Waldemar Chrostowski
Żydzi i judaizm w Katechizmie
Kościoła Katolickiego : VI Sympozjum
Teologiczne "Kościół a Żydzi i
judaizm", Akademia Teologii
Katolickiej, Warszawa 9-10 V 1994
Collectanea Theologica 65/2, 5-8
A R T Y K U Ł Y
C o llectan ea T h eo lo g ica 65 (1995) n r 2
ŻYDZI I JUDAIZM W KATECHIZMIE KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO VI Sympozjum Teologiczne „Kościół a Żydzi i judaizm”,
Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 9-10 V 1994
T em atem V I S ym pozjum T eologicznego „K o śció ł a Żydzi i ju d a iz m ” , k tó re w d n iach 9 i 10 m a ja 1994 r. odby ło się w A k adem ii T eologii K atolickiej w W arszaw ie, był now y K atechizm Kościoła
K atolickiego (K K K ). Z atw ie rd zo n y 11 p aź d ziern ik a 1992 r. przez
J a n a P aw ła II i przetłu m aczo n y n a kilkanaście języków , zo stał rów nież w ydany w przek ładzie polskim . D o k u m e n t ten w yraża, a zarazem kształtuje w iarę K o ścio ła, o ra z określa jeg o miejsce w świecie - tak że w odniesieniu do ludzi niew ierzących b ąd ź w ierzących w B oga inaczej.
O tw ierając sym pozjum b p S tanisław G ą d e с к i, su fra g an gnieźnieński i o d m arca 1994 r. przew odniczący K om isji E p isk o p a tu P olski d o D ialo g u z Judaizm em , podkreślił, że istnieje specyfika ju d aizm u , k tó ra staw ia go w inny m sto su n k u w zględem chrześcijańs
tw a i K o ścio ła niż p o zo stałe religie. C hrześcijaństw o je st w szczepione w ju d aizm i z niego w yrasta. Dzieje koegzystencji chrześcijan i w yznaw ców ju d a iz m u zn am io n u je p a ra d o k s a ln a biegunow ość, by ła to h isto ria w zajem nie w zb og acająca, a zarazem h isto ria ko nflik tó w . W p rz e k o n a n iu Ż ydów chrześcijanie p o n o szą znaczn ą w inę za ich cierpienia w przeszłości. N ie b ra k u je opinii, że przyczyny z a sta rz a łych niechęci i uprzedzeń tk w ią w sam ym rdzeniu chrześcijaństw a. Czy g orsząca w rogość i ro zd arcie m uszą istnieć i p og łęb iać się? - W iele zależy o d tego, ja k K ościół postrzeg a i określa siebie o ra z ja k po jm uje ju d aizm i swój w obec niego stosunek.
W im ieniu A T K sym pozjum otw orzył i gości p o w itał ks. prof. R o m a n B a r t n i c k i , dziek an W ydziału T eologicznego. T ak że i on w skazał n a w ew nątrzkościelny c h a ra k te r sp o tk an ia. N a stę p n ie w za stępstw ie re k to ra A T K za b ra ł głos p ro re k to r uczelni ks. prof. W incenty M y s z o r. P o in fo rm o w ał o finalizow aniu p rzy g o to w ań zm ierzających do u tw o rz en ia o d paźd ziern ik a 1994 r. In sty tu tu D ialo g u K atolick o Ju d aisty czn eg o , k tó ry m a działać p o d p a tro n a
-tem K om isji E p isk o p a tu d o D ialo g u z Judaizm em . Z w rócił uw agę, że tem aty k a sym pozjum m a c h a ra k te r nie tylko akadem icki, bo K K K w szechstronnie oddziaływ uje n a życie chrześcijańskie.
