View of Authority in the Parish in the Light of the Theory of Organization

KS. DARIUSZ LIPIEC

WADZA W PARAFII W S´WIETLE TEORII ORGANIZACJI

AUTHORITY IN THE PARISH IN THE LIGHT OF THE THEORY OF ORGANIZATION

A b s t r a c t. A parish is a part of the Church – the community of believers and the Mysti-cal Body of Christ. It is a divine and human community which differs from the communities which are rooted in the mundane world. It is, however, also similar to them as it is rooted in the human reality. Therefore, the rules which concern the organizational theory, can, to a cer-tain extent, be applied to this community and to the way it is ruled because they were develo-ped on the basis of the secular sciences. The theory of the source of this authority helps to understand the nature of the authority of a parson but also helps to use it in a better way. The rules which concern the structure of the authority and its delegation will contribute to improve the pastoral activity by engaging more groups of competent people.

Key words: parish, priest, the authority, the authority of the parish, the parish leadership, managerial function.

Parafia jest czes´ci a diecezji, z któr a jest z aczona teologicznie, jurysdyk-cyjnie i organizajurysdyk-cyjnie, a przez ni a z Kos´cioem powszechnym. Z przynalez-nos´ci do diecezji wynikaj a uprawnienia i obowi azki parafii, dzieki czemu dziaalnos´c´ pastoralna w parafii wpisuje sie w posannictwo caego Kos´cioa. Parafia jest wspólnot a, w której wiara osób, rodzin i grup religijnych spotyka sie z misj a Kos´cioa. Jest ona jednoczes´nie form a organizacyjn a otwart a na diecezje i powi azan a z innymi spoecznos´ciami religijnymi. Kierowanie para-fi a nie oznacza jednak wykonywania jedynie polecen´ wadzy diecezjalnej.

Ks. dr hab. DARIUSZ LIPIEC, prof. KUL – kierownik Katedry Organizacji Duszpaster-stwa Instytutu Teologii Pastoralnej i Katechetyki, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawa II, Al. Racawickie 14, 20-950 Lublin; e-mail: dlipiec@kul.pl

Dotyczy zespoów ludzkich, takich jak ogó parafian, wspópracuj acy ze sob a duchowni, gremia doradcze proboszcza i s´wiecki personel pomocniczy. Kie-rownictwo to ma za cel jednoczenie ludzi we wspólnote wierz acych w duchu mios´ci pasterskiej1.

I. RODZAJE WADZY W PARAFII

W teorii organizacji i zarz adzania przez wadze rozumie sie zdolnos´c´ wpywania na zachowanie innych osób2. Wyróznia sie piec´ rodzajów wadzy, przez niektórych autorów ujmowanych takze jako z´róda wadzy kierownika. S a nimi: wadza formalna, zwana takze wadz a prawomocn a, z mocy prawa lub autorytetem formalnym; wadza nagradzania; wadza wymuszania, czyli wywierania przymusu; wadza ekspercka oraz wadza odniesienia zwana takze wadz a przypisywan a. Wadza w parafii jest przede wszystkim wadz a formal-n a. Skupia sie ona w osobie proboszcza. Wedug Kodeksu Prawa Kanoniczne-go z 1983 r., „proboszcz jest wasnym pasterzem zleconej sobie parafii, po-dejmuj acym pastersk a troske o powierzon a mu wspólnote pod wadz a biskupa diecezjalnego”3. Prawodawca kos´cielny wskazuje na autorytet formalny pro-boszcza. Wadza prawomocna proboszcza zwi azana jest s´cis´le z osob a biskupa diecezjalnego, który parafie powierza jego pieczy i z którym proboszcz pozo-staje w  acznos´ci w realizacji tejze pieczy.

Wadza formalna proboszcza dotyczy wszystkich parafian. Sprawowana jest w ramach podstawowych funkcji urzeczywistniania sie Kos´cioa. Magisterium Ecclesiae wskazuje na realizacje funkcji nauczycielskiej przez proboszcza, w ramach której ma on obowi azek goszenia nieskazonego sowa Bozego, zwaszcza w formie homilii i katechezy4. Kolejnym obowi azkiem proboszcza jest troska o katolickie wychowanie dzieci i modziezy. W tym celu podejmu-je on wspóprace z rodzicami. Do zadan´ proboszczowskich nalezy takze

pro-1_{R. K a m i n´ s k i. Duszpasterstwo jako dziaalnos´c´ zorganizowana. W: Teologia}

pasto-ralna. T. 1. Teologia pastoralna fundamentalna. Red. R. Kamin´ski. Lublin: Atla 2 2000 s. 433-434.

2_{R. G r i f f i n. Podstawy zarz adzania organizacjami. Warszawa: Wydawnictwo}

Nauko-we PWN 2004 s. 556.

3_{KPK kan. 519.}

4_{Kongregacja do spraw Duchowien´stwa. Instrukcja Kapan pasterz i przewodnik wspólnoty}

mowanie sprawiedliwos´ci spoecznej oraz proklamacja oredzia ewangelicznego ws´ród niewierz acych i dystansuj acych sie od Kos´cioa5.

