Koncepcje modernizacji systemu fiskalizacji na przykładzie wybranych państw

ISSN:1896Ǧ382X|www.wnus.edu.pl/epu DOI:10.18276/epu.2018.131/1Ǧ14|strony:139–146

MartaJakubowska

UniwersytetMikoÏajaKopernikawToruniu marta.jakubowska.umk@gmail.com

Koncepcjemodernizacjisystemufiskalizacji

naprzykÏadziewybranychpaÑstw

Kody JEL: O23, O33, E42

Sáowa kluczowe: fiskalizacja online, luka VAT, kasa fiskalna, nierejestrowane transakcje Streszczenie. W artykule, w oparciu o analizĊ literatury, zaprezentowano koncepcjĊ modernizacji

systemu fiskalizacji online na przykáadzie wybranych paĔstw. Na potrzeby artykuáu zapropono-wano autorską definicjĊ nowej koncepcji, jaką jest fiskalizacja online, a takĪe przedstawiono skutki jej funkcjonowania w wybranych krajach. Na podstawie zgromadzonych danych porówna-no system kas online funkcjonujący na WĊgrzech i w Chorwacji. Wyniki odniesioporówna-no takĪe do warunków polskich.

Wprowadzenie

Gáównym Ĩródáem przychodów paĔstwa jest m.in. podatek VAT, a w dalszej kolejnoĞci PIT. Dlatego problem szarej strefy, w zakresie nierejestrowanych transakcji, a takĪe luki podatkowej, staje siĊ bardzo istotnym obszarem dla zwiĊkszania przejrzy-stoĞci gospodarki, sprawiedliwoĞci spoáecznej i uczciwoĞci obrotu, a takĪe odzyskania traconych (nieujawnionych) dochodów podatkowych, w szczególnoĞci z tytuáu niereje-strowanych transakcji. Luka VAT staje siĊ zatem wskaĨnikiem skutecznoĞci w egze-kwowaniu i pobieraniu VAT, który pozwala oszacowaü utratĊ wpáywów budĪetowych w wyniku m.in. oszustw i wyáudzeĔ, uchylania siĊ od páacenia podatków, bankructw, jak równieĪ báĊdnych obliczeĔ.

Mając na wzglĊdzie strukturĊ przychodów skarbu paĔstwa, a takĪe dbaáoĞü o moĪliwie dobry stan finansów publicznych, ograniczanie deficytu budĪetowego luki podatkowej i zwiĊkszanie ĞciągalnoĞci podatku VAT stają siĊ podwójnie waĪne. Wyso-koĞü luki podatkowej (rys. 1) stawia PolskĊ w klasyfikacji krajów Unii Europejskiej,

które nie najlepiej radzą sobie z tym zagadnieniem (podobnie jak Litwa, Sáowacja, Grecja, Wáochy i Czechy).

Rysunek 1. Rozmiary luki VAT w krajach EU jako procent áącznego zobowiązania podatkowego VAT w latach 2013–2014

ħródáo: Poniatowski, Bonchosmolovskily, Belkindas (2016).

Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat rządy w Polsce podejmowaáy róĪne dziaáa-nia zmierzające do ograniczedziaáa-nia szarej strefy i luki podatkowej, a tym samym zwiĊk-szenia wpáywów podatkowych. Dziaáania te nie przyniosáy jednak spodziewanych dáu-gofalowych efektów. NiezbĊdna jest zatem zmiana jakoĞciowa, nowe podejĞcie do zwiĊkszenia kontroli fiskalizacji. Taką zmianą moĪe byü model kas online, który zosta-nie szczegóáowo opisany w nizosta-niejszym artykule.

1. Koncepcja fiskalizacji online w ramach rz¦dowego programu

,,OdpapierowejdocyfrowejPolski”

Biorąc pod uwagĊ zakres szarej strefy w Polsce, utrzymującą siĊ lukĊ VAT, a takĪe analizując wykorzystywane narzĊdzia do ich redukcji, które nie przyniosáy oczekiwanych rezultatów, konieczne wydaje siĊ poszukiwanie nowych rozwiązaĔ w tym zakresie. Rozwiązaniem, które istotnie moĪe wpáynąü na poprawĊ wpáywów podatkowych do budĪetu w Polsce, jest fiskalizacja online, nazywana teĪ systemem kas online. System ten sprawdza siĊ w innych krajach, dlatego teĪ istnieje szansa na to, Īe moĪe okazaü siĊ skuteczny równieĪ w przypadku Polski (Proppe, Darski, 2016).

