Tom 4(59) — 2012
KS. SAWOMIR KUNKA
DUCH S´WIE
TY
A TROSKA KOS´CIOA O DEPOZYT WIARY
*Powyzszy temat jest jak wielobarwny bukiet uozony z najpiekniejszych kwiatów katolickiej dogmatyki. Powsta bowiem z po aczenia nauki o Duchu S´wietym, o Kos´ciele Chrystusowym, jego charyzmacie urzedu nauczania, skarbie wiary Kos´cioa oraz z tych wszystkich kwestii teologicznych, które lez a na przecieciu wczes´niej wymienionych zagadnien´. W celu jego omówie-nia nalezaoby przyblizyc´ kazde z tych zagadnien´, siegaj ac choc´ do podstawo-wych wiadomos´ci z pneumatologii, eklezjologii, chrystologii, do tematu wiary w jego aspekcie przedmiotowym (w co wierze w Kos´ciele) i podmiotowym (mój akt wiary jako czonka Kos´cioa). Wydaje sie jednak, ze wówczas ów przepiekny bukiet utraci swe piekno wynikaj ace z bogactwa skadaj acych sie nan´ tres´ci teologicznych. Moze uda sie nie rozwi azywac´ bukietu, a jednak dotrzec´ do jego poszczególnych kwiatów, które po aczone w jedno daj a boga-t a tres´c´ i stanowi a bardzo interesuj ac a kompozycje. Intuicja podpowiada, ze uda sie to osi agn ac´ przygl adaj ac sie wskazanemu tematowi w czterech róz-nych perspektywach, które tylko razem wziete stanowi a pewn a caos´c´. Pierw-sza perspektywa „Objawienie poprzez obecnos´c´ Wcielonego Sowa”, druga zas´ to „Objawienie poprzez nauczanie Sowa Wcielonego”. Tym logicznie odpowiadaj a dwie kolejne: „Obecnos´c´ w Duchu S´wietym” oraz „Egzegeza dokonywana przez Ducha S´wietego”.
Ks. dr SAWOMIRKUNKA adiunkt Katedry Historii Dogmatów w Instytucie Teologii Dogmatycznej WT KUL; adres do korespondencji e-mail: ks.slawek@wp.pl
*
Wykad wygoszony w Katolickim Uniwersytecie Lubelskiej Jana Pawa II dnia 22 maja 2012 r. w ramach IX Wykadów Otwartych z Pneumatologii (Wiara – Duch S´wiety Kos´ció).
*
Zanim przejdziemy do omówienia tego zagadnienia z pierwszej perspektywy przypomnijmy sobie koresponduj ace z podjetym tematem sowa Skadu Apostol-skiego: „Wierze w Ducha S´wietego oraz [wierze w] s´wiety Kos´ció powszech-ny”. Te dwie prawdy wiary spotykaj a sie ze sob a bezpos´rednio. To nie zbieg okolicznos´ci, bowiem ich zestawienie ma swoje gebokie przesanie teologiczne. „W naszym wyznaniu wiary pojmujemy Kos´ció, wychodz ac od Ducha S´wiete-go, jako miejsce Jego dziaania w s´wiecie”1. Bez Ducha S´wietego Kos´ció nie jest sob a2. Natomiast w Symbolu Nicejsko-Konstantynopolitan´skim wierz acy wyrazaj a swoj a samo-s´wiadomos´c´ w sowach: „Wierze w [...] apostolski Kos´-ció”. Apostolskos´c´ Kos´cioa w aspekcie jego nauki i wiary3 polega na fakcie, ze „Apostoowie przekazali dalej to, co sami syszeli i dos´wiadczyli od Chrystu-sa oraz co nauczy ich rozumiec´ Duch S´wiety”4. Zatem Kos´ció jest apostolski, gdyz tworz aca go spoecznos´c´ pasterzy i wiernych trwa w prawdzie „otrzymanej od Chrystusa za pos´rednictwem Apostoów i ich nastepców” oraz podejmuje trud coraz lepszego rozumienia „jej tres´ci i jej wartos´ci dla zycia”5 pod wpy-wem Ducha S´wietego. Tym samym apostolskos´c´ Kos´cioa to poziom dynamiki i gebi zycia jego czonków, którzy wpatrzeni w oblicze Chrystusa wci az wy-trwale nasuchuj a natchnien´ Jego Ducha. Prawda Chrystusa nie jest wyrazona na poziomie informacji, wiadomos´ci, wiedzy. Ostatecznie t a prawd a jest On (por. J 14, 6)6, to prawda Jego Osoby. Dlatego zaden „ludzki autorytet nie mógby sam zagwarantowac´ [...] autentycznos´ci przekazu tej prawdy”7. Oczy-wis´cie „gwarantem tej autentycznos´ci jest Duch S´wiety”8. To On uzdolni
1J. R a t z i n g e r, Wprowadzenie w chrzes´cijan´stwo, t. Z. Wodkowa, Kraków 2006, s. 354.