Z mocy prawa proboszcz ma obowi azek troski o zycie sakramentalne i modlitewne wiernych oraz o liturgie w parafii. Pieczy proboszcza w sposób szczególny zostaa powierzona sprawa sprawowania Eucharystii i uczestnictwa w niej parafian. Chodzi o tak a ich formacje i takie zorganizowanie celebracji, aby mogli oni jak najczes´ciej w niej uczestniczyc´. Proboszcz jest odpowie-dzialny za organizacje liturgii parafialnej, jej zgodnos´c´ z zasadami okres´lony-mi w ksiegach liturgicznych, a takze ma troszczyc´ sie o to, by wierni uczest-niczyli w niej s´wiadomie i aktywnie. Powierzono mu takze zadanie formacji liturgicznej i modlitewnej parafian oraz animacje zycia modlitewnego w ro-dzinach6. Trosce proboszcza powierzono równiez sprawowanie sakramentu pokuty i pojednania.

Posuga pasterska proboszcza dotyczy wszystkich przebywaj acych na tere-nie parafii. W sposób szczególny na mocy swej wadzy proboszcz powitere-nien troszczyc´ sie o rodziny oraz ludzi potrzebuj acych pomocy. Duszpasterstwo rodzin zasadza sie na wspieraniu rodziny w wypenieniu jej posannictwa jako Kos´cioa domowego, dlatego obowi azkiem proboszcza jest wspomaganie jej w wychowaniu potomstwa i formacji religijnej wszystkich czonków. Duze znaczenie przywi azuje sie do troski proboszcza o rodziny przezywaj ace trud-nos´ci oraz o ich czonków, którzy „w czyms´ nie domagaj a”7. Obok dusz-pasterstwa rodzin trosce proboszcza zostaa powierzona dziaalnos´c´ charyta-tywna, której adresatami s a chorzy i umieraj acy, ubodzy, cierpi acy, samotni, emigranci i przezywaj acy szczególne trudnos´ci8.

Z wadz a formaln a zwi azana jest wadza nagradzania, wynikaj aca st ad, ze „osoba wywieraj aca wpyw moze nagradzac´ osobe, na któr a ma wpyw, za wykonanie wyraz´nie sformuowanych lub domniemanych polecen´”9. Wadza nagradzania proboszcza w odniesieniu do ogóu parafian wyraza sie gównie w ustnych pochwaach i wyrazach uznania. Nagrody rzeczowe stosowane s a

5 _{KPK kan. 528 § 1; por. Bp K. N y c z. Katecheza a parafia. W: Poznac´ Chrystusa.}

Program duszpasterski na rok 2001/2002. Katowice: Ksiegarnia s´w. Jacka 2001 s. 238-242.

6 _{KPK kan. 528 § 2; por. R. K a m i n´ s k i. Parafia miejscem budowania cywilizacji}

mios´ci. W: Wierze w Boga Ojca. Program duszpasterski na rok 1998/99. Katowice: Wydzia Duszpasterski Kurii Metropolitalnej 1998 s. 285-288.

7_{KPK kan. 529 § 1.}

8_{Tamze; por. R. K a m i n´ s k i. Funkcja pasterska diecezji i parafii. RT 52:2005 nr 6}

s. 17-19.

9_{J. A. F. S t o n e r, R. E. F r e e m a n, D. R. G i l b e r t. Kierowanie. Warszawa:}

czes´ciej do okres´lonych grup parafialnych i w niektórych okolicznos´ciach10, natomiast nagrody finansowe otrzymuj a etatowi pracownicy parafii: kos´cielni, organis´ci, zakrystianie i inni.

Przeciwien´stwem wadzy nagradzania jest wadza wywierania przymusu, czyli wadza wymuszania. Polega ona na tym, ze osoba wywieraj aca wpyw ma mozliwos´c´ stosowania kary wzgledem osoby, na któr a ma wpyw11. Pro-boszcz moze stosowac´ wadze przymusu jedynie w w askim zakresie. W od-niesieniu do ogóu parafian moze on stosowac´ upomnienia sowne12. Sank-cje organizacyjne moze stosowac´ wobec zaangazowanych w grupy parafialne, takie jak zawieszenie lub wykluczenie z czonkostwa. Jeszcze szerszy zakres kar mozliwy jest do zastosowania wobec etatowych pracowników parafii.

Wadza ekspercka przysuguje komus´ z racji posiadanych umiejetnos´ci lub wiedzy. Zakres wadzy eksperckiej jest tym wiekszy, im wiekszy zasób wie-dzy lub umiejetnos´ci eksperckiej jest w posiadaniu danej osoby, albo im mniej osób legitymuje sie wiedz a lub umiejetnos´ciami eksperckimi13. Pro-boszcz nalezy do niewielu osób w parafii legitymuj acych sie wiedz a teolo-giczn a. Czesto jest jedyn a osob a wykonuj ac a posuge pastersk a w parafii. Jego wadza ekspercka jest duza. Zakres tej wadzy zwi azany jest s´cis´le z wadz a formaln a. Wykonywanie urzedu proboszczowskiego zwi azane jest nie tylko z koniecznos´ci a przyjecia s´wiecen´, lecz takze z posannictwem od biskupa diecezjalnego. Mozna wiec stwierdzic´, ze wadza ekspercka probo-szcza jest s´cis´le powi azana z jego autorytetem formalnym oraz s´cis´le regulo-wana przez hierarchie kos´cieln a14.

