Liberatura, czyli totalne podejście do
ciała, tekstu i przestrzeni
Czasopismo Pedagogiczne/The Journal of Pedagogy nr 1-2, 120-161
2015-2016
Monika Jaworska-Witkowska
Centrum Studiów Zaawansowanych i Badań Naukowych Kujawsko-Pomorska Szkoła W
1 J. H oc huli (2009), D et al w t yp og rafi i. L iter y, św iatł a m ię dz yl iterowe , w yr az y, o dstępy m ię dz yw yr az ier sz e, i nterl in ia , ł am y. Krak ów , s . 10. 2
K . L up a (2003), Utopi a 2. Penetr acje . Krak ów , s . 10. 3
S. L em (1968), Fi loz ofi a pr zy pad ku . L iter atu ra w św ietle em pi ri i. Krak ów , s . 17.
4
Dz ię kuj ę P ani M onic e D ek ow sk ie j z a z go dę na udo st ępnienie g rafik i j ej a ut orstw a, z amie szczone j w ty m kś cie.
5
K . L up a (2003), Utopi a 2 …, op c it., s . 14. 6
Por . m.in. G . G ene tte (2014); Z . F ajf er (2010); E . W ilk , M. G ór ka-Ole sińs ka (r ed.) (2011); M. G ór ka-Ole sińs ka ed.) (2012); P . Mar ec ki P . (r ed), (2003); C h. V andendor pe (2008); A . P etr uc i A . (2010), D .R . Ol son (2010). 7
Por . A . Pr zy by sze w sk a (2015). 8
„Istnie je szer eg lib erac kic h cz y pr olib erac kic h ksi ąże k o budow ie tradyc yjne j, ko de ks owe j: „B os ka ” K ome -a D an te go (1321), The T em ple H erb er ta (1633), Tr ista m Shandy S ter ne 'a (1759–67), iluminow ane p oema ty ak e'a , A licja w k ra in ie cz arów (1865) i Po d ru giej stron ie l ustr a (1872) C ar rol a, Rz ut k ości Mall ar mé go (1897), lig ra m y A po llo na ire 'a ( 19 18 ), U lis se s ( 19 22 ) i F in ne gan s W ak e J oy ce 'a ( 19 39 ), Kw ar te t a le ks an dr yj sk i D ur re la Bl ad y og ień N ab ok ov a (1962), G ra w k la sy Cor tá zara (1963), W ill ie M aster s' Lone some W ife G assa y F eder mana , B.S . Johns ona , P er ec a, S uk enic ka , S łow ni k c ha za rs ki P av ic ia (1984) cz y H au se of ave s D anie le w sk ie go (2000)” . (Z . F ajf er , 2010, s . 7).
9
Por . W . Kal ag a (2010), Li ber atu ra : s łowo, i kona , pr ze str zeń . [ w :] L ib er atu ra cz yl i l iter atu ra tot al na . T ek -y z ebr ane z l at 1999 2009 ; Z . F ajf er , r ed. K . B az ar nik , Krak ów ; A . Pr zy by sze w sk a (2015), Li ber ac ko ść d zieł a er ac ki eg o, Ł ód ź; e ad em (2 01 0) , 1 0 l at li be ra tu ry (H ist or ia w d uż ym sk ró ci e) . [ w :] Li be ra tu ra cz yl i l ite ra tu ra al na ..., op.c it., s . 164–173.
10
Or yg inaln y c yt at br zmi: „N asze m yś li pl ącz
ą się i nie nad
ają się do dr uku ” i p oc ho dz i z k sią żk i Z . F ajf era wad zie ści a je den l iter (2010).
Publik ac ja manif est u F ajf era był a na ł amac h „D ek ady L iterac kie j” 1999 r .
Por . A . Pr zy by sze w sk a (2015).
W . Kal ag a (2010), s . 9.
Sf or m ułow anie Z . K w ie cińs kie go.
Pa tr z w ię ce j: D . R ie sman, Tr ad ycja or al na a s łowo pi sa ne . [w :] Antrop olog ia s łowa , s . 395–401, 407.
D . de K er ck hove, (2004), s . 407.
Z. F ajf er (2010), s . 106.
W . Kal ag a (2010), s . 16.
Ibidem, s . 11.
Ibidem, s . 14.
Z. F ajf er (2010), s . -7.
K . B az ar nik , Z . F ajf er (2010), s . 126.
Z. F ajf er (2010), s . 121.
H. Mar kie w icz (1980), s . 76.
Por . W . Kal ag a (2010).
R. Now ak ow sk i (2002), s . 13.
Za : A . Pr zy by sze w sk a (2015), s . 13.
