzie zmienili swoje zycie oraz prosili o przebaczenie grzechów w sowach: „Niech ludzie juz duzej nie obrazaj a

17_{Por. L. GONZAGA DA FONSECA, Cuda Fatimy, s. 119.} 18_B

ENEDYKT XVI, Encyklika Deus caritas est, Poznan´ 2006, s. 45, nr 41.

19_{Por. A. S}

Boga grzechami, juz i tak zosta bardzo obrazony”20. Oredzie Pani Fatim-skiej wyraza sie poprzez wstawiennictwo za grzesznikami, którzy powinni przestac´ obrazac´ Boga21.

Kolejny motyw, towarzysz acy objawiaj acej sie Matce Bozej, dotyczy odmawiania rózan´ca, poniewaz ta modlitwa posiada geboki zwi azek z Ewan-geli a. W odpowiednim porz adku rozwazane s a gówne wydarzenia zbawcze, jakie dokonay sie w Chrystusie22. Zbawiciel nieustannie modli sie za wszystkich, a wezwanie do ci agej modlitwy stanowi przewodni a mys´l Ewan-gelii, do której przybywaj aca Maryja regularnie sie odwoywaa23.

Ostatnim z unikalnych komponentów oredzia przekazanego w Fatimie jest z adanie praktykowania nabozen´stwa do Niepokalanego Serca Najs´wietszej Maryi Panny, która uczestniczya w najwazniejszych wydarzeniach z zycia Jezusa (k 2,19). Dlatego „istot a oredzi fatimskich nie byo przepowiedzenie apokaliptycznego kon´ca, ale ukazanie mocy pokuty i nawrócenia w procesie zmiany losów czowieka i s´wiata. Skoro Matka Boza nazwaa siebie Królow a Rózan´ca S´wietego, to równoczes´nie wskazaa na moc tej niezwykej modli-twy, dzieki której ludzie mog a zmienic´ bieg s´wiata”24.

Fenomen fatimskich objawien´ dostarczy wiele nowych sów, koniecznych do interpretacji gestów oraz licznych znaków, które miay symboliczne zna-czenie podczas procesu wychowywania w wierze nowych pokolen´ chrzes´cijan. Podczas objawien´ dzieci ogl aday Maryje jako Pani a w s´wietlistej szacie, której oblicze jas´niao. Bya to owa Niewiasta obleczona w son´ce opisana w Ksiedze Apokalipsy, a Jej przybycie oznaczao, iz owe proroctwo zaczyna sie realizowac´. Ewangelista Jan wielokrotnie podkres´la ukazywanie sie Maryi w czasach ostatecznych (por. Ap 12,1)25. Symboliczna bya takze godzina, w jakiej Maryja przybya na ziemie. W Fatimie objawia sie w czasie, kiedy biy dzwony podczas modlitwy na „Anio Pan´ski”, kiedy ludzie wspominaj a, jak Bozy Posaniec uczyni za spraw a Ducha S´wietego Maryje Matk a Zbawi-ciela (k 1,38)26.

20_{Siostra ucja mówi o Fatimie (Wspomnienia siostry ucji)  Trzecie wspomnienie, zebr.}

L. Kondor, Tuy 1941, s. 157.

21_{Por. R.J. F}

OX, Ponowne odkrycie Fatimy, s. 39.

22 _{Por. J. D}

ROZD, Oredzie Niepokalanej. Historia i sens objawien´ fatimskich, Kraków 2005, s. 293.

23_{Por. S. L}

ABO. Zamach na papieza, s. 220.

24_{Cz. RYSZKA, Fatima, klucz do tajemnicy, Bytom 2000, s. 76.} 25_{Por. S. K}

ADON, Biblijne podstawy oredzia fatimskiego, Kraków 2003, s. 7-8.

W objawieniach fatimskich istotn a role odgrywa równiez liczba trzynas´cie, której znaczenie ukryte jest na kartach Biblii. Owa liczba oznacza czas wiel-kiego zagrozenia dla ludu Bozego, które zamienio sie w zwyciestwo27. Interpretacji tajemniczej liczby dokonaa siostra ucja, która w niej widziaa misterium Trójcy S´wietej: jeden Bóg w trzech Osobach. St ad obecnos´c´ Boga w Fatimie jest równoczes´nie poteg a caej Trójcy S´wietej28.

Podczas objawien´ przed stu laty Królowa Rózan´cowa przepowiedziaa rózne wydarzenia dotycz ace Portugalii. Wypowiedziaa sie nie tylko na temat tocz acej sie wojny, ale ostrzegaa przed wybuchem nowej, bardziej tragicznej w skutkach. Matka Boza Fatimska obudzia wówczas nadzieje, ze ostatecznie Jej Niepokalane Serce zatryumfuje, a groz´ne komunistyczne mocarstwo sie nawróci29.