Ostatnim rodzajem wadzy jest wadza przypisywana, zwana takze wadz a odniesienia. Oparta jest na nas´ladowaniu lub utozsamianiu sie z liderem. Zwi  a-zana jest ona czesto z jego osobist a charyzm a – atrakcyjn a i zdoln a zachwycic´ czonków grupy. W przypadku przywódców charyzmatycznych zachodzi zja-wisko inspiracji, na mocy którego wyzwala sie entuzjazm i lojalnos´c´ ze strony

10_{Darami rzeczowymi nagradzane s a najczes´ciej dzieci za uczestnictwo w nabozen´stwach,}

takich jak majowe, rózan´cowe, czy w konkursach. Wyrózniaj acy sie czonkowie grup parafial-nych nagradzani s a opacaniem wycieczek, pielgrzymek, imprez kulturalnych itp.

11_{S t o n e r, F r e e m a n, G i l b e r t, Kierowanie s. 336.}

12_{Coraz mniejsz a skutecznos´c´ maj a sankcje typu nieodwiedzanie rodziny podczas wizyty}

koledowej czy odmówienie penej formy pogrzebu chrzes´cijan´skiego. W atpliw a sankcj a jest takze odmówienie uroczystej formy sakramentu chrztu.

13_{G r i f f i n. Podstawy zarz adzania s. 538.}

innych osób15. Proboszczowie nie zawsze obdarzeni s a niezwyk a charyzm a, jednak ich osobista postawa moze intrygowac´ osoby w ich otoczeniu. Jedno-znaczne nauczanie proboszcza i jego wiernos´c´ doktrynie katolickiej oraz bez-kompromisowa postawa moralna s a znakiem sprzeciwu dla osób nie w peni utozsamiaj acych sie z Kos´cioem, a jednoczes´nie s a potwierdzeniem susznos´ci d azen´ dla ludzi poszukuj acych i umocnieniem dla wiernych.

Chociaz wadza proboszcza wynika gównie z wadzy formalnej, to moze on korzystac´ ze wszystkich jej z´róde. Umiejetne korzystanie z nich moze decydowac´ o powodzeniu sprawowania przezen´ urzedu pasterskiego i skutecz-nos´ci oddziaywania duszpasterskiego caego zespou pastoralnego. Wspó-czes´nie coraz mniejsz a skutecznos´c´ ma wadza nagradzania i wadza przymu-su, s´cis´le zwi azane z wadz a formaln a. Na znaczeniu natomiast zyskuje wa-dza ekspercka i wawa-dza przypisywana16. Obie maj a gebsze zakorzenienie w ludzkim aspekcie sprawowania urzedu proboszczowskiego niz w autorytecie formalnym. Zjawisko to ma swoj a geneze we wspóczesnym osabieniu wszel-kich autorytetów, w tym autorytetu Kos´cioa, nadszarpnietego przez róznora-kie skandale i dziaalnos´c´ si przeciwnych Kos´cioowi. Stale ros´nie liczba osób dystansuj acych sie od wspólnoty kos´cielnej, a takze wierz acych nie-ufnych w stosunku do hierarchii. Dlatego na wadze formaln a proboszcza coraz czes´ciej patrzy sie przez pryzmat jego osoby, zwaszcza postawy moral-nej i gorliwos´ci duszpasterskiej. Wadza ekspercka i wadza odniesienia maj a wspóczes´nie nie tylko walor wspomagania wadzy formalnej proboszcza, ale dla wielu osób s a motywem do uznania jego wadzy formalnej.

Istniej a dwa pogl ady dotycz ace wadzy formalnej i jej sprawowania. Po-gl ad klasyczny przyjmuje, ze wadza rozpoczyna sie na jakims´ wysokim szczeblu, a nastepnie jest przekazywana na coraz nizsze poziomy. Kierownik ma prawo do wydawania polecen´ podwadnym, zas´ podwadni maj a obowi  a-zek podporz adkowania sie kierownikowi i wykonywania jego polecen´. W rze-czywistos´ci podwadni sami na siebie nakadaj a ten obowi azek. Z kolei, we-dug pogl adu opartego na zaozeniu przyzwolenia, podstawe wadzy formalnej dostrzega sie w kierowanym. Pogl ad ten przyjmuje, ze nie wszystkie polece-nia wydawane zgodnie z prawem s a wykonywane we wszystkich okoliczno-s´ciach. Dostrzega sie, ze kierowany sam decyduje o wykonaniu polecenia b adz´ jego niewykonaniu. Aby zatem otrzymuj acy polecenie wykona go,

15_{G r i f f i n. Podstawy zarz adzania s. 538.}

16_{Por. M. W a n d r a s z. Kapan jako ojciec duchowy. W: Gosic´ Ewangelie nadziei.}

Program duszpasterski na rok 2004/2005. Katowice: Wydzia Duszpasterstwa Ogólnego Kurii Metropolitalnej 2004 s. 199-203.

potrzebne jest spenienie czterech warunków: kierowany musi zrozumiec´ polecenie; uznac´, ze jest ono zgodne z celami organizacji; uznac´, ze jest ono zgodne z jego osobistymi interesami; musi byc´ w stanie je wykonac´ – chodzi tu o jego sprawnos´c´ fizyczn a i umysow a17.