2 Zob. K. O r a, „In Spiritu Sancto”. Analiza pneumatologii Soboru Watykan´skiego II, Lublin 2010, s. 96-113: Duch S´wiety a zycie i struktura Kos´cioa.
3Mówi sie takze o apostolskos´ci w aspekcie genezy (pochodzenia) i sukcesji.
4A. C z a j a, Traktat o Kos´ciele, w: Dogmatyka, t. II, red. E. Adamiak i in., Warszawa 2006, s. 469. Por. KKK 75.
5 J a n P a w e II, Duch S´wiety gwarantem nienaruszalnos´ci Objawienia Bozego
w Kos´ciele, w: t e n z e, Katechezy Ojca S´wietego Jana Pawa II. Duch S´wiety, Kraków–Z ab-ki 1999, Katecheza, nr 67, p. 1.
6Por. takze 1 J 5, 6: „Jezus Chrystus jest tym, który przyszed przez wode i krew, i Ducha, nie tylko w wodzie, lecz w wodzie i we krwi. Duch daje s´wiadectwo, bo Duch jest prawd a”.
7 J a n P a w e II, Duch S´wiety gwarantem nienaruszalnos´ci Objawienia Bozego
w Kos´ciele, p. 1.
Apostoów do goszenia prawdy Chrystusowej Ewangelii, do s´wiadczenia o Chrystusie jako Synu Bozym. Ten sam Duch uzdalnia do tego dziea takze nastepców Apostoów9.
Gdy Chrystus wst api do nieba, Jego uczniowie „to, co On powiedzia i czyni, przekazali suchaczom w peniejszym zrozumieniu, którym cieszyli sie pouczeni chwalebnymi wydarzeniami zycia Jezusa oraz s´wiatem Ducha prawdy os´wieceni” (KO 19). Przez wieki Kos´ció, wsparty dziaaniem Ducha S´wietego, wci az „zachowuje i przekazuje [...] nauczanie, dobry depozyt i zdrowe zasady przejete od Apostoów”10. W taki sposób w posudze paste-rzy Kos´cioa wci az realizuje sie zacheta Apostoa Pawa skierowana pierwot-nie do Tymoteusza: „Dobrego depozytu strzez z pomoc a Ducha S´wietego, który w nas mieszka” (2 Tm 1, 14).
Wspólnota Kos´cioa poprzez Apostoów otrzymaa „«s´wiety depozyt» wiary (depositum fidei), zawarty w s´wietej Tradycji i Pis´mie s´wietym” (KKK 84)11. Podkres´lmy, ze „s´cisy zwi azek miedzy Duchem S´wietym, Objawie-niem i przekazywaObjawie-niem prawdy Bozej stanowi podstawe apostolskiego autory-tetu Kos´cioa i decyduj acy motyw naszej wiary w Sowo, które podaje nam Kos´ció”12, zbudowany na fundamencie s´wiadków zycia, s´mierci i zmar-twychwstania Syna Bozego13.
Przejdz´my zatem do omówienia pierwszej perspektywy, z której bedzie mozna uchwycic´ relacje Ducha S´wietego do Kos´cioa w aspekcie jego troski o otrzymany przez niego wielki skarb, depozyt wiary.
I. OBJAWIENIE POPRZEZ OBECNOS´C´ WCIELONEGO SOWA
Autor Listu do Hebrajczyków rozpoczyna swoje dzieo od sów: „Wielokrot-nie i na rózne sposoby przemawia „Wielokrot-niegdys´ Bóg do ojców przez proroków, a w tych ostatecznych dniach przemówi do nas przez Syna” (Hbr 1, 1-2).
9 Por. tamze, p. 2.
10C z a j a, Traktat o Kos´ciele, s. 469.
11W zwi azku z tym trzeba dostrzec „s´cisy zwi azek miedzy Pismem S´wietym, Tradycj a i Urzedem Nauczycielskim Kos´cioa. Dzieki temu wewnetrznemu powi azaniu Duch S´wiety zapewnia autentycznos´c´ przekazu Bozego Objawienia, a co za tym idzie, tozsamos´c´ wiary w Kos´ciele” (J a n P a w e II, Duch S´wiety gwarantem nienaruszalnos´ci Objawienia Boze-go w Kos´ciele, p. 4). Por. KO 10.
12 J a n P a w e II, Duch S´wiety gwarantem nienaruszalnos´ci Objawienia Bozego
w Kos´ciele, p. 6.