A . Mang ue l (2003), s . 21–22.
29
Z uko sa to ty tuł k si ążk i S . Ž ižk a (2003), a je dno cze śnie pr zy ję ta pr zez a ut ora k on wenc ja c hw yt u me -dolo gicz ne go, kt óra „ na jczę śc ie j w ym yk a się ‘ fr on talnem u’ sp ojr zeniu ak ademic kiem u” (S . Ž iže k, 2003, s . 6). 30
Je st t o o dnie sienie do p oj ęc ia anamor fo z, kt ór e w du ży m upr oszczeniu są p ęk nię ciem mię dz y dwoma zami: w id zi an ym w pr ost i z boku (ze z mienione j p ersp ekty w y); P lan o gl ądu (w gl ądu i pr ze gl ądu), a tak że yt ani a te kst u kult ur owe go, w ymag ając a dy st ansu, w yczuw ani a ironii i pr ób zmi an y persp ekty w y pa tr zeni a yś leni a r ów nież w st osunku do sie bie. 31
Zy gz ak iem J. W . G om ulic ki z aty tułow ał c yk l s woic h f elie tonów i szk ic ów (1981), t ak t o u za sadni ając: „ zy g-iem, b o j ego p opl ąt ana pr oblema tyk a pr zy pomina p o tr osze wę dr ówk ę p ająk a, c o ut ka w sz y s obie gę st ą si at kę dr uj e p óź nie j p o nie j w tę i ow ą str onę, niby p o wł asne j, o sobliwe j k rainie. (…). Zy gz ak iem – b o z gr omad zone nim k rót kie t ek sty czę st o pr zy pomina ją swoją lini ą mnie j lub w ię ce j z ama sz ysty z yg zak , cz as em cz ar ny na ja sn ym as em ‘bły sk aw ic ow y’ na cz ar ny m, i tylk o o d cz asu do cz asu, obł as ka w ione, pr zy jm ują k szt ałt ara be sk i. Zy g-kiem – b o dobitnie uk azują z ar ów no w ro
dzoną mi, a
nie po sk romioną c ie ka wo ść , b ezu st annie k ier ując ą mnie st ron ę n ow yc h t ema tó w i n ow yc h d zie dz in p ene tr ac ji, rów no cz eś ni e z aś św ia dc zą o w ew nę tr zne j p ot rze bi e św ież ani a s obie w yobra źni, kt ór ej było cz as em b ar dzo c ia sno i pr zyk ro, gdy z m uszono jąd o za m kn ię ci a n a s ię n a ug ie la ta w k rę gu w aż ny ch ce nn yc h, a le ż m ud ny ch i w yc ze rp uj ąc yc h p ra c a rc hi w al no -b ib lio gr afi cz no -t ek st o-gicz no-e dy tors kic h. (...) po zor nie w yg ląd a to na nie ład –‘ og ró d, ale nie ple w ion y; br óg , ale co snop to inne go oż a; k ram r ozlicz ne go g at unku ’ (…). [k sią żk ę t ak ą] mo żna otw ierać w byle jak im mie jsc u, z a k ażdy m ra zem jdując c oś inne go do p ocz yt ani a (a cho ćby i do p or uszeni a żółc i z ag nie w ane go cz yt elnik a) i za k ażdy m ra zem gąc się ł atwo pr zer zuc ić do inne go t ema tu ”. ( J.W . G om ulic ki, 1981, s . 669–670).
A . Z aw ad zk i (2001), s . 189.
Por . M.P . Mar kow sk i (2005), s . 7–9.
34
R. B ar the s (1997), s . 93. 35
T. Kan tor (2005), t . I, s . 133. 36
„W pi suj e się w s er ię a w ang ar dow yc h z abie gów mon ta żow yc h, kt ór e pr
ują lub nie dopu
szcz ają do „ zsz y-a” [s ut ur e] fi lm ow ej /d ys ku rs yw ne j m at er ii, n ar us za ją g ła dk i p rz ep ły w z na cz ąc yc h, tr au m at yz uj ą ( lu b j ak p o-ie dz iałby L ac an, się ga jąc p o j edną z ulubion yc h homonimii, r ów nież tr ou-ma ty zują , o d f ranc us kie go la trou rana ”, „ dz iura ”, „ luk a”) w id za/cz yt elnik a”. (K . Mikur da , 2007, s . 8).
37
Z. F ajf er (2010), Po cz ym o dróż nić l ib er atu rę o d l iter atu ry ..., s . 81. T yp og rafi a a ut ora nie z ac how ana , zez a ut or kę t ek st u.