Kos´ció jest wspólnot a hierarchiczn a. Najwyzsz a wadze sprawuje Chrystus jako jego Gowa. W jego zastepstwie kieruje Kos´cioem biskup Rzymu stoj  a-cy na czele kolegium biskupów, którzy s a pasterzami Kos´cioów partykular-nych. W  acznos´ci z biskupami posuge pastersk a na powierzonych im cze-s´ciach diecezji, którymi s a parafie, sprawuj a proboszczowie. Tak rozumiana wadza formalna w Kos´ciele jest pochodzenia boskiego. Chrystus powoa kolegium Dwunastu z Piotrem na czele i wyposazy go w niezbedne prero-gatywy konieczne do wypenienia przez Kos´ció jego posannictwa w s´wiecie. Wadza dana Piotrowi i apostoom jest przekazywana ich nastepcom na dro-dze sukcesji (por. KK 27-28). Jest to klasyczne podejs´cie do autorytetu for-malnego. Czonkowie Kos´cioa powinni akceptowac´ wadze hierarchii ze wzgledu na jej boskie pochodzenie, co oznacza podporz adkowanie sie jej postanowieniom w sprawach wiary, moralnos´ci i dyscypliny18.

Postepuj aca demokratyzacja zycia spoecznego sprzyja skupianiu uwagi ludzi, takze wierz acych, na sobie. Mozliwos´c´ dokonywania wyborów w zyciu spoeczno-politycznym interpretowana jest jako mozliwos´c´ podejmowania decyzji w sprawach wiary i moralnos´ci19. Dla wielu osób autorytet probo-szcza przestaje byc´ autorytetem w rozumieniu klasycznym, a staje sie autory-tetem opartym na przyzwoleniu. W rzeczywistos´ci spoeczno-religijnej w Pol-sce rzadko kwestionowana jest niezgodnos´c´ d azen´ proboszcza z celami Ko-s´cioa. Niektóre s´rodowiska laickie wrecz pietnuj a zgodnos´c´ nauczania du-chownych z Magisterium Ecclesiae. Natomiast coraz czes´ciej spotykane jest zjawisko niezgodnos´ci celów wierz acych z celami Kos´cioa. Pod wpywem liberalnych pr adów mys´lowych i propagowania hedonistycznego sposobu zycia wiele osób, takze chrzes´cijan, przyjmuje hierarchie wartos´ci proponowa-n a przez wpywowe media. Wartos´ci duchowe dla wielu nie s a wartos´ciami najbardziej poz adanymi, zas´ zycie traci swoj a eschatyczn a orientacje na rzecz

17_{S t o n e r, F r e e m a n, G i l b e r t. Kierowanie s. 344.}

18_{Por. M. F l e c k, O. D y m a. Bischöfe als mittleres Management des Weltkonzerns}

Kirche. W: Ist Kirche planbar? Organisationsentwicklung und Theologie in Interaktion. Red. B. J. Hilberath, B. Nitsche. Mainz: Matthias-Grünewald-Verlag 2002 s. 165-175.

19 _{Por. A. F r a n z. Die Entwicklung der Theologie in den Ländern des ehemaligen}

Ostblocks. W: Katholizität im Kommen. Katholische Identität und gegenwärtige Veränderungs-prozesse. Red. C. Ozankom. Regensburg: Verlag Friedrich Pustet 2011 s. 110-112.

ukierunkowania doczesnego. Wynika st ad postulat ukazywania w szerszym zakresie wartos´ci ewangelicznych jako wartos´ci koniecznych dla wspóczesne-go czowieka20.

II. STRUKTURA WADZY W PARAFII

Wadze dzieli sie na liniow a, sztabow a i funkcjonaln a. Osoby sprawuj ace wadze liniow a to kierownicy bezpos´rednio odpowiedzialni za realizacje ce-lów organizacji. Wadze te skupia hierarchia suzbowa od kierownictwa naj-wyzszego szczebla, gdzie podejmowane s a decyzje o znaczeniu strategicznym, do szczebla najnizszego, na którym wykonywane s a podstawowe czynnos´ci dla danej organizacji21.

Wadze sztabow a sprawuj a osoby lub grupy, które s´wiadcz a usugi kierow-nikom sprawuj acym wadze liniow a i im doradzaj a. Pojecie sztabu odnosi sie do wszystkich elementów organizacji nienalez acych do linii. Jego wadza jest przede wszystkim wadz a eksperck a. Zadaniem jego jest udzielanie pomocy kierownikom liniowym i s´wiadczenie usug eksperckich. Dziaalnos´c´ sztabu oparta jest na badaniach i róznego rodzaju analizach dokonywanych w celu opracowania planów, zalecen´ lub wskazan´. Sztab moze takze uczestniczyc´ we wprowadzaniu planów, ich realizacji i kontroli uzyskanych rezultatów. Moze on zajmowac´ sie sprawami personalnymi, prawnymi lub finansowymi organi-zacji. Im bardziej rozbudowana jest organizacja, tym bardziej ros´nie znacze-nie sztabów wspomagaj acych dziaalnos´c´ kierowników liniowych. W duzych organizacjach istnieje wiele sztabów wyspecjalizowanych w s´wiadczeniu usug eksperckich22.