Innym elementem maryjnego oredzia, przekazanym do fatimskich dzieci, bya modlitwa w intencji Ojca S´wietego. Maryja nalegaa, aby dzieci poprzez swoje cierpienia i ofiary wyprosiy pomoc papiezowi, poniewaz na nim spo-czywa obowi azek wiernos´ci Bogu i kierowanie Kos´cioem. Poniewaz sam Zbawiciel modli sie za pierwszego papieza (por. k 22,32), dlatego podobnie uczyniy dzieci z Fatimy na pros´be Niepokalanej i zachecay do podtrzymy-wania takiej krucjaty modlitewnej w przyszos´ci30.

W Fatimie Maryja ukazaa dzieciom przerazaj ac a wizje pieka, aby uwraz-liwic´ poprzez maych wizjonerów na koniecznos´c´ nawrócenia, gdyz brak przeobrazenia zycia moze prowadzic´ do potepienia. Zwrócia sie takze do tych, którzy twierdzili, iz nie ma pieka, a Bóg nikogo nie karze31 oraz wskazaa droge, która doprowadzi ludzkos´c´ do nieba. Matka Boza wskazaa na swoje Niepokalane Serce, czyli jedyny ratunek dla zagrozonej ludz-kos´ci32. Oprócz przestrogi dla s´wiata, Maryja przyniosa równiez s´wiato nadziei. Taki by tez kierunek katechetycznego nauczania inspirowanego objawieniami fatimskimi w ci agu minionego stulecia.

27 _{Por. R.J. F}

OX, Fatima dla wszystkich pokolen´, s. 60.

28_{Por. W. }

ASZEWSKI, Apokalipsa wedug Fatimy, Kraków 2013, s. 55.

29_{Por. C. ODELL. Ci, którzy J a widzieli, s. 26.} 30_{Por. S}

ORG, Fatima s´wiato dla s´wiata, s. 76.

31_{Por. Jan Pawe II w Fatimie. Trzecia Tajemnica Fatimska z komentarzem Kongregacji}

ds. Nauki i Wiary, oprac. M. Czekan´ski, Kraków 2000, s. 42-43.

32_{Por. W. }

ASZEWSKI, Droga, która prowadzi do Boga – Rozwazania nad fatimsk a tajem-nic a Niepokalanego Serca Maryi, WarszawaZakopane 2005, s. 22-23.

3. DZIECI JAKO KATECHECI W S´WIECIE DOROSYCH

W zyskuj acej na znaczeniu proaborcyjnej cywilizacji s´mierci, objawienia w Fatimie ujawniy, jak a wielk a misje kieruje Bóg do najmniejszych z osób, jakimi s a dzieci33. Ostatnie stulecie w dziejach s´wiata nie byo okresem szczes´liwego dziecin´stwa. Wielu maych Europejczyków ponioso s´mierc´, a znacznie wieksza grupa zostaa osierocona b adz´ opuszczona34. Przyczyna-mi zniewolenia dziecin´stwa by niew atpliwie totalitaryzm niemiecki i sowiec-ki komunizm. Ten ostatni w polssowiec-kich warunkach swym zasiegiem obj a trzy pokolenia35.

Katechizm Kos´cioa Katolickiego zawiera informacje: „Dziecko nie jest

czyms´ naleznym, ale jest darem” (KKK 2378), dlatego powinno byc´ równiez otoczone wyj atkowym zainteresowaniem i mios´ci a. S´w. Jan Pawe II zache-ca, aby w wydarzeniach z zycia Dzieci atka Jezus odkrywac´ losy dzieci z ca-ego s´wiata36. Zapewnia takze: „W szczególny sposób ogarniam pamieci a dzieci dotkniete cierpieniem. Jak wiele z nich osi aga dojrzaos´c´ nie zazna-wszy nigdy pokoju. Ich spojrzenie powinno byc´ zawsze pogodne i pene nadziei, a tak czesto jest przenikniete smutkiem i lekiem, bo w swym krótkim zyciu wiele juz zobaczyy i wycierpiay”37.

Poprzez przywoanie dzieci w Fatimie zostaa wyeksponowana idea Bozego dzieciectwa, czyli podobien´stwa czowieka do Stwórcy, która z katechetyczne-go punktu widzenia jest trudna do przecenienia. Wprawdzie to Jezus jest prawdziwym Synem Bozym, ale kazdy czowiek otrzyma udzia w przybra-nym synostwie: „Zaprawde, powiadam wam: Jes´li sie nie odmienicie i nie staniecie jak dzieci, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego” (Mt 18,3).