Objawienie Boze w Chrystusie osi agneo sw a penie. Syn Bozy, staj ac sie czowiekiem, objawi czowiekowi takie tres´ci, do których ów wczes´niej nie mia dostepu. Bóg jednak poprzez sowo prorockie przybliza czowieka do swojej prawdy. Boze sowo, przekazywane czowiekowi „w ksiegach Pisma S´wietego, stao sie z upywem czasu dugie [...] i skomplikowane nie tylko dla ludzi prostych, ale wrecz jeszcze bardziej dla znawców Pisma S´wietego, dla uczonych, którzy wikali sie w szczegóach i w dotycz acych ich problemach, nie potrafi ac juz niemal znalez´c´ wizji caos´ci”14. Z Wcieleniem Syna Bozego nast api przeom. „Jezus «skróci»15 Sowo – pozwoli ponownie zobaczyc´ jego najgebsz a prostote i jednos´c´”16. Caa nauka zawarta w Prawie i prze-powiadaniu proroków zostaa streszczona „w prostym sowie: «Bedziesz mio-wa Pana Boga swego caym swoim sercem, ca a swoj a dusz a i caym swoim umysem. [...] Bedziesz miowa swego bliz´niego jak siebie samego» (Mt 22, 37-39). W tym zawiera sie wszystko – caa wiara sprowadza sie do tego jedy-nego aktu mios´ci, obejmuj acego Boga i ludzi”17. Tym „streszczeniem” czy „skróceniem” Sowa jest nie tyle Jego nauka, co On sam, Jego Osoba, Wcielo-ny Syn Bozy, który „zycie swoje oddaje za przyjació swoich” (J 15, 13)18.
W momencie Zwiastowania, na krótk a chwile przed Wcieleniem Syna Bozego, Anio oznajmi Maryi z Nazaretu: „Duch S´wiety zst api na Ciebie i moc Najwyzszego osoni Cie. Dlatego tez S´wiete, które sie narodzi, bedzie nazwane Synem Bozym” (k 1, 35). B. Jan Pawe II podkres´la, ze „poczecie [...] i narodziny Jezusa Chrystusa s a najwiekszym dzieem, jakiego dokona Duch S´wiety w dziejach stworzenia oraz w dziejach zbawienia: szczytem aski – «qratia unionis», z´ródem wszelkiej innej aski, jak wyjas´nia s´w. To-masz”19. Jak wyznajemy w Symbolu Nicejsko-Konstantynopolitan´skim „«za spraw a Ducha S´wietego» dokonuje sie tajemnica «unii hipostatycznej» – czyli zjednoczenia natury Boskiej i ludzkiej: Bóstwa i czowieczen´stwa w jednej
14 B e n e d y k t XVI, Boze Dziecie prosi o nasz a mios´c´ [homilia podczas Pasterki w Bazylice s´w. Piotra, 25 XII 2006], http://www.opoka. org.pl/biblioteka/W/WPbenedykt_xvi/ homilie/pasterka_25122006.html [22. 05. 2012]; zob. OsRomPol 2007, nr 2(290).
15Por. Iz 10, 23; Rz 9, 28. Zob. C y r y l A l e k s a n d r y j s k i, Traktat O
Modli-twie Pan´skiej, nr 28-30; cyt. za: Litirgia godzin. Codzienna modlitwa ludu Bozego, t. III, Poznan´ 1987, s. 311-312 oraz J. S z y m i k, ...Ales´ mi utworzy ciao...(Hbr 10, 5). Teologia inkarnacyjna wedug J. Ratzingera/Benedykta XVI, „Teologia w Polsce” 2011(5), nr 2, s. 221.
16B e n e d y k t XVI, Boze Dziecie prosi o nasz a mios´c´. 17Tamze.
18Por. J 10, 15-18.
19Encyklika Dominum et Vivificantem, Watykan 1986, nr 50; S´w. T o m a s z, Summa
Osobie Sowa-Syna”20. Tenze Duch jedna w sobie sprawy Boskie i ludzkie, przezwyciezaj ac tym samym granice i mury, które od pocz atku stworzenia pomaga czowiekowi wznosic´ inny duch, „kamca i ojciec kamstwa” (por. J 8, 44)21.
Dzieki przyjeciu we Wcieleniu przez Syna Bozego ludzkiej natury „samo-udzielanie sie Boga osi aga swoj a definitywn a penie w dziejach stworzenia i zbawienia”22. Jan Pawe II stwierdza nawet, ze „Wcielenie Boga-Syna oznacza przyjecie do jednos´ci z Bogiem nie tylko ludzkiej natury, ale – w tej naturze – poniek ad wszystkiego, co jest «ciaem»: caej ludzkos´ci, caego widzialnego, materialnego s´wiata”23. Stwierdzenie to jeszcze bardziej po-zwala uchwycic´ jednos´c´ Bozego zamysu przenikaj ac a dzieo stworzenia i Od-kupienie (por. Rz 8, 19-23).
II. OBJAWIENIE POPRZEZ NAUCZANIE SOWA WCIELONEGO
Podobnie jak przy Wcieleniu Syna Bozego, Duch S´wiety towarzyszy Mu takze podczas Jego mesjan´skiej misji. Juz u pocz atku publicznej dziaalnos´ci Chrystusa, podczas chrztu w Jordanie, przekonujemy sie o tym. „Duch S´wiety zst api na Niego, w postaci cielesnej niby goebica, a z nieba odezwa sie gos: «Tys´ jest mój Syn umiowany, w Tobie mam upodobanie»” (k 3, 22). Gdy „powróci Jezus znad Jordanu”, „przebywa w Duchu [S´wietym] na pustyni” (k 4, 1). Potem w nazaretan´skiej synagodze da sam o sobie s´wia-dectwo, odczytuj ac sowa Proroka: „Duch Pan´ski spoczywa na Mnie, ponie-waz Mnie namas´ci i posa Mnie, abym ubogim niós dobr a nowine, wiez´-niom gosi wolnos´c´, a niewidomym przejrzenie; abym ucis´nionych odsya wolnymi, abym obwoywa rok aski od Pana” (k 4, 18-19; por. Iz 61, 1-2). Chrystus nauczaj ac zapowiada Ducha jako dar dla wierz acych. Uczyni to w konteks´cie Bozego Ojcostwa wobec ludzi. Mówi do swoich suchaczy: „Jes´li [...] wy, choc´ z´li jestes´cie, umiecie dawac´ dobre dary swoim dzieciom,
20J a n P a w e II, Encyklika Dominum et Vivificantem, nr 50.