Wadza funkcjonalna oparta jest na wadzy sztabowej. Jest to „prawo sprawowania kontroli przez czonków zespoów sztabowych nad czynnos´ciami innych dziaów odpowiednio do zakresu odpowiedzialnos´ci tych zespo-ów”23. Wadza funkcjonalna ma swoje umocowanie nie tylko we wadzy eksperckiej, lecz wyposazona jest takze we wadze formaln a. Jej istnienie w organizacjach wynika z umozliwienia zastosowania wiedzy eksperckiej oraz uzyskania odpowiedniego stopnia jednolitos´ci.

20_{Por. K. P a w  o w s k i. Przywództwo w okresie zmian. W: Nas´ladowac´ Chrystusa.}

Program duszpasterski na rok 2003/2004. Katowice: Ksiegarnia s´w. Jacka 2003 s. 75-87.

21_{S t o n e r, F r e e m a n, G i l b e r t. Kierowanie s. 346.}

22_{Por. K a m i n´ s k i. Duszpasterstwo jako dziaalnos´c´ zorganizowana s. 435-436.} 23_{S t o n e r, F r e e m a n, G i l b e r t. Kierowanie s. 347.}

Wadza w parafii ma strukture liniowo-sztabow a24. Proboszcz nalezy do hierarchii kos´cielnej. Jest kierownikiem najnizszego szczebla odpowiedzial-nym za realizacje podstawowych zadan´ Kos´cioa. Na nim spoczywa obowi  a-zek goszenia sowa Bozego, szafowania sakramentów i realizacji posugi charytatywnej wobec wierz acych25, poniewaz parafia jest podstawowym miej-scem, w którym ludzie spotykaj a sie z rzeczywistos´ci a nadprzyrodzon a.

Otoczenie nalezyt a trosk a pastoraln a wszystkich parafian osobis´cie przez proboszcza mozliwe jest jednak tylko w najmniejszych wspólnotach parafial-nych. Dlatego w parafii, obok wadzy liniowej reprezentowanej przez probo-szcza, konieczna jest takze wadza sztabowa, s´wiadcz aca mu pomoc w realizacji posugi pasterskiej. Wedug nauczania Soboru Watykan´skiego II, sztabem jest parafialna rada duszpasterska utworzona na wzór diecezjalnej rady duszpaster-skiej (DA 26; por. DB 27). Na potrzebe tworzenia takich rad wskazuje równiez Kodeks Prawa Kanonicznego. Parafialna rada duszpasterska powinna byc´ ustano-wiona wszedzie tam, gdzie, zdaniem biskupa diecezjalnego, jest to pozyteczne dla rozwoju duchowego wierz acych i wspólnoty eklezjalnej26.

Parafialna rada duszpasterska ma wadze eksperck a, na co wskazuje jej cha-rakter. Ma ona jedynie gos doradczy w odniesieniu do suwerennych decyzji proboszcza. Eksperck a wadze rady parafialnej suponuje takze jej skad osobo-wy. Powinna ona skupiac´ osoby odpowiedzialne z urzedu za dziaalnos´c´ pasto-raln a w parafii oraz wiernych aktywnie angazuj acych sie w zycie wspólnoty parafialnej. Nauczanie posoborowe Kos´cioa wskazuje, ze istnienie wadzy szta-bowej w parafii jest konieczne. Dyrektorium o pasterskiej posudze biskupów Apostolorum successores podaje, ze „proboszcz nie zaniedba tego, by zasiegac´ ich [s´wieckich – D. L.] opinii w róznych kwestiach dotycz acych zycia parafii, przede wszystkim za pos´rednictwem parafialnej rady duszpasterskiej”27.

Chociaz parafialna rada duszpasterska jest jedynie organem doradczym pro-boszcza, powinien on liczyc´ sie z jej zdaniem. Wedug prawa kanonicznego, „proboszcz uznaje i popiera wasny udzia wiernych s´wieckich w misji

Kos´cio-24_{Por. J. M a r i a n´ s k i. Zyc´ parafi a. Wrocaw: Wydawnictwo Wrocawskiej Ksiegarni}

Archidiecezjalnej 1984 s. 64-73.

25_{KPK kan. 532.}

26_{KPK kan. 536 § 1; por. D. L i p i e c. Rola Parafialnej Rady Duszpasterskiej w}

budo-waniu wspólnoty parafialnej. „Ateneum Kapan´skie” 159:2012 z. 3 s. 546-556.