33 _{Tragiczne wydarzenia minionego wieku, takie jak wojny, spoeczne rozruchy, nage}

zmiany polityczne, czy bezprawie s´wiatopogl adowe najbardziej uderzao w dzieci, które staj ac w obliczu takich sytuacji i ich niehumanitarnych skutków staway sie ofiarami stanu zniewole-nia. Por. W. THEISS, Zniewolone dziecin´stwo, Warszawa 1996, s. 7.

34_{Por. B. S}

MOLIN´ SKA-THEISS, W. THEISS, Stulecie dziecka: miedzy mitem a zniewoleniem, w: Stulecie dziecka: blaski i cienie, red. J. Wilk, Lublin 2003, s. 92.

35_{Chodzi tutaj o dzieci polskie deportowane w latach 1940-1941 oraz po 1945 roku do}

Zwi azku Radzieckiego, przeciwników rezimu stalinowskiego w Polsce lat 1945-1956 oraz tzw. pokolenie Solidarnos´ci, a wiec s´wiadków spoeczno-politycznych zmian okresu 1980-1981. Por. tamze, s. 93-94.

36_{Por. JAN PAWE II, List do dzieci Tra Pochi Giono w Roku Rodziny [online] (dostep:}

26.04.2017). Dostepny w Internecie: http://www.opoka. org.pl

37_{JANPAWEII, Oredzie na XXIX S´wiatowy Dzien´ Pokoju 1 stycznia 1996 roku.}

Zapew-nijmy dzieciom przyszos´c´ w pokoju! Watykan, 8 grudnia 1995 r. [online] (dostep: 26.04.2015).

Maryja do promulgacji swojego apelu nie wybraa naukowców, ale ubogie, niewyksztacone oraz wzgardzone przez s´wiat dzieci. Tylko one byy w stanie wiernie odtworzyc´ przekaz Matki Bozej, nie profanuj ac jego depozytu. Dlate-go s´w. Jan Pawe II przypomina, ze dzieki objawieniom dzieci stay sie wyj atkowymi katechetami. Poprzez ich posuge zostay przypomniane najwaz-niejsze tres´ci katechetyczne inspirowane objawieniami fatimskimi. S a one tozsame z nauczaniem Katechizmu Kos´cioa Katolickiego, typicznego dziea pastoralno-teologicznego i punktu odniesienia w edukacji religijnej Kos´cioa katolickiego.

Katechizm Kos´cioa Katolickiego zawiera wskazanie: „Opatrznos´c´ Boza

oznacza zrz adzenia, przez które Bóg z mios´ci a i m adros´ci a prowadzi wszyst-kie stworzenia do ich ostatecznego celu” (KKK 321). Poprzez dzieci, zwi  aza-ne z objawieniami w Fatimie, zostaa przypomniana idea Opatrznos´ci Bozej, czyli odwieczny plan, wedug którego Stwórca opiekuje sie swoim stworze-niem, a szczególnie kazdym czowiekiem38. Opatrznos´c´ to doskonaos´c´ Bo-ga, który prowadzi poszczególne byty do wyznaczonego im celu, pomimo ludzkiej uomnos´ci i grzesznos´ci39. Objawienia maryjne okazay sie dosko-naym dowodem na to, ze Bóg nigdy nie zapomina o grzesznym s´wiecie, przekazuj ac mu regularnie przesanie nadziei.

Kolejn a wazn a czes´c´ owego oredzia stanowi fakt, ze Bóg czyni to przez swoj a Matke, osobe wyj atkow a, wybran a spos´ród wszystkich stworzen´ na ziemi. W Katechizmie Kos´cioa Katolickiego zapisano: „Rola Maryi wobec Kos´cioa jest nieod aczna od Jej zjednoczenia z Chrystusem i wprost z niego wynika” (KKK 964). Jej szczególna rola w dziele zbawienia s´wiata jest nie-odwoalna. Potwierdzi to tekst soborowej konstytucji Lumen gentium, który zadanie Maryi ukaza nastepuj aco: „Dzieki macierzyn´skiej mios´ci opiekuje sie brac´mi swego Syna, pielgrzymuj acymi jeszcze i narazonymi na niebezpie-czen´stwa i trudy, dopóki nie zostan a oni doprowadzeni do szczes´liwej Oj-czyzny” (LG 62). W sposób szczególny zostao to potwierdzone w przekazie katechetycznym inspirowanym objawieniami maryjnymi w Fatimie40. W zie-mskiej pielgrzymce Kos´cioa Maryja jest stale obecna, staj ac sie przykadem

38 _{W tym planie Bóg ujawnia swoj a mios´c´, nie wykluczaj ac przy tym danej uprzednio}

czowiekowi wolnos´ci. Por. K. RAHNER, H. VORGRIMLER, May sownik teologiczny, tum. T. Mieszkowski, P. Pachciarek, Warszawa 1987, s. 302.