2.Koncepcjafiskalizacjionline

Model fiskalizacji online to systemowe przesáanie danych o sprzedaĪy z paragonów do centralnej pamiĊci niekasowalnej i nieulotnej. System taki powinien byü dostĊpny online, z wysokim poziomem dostĊpnoĞci, oraz odporny na tzw. ataki DDoS (distribu-teddenial of service – rozproszona odmowa usáugi). Gáówną cechą takiego mechanizmu jest centralne nadawanie unikalnych numerów transakcji/paragonów, oczywiĞcie z zabez-pieczeniem na wypadek odciĊcia od sieci – offline (MR). Ogólny schemat dziaáania tego systemu zakáada staáą komunikacjĊ podatnika z organem podatkowym. W Europie istnieje wiele rozwiązaĔ w obszarze fiskalizacji online, zmierzających m.in. do zmniejszenia szarej strefy. Najbardziej znane są dwa modele – wĊgierski i chorwacki, i to one zostaną w artykule poddane analizie porównawczej. Nazwy ich pochodzą od krajów, w których system kas online zostaá wdroĪony. OczywiĞcie poza tymi paĔstwami innowacyjne roz-wiązania tego typu funkcjonują takĪe m.in. w Turcji, Buágarii, Czechach i Szwecji (Ogó-rek, 2016).

Na potrzeby artykuáu autorka zaproponowaáa wáasną definicjĊ fiskalizacji online jako „rozwiązania, w ramach którego informacja o transakcji objĊtej fiskalizacją zostaje utrwalona i w krótkim czasie przekazana do systemów bazy danych administracji skar-bowej danego kraju, za pomocą Internetu lub innego systemu informatycznego.”

3.StudiumprzypadkuwdroĂeniafiskalizacjionlinenaW¸grzech

Wysoki deficyt budĪetowy oraz rosnący dáug publiczny na WĊgrzech doprowadzi-áy do poszukiwania przez rząd innych rozwiązaĔ. WĊgry podjĊdoprowadzi-áy dziaáania zmierzające do zwiĊkszenia przychodów podatkowych, w szczególnoĞci poprzez redukcjĊ tzw. sza-rej strefy, a tym samym redukcjĊ luki podatkowej. Zdecydowano o wprowadzeniu sys-temu kas online, opartego na centralnym systemie fiskalnym (CSF). Jego gáównym celem byáo zwiĊkszenie wpáywów podatkowych, a takĪe transparentnoĞci gospodarki. WĊgierski model, bazujący na czterech elementach, to:



kasy rejestrujące online – nowe technologie,



centralny system fiskalny – system do administracji, monitoringu i kontroli rozwiązania kas fiskalnych online na WĊgrzech; NAV (wĊ-gierski Urząd odpowiadający za podatki, podlegający MF), zapewniá sobie jednolitoĞü Ğrodowiska CSF, co uáatwia zarządzanie caáym sys-temem,



nowy system, oparty na CSF i danych raportowanych na bieĪąco przez kasy, wykorzystywany przez NAV do kontroli skarbowych,



nowe oprogramowanie, które wykorzystywane jest do badaĔ

staty-stycznych.

Sposób funkcjonowania i komunikacji z wĊgierskim organem podatkowym zostaá przedstawiony na rysunku 2.

Rysunek 2. Schemat wĊgierskiego systemu fiskalizacji online ħródáo: Proppe, Darski (2016).

Kluczowym elementem architektury wĊgierskiego systemu kas online jest moduá FCU (Fiscal Control Unit), który jest odpowiedzialny m.in. za szyfrowaną komunikacjĊ miĊdzy kasami fiskalnymi a NAV. FCU jest na staáe zintegrowany z kasą, a kaĪda pró-ba ingerencji, np. wyjĊcia go czy podmiany, wiąĪe siĊ z jego uszkodzeniem. Dane po-bierane są z moduáu tylko wtedy, gdy pojawi siĊ wniosek z serwera NAV. Czyli w nor-malnym systemie dziaáania kasa fiskalna zapisuje niezbĊdne dane i tylko informuje serwer NAV, Īe ma coĞ do przesáania. DziĊki takiemu trybowi dziaáania system cen-tralny ma moĪliwoĞü rozáoĪenia obciąĪenia ruchu przesyáania informacji o transakcji i ustala, kiedy nastĊpuje transmisja danych z róĪnych kas. Przykáadowo, w warunkach zwiĊkszonej sprzedaĪy przesyáanie nastĊpuje co 1–2 godziny i rzadziej, jeĞli jest mniej transakcji. Dodatkowo, co póá godziny nastĊpuje meldowanie kasy, Īe jest w systemie i dziaáa poprawnie, a data i zegar są synchronizowane z serwerem CSF.