27_{Kongregacja do spraw Biskupów. Dyrektorium o pasterskiej posudze biskupów}

Aposto-lorum successores (22.02.2004) nr 211. W: Ustrój hierarchiczny Kos´cioa. Wybór z´róde 1. Red. W. Kacprzyk, M. Sitarz. Lublin: Wydawnictwo KUL 2006 s. 666.

a”28. Udzia w pracach rady jest sposobem ich uczestnictwa w realizacji po-sannictwa Kos´cioa. II Polski Synod Plenarny wskaza na koniecznos´c´ powoy-wania rad duszpasterskich i ekonomicznych w parafiach, w których ich jeszcze nie ma, oraz wzmacnianie juz istniej acych. W celu prawidowego i efektywnego funkcjonowania rad parafialnych s´wieccy powinni byc´ zaznajomieni z zasadami ich pracy29.

III. DELEGOWANIE WADZY W PARAFII

Oprócz sztabu ekspertów do sprawnego kierowania parafi a, by moga ona osi agn ac´ swe cele, potrzeba takze osób bezpos´rednio zaangazowanych w ich realizacje. Takie czynnos´ci wykonuje zespó duszpasterski skadaj acy sie z wika-riuszy, kapelanów, prefektów i innych duchownych posanych do pracy w parafii. Ich to proboszcz deleguje do wykonania okres´lonych zadan´ i obowi azków.

Delegowanie polega na przekazaniu podwadnemu wadzy i odpowiedzial-nos´ci za wykonanie okres´lonych zadan´30. Jest ono konieczne dla sprawnego funkcjonowania parafii, zwaszcza duzych – zarówno miejskich, przeludnio-nych, jak wiejskich, rozlegych – poniewaz proboszcz nie moze samodzielnie w peni wykonywac´ i nadzorowac´ caej dziaalnos´ci pastoralnej. Proces dele-gowania skada sie z trzech etapów: przydzielania obowi azków, przydzielania uprawnien´ i przydzielania odpowiedzialnos´ci31. W przypadku duchownych zaangazowanych w duszpasterstwo parafialne etapy te mog a przedstawiac´ sie róznorako w odniesieniu do ich statusu.

Najblizszym wspópracownikiem proboszcza jest wikariusz parafialny. Jest on delegowany do pracy w parafii przez biskupa diecezjalnego, który udziela mu uprawnien´ do realizacji funkcji nauczycielskiej, kapan´skiej i pasterskiej, zgodnie z przepisami prawa. Proboszcz przydziela wikariuszowi obowi azki i uprawnienia do ich wykonania oraz odpowiadaj ac a im odpowiedzialnos´c´32. Delegowanie wikariusza ma wiele zalet. Powierzaj ac innym wykonanie okres´lonych zadan´, proboszcz poszerza zakres wykonywania wasnych

obo-28_{KPK kan. 529 § 2.}

29 _{Sól ziemi. Powoanie i posannictwo s´wieckich nr 41. W: II Polski Synod Plenarny}

(1991-1999). Poznan´: Pallottinum 2001 s. 154.

30_{S t o n e r, F r e e m a n, G i l b e r t. Kierowanie s. 348.} 31_{G r i f f i n. Podstawy zaz adzania s. 360-361.}

32 _{Por. Kapan´stwo i zycie konsekrowane jako wspólnota zycia i posugi z Chrystusem}

wi azków. Dziel ac sie zadaniami z innymi, moze on podejmowac´ nowe czyn-nos´ci, które inaczej nie mogyby byc´ zrealizowane z braku czasu lub s´rod-ków. Znaczne poszerzenie zakresu dziaania daje proboszczowi delegowanie wikariuszowi nie tylko rutynowych czynnos´ci, jak celebrowanie Eucharystii, pogrzebów, sakramentów mazen´stwa czy pokuty i pojednania, ale przede wszystkim takich, które wymagaj a od delegowanego wasnej inicjatywy. Ska-nia to wikariusza do przyjmowaSka-nia odpowiedzialnos´ci i samodzielnego mys´le-nia. Zyskuje na tym duszpasterstwo parafialne, poniewaz wikariusz wykorzy-stuje swobode samodzielnego dziaania, zyskuje takze delegowany, którego samodzielnos´c´ umacnia wiare we wasne mozliwos´ci, skania do samodosko-nalenia i podejmowania inicjatywy.

Zalet a delegowania jest mozliwos´c´ podejmowania lepszych decyzji33. Innym jego walorem jest przyspieszanie podejmowania decyzji. Samodzielne decydowanie skraca czas, jaki byby konieczny na uzyskanie zgody probo-szcza, przez co unika sie zbednego przeci agania w zaatwianiu spraw, zwasz-cza tych niskiej rangi w zyciu parafialnym, a maj acych znaczenie dla jakiejs´ grupy wiernych.

Warunkiem powodzenia dziaania delegowanego wikariusza jest pozosta-wienie mu swobody dziaania. Pozwala mu to samodzielnie dobierac´ metody pracy, takze odmienne od tych, które wybraby proboszcz. Zgoda na samo-dzielne dziaanie oznacza takze domys´lne przyzwolenie na mozliwos´c´ pope-nienia bedów i uczenia sie na nich.

Kolejnym warunkiem owocnego delegowania dziaan´ wikariuszowi jest swobodny dialog miedzy nim a proboszczem. Proboszcz znaj acy predyspo-zycje i umiejetnos´ci wikariusza, moze powierzyc´ mu bardziej odpowiadaj ace im obowi azki. Natomiast wikariusz zachecony otwartos´ci a proboszcza, jest bardziej otwarty na przyjmowanie na siebie odpowiedzialnos´ci34.