39_{Por. B. P}

YLAK, Boza Opatrznos´c´ a zo na s´wiecie, Lublin 1960, s. 9.

40_{M. Z}

zgody na Boze plany, a jako Królowa przybywa z pomoc a ludziom zd azaj  a-cym do niebieskiej ojczyzny41.

Przekaz oredzia zbawczego, pyn acego z Fatimy, pogebia najwazniejsze tres´ci biblijne. W Katechizmie Kos´cioa Katolickiego znajduje sie interesuj aca dyspozycja dotycz aca strategii przywoywania w katechizacji tekstów biblij-nych. Chc ac „lepiej zrozumiec´ te fragmenty, trzeba odwoac´ sie bezpos´rednio do tekstu. Przypisy biblijne stanowi a narzedzie pracy dla katechezy” (KKK 19). Strategia ta miaa bezpos´rednie zastosowanie podczas objawien´ w Fati-mie. Maryja przywoywaa fragmenty biblijne, aby komentowac´ biez ace wy-darzenia i otwierac´ przestrzenie apokaliptyczne dla s´wiata. Trzeba tutaj zazna-czyc´, ze z katechetycznego punktu widzenia istotny jest takze fakt, ze jest to przekaz, który nie powiela Biblii oraz nie tworzy nic nowego, ale idzie w g ab spraw duchowych. Objawienia nie koliduj a z prawdami ewangeliczny-mi oraz nie stanowi a uzupenienia ostatecznego Objawienia, jakie dokonao sie w Jezusie Chrystusie. Natomiast ich niezaprzeczalnym walorem kateche-tycznym okazao sie to, iz pobudziy Kos´ció katolicki do dziaania przystoso-wanego do stale zmieniaj acych sie warunków wspóczesnego s´wiata42.

Istote fatimskiego przekazu stanowi reinterpretacja sensu cierpienia, jakie-go czowiek dos´wiadcza kazdejakie-go dnia. W tres´ci Katechizmu Kos´cioa

Katolic-kiego znajduje sie zapewnienie, ze Chrystus cierpia i umar za wszystkich.

Dlatego „kazdy czyn lub cierpienie w Chrystusie i dla Chrystusa przynosi owoce dla wszystkich” (KKK 961). W gebokiej synergii z takim wiskiem teologicznym znajduje sie powierzony w Fatimie sekret, który stano-wi ostrzezenie i upomnienie dla grzesznej ludzkos´ci. Odsaniaj ac zbawcze tajemnice, Maryja skierowaa do dzieci pytanie o zgode dotycz ac a podjecia ofiarowania codziennych krzyzy dla zbawienia grzeszników. Tym samym potwierdzia, ze cierpienie to droga wiod aca do zycia wiecznego. Z perspek-tywy wiary kazde cierpienie ma sens i przynosi szereg korzys´ci, a kontakt z cierpieniem zmusza do podjecia refleksji na temat wiecznos´ci43. Chrzes´ci-janin wobec cierpienia powinien przyj ac´ postawe wyznawcy Chrystusa w mys´l Jego sów: „Jes´li kto chce pójs´c´ za Mn a, niech sie zaprze samego siebie, niech wez´mie krzyz swój i niech Mnie nas´laduje” (Mt 16,24).

Unikalny przekaz fatimski, obecny w nauczaniu katechetycznym, dotyczy kwestii modlitwy w intencji przes´laduj acych Kos´ció oraz nienawidz acych

41_{Por. E. M}

ATEJA. Matka Boza w kulcie Kos´cioa. Poprawne i niewas´ciwe formy kultu

maryjnego. Opole 2013 s. 38.

42_{Por. K. R}

AHNER, H. VORGRIMLER, May sownik teologiczny, s. 238.

43_{Por. B. P}

Boga. Pocz awszy od Kazania na Górze, Jezus kadzie nacisk na nawrócenie serca, co oznacza: „mios´c´ do nieprzyjació i modlitwe za przes´ladowców […] przebaczanie z gebi serca na modlitwie” (KKK 2608). Przekaz ewangeliczny nie pozostawia zudzen´, iz Jezus wzywa: „Miujcie waszych nieprzyjació i módlcie sie za tych, którzy was przes´laduj a” (Mt 5,44). Taka postawa za-wsze uszlachetnia czowieka. Poniewaz tak czyni sam Jezus, dlatego nalezy szczególnie pamietac´ o przes´ladowcach, bo jest to was´ciwy kierunek w we-drówce do nieba44.