W czasie dwóch lat od rozpoczĊcia prac nad projektowaniem rozwiązania, w systemie kas online istniaáo juĪ 100 tys. urządzeĔ podáączonych do centralnego sys-temu. Samo wdroĪenie jest teĪ przykáadem wspóápracy róĪnych stron, które reprezentu-ją stronĊ publiczną i komercyjną (m.in. Ministerstwa Finansów i Rządu WĊgier, produ-centów i dystrybutorów kas fiskalnych, przedsiĊbiorców, niezaleĪnych testerów kas). W efekcie rząd wĊgierski odnotowaá nastĊpujące sukcesy:

1. W wymiarze finansowym – ograniczenie szarej strefy i luki podatkowej, istot-ne zmniejszenie deficytu budĪetowego, a z czasem pojawienie siĊ nadwyĪki. KorzyĞci znacznie przewyĪszające koszty wdroĪenia systemu.

2. W zakresie efektywnoĞci wdroĪenia – wysokie tempo i duĪy zakres urucha-miania nowych urządzeĔ: nowe, skuteczne narzĊdzia kontroli dla organów po-datkowych, kontrole podatkowe wymierzone wyáącznie w potencjalnych

oszu-stów, a nie w losowych podatników, statystyki makroekonomiczne online – re-jestracja wszystkich transakcji na rynku, rozwój e-gospodarki (znaczny postĊp w obszarze e-administracji).

W wyniku wprowadzenia zmian, stan wĊgierskiej gospodarki znacznie siĊ poprawiá. Dane rządu wĊgierskiego wskazują, Īe dla caáego 2014 roku wpáywy z VAT wzrosáy o 8%, a liczba zarejestrowanych w CSF kas fiskalnych na koniec 2014 osiągnĊáa poziom 184 tys. W 2015 roku wpáywy z VAT w ujĊciu rok do roku wzrosáy 7%, czyli okoáo 140 mld forintów, a kasy online miaáy w tym swój znaczny udziaá – wygenerowaáy do-datkowe ok. 190 mln euro. System przyczyniá siĊ do zmniejszenia deficytu finansów publicznych na WĊgrzech. DziĊki takiemu wsparciu dla kontroli skarbowych moĪliwe są punktowe dokáadne kontrole VAT. Rozwiązanie wykorzystane w wĊgierskim systemie CSF nastawione jest na zapewnienie jak najwyĪszego poziomu bezpieczeĔstwa przesyáa-nych daprzesyáa-nych oraz ich prawdziwoĞci. Wszystkie kluczowe elementy rozwiązania znajdują siĊ w zarządzaniu NAV, a caáy system obsáuguje tylko obszar fiskalizacji online. Na prze-strzeni prawie trzech lat funkcjonowania nowego systemu wyciągniĊto szereg wniosków praktycznych, wprowadzono wiele modyfikacji. Rząd WĊgier nie poprzestaje na wprowa-dzonych pierwotnie rozwiązaniach, podchodzi do CSF bardzo powaĪnie i systematycznie dokonuje zmian w ustawodawstwie i udoskonala samo rozwiązanie (wiĊcej na: Website of Hungarian Government).

4.StudiumprzypadkuwdroĂeniafiskalizacjionlinewChorwacji

Kolejnym sukcesem modelu fiskalizacji online jest przykáad Chorwacji, w której potwierdzono powodzenie dziaáaĔ, mających na celu walkĊ z szarą strefą i zmniejszanie luki podatkowej. Ze wzglĊdu na przewaĪający udziaá páatnoĞci gotówkowych w kraju, kontrolowanie podatników nie naleĪaáo do najáatwiejszego zadania. Gotówka, w prze-ciwieĔstwie do páatnoĞci kartą, nie zostawia „Ğladu”, a transakcja jest áatwiejsza do ukrycia. W Chorwacji trudno byáo udowodniü, iĪ przedsiĊbiorcy raportują znacznie niĪsze obroty w porównaniu z tymi, które zostaáy przez nich osiągniĊte w rzeczywisto-Ğci. W związku z tym, od 1 stycznia 2013 roku wszyscy podatnicy zostali podáączeni online, na staáe do fiskalnego systemu rządowego. WiąĪe siĊ to z tym, Īe wydrukowanie paragonu nie jest moĪliwe, dopóki system nie zdobĊdzie wszystkich niezbĊdnych da-nych o transakcji od zainteresowada-nych stron (paragon musi mieü unikalny kod identyfi-kacyjny, tzw. JIR) (Proppe, Darski, 2016). W przeciwieĔstwie do modelu wĊgierskiego, model chorwacki oparty jest na rozwiązaniu softwerowym, nie wymaga wymiany kas fiskalnych, ale bazuje na integracji aplikacji, zainstalowanej na dowolnych urządze-niach mobilnych, co przedstawiono na rysunku 3.