Do warunków delegowania nalezy takze znajomos´c´ parafii i jej specyfiki przez proboszcza, co daje mozliwos´c´ lepszego wyboru zadan´ do realizacji. Wiedza o parafii pozwala wybierac´ zadania pastoralne wedug ich waznos´ci,

33_{Wikariusz przygotowuj acy kandydatów do Pierwszej Komunii S´wietej lub do}

bierzmo-wania ma lepsz a znajomos´c´ ich samych i ich rodziców, dzieki czemu moze podejmowac´ trafniejsze decyzje dotycz ace sposobów pracy z nimi lub lepiej rozwi azywac´ zaistniae trudno-s´ci. Podobnie dzieje sie w przypadku prowadzenia przez wikariusza grupy parafialnej. Przeby-waj ac czes´ciej z jej czonkami, moze podejmowac´ bardziej trafne decyzje dotycz ace dalszej formacji.

34_{Por. R. K a m i n´ s k i. Dziaalnos´c´ zbawcza Kos´cioa w teorii i praktyce pastoralnej.}

takze te maj ace byc´ delegowane. Potrzebna jest tu takze wiedza o dziaaniu, które ma byc´ przekazane. Oznacza to, ze proboszcz powinien znac´ i rozumiec´ specyfike czynnos´ci, które zleca wikariuszowi. Powinien takze znac´ zdolnos´ci i umiejetnos´ci wikariusza, aby móg on podoac´ stawianym mu wymaganiom. Brak umiejetnos´ci lub wiedzy wikariusza nie powinien byc´ przeszkod a do powierzania mu zadan´, lecz okazj a do podnoszenia przezen´ kwalifikacji. Zada-niem proboszcza jest w tym wzgledzie umozliwienie mu dalszej formacji35.

W praktyce pastoralnej obok walorów mog a pojawiac´ sie takze problemy w delegowaniu. Ich z´ródo moze znajdowac´ sie zarówno po stronie probo-szcza, jak po stronie ewentualnie delegowanego. Niektórzy proboszczowie niechetnie powierzaj a zadania wikariuszom, bo uwazaj a, ze sami wykonaj a je lepiej lub ze wikariusze nie maj a odpowiednich umiejetnos´ci albo zajmie im to zbyt wiele czasu. S a i tacy, którzy obawiaj a sie, ze wikariusze wykona-j a zadanie lepiej niz oni, a przez to zyskaj a wieksz a sympatie parafian. Prze-szkod a w delegowaniu jest takze niejasnos´c´ co do ostatecznej odpowiedzial-nos´ci za ewentualne niepowodzenie przedsiewziecia. W Kos´ciele, w którym obowi azuje zasada jednoosobowej odpowiedzialnos´ci, konsekwencje bedów i niepowodzen´ wikariuszy ponosz a proboszczowie. Mog a wiec oni unikac´ odpowiedzialnos´ci wobec wadzy diecezjalnej, a przez to ograniczac´ powie-rzanie bardziej odpowiedzialnych zadan´ wikariuszom36.

Z´ róda problemów z delegowaniem wadzy mog a znajdowac´ sie takze po stronie wikariuszy parafialnych. Niektórzy boj a sie podejmowac´ odpowiedzial-nos´ci i ryzyka, dlatego wol a, aby decyzje podejmowa proboszcz37. S a i ta-cy, którzy uwazaj a, ze przyjecie dodatkowej odpowiedzialnos´ci nie zostanie zauwazone i nagrodzone38.

*

Parafia jest czes´ci a Kos´cioa rozumianego jako wspólnota wierz acych i Mistyczne Ciao Chrystusa. Jest wspólnot a bosko-ludzk a, odmienn a od spo-ecznos´ci zakorzenionych w s´wiecie doczesnym. Jest jednak do nich podobna przez zakorzenienie w rzeczywistos´ci ludzkiej. Dlatego mog a do niej i do sprawowanej na jej terenie wadzy, w pewnym zakresie, znalez´c´ zastosowanie

35_{Por. S t o n e r, F r e e m a n, G i l b e r t. Kierowanie s. 350.}

36_{Por. R. K a m i n´ s k i. Zycie wspólnotowe prezbiterium parafialnego. W: Teologia}

pastoralna. T. 1 s. 267-269.

37_{Por. S t o n e r, F r e e m a n, G i l b e r t. Kierowanie s. 350.} 38_{Por. G r i f f i n. Podstawy zarz adzania s. 361.}

reguy teorii organizacji, wypracowane na gruncie nauk s´wieckich. Teoria z´róde wadzy pozwala nie tylko lepiej zrozumiec´ nature wadzy proboszcza, ale takze skuteczniej sie ni a posugiwac´. Znajomos´c´ zasad dotycz acych struk-tury wadzy i jej delegowania moze przyczynic´ sie do usprawnienia dziaal-nos´ci pastoralnej przez zaangazowanie wiekszej grupy kompetentnych osób.