Przewodni a tres´ci a fatimskiego oredzia zbawczego jest wielokrotne wzywa-nie przez Maryje do podjecia osobistego nawrócenia. W konteks´cie rozwazan´ na temat skutków grzechu w Katechizmie Kos´cioa Katolickiego znajduje sie informacja: „To was´nie z ziemi Przymierza grzech skaza nas na wygnanie a nawrócenie serca sprawia, ze mozemy powrócic´ do Ojca w niebie” (KKK 2795). W Fatimie te prawde katechizmow a potwierdza obraz anioa stoj acego z mieczem w reku z wizji ukazanej dzieciom. „Nawrócenie oznacza zatem postawienie Boga na pierwszym miejscu, czyli uznanie, ze On kieruje s´wia-tem i tylko On moze ten s´wiat zbawic´”45. Dzieci z Fatimy bardzo gorliwie wypeniay pros´by swej Matki dotycz ace pokornego znoszenia zesanych cierpien´ i trosk46.

Istot a chrzes´cijan´skiej strategii wychowywania w wierze dzieci, modziezy i dorosych, jak a uwidaczniaj a maryjne objawienia, jest chrystocentryzm. „Czytaj ac Katechizm Kos´cioa Katolickiego, mozna dostrzec przedziwn a jed-nos´c´ Bozego misterium i Bozego zamysu zbawienia, a takze centralne miej-sce Jezusa Chrystusa, Jednorodzonego Syna Bozego, który zosta posany przez Ojca i za spraw a Ducha S´wietego sta sie czowiekiem w onie Naj-s´wietszej Dziewicy Maryi, by byc´ naszym Zbawicielem”47. Chociaz obja-wiaj ac a sie w Fatimie bya Maryja, to ostateczn a przyczyn a Jej chway za-wsze by Jezus. Ona usuwaa sie w cien´ i wskazywaa na swojego Syna.

44_{Por. S. L}

ABO, Zamach na papieza w s´wietle Fatimy, s. 228.

45 _{B. FERDEK, Objawienia maryjne a znaki czasów, w: Oredzie fatimskie w nauczaniu}

i poboznos´ci Kos´cioa, Opole 2013, s. 14.

46_{Hiacynta w celu ratowania grzeszników przyjmowaa wszelkie ofiary, a poruszona wizj a}

pieka, codziennie wyszukiwaa umartwienia, aby ich ocalic´. Franciszek z odwag a podj a sie róznorodnych umartwien´, aby przebagac´ Boga oraz izolowa sie od ludzi, aby oddac´ sie modlitwie rózan´cowej w intencji zbawienia wszystkich dusz. ucja od pocz atku objawien´ zniosa wiele cierpien´ w intencji zbawienia s´wiata. Por. L. GOWACKI, Podejmowac´ wci az na nowo fatimskie oredzie, Warszawa 2013, s. 333-334.

47 _J

AN PAWE II, Konstytucja apostolska Fidei depositum ogoszona z okazji publikacji

Ziemskie zycie Jezusa powinno stanowic´ wzór postepowania dla wszystkich pokolen´. W tej tajemnicy zbawiaj acego Chrystusa Bóg pozwala dostepowac´ udziau zbawienia nie tylko Maryi, lecz równiez kazdemu czowiekowi.

W czasach zmasowanej krytyki Kos´cioa w minionym stuleciu, Fatima znacz aco podniosa prestiz tej Bozej fundacji. Maryjne oredzie korespondowa-o ideowo z zapisem katechizmowym: „Urz ad Nauczycielski Kos´cioa w peni angazuje wadze otrzyman a od Chrystusa, gdy definiuje dogmaty, to znaczy, gdy w formie zobowi azuj acej lud chrzes´cijan´ski do nieodwoalnego przylgnie-cia przez wiare przedkada prawdy zawarte w Objawieniu Bozym lub prawdy, które maj a z nimi konieczny zwi azek” (KKK 88). Oredzie fatimskie pozwo-lio katechetycznie na nowo wyinterpretowac´ szacunek do posannictwa Ko-s´cioa. Przebieg objawien´ potwierdza fakt, iz podobnie jak dzieci, tak wszyscy wierz acy wielokrotnie staj a w obszarze posuszen´stwa religijnego Bogu, Jego prawu, Ewangelii, wadzom kos´cielnym. Skierowane do ludzkos´ci wezwania do nawrócenia dotyczyy zejs´cia z drogi za, a wkroczenie na droge posuszen´stwa Kos´cioowi katolickiemu. Poprzedzaj acy przybycie Maryi Anio Pokoju da dzieciom polecenie nas´ladowania go i powtarzania modlitwy, a w swoich wypowiedziach stosowa tryb rozkazuj acy. Objawiaj aca sie Ma-ryja kierowaa ludzi pod opieke nauczaj acego Kos´cioa. Nie czynia tego apodyktycznie, ale uwrazliwiaa na potrzebe dokonania wyboru was´ciwych wartos´ci, w zgodzie z ask a posuszen´stwa48.