21 Por. Rdz 3, 1-5. Diabe, „kiedy mówi kamstwo, od siebie mówi” (J 8, 44). „Duch Prawdy” natomiast „nie bedzie mówi od siebie” (J 16, 13). Zob. takze Ef 2, 13-18, gdzie mowa o jednocz acym ze sob a ludzi (Izraela i pogan) dziaaniu Chrystusa poprzez Jego „krew” i „ciao”. Ludzkos´c´ zjednoczona przez Chrystusa „w jednym Duchu” ma „przystep do Ojca”.
22J a n P a w e II, Encyklika Dominum et Vivificantem, nr 50. 23Tamze.
o ilez bardziej Ojciec z nieba da Ducha S´wietego tym, którzy Go prosz a” (k 11, 13).
Juz nawet z powyzszych przesanek mozna wyci agn ac´ wniosek, ze „celem objawienia jest, zeby «wszyscy ludzie mieli dostep do Ojca przez Jezusa Chrystusa, Sowo Wcielone, w Duchu S´wietym»”24. Objawienie Boze jest ukierunkowane na wprowadzenie czowieka w zakres Bozego zycia. „Jezus jest najwyzszym Dawc a objawienia, poniewaz tych, którzy za Nim id a, wpro-wadza w now a relacje do swojego Ojca w Duchu S´wietym”25. S´wiadectwem tego s a miedzy innymi sowa Chrystusa: „Jest wol a Ojca mego, aby kazdy, kto widzi Syna i wierzy w Niego, mia zycie wieczne. A ja go wskrzesze w dniu ostatecznym” (J 6, 40)26.
Warto jeszcze zwrócic´ uwage, ze Chrystus jest odbierany przez swoich uczniów jako Nauczyciel, jako Ten, który wie i którego warto pytac´27. Nieco inaczej traktuj a Jezusa faryzeusze. Oni tez pytaj a, ale w innym celu28.
III. OBECNOS´C´ W DUCHU S´WIETYM (EMMANUEL W UJE CIU PNEUMATOLOGICZNYM)
W trudn a i wymagaj ac a nauke Mistrza z Nazaretu wpisuje sie równiez lekcja przezywania bogosawionej utraty czy bogosawionego obumierania (por. J 12, 24). Znacz aco lekcje te zawiera stwierdzenie Chrystusa: „Pozy-teczne jest dla was moje odejs´cie. Bo jezeli nie odejde, Pocieszyciel nie przyjdzie do was. A jezeli odejde, pos´le Go do was” (J 16, 7)29. Apostoo-wie dos´wiadczyli powagi tych sów Mistrza. Najpierw w pewnym sensie,
24J. W i c k s, Wprowadzenie do metody teologicznej, t. J. Ozóg, Kraków 1995, s. 10; J a n P a w e II, Encyklika Dominum et Vivificantem, nr 2.
25W i c k s, Wprowadzenie do metody teologicznej, s. 10. 26Na temat „zycia wiecznego” zob. takze J 17, 1-3.
27Np.: „Wtedy uczniowie zblizyli sie do Jezusa na osobnos´ci i pytali: «Dlaczego my nie moglis´my go wypedzic´?»” (Mt 17, 9; por. Mk 9, 28); „Wtedy Piotr zblizy sie do Niego i zapyta: «Panie, ile razy mam przebaczyc´, jes´li mój brat wykroczy przeciwko mnie? Czy az siedem razy?»” (Mt 18, 21); „A gdy siedzia na Górze Oliwnej, podeszli do Niego uczniowie i pytali na osobnos´ci: «Powiedz nam, kiedy to nast api i jaki bedzie znak Twego przyjs´cia i kon´ca s´wiata?»” (Mt 24, 3; por. Mk 13, 4; k 21, 7); „Wtedy pytali Go Jego uczniowie, co oznacza ta przypowies´c´” (k 8, 9).
28Zob. Mt 19, 3; Mk 8, 11; 10, 2.
29 W Katechizmie czytamy, ze „posanie Osoby Ducha po uwielbieniu Jezusa [por. J 7, 39] objawia w peni tajemnice Trójcy S´wietej” (KKK 244).
choc´ jeszcze nies´wiadomie, juz w Jego s´mierci30. Potem w Jego zmartwych-wstaniu31 oraz w dniu Zesania Ducha S´wietego32. To udzielenie uczniom Bozego Ducha jest dopenieniem Objawienia Chrystusowego, w którym On pouczy swoich braci o mios´ci Ojca niebieskiego33.