160
Monika Jaworska-Witkowska BibliografiaBarthes R. (1997), Przyjemność tekstu, tłum. A. Lewańska, Warszawa. Bazarnik K., Liberatura czyli literatura totalna. Teksty zebrane z lat
1999–2009, Kraków.
Bazarnik K., Fajfer Z. (2010), Dwa rzuty kośćmi. [w:] Z. Fajfer (red.), K. Bazarnik, Liberatura czyli literatura totalna. Teksty zebrane z lat 1999–2009, Kraków.
Genette G. (2014), Palimsesty. Literatura drugiego stopnia, tłum. T. Stróżyński, A. Milecki, Gdańsk.
Górka-Olesińska M. (red.) (2012), Liberatura, e-literatura i... Remik-sy, remediacje, redefinicje, Opole.
Hochuli J. (2009), Detal w typografii. Litery, światła międzyliterowe, wyrazy, odstępy międzywyrazowe, wiersze, interlinia, łamy. Kraków. Fajfer Z. (2010), Dwadzieścia jeden liter. Kraków.
Fajfer Z. (2010), Muza liberatury. [w:] Z. Fajfer (red.), K. Bazarnik, Libe-ratura czyli liteLibe-ratura totalna. Teksty zebrane z lat 1999–2009. Kra-ków.
Fajfer Z. Po czym odróżnić liberaturę od literatury (wybrane szczegóły anatomiczne). [w:] Z. Fajfer (red.) K. Bazarnik, Liberatura czyli lite-ratura totalna. Teksty zebrane z lat 1999–2009. Kraków.
Gomulicki J.W. (1981), Zygzakiem. Szkice, wspomnienia, przekłady, Warszawa.
Kalaga W. (2010), Liberatura: słowo, ikona, przestrzeń. [w:] Z. Fajfer (red.), K. Bazarnik, Liberatura czyli literatura totalna. Teksty ze-brane z lat 1999–2009, Kraków.
Kantor T. (2005), Pisma. Metamorfozy. t. I. Wrocław–Kraków. Kapuściński R. (2008), Autoportret reportera. Warszawa.
Lem S. (1968), Filozofia przypadku. Literatura w świetle empirii. Kra-ków.
Lupa K. (2003), Utopia 2. Penetracje. Kraków.
Manguel A. (2003), Moja historia czytania. tłum. H. Jankowska. War-szawa.
Marecki P. (red.) (2003), Liternet.pl. Kraków.
Markiewicz H. (1980), Główne problemy wiedzy o literaturze. War-szawa.
Markowski M.P. (2005), Nicość i czcionka. Wprowadzenie do lektury Rzutu kośćmi Stephane’a Mallarmé. [w:] S. Mallarmé, Rzut kośćmi nigdy nie zniesie przypadku. tłum. T. Różycki. Kraków.
Mencwel A., Sulima R. (red.), Antropologia słowa. Zagadnienia i wy-bór tekstów. Warszawa.
Mikurda K. (2007), Przedmowa. [w:] S. Žižek, Lacrimae rerum: Kieślow-ski, Hitchcock, TarkowKieślow-ski, Lynch, przeł. G. Jankowicz, J. Kutyła, K. Mi-kurda, P. Mościcki, przedmowa i oprac. K. Mikurda). Warszawa. Miller N. (1964), Bez kropki nad „i”. Warszawa.
Nowakowski R. (2002), Dlaczego moje książki są takie jakie są? [w:] Z. Fajfer (red.), K. Bazarnik, Od Joyce’a do liberatury. Szkice o ar-chitekturze słowa. Kraków.
Olson D.R. (2010), Papierowy świat. Pojęciowe i poznawcze implika-cje pisania i czytania. tłum. M. Rakoczy. Warszawa.
Petruci A. (2010), Pismo. Idea i przedstawienie. tłum. A. Osmólska -Mętrak. Warszawa.
Przybyszewska A. (2015), Liberackość dzieła literackiego. Łódź. Przybyszewska A. (2010), 10 lat liberatury (Historia w dużym
skró-cie). [w:] Z. Fajfer (red.), K. Bazarnik, Liberatura czyli literatura totalna. Teksty zebrane z lat 1999–2009. Kraków.
Vandendorpe Ch. (2008), Od papirusu do hipertekstu. Esej o prze-mianach tekstu i lektury. tłum. A. Sawisz. Warszawa.
Wilk E., Górka-Olesińska M. (red.) (2011), Od liberatury do e-lite-ratury. Opole.
Zawadzki A. (2001), Nowoczesna eseistyka filozoficzna w piśmiennic-twie polskim pierwszej połowy XX wieku. Kraków.
Žižek S. (2003), Patrząc z ukosa. Do Lacana przez kulturę popularną. tłum. J. Margański. Warszawa.