Nalezy jeszcze zwrócic´ uwage na katechetyczne znaczenie fatimskiego przekazu niewerbalnego. Wybór wizjonerów w Fatimie wywouje ws´ród elit zlaicyzowanego spoeczen´stwa wielkie zaskoczenie, a wrecz oburzenie. W umysach wielkich tego s´wiata snuj a sie liczne pytania i próby odpowiedzi dotycz ace celu uczynienia dzieci przekazicielami tak istotnego oredzia. Wia-domo jednak, ze s a to najczystsze, najbardziej niewinne istoty, a czystos´c´ ich dzieciecych serc umozliwia im przystep do rzeczywistos´ci nadprzyrodzonej. Ich cechy uatwiaj a otwartos´c´ na Boga i gotowos´c´ w przyjmowaniu Jego przekazów, a przenikniete atmosfer a nadprzyrodzonos´ci s a skonne do naj-wiekszych pos´wiecen´49. W tym wypadku uczynienie dzieci przekazicielami woli Boga nie powinno budzic´ najmniejszych kontrowersji. Dzieci wiernie

48_{Por. L. GOWACKI, Podejmowac´ wci az na nowo fatimskie oredzie, s. 330.}

49 _{Por. Biaa Armia. Apostolat Fatimski dla dzieci, opr. M. Drozdek [i in.], Warszawa}

odtworzyy to, co zobaczyy i usyszay, niekiedy nawet nie rozumiej ac co owe przekazy oznaczaj a i jak wielk a tres´c´ w sobie kryj a50.

W Fatimie, ws´ród trójki dzieci, najwazniejszym uczestnikiem objawien´ zostaa ucja. Jej „misja” polegaa na tym, ze ona wszystko widziaa, syszaa, rozumiaa oraz jako jedyna rozmawiaa z Maryj a. Jej zyciowa postawa po objawieniach, pena wyciszenia i modlitwy wstawienniczej za s´wiat, w sposób niewerbalny potwierdzia wszystko, co przekazaa s´wiatu za pomoc a sów. Inaczej przekaz Matki Bozej odbieraa Hiacynta, a jej niewerbalna misja bya inna. Ona równiez widziaa Pani a, syszaa wszystkie skierowane sowa, ale nie do kon´ca je rozumiaa i nie podjea sie dialogu z Niepokalan a. Okazaa jednak zaistniaym faktom postawe posuszen´stwa wiary, jakiej domaga sie od wszyst-kich wierz acych sam Bóg. Ten pozawerbalny przykad jest szczególnie cenny w aktualnym etapie urzeczywistnienia sie Kos´cioa w zlaicyzowanym s´wiecie. Z kolei Franciszek by wy acznie obserwatorem. O tym, co Maryja mówia, dowiadywa sie od sióstr, nie byo mu dane poznac´ tego w sposób bezpos´red-ni51. Jednak swoim krótkim zyciem potwierdzi, ze uczestniczy w nie-zwykym wydarzeniu zbawczym.

Wspóczesny s´wiat nie bierze pod uwage ubóstwa ducha, o którym tak rady-kalnie przypomina papiez Franciszek. Dlatego czesto zostaje wykluczona wartos´c´ dzieciecych serc oraz ich wyj atkowa moc, która moze przemienic´ oblicze s´wia-ta52. Z tego powodu omawiane objawienia maryjne to wielka pozawerbalna promocja osobowos´ci maego dziecka, jego godnos´ci i dzieciecej wrazliwos´ci, jego niezbywalnych praw, które wspóczesna cywilizacja, nastawiona tylko na ekonomie, „pec´ kulturow a” i hedonizm, bardzo zniszczya. Dlatego s´w. Jan Pawe II naucza: „Oredzie fatimskie wzywa nas do czujnos´ci. Zaprasza nas tez, abys´my przez akt pos´wiecenia zblizyli sie na nowo do z´róde Bozego Miosier-dzia. Maryja chce, abys´my zwrócili sie do niego: kazdy z nas, kazdy naród i cay s´wiat”53. Wezwanie anioa w Portugalii, skierowane w Loca de Cabeço oraz sposób, w jaki dzieci mu odpowiedziay, stanowi zaproszenie dla wszystkich wspóczesnych do pos´wiecenia siebie Trójcy Przenajs´wietszej, która jest ostatecz-nym celem zycia chrzes´cijan´skiego54.