Po Wniebowst apieniu Chrystusa Duch S´wiety spenia szczególn a role w relacji Apostoów i ich Boskiego Mistrza, a póz´niej takze w relacji caego Kos´cioa i jego Boskiego Zaozyciela. „Chrystus – jak zauwaza J. Ratzinger – pozostaje obecny przez Ducha S´wietego w swym otwarciu, wielkos´ci wol-nos´ci, która wprawdzie nie wyklucza formy instytucjonalnej, ale ogranicza jej roszczenia i nie dozwala, by staa sie podobna do instytucji s´wieckich”34. Kos´ció Chrystusowy ze swej natury wykracza ponad struktury, do utworzenia których zdolny byby czowiek wasn a si a i rozumem. Chrystus przez swoje wst apienie do nieba „swojemu przebywaniu miedzy nami w widzialnej postaci ciaa poozy kres, chcia bowiem pozostawac´ na prawicy Ojca az dot ad, dopóki nie dokonaj a sie czasy przeznaczone przez Boga na rozmnozenie sie synów Kos´cioa35, by wtedy przyjs´c´ w tym samym ciele, w jakim wst api na niebiosa, s adzic´ zywych i umarych (por. Tm 4, 1)”36. Papiez Leon Wiel-ki (†461) stwierdza, ze to „co widzialne byo w naszym Zbawicielu, przeszo w sakramenty37. Aby zas´ wiara nasza bya bardziej zasuguj aca i
silniej-30k 23, 46: „Wtedy Jezus zawoa donos´nym gosem: «Ojcze, w Twoje rece powierzam ducha mojego». Po tych sowach wyzion a ducha”. Por. H. U. von B a l t h a s a r, Bóg jest swym wasnym egzeget a, „Communio” 1986, nr 3 [t. Z. Hanas], s. 62.
31J 20, 22: „Po tych sowach tchn a na nich i powiedzia im: «Wez´mijcie Ducha S´wietego»”. 32 Dz 2, 1-4: „Kiedy nadszed wreszcie dzien´ Piec´dziesi atnicy, znajdowali sie wszyscy razem na tym samym miejscu. Nagle da sie syszec´ z nieba szum, jakby uderzenie gwatowne-go wiatru, i napeni cay dom, w którym przebywali. Ukazay sie im tez jezyki jakby z ognia, które sie rozdzieliy, i na kazdym z nich spocz a jeden. I wszyscy zostali napenieni Duchem S´wietym, i zaczeli mówic´ obcymi jezykami, tak jak im Duch pozwala mówic´”. Sobór naucza: „Kiedy [..] dopenio sie dzieo, którego wykonanie Ojciec powierzy Synowi na ziemi (por. J 17, 4), zesany zosta w dzien´ Zielonych S´wi at Duch S´wiety, aby Kos´ció ustawicznie us´wie-ca i aby w ten sposób wierz acy mieli przez Chrystusa w jednym Duchu dostep do Ojca (por. Ef 2, 18)” (KK 4).
33Por. K. R a h n e r, Podstawowy wykad wiary. Wprowadzenie do pojecia
chrzes´cijan´-stwa, t. T. Mieszkowski, Warszawa 1987, s. 259-260.
34R a t z i n g e r, Wprowadzenie w chrzes´cijan´stwo, s. 352. Por. Mt 28, 20. 35Por. Ap 6, 11; 7, 4.
36 S´w. L e o n W i e l k i, w: Mowa 74. Na Wniebowst apienie Pan´skie 2, w: Mowy, t. K. Tomczak, Poznan´–Warszawa–Lublin 1957, s. 355-356.
37Ratzinger zauwaza, ze „Kos´ció i sakrament istniej a i gin a razem. Kos´ció bez sakra-mentów byby pust a organizacj a, a sakramenty bez Kos´cioa byyby rytami bez znaczenia i bez wewnetrznego powi azania” (R a t z i n g e r, Wprowadzenie w chrzes´cijan´stwo, s. 356).
sza38, miejsce «ogl adania» zajea «nauka». Za jej powag a maj a odt ad is´c´ serca wiernych, os´wiecone nadprzyrodzonym s´wiatem”39. Owo s´wiato jest Bozym natchnieniem, którego Kos´cioowi – tak do odkrywania Bozej prawdy, jak i pod azania za ni a – udziela Duch Chrystusa. Zatem to dzieki Duchowi S´wietemu „Jezus id ac do Ojca / Pomiedzy nami zostaje”40, o czym sam za-pewnia swoich Apostoów przed Wniebowst apieniem (zob. Mt 28, 20).