WdroĪenie systemu w Chorwacji zajĊáo osiem miesiĊcy, a jego implementacja byáa zaplanowana w trzech etapach:



od 1 stycznia 2013 r. – branĪa cateringowa, hotelarska i duĪe firmy,



od 1 kwietnia 2013 r. – sprzedaĪ hurtowa i detaliczna, wolne zawody,



od 1 lipca 2013 r. – pozostali podatnicy.

Wynik wprowadzenia powyĪszego rozwiązania okazaá siĊ bardzo pozytywny:



fiskalizacja online uzyskaáa poparcie ze strony spoáeczeĔstwa,



branĪe, które są zwolnione z fiskalizacji, z wáasnej woli pragną zostaü objĊte jej obowiązkiem,



po pewnym czasie funkcjonowania podstawowa stawka VAT zostaáa obniĪona,



planowana jest dalsza poprawa funkcjonowania tego innowacyjnego rozwiązania.

Rysunek 3. Model rozwiązania softwerowego ħródáo: GaliĔski (2016).

Do najwaĪniejszego sukcesu modelu naleĪaáo zwiĊkszenie wpáywów z tytuáu podat-ków, a takĪe wzrost ujawnianych dochodów ze strony podatników – w niektórych gaáĊ-ziach gospodarki przychody wzrosáy o ponad 40%. Zgodnie z danymi chorwackiego Ministerstwa Finansów, restauracje, prawnicy i handlowcy ujawnili o okoáo 18% wiĊksze obroty po roku funkcjonowania niĪ rok wczeĞniej. Wedáug chorwackiego ministra finan-sów, od 2013 roku sprzedawcy i przedsiĊbiorcy podwoili ujawniane obroty.

Mimo korzyĞci z systemu fiskalizacji online, naleĪy zwróciü uwagĊ na chorwackie problemy ze stosowaniem odpowiednich stawek podatku VAT przez przedsiĊbiorców. Byá to gáówny obszar, w którym wykryto nieprawidáowoĞci w funkcjonowaniu systemu kas online. Kolejny, to obecnoĞü w kasie zbyt duĪej kwoty gotówki, w porównaniu z liczbą zarejestrowanych transakcji (wiĊcej na: Fiscalization).

5.Wnioskiwynikaj¦cezanalizyprzypadkówfiskalizacjionline

W walce z szarą strefą zarówno model chorwacki, jaki i wĊgierski odnotowaáy znaczący sukces. Podstawową róĪnicą dwóch rozwiązaĔ jest rodzaj urządzeĔ, które wykorzystują. Podsumowując, model wĊgierski zakáada wyposaĪenie tradycyjnych kas fiskalnych w moduá pozwalający na komunikacjĊ z centralna bazą danych Ministerstwa

Finansów. Z kolei model chorwacki do kontaktu z organem podatkowym wykorzystuje aplikacjĊ zainstalowaną na dowolnym urządzeniu mobilnym. UĪywane w tym modelu urządzenia, systemy operacyjne czy wersje oprogramowania w duĪym stopniu zmniej-szają koszt wdroĪenia fiskalizacji online, w porównaniu np. z modelem wĊgierskim. Jednak, w związku z tym, model ten jest bardziej naraĪony na ryzyko zainfekowania urządzeĔ mobilnych wirusami czy teĪ na niedogodnoĞci i brak wymaganej funkcjonal-noĞci przy podáączaniu do urządzenia mobilnego urządzeĔ peryferyjnych, jak np. czyt-nik kodów kreskowych. Warto teĪ zwróciü uwagĊ na to, Īe Chorwacja jest niewielkim krajem, z mniejszą liczbą kas dziaáających w tym systemie. Dlatego model oparty na rozwiązaniu softwere’owym moĪe siĊ sprawdzaü lepiej niĪ w przypadku kraju o wiĊk-szej populacji, np. w Polsce, w której moĪe pojawiü siĊ ryzyko braku wydajnoĞci caáego systemu. Jednak zdaniem Chorwatów, nieuzasadnione są obawy o to, Īe fiskalizacja oparta o aplikacjĊ bĊdzie siĊ „zapychaü”, albo Īe nie zagwarantuje ona odpowiedniego poziomu bezpieczeĔstwa. ĝredni czas rejestracji sprzedaĪy w Chorwacji nie przekracza dwóch sekund, mimo Īe zdarzają siĊ dni, kiedy przechodzi przez niego niemal 10 mln transakcji, a maksymalna liczba transakcji odnotowana w jednej sekundzie wynosiáa prawie tysiąc. Z caáej prezentacji Chorwatów z 29 czerwca 2016 roku w polskim Mini-sterstwie Rozwoju jednoznacznie wynika, Īe ich model jest bezawaryjny i bezpieczny. Od czasu wdroĪenia do dnia prezentacji system ten nie zatrzymaá siĊ nawet na chwilĊ. Nie odnotowano przy tym takĪe ani jednej udanej próby oszukania go (CASHLESS). ChociaĪ dotychczas nie zarejestrowano w modelu chorwackim awarii systemu, to warto przypomnieü, Īe chorwacki centralny system administracji podatkowej autoryzuje wystawienie kaĪdego z paragonów, a takĪe gromadzi dane z nich pochodzące w trybie online, co stwarza ryzyko wstrzymania systemu w wyniku utraty dostĊpu do sieci. W przypadku drugiego modelu, informacje o transakcji w pierwszej kolejnoĞci zapisy-wane są na module FCU, który ma moĪliwoĞci pracy nawet do 2 godzin po odáączeniu zasilania (Proppe, Darski, 2016).