50_{Por. P. S}

ANDRIN, Niebo otwarte. Objawienia maryjne Rue du Bac, La Salette, Lourdes

i Fatima, Warszawa 2014, s. 16.

51_{Por. W. }

ASZEWSKI, Droga, która prowadzi do Boga – Rozwazania nad fatimsk a tajem-nic a Niepokalanego Serca Maryi, WarszawaZakopane 2005, s. 15-16.

52_{Por. Biaa Armia. Apostolat Fatimski, s. 21.} 53_{Cz. R}

YSZKA, Fatima, klucz do tajemnicy, s. 62.

54_{Por. R.J. F}

Oredzie z Fatimy, mimo upywu lat, nie traci na aktualnos´ci. Podobnie jak Ewangelia i jej stale zywe przesanie, tak sowa Maryi do dzieci nie mog a zostac´ zapomniane przez wspóczesny s´wiat. Mimo czasu, jaki przemin a od chwili objawien´, nadal s a one aktualne i stanowi a niewypowiedziane z´ródo duchowych nauk oraz nieustann a inspiracje dla przekazu katechetycznego55. Maryja jako Matka nie zapomniaa o oczekiwaniach i potrzebach swoich dzieci. Stale przemawia do nich jezykiem czasu i miejsca, w którym sie znaj-duj a. Jej oredzie w dalszym ci agu jest zgodne z aktualn a sytuacj a panuj ac a w XXI wieku w Kos´ciele i s´wiecie56.

*

W konfrontacji z trudn a rzeczywistos´ci a minionego stulecia fatimskie objawienia maryjne pozwoliy przypomniec´ zlaicyzowanemu s´wiatu, ze to nie czowiek kieruje biegiem historii, ale Bóg, który w sposób nadprzyrodzony zmienia zarówno losy s´wiata jak i poszczególnych osób. Fenomen maryjnego objawienia potwierdzi biblijn a prawde, ze Bóg zgodnie ze swoim zamysem stwórczym pragnie s´wiata przepenionego mios´ci a. Obejmuje sw a trosk a kazd a istote, szczególnie wyrózniaj ac przy tym najsabszych i zapomnianych przez s´wiat. Przez pos´rednictwo Maryi z dzieci czyni prawdziwych kateche-tów, którzy staj a sie przekazicielami oredzia pyn acego z nieba57. Z tego tez powodu katecheza w ci agu minionego stulecia docenia znaczenie fatimskich objawien´, pomimo iz Kos´ció katolicki nie zobowi azuje obligatoryjnie do ich przyjecia. Jednakze z faktu, ze mog a one byc´ pomocne w dziele wzmacniania wiary, forum katechetyczne stao sie w minionym stuleciu miejscem radykal-nej promulgacji tres´ci tego przekazu58.

55_{Por. R.J. F}

OX, Ponowne odkrycie Fatimy, s. 39.

56_{Por. R. PANNET, Objawienia maryjne w s´wiecie wspóczesnym, Kraków 2007, s. 146.} 57_{Por. H. W}

ALDENFELS, O Bogu, Jezusie Chrystusie i Kos´ciele – dzisiaj, tum. A. Pacio-rek, Katowice 1993, s. 33.

58_{Por. G. H}

IERZENBERGER, O. NEDOMANSKY, Ksiega objawien´ maryjnych od I do XX w., Warszawa 2003, s. 10.

BIBLIOGRAFIA BENEDYKTXVI, Encyklika Deus caritas est, Poznan´ 2006.

Biaa Armia. Apostolat Fatimski dla dzieci, opr. M. Drozdek [i in.], Warszawa 1996. BORELLIA.A., Anioowie i Objawienia Fatimskie, Kraków 2009.

DELANEYJ.J. (red.), Niewiasta obleczona w son´ce. Osiem wielkich objawien´ Matki Boskiej w czasach wspóczesnych, Lublin 1992.

DROZDJ., Oredzie Niepokalanej. Historia i sens objawien´ fatimskich, Kraków 2005. FOX R.J., Fatima dla wszystkich pokolen´. Wspomnienia i refleksje, Zakopane 2011. FOX R.J., Ponowne odkrycie Fatimy, Poznan´ 1995.

GOWACKIL., Podejmowac´ wci az na nowo fatimskie oredzie, Warszawa 2013.

GONZAGA DAFONSECAL., Cuda Fatimy. Objawienia. Kult. Oredzie, tum. W. Dzieza, Czesto-chowa 2017.