Dzieki Duchowi S´wietemu takze uczniowie bed a uobecniac´ Chrystusa w s´wiecie. „Gdy Duch S´wiety zst api na was, otrzymacie Jego moc i bedziecie moimi s´wiadkami w Jerozolimie i w caej Judei, i w Samarii, i az po kran´ce ziemi” (Dz 1, 8). Uczniowie bed a takze s´wiadkami wywyzszenia Chrystusa. Dobrze obrazuje to wyznanie przed Sanhedrynem s´w. Piotra, gdy w imieniu wszystkich Apostoów powiedzia o Jezusie: „Bóg wywyzszy Go na prawice swoj a jako Wadce i Zbawiciela, aby dac´ Izraelowi nawrócenie i odpuszczenie grzechów. Dajemy temu s´wiadectwo my was´nie oraz Duch S´wiety, którego Bóg udzieli tym, którzy Mu s a posuszni” (Dz 5, 31-32)41.
IV. EGZEGEZA DOKONYWANA PRZEZ DUCHA S´WIE TEGO
Duch S´wiety jest obecny od zawsze w przekazie Objawienia, bowiem „nie z woli [...] ludzkiej zostao kiedys´ przyniesione proroctwo, ale kierowani Duchem S´wietym mówili od Boga s´wieci ludzie” (2 P 1, 21). Maj ac to na uwadze, przywoajmy inn a odsone pedagogii „bogosawionej utraty”. Jest ni a Chrystusowa zapowiedz´ dziaania Ducha S´wietego. On poniek ad przejmie role Chrystusa42. Jezus powiedzia: „Pocieszyciel, Duch S´wiety, którego
38Por: „Bogosawieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli” (J 20, 29) oraz: „I syszelis´my, jak ten gos doszed z nieba, kiedy z Nim razem bylis´my na górze s´wietej. Mamy jednak mocniejsz a, prorock a mowe, a dobrze zrobicie, jezeli bedziecie przy niej trwali jak przy lam-pie, która s´wieci w ciemnym miejscu, az dzien´ zas´wita, a gwiazda poranna wzejdzie w wa-szych sercach” (2 P 1, 18-19).
39 S´w. L e o n W i e l k i, w: Mowa 74. Na Wniebowst apienie Pan´skie 2, s. 356. W Liturgii godzin znajdujemy nieco inne tumaczenie tego fragmentu: „A wiec to, co byo wi-dzialne w naszym Zbawicielu, zostao teraz zawarte w sakramentach. Nasza wiara ma byc´ doskona a i mocniejsz a, dlatego pouczenie zajeo miejsce widzenia, a jego autorytet maj a przyj ac´ odt ad serca wiernych os´wiecone s´wiatem z niebios” (za: Liturgia godzin, t. II, Poznan´ 1984, s. 738).
40Hymn Jutrzni, w: Liturgia godzin, t. II, s. 732. 41Por. Rz 1, 4.
42Por. F. G r y g l e w i c z, S. M e d a l a, Ewangelia wedug s´w. Jana, w: Wstep do
Ojciec pos´le w moim imieniu, On was wszystkiego nauczy i przypomni wam wszystko, co Ja wam powiedziaem” (J 14, 26). Albo nieco póz´niej: „Jeszcze wiele mam wam do powiedzenia, ale teraz [jeszcze] znies´c´ nie mozecie. Gdy zas´ przyjdzie On, Duch Prawdy, doprowadzi was do caej prawdy. Bo nie bedzie mówi od siebie, ale powie wszystko, cokolwiek usyszy, i oznajmi wam rzeczy przysze” (J 16, 12-13)43.
Duch S´wiety, który ustanawia Apostoów i ich nastepców, jest równiez Tym, który pomaga im wypeniac´ ich posuge. Potwierdzaj a to liczne s´wia-dectwa apostolskie: „Postanowilis´my bowiem, Duch S´wiety i my, nie naka-dac´ na was zadnego ciezaru oprócz tego, co konieczne. Powstrzymajcie sie od ofiar skadanych bozkom, od krwi, od tego, co uduszone, i od nierz adu. Dobrze uczynicie, jezeli powstrzymacie sie od tego. Bywajcie zdrowi!” (Dz 15, 28-29); „Uwazajcie na samych siebie i na cae stado, nad którym Duch S´wiety ustanowi was biskupami, abys´cie kierowali Kos´cioem Boga, który On naby wasn a krwi a” (Dz 20, 28); „Wiem, komu uwierzyem, i pe-wien jestem, ze mocen jest ustrzec mój depozyt az do owego dnia. Zdrowe zasady, któres´ posysza ode mnie, miej za wzorzec w wierze i mios´ci w Chrystusie Jezusie! Dobrego depozytu strzez z pomoc a Ducha S´wietego, który w nas mieszka” (2 Tm 1, 12-14).
W codziennym zyciu chrzes´cijan Duch S´wiety daje sie poznac´ jako „prze-wodnik po Ewangelii”44, której prawd a uczniowie Chrystusa pragn a kiero-wac´ sie w swych wyborach i realizuj ac swoje zyciowe powoanie. Rola Boze-go Ducha jest w tym wzgledzie s´cis´le okres´lona. Zwróc´my uwage, iz „nie czyta sie w Ewangelii, ze Pan powiedzia: Pos´le wam Parakleta, który nauczy was, jak porusza sie son´ce i ksiezyc. On chcia uksztatowac´ chrzes´cijan, a nie matematyków”45. Duch S´wiety jest egzeget a Sowa Bozego, które jest dla chrzes´cijan drog a do domu Ojca46, a nie z´ródem wiedzy o prawidach technicznych funkcjonowania Bozego stworzenia.