BIBLIOGRAFIA

Kodeks Prawa Kanonicznego. Poznan´Warszawa: Pallottinum 1984.

Kongregacja do spraw Duchowien´stwa: Instrukcja „Kapan pasterz i przewodnik wspólnoty parafialnej”. Wrocaw: Wydawnictwo Wrocawskiej Ksiegarni Archidiecezjalnej 2002. Kongregacja do spraw Biskupów: Dyrektorium o pasterskiej posudze biskupów „Apostolorum

successores” (22.02.2004). W: Ustrój hierarchiczny Kos´cioa. Wybór z´róde. Red. W. Kac-przyk, M. Sitarz. Lublin: Wydawnictwo KUL 2006 s. 517-711.

II Polski Synod Plenarny (1991-1999). Poznan´: Pallottinum 2001.

F l e c k M., D y m a O.: Bischöfe als mittleres Management des Weltkonzerns Kirche. W: Ist Kirche planbar? Organisationsentwicklung und Theologie in Interaktion. Red. B. J. Hilberath, B. Nitsche. Mainz: Matthias-Grünewald-Verlag 2002 s. 165-176.

F r a n z A.: Die Entwicklung der Theologie in den Ländern des ehemaligen Ostblocks. W: Katholizität im Kommen. Katholische Identität und gegenwärtige Veränderungsprozesse. Red. C. Ozankom. Regensburg: Verlag Friedrich Pustet 2011 s. 109-118.

G r i f f i n R.: Podstawy zarz adzania organizacjami. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2004.

K a m i n´ s k i R.: Duszpasterstwo jako dziaalnos´c´ zorganizowana. W: Teologia pastoralna. T. 1. Teologia pastoralna fundamentalna. Red. R. Kamin´ski. Lublin: Atla 2 2000 s. 423-443.

K a m i n´ s k i R.: Dziaalnos´c´ zbawcza Kos´cioa w teorii i praktyce pastoralnej. Lublin: Wydawnictwo KUL 2007.

K a m i n´ s k i R.: Funkcja pasterska diecezji i parafii. „Roczniki Teologiczne” 52:2005 z. 6 s. 5-22.

K a m i n´ s k i R.: Parafia miejscem budowania cywilizacji mios´ci. W: Wierze w Boga Ojca. Program duszpasterski na rok 1998/99. Katowice: Wydzia Duszpasterski Kurii Metropoli-talnej 1998 s. 280-297.

K a m i n´ s k i R.: Posuga biskupa w diecezji. „Roczniki Teologiczne” 44:1997 z. 6 s. 5-21. K a m i n´ s k i R.: Z ycie wspólnotowe prezbiterium parafialnego. W: Teologia pastoralna. T. 1. Teologia pastoralna fundamentalna. Red. R. Kamin´ski. Lublin: Atla 2 2000 s. 367-370.

L i p i e c D.: Rola Parafialnej Rady Duszpasterskiej w budowaniu wspólnoty parafialnej. „Ateneum Kapan´skie” 159:2012 z. 3 s. 546-556.

M a r i a n´ s k i J.: Z yc´ parafi a. Wrocaw: Wydawnictwo Wrocawskiej Ksiegarni Archidie-cezjalnej 1984.

N y c z K. bp: Katecheza a parafia. W: Poznac´ Chrystusa. Program duszpasterski na rok 2001/2002. Katowice: Ksiegarnia s´w. Jacka 2001 s. 232-246.

P a w  o w s k i K.: Przywództwo w okresie zmian. W: Nas´ladowac´ Chrystusa. Program duszpasterski na rok 2003/2004. Katowice: Ksiegarnia s´w. Jacka 2003 s. 75-87.

S t o n e r J. A. F., F r e e m a n R. E., G i l b e r t D. R.: Kierowanie. Warszawa: Pol-skie Wydawnictwo Ekonomiczne 2011.

W a n d r a s z M.: Kapan jako ojciec duchowy. W: Gosic´ Ewangelie nadziei. Program duszpasterski na rok 2004/2005. Katowice: Wydzia Duszpasterstwa Ogólnego Kurii Metro-politalnej 2004 s. 195-210.

WADZA W PARAFII W S´WIETLE TEORII ORGANIZACJI

S t r e s z c z e n i e

W artykule zostay omówione najpierw rodzaje wadzy proboszcza w s´wietle teorii organi-zacji i zarz adzania. S a nimi: wadza formalna, wadza nagradzania, wadza wymuszania, wadza ekspercka i wadza odniesienia. Wskazane zostay najwazniejsze, z punktu widzenia pastoralne-go, z´róda wadzy we wspóczesnej posudze pasterskiej. W dalszej kolejnos´ci zostaa omówio-na struktura wadzy. Zaakcentowano role struktur sztabowych w duszpasterstwie parafialnym i uczestnictwo katolików s´wieckich w kierowaniu parafi a. W artykule ujete zostao takze zagadnienie delegowania wadzy przez proboszcza. W sposób szczególny zwrócono uwage na zalety i trudnos´ci w delegowaniu wadzy wikariuszom parafialnym.

Sowa kluczowe: parafia, proboszcz, wadza, wadza w parafii, kierownictwo w parafii, funk-cja kierownicza.