HIERZENBERGERG. NEDOMANSKYO., Ksiega objawien´ maryjnych od I do XX w., Warszawa 2003.

Jan Pawe II w Fatimie. Trzecia Tajemnica Fatimska z komentarzem Kongregacji ds. Nauki i Wiary, oprac. M. Czekan´ski, Kraków 2000.

JAN PAWE II. Konstytucja apostolska Fidei depositum ogoszona z okazji publikacji

Kate-chizmu Kos´cioa Katolickiego. 11 paz´dziernika 1992, OsRomPol 14(1993), nr 2, s. 4-6.

KADONS., Biblijne podstawy oredzia fatimskiego, Kraków 2003. Katechizm Kos´cioa Katolickiego, Poznan´ 1994.

LABO S., Zamach na papieza w s´wietle Fatimy i w cieniu jednej rewolucji, Rzym 1983. ASZEWSKI W., 7 dni Fatimy, Radom 2009.

ASZEWSKI W., Apokalipsa wedug Fatimy, Kraków 2013.

ASZEWSKIW., Droga, która prowadzi do Boga – Rozwazania nad fatimsk a tajemnic a Niepo-kalanego Serca Maryi, WarszawaZakopane 2005.

MATEJAE., Matka Boza w kulcie Kos´cioa. Poprawne i niewas´ciwe formy kultu maryjnego, Opole 2013.

ODELL C., Ci, którzy J a widzieli. Objawienia maryjne, Gdan´sk 2002. PANNET R., Objawienia maryjne w s´wiecie wspóczesnym, Kraków 2007. RYSZKACz., Fatima, klucz do tajemnicy, Bytom 2000.

SANDRIN P., Niebo otwarte. Objawienia maryjne Rue du Bac, La Salette, Lourdes i Fatima, Warszawa 2014.

Siostra ucja mówi o Fatimie (Wspomnienia siostry ucji)  Trzecie wspomnienie, zebr. L. Kondor, Tuy 1941.

SMOLIN´ SKA-THEISSB. THEISSW., Stulecie dziecka: miedzy mitem a zniewoleniem, w: Stulecie dziecka: blaski i cienie, red. J. Wilk, Lublin 2003.

SORG A., Fatima s´wiato dla s´wiata, Poznan´ 1992. THEISS W., Zniewolone dziecin´stwo, Warszawa 1996.

TOMON´S., Fatimska monstrancja na Jasnej Górze, https://www.google. pl/search?client=firefox-b&q=Monstrancja+z+fatimy (dostep: 13.05.2017).

WIELGUSS., Bogu i ojczyz´nie, Lublin 1996.

WYMIAR KATECHETYCZNY FATIMSKICH OBJAWIEN´ MARYJNYCH

S t r e s z c z e n i e

Przed stu laty portugalska Fatima zyskaa niezwyky rozgos dzieki objawieniom maryjnym. Wydarzenia te przeamay materialistyczn a wizje rzeczywistos´ci i kieroway w strone rzeczy-wistos´ci transcendentnej. Wielkie znaczenie w dynamice tego fenomenu posiada kontekst histo-ryczny, poniewaz byy to trudne czasy, przepenione terrorem i wojnami oraz gebok a negacj a Boga. Z fatimskich objawien´ wyonio sie bogactwo nowych tres´ci, symboli, gestów i modlitw, które posiaday wielkie znaczenie katechetyczne. Kos´ció katolicki skupi sie na odczytywaniu ukrytego sensu tych zdarzen´. Wartos´ci a maryjnych oredzi w Fatimie bya ich cakowita zgod-nos´c´ z przekazem biblijnym, zaakcentowanie potrzeby nawrócenia i pokuty, podjecia krucjaty modlitewnej za grzeszników oraz w intencji Ojca S´wietego przez modlitwe rózan´cow a. W Fa-timie zostaa wyeksponowana idea Bozego dzieciectwa, czyli podobien´stwa czowieka do Stwór-cy. Poprzez dzieci zwi azane z objawieniami zostaa przypomniana idea Opatrznos´ci Bozej, doceniona rola Kos´cioa katolickiego oraz podkres´lona centralna rola Jezusa Chrystusa w dziele zbawienia. Ponadto zostay dowartos´ciowane pozawerbalne formy ewangelizacyjne, które posia-daj a wielk a sie oddziaywania na zlaicyzowanych chrzes´cijan pocz atku XXI wieku. Fenomen objawien´ fatimskich polega na tym, ze mimo upywu lat, nie trac a one na aktualnos´ci i posiada-j a znaczny potencja katechetyczny do wykorzystania w obecnym czasie.