43Por. KO 4. Katechizm naucza: „Przed swoj a Pasch a Jezus zapowiada zesanie «innego Parakleta» (Rzecznika), Ducha S´wietego. Duch, który dziaa pocz awszy od stworzenia [por. Rdz 1, 2], a niegdys´ «mówi przez proroków» [Symbol Nicejsko-Konstantynopolitan´ski], bedzie teraz z uczniami i bedzie w nich [por. J 14, 17], aby ich nauczyc´ wszystkiego [por. J 14, 26] i prowadzic´ «do caej prawdy» (J 16, 13). W ten sposób Duch S´wiety jest objawiony jako odrebna Osoba Boska w relacji do Jezusa i do Ojca” (KKK 243).
44Por. B e n e d y k t XVI, Adhortacja Verbum Domini, Watykan 2010, nr 14. 45S´w. A u g u s t y n, De Genesi ad litteram; cyt. za: G. R a v a s i, Opowies´ci nieba.
Historie, idee, postacie Starego Testamentu, t. K. Stopa, Kraków 2009, s. 74.
Maj ac na uwadze objawieniow a role Ducha S´wietego, nalezy jeszcze wy-ci agn ac´ wazny wniosek. Prawd a jest, ze czowiek, dos´wiadczaj ac swojej „stwo-rzonos´ci”, „wie o istnieniu jakiegos´ Pana, który jest jego pocz atkiem i ce-lem”47. Wasna przygodnos´c´ czowieka przejawiaj aca sie w róznorakich ograni-czeniach fizycznych, psychicznych i duchowych, w przemijaniu i w niesamo-wystarczalnos´ci dobitnie us´wiadamia mu, ze sam sobie nie moze byc´ ani pocz at-kiem, ani celem. Zamkniety bowiem sam w sobie szybko gubi nawet sens was-nej egzystencji48. Dlatego potrzebuje Bozego Objawienia, aby zrozumiec´ sie-bie49. Cóz dopiero powiedziec´ o odkryciu przez czowieka prawdy o jego Stwórcy i Odkupicielu? To oczywiste, ze „gdyby Bóg nie by swym wasnym Objawicielem, wówczas czowiek [...] nigdy nie dowiedziaby sie przeciez, jakie jest «wnetrze Boga» [por. 1 Kor 2, 10]. Przenika je tylko Bozy Duch”50. S´w. Pawe mówi o tym w sowach: „Mys´my nie otrzymali ducha s´wiata, lecz Ducha, który jest z Boga, dla poznania darów Bozych. A gosimy to nie uczo-nymi sowami ludzkiej m adros´ci, lecz pouczeni przez Ducha, przedkadaj ac duchowe sprawy tym, którzy s a z Ducha” (1 Kor 2, 12-13)51.
V. WNIOSKI
Przygl adaj ac sie relacji Ducha S´wietego do Kos´cioa w aspekcie jego troski o depozyt wiary, nie analizowano dokadnie kwestii ani pneumatolo-gicznych, ani eklezjolopneumatolo-gicznych, ani innych tematów skadaj acych sie na wskazane w tytule zagadnienie. Suzyc´ to miao zachowaniu caos´ci bukietu teologicznych kwestii, które odnalez´c´ mozna w temacie niniejszego opracowa-nia. Po przyjrzeniu sie owemu bukietowi z czterech, opisanych juz wczes´niej, perspektyw mozna wyci agn ac´ nastepuj ace wnioski:
1. Najwyzszym poziomem wiedzy Kos´cioa jest prawda o Bogu, który „jest mios´ci a” (1 J 4, 8): o Ojcu, Synu i Duchu S´wietym52. Najwieksz a zas´ m adros´ci a Kos´cioa jest czerpanie tej mios´ci z Serca Jego Boskiego
Zao-47H. U. von B a l t h a s a r, Bóg jest swym wasnym egzeget a, s. 64. 48Zob. KDK 24.
49Por. KDK 22.
50H. U. von B a l t h a s a r, Bóg jest swym wasnym egzeget a, s. 64. 51Por. tamze.
52 W tym konteks´cie pisa s´w. Augustyn: „Jes´li widzisz mios´c´, widzisz Trójce” (De
trinitate, VIII, 8, 12: CCL 50, 287; cyt. za: B e n e d y k t XVI, Encyklika Deus caritas est, Watykan 2005, nr 19).
zyciela, suchanie Jego sów, karmienie sie Jego Ciaem i Krwi a oraz pod aza-nie za Nim „dok adkolwiek idzie” (Ap 14, 4). Dobry Pasterz (zob. J 10, 11) idzie tam, gdzie s a owce: pogubione, poranione, zbuntowane. Tym samym kazdy „czowiek jest pierwsz a drog a, po której winien kroczyc´ Kos´ció w wy-penianiu swojego posannictwa”53, którym jest przyblizanie czowiekowi Bozego zycia.