Model wĊgierski, z uwagi na szeroki zakres zaprogramowanych funkcji kontrol-nych i zarządczych (w tym moĪliwoĞü zdalnej aktualizacji stawek podatku VAT na kasach), daje duĪo wiĊksze pole do monitorowania istotnych aspektów fiskalizacji obro-tu. WiąĪe siĊ to z áatwoĞcią eliminacji najpopularniejszych sposobów oszustw podatko-wych. Pod tym wzglĊdem model ten wydaje siĊ bardziej dojrzaáy oraz lepiej przystoso-wany do kontrolowania i prewencji w obszarze fiskalizacji.

Biorąc pod uwagĊ powyĪsze informacje, wydaje siĊ, Īe bliĪszy polskiemu mode-lowi moĪe staü siĊ model wĊgierski. Byü moĪe Rząd zdecyduje siĊ na zupeánie inne rozwiązanie, a dokáadniej – model polski, bĊdący poáączeniem wĊgierskiego i chorwac-kiego, gdzie wybrane branĪe bĊdą mogáy korzystaü z rozwiązaĔ software’owych (apli-kacji fiskalnych), a inne bĊdą musiaáy korzystaü z rozwiązaĔ hardware’owych – kas z moduáem fiskalnym online.

Literatura

COMP (2016). Perspektywy rynku fiskalnego i plany rozwoju. Warszawa.

Fiscalization. Pobrano z: www.fiscalization.hr (5.05.2017).GaliĔski, R. (2016). Fiskalizacja online – rozwiązanie software’owe. Materiaáy konferencyjne: FirstData Polska SA. War-szawa.

Ministerstwo Rozwoju (2016). Zarys koncepcji semionline – model rozwojowy. Warszawa. Ogórek, S. (2016). E-paragony juĪ za rok. Policzysz, ile wydajesz na jedzenie, a fiskus áatwiej

záapie podatkowych oszustów. Money.pl. Pobrano z: https://www.money.pl/ (12.07.2017). Proppe, M., Darski, P. (2016). KPMG: Studium przypadku – System kas fiskalnych online

w Polsce. Warszawa.

Poniatowski, G., Bonchosmolovskily, M., Belkindas, M. (2016). Study and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States: 2016 Final Report. TAXUD/2015/CC/131. Warszawa. Website of Hungarian Government www.kormany.hu (11.05.2017).

www.cashless.pl (8.08.2017).

CONCEPTS FOR MODERNIZATION OF THE FISCALATION SYSTEM ON THE EXAMPLE OF SELECTED COUNTRIES

Keywords: fiskalization online, VAT gap, cash register, unregistered transactions

Summary. In the article, based on the analysis of literature, the concept of modernization of the

online fiscalization system on an example of selected countries was presented. For the purposes of this article, the authors proposed a proprietary definition of a new concept of online fiscalization and presents the effects of its functioning in selected countries. On the basis of the collected data, the online cash register system operating in Hungary and Croatia was compared as were the re-sults of Polish conditions.

Translated by Karolina BudziĔska

Cytowanie

Jakubowska, M. (2018). Koncepcje modernizacji systemu fiskalizacji na przykáadzie wybranych paĔstw. Ekonomiczne Problemy Usáug, 2 (131/1), 139–146. DOI: 10.18276/epu.2018.131/1-14.