2. W konteks´cie niniejszych rozwazan´ podkres´lic´ nalezy, ze Duch S´wiety „nie jest drugim Objawieniem Boga, lecz tylko wypenieniem pierwszego i jedynego Objawienia”54. Istnieje przeciez tylko jedno, wewnetrznie spójne „samoobjawienie Boga”, którego jednos´c´ jest równiez „obwieszczona przez to, ze Duch, rozlany w sercach wierz acych, woa: «Abba, Ojcze»55, a wiec woa woaniem Syna do Ojca”56, jak susznie podkres´la H. U. von Baltha-sar. Zatem Duch S´wiety swoj a Osob a ukazuje czowiekowi jednos´c´ wewnetrz-n a Trójcy S´wietej, jak równiez jednos´c´ Bozego Objawienia i jednos´c´ od-wiecznego planu Boga, aby czowieka stworzyc´, odkupic´ i us´wiecac´, az doj-dzie do domu Ojca.
3. Przyjmuj ac integraln a i personalistyczn a wizje Objawienia Bozego57, nalezy takze uznac´, iz depozyt wiary nie jest tylko przedmiotem otrzymanym przez Chrystusa i pieczoowicie przekazywanym przez Kos´ció nastepnym pokoleniom. Parafrazuj ac sowa Benedykta XVI, mozna nawet powiedziec´, ze u pocz atku bycia chrzes´cijaninem nie ma jakiegos´ tajemnego objawienia, wtajemniczenia wybranych, odsoniecia jakiejs´ zagadki, przekazania jakiejs´ wyj atkowej informacji, „jest natomiast spotkanie z wydarzeniem, z Oso-b a”58. Przeciez to „ acznos´c´ z Bogiem jest drogocenn a per a, jak a teologia przechowuje w swoim skarbcu”59. Gdy zatem mówimy o depozycie wiary, musimy pamietac´, ze „zawiera on depozyt zycia (depositum vitae), który trwa i nadal moze zywic´ wspólnote zycia z Bogiem”60, do której czowiek jest od swojego stworzenia powoany i do której caym bogactwem swojej osoby teskni.
53J a n P a w e II, Encyklika Redemptor hominis, Watykan 1979, nr 14. 54H. U. von B a l t h a s a r, Bóg jest swym wasnym egzeget a, s. 62. 55Zob. Ga 4, 6; Rz 8, 15. Por. Mk 14, 36.
56H. U. von B a l t h a s a r, Bóg jest swym wasnym egzeget a, s. 62.
57Por. J. R a t z i n g e r, Moje zycie, t. W. Wis´niewski, wyd. III, Czestochowa 2005, s. 80, 85-86.
58B e n e d y k t XVI, Encyklika Deus caritas est, nr 1. 59W i c k s, Wprowadzenie do metody teologicznej, s. 11. 60Tamze.
*
Troske o skarb wiary i zycie zgodne z jej depozytem wypowiada s´w. Juda Aposto. Zacheca on wierz acych do budowania „samych siebie, na fundamen-cie [...] najs´wietszej wiary”, do modlitwy „w Duchu S´wietym” oraz do strze-zenia siebie samych „w mios´ci Bozej”, „oczekuj ac miosierdzia Pana naszego Jezusa Chrystusa, [które wiedzie] ku zyciu wiecznemu” (Jud 1, 20-21). Kos´-ció Chrystusowy przez wieki pozwala sie „prowadzic´ Duchowi S´wietemu”, a dzieki temu moze „coraz bardziej miowac´ sowo Boze”61, a przez nie samego Boga w Trójcy Jedynego.
THE HOLY SPIRIT AND CONCERN OF THE CHURCH FOR THE HERITAGE OF FAITH
S u m m a r y
The analysis of the relationship between the Holy Spirit and the Church in respect of its concern for the heritage of faith shows that the highest level of the Church’s knowledge is the truth about God who “is love” (1Jn 4, 8): about the Father, Son and Holy Spirit. The greatest wisdom of the Church, however, is taking this love out of the Heart of Christ, listening to His words, being nourished by His Body and Blood, and following Him “wherever He goes” (Rev 14, 4). The Holy Spirit by His Person shows us the inner unity of the Holy Trinity and the unity of the Revelation of God as well as the unity of God’s eternal plan for creation, re-demption, and sanctification of man. Accepting the integral and personal vision of the Revela-tion of God, we should acknowledge that the heritage of faith is not only the object that is received from Christ and faithfully transmitted by Church of providing the generations. The heritage of faith contains “the heritage of life” (depositum vitae), that man connects with God.
Translated by Sawomir Kunka
Sowa kluczowe: Duch S´wiety, apostolskos´c´ Kos´cioa, depozyt wiary, Objawienie Boze, obec-nos´c´ Chrystusa w Kos´ciele dzieki Duchowi S´wietemu.
Key words: the Holy Spirit, apostolicity of the Church, the heritage of faith, the Revelation of God, the presence of Christ by the Holy Spirit in the Church.