Przew odniczenie sesji przedpołudniow ej w pierw szym dn iu o b ra d objął ks. prof. R o m an B a r t n i c k i . W pierw szym referacie, za ty tu ło w an y m K atechizm i jeg o m iejsce w nauczaniu Kościoła, doc. P io tr N i t e c k i (P W T W rocław) obszernie przedstawił tradycję katechetyczną, z której w yrasta nowy Katechizm . O d pierwszych wieków istnienia chrześcijaństwa katecheza była zw iązana z sakram en tem chrztu. W okresie patrystycznym przyjęła trojaki charakter, rozwijając się jak o katecheza dogm atyczna, m oralna i sakram entalna. W ażną rolę odegrała też tradycja neokatechum enalna. N astępnie prelegent om ówił najważniejsze katechizm y opracow ane po Soborze Trydenckim , zasadnicze kierunki rozw oju katechezy przed Soborem W atykańskim II i okoliczności bezpośrednio poprzedzające opracow a nie K K K . W naw iązaniu do problem atyki sym pozjum stwierdził, że now y K atechizm pow raca do najstarszej tradycji Kościoła, ukazującej w perspektywie teologii Starego Testam entu tożsam ość i misję Jezusa C hrystusa, które stanow ią podstaw ow ą treść chrześcijańskiej katechezy.
A b p H en ry k M u s z y ń s k i , m e tro p o lita gnieźnieński, p rze w odniczący K om isji d o S praw N a u k i K atolickiej i w iceprzew od niczący E p isk o p a tu P olski, p rzed staw ił tem at Israel a Kościół
w now ym «K atechizm ie Kościoła K atolickiego». W m iejsce teologii
ahistorycznej i spekulatyw nej K K K preferuje teologię za k o rze n io n ą w ku ltu rze i o sad z o n ą w realiach historiozbaw czych. M iędzy L udem B ożym Pierw szego P rzym ierza, o kreślan y m ja k o Izrael, a K ościołem , zach o d zą ścisłe histo riozbaw cze i treściow e zw iązki. Izrael spełnia rolę „K o śc io ła S tarego P rzym ierza” , K ościół n a to m ia st jest w N o wym T estam encie (G a 6,16) n azw any „Izraelem B o g a” . W pływ Izraela ja k o L u d u B ożego n a K ościół nie kończy się w raz ze śm iercią Jezusa C h rystusa. K ośció ł w sw oich p o cz ątk ach tkw i i organicznie w y rasta z Synagogi, a jedno cześnie przysw aja i o b jaśn ia to , co p rzejął w świetle oso by i p o słan n ictw a Jezusa. K ościół i Izrael łączą też w spólne oczekiw ania zo rie n to w an e k u przyszłości: L u d Boży P ierw szego P rzym ierza i L u d Boży N o w ego P rzym ierza oczekują przyjścia M esjasza. D la jed n y ch będzie to pierw sze, dla d ru g ich po n o w n e przyjęcie G o w osobie Jezusa C h ry stu sa. T em u oczekiw aniu często tow arzyszy niezrozum ienie C h ry stu sa, nie tylko ze stro n y w yznaw ców ju d aizm u , lecz i w ielu chrześcijan.
P opołudniow ej sesji sym pozjum przew odniczył ks. d r W a l d e m a r C h r o s t o w s k i (A T K ). Pierw szy referat zaty tu ło w a n y
K orzenie i natura m odlitw y chrześcijan według «K atechizm u Kościoła K atolickiego» w ygłosił ks. prof. A ndrzej Z u b e r b i e r (A T K ).
W ięzy m iędzy chrześcijaństw em i ju d aizm em , E w angelią i T o rą , są w idoczne zw łaszcza w dziedzinie m odlitw y. N ow y K K K przed staw ia m o dlitw ę ja k o przym ierze. T a k a perspektyw a odzw ierciedla spo j rzenie specyficznie biblijne, bo sięga osoby i p o w o łan ia A b ra h a m a , „o jca w ierzących” . M o d litw a, ta k ja k w iara, stanow i od po w iedź człow ieka u d zielo n ą Bogu. Jest to odpow iedź „serca” , przy czym „serce” to staro testa m e n to w y odpo w ied n ik sum ienia. Szczególnym w zorem m odlitw y są psalm y ja k o m o d litw a zgrom ad zenia. Jezus nie tylko uczył m odlitw y, lecz i sam n auczył się m odlić w ra m a c h własnej tradycji religijnej, w k tó rej się u ro d z ił i w ychow ał ja k o w ierny Syn Izraela, n a ro d u Bożego w ybrania.
P io tr K r ó l i k o w s k i , stu d e n t A T K , p rzedstaw ił refera t
P rezentacja ju d a izm u w p o lskiej katechezie katolickiej. O gólny k ształt
k atechezy zo stał o kreślony w ram ow ym i szczegółow ym p ro g ram ie katechizacji, przyjętym w 1971 r. przez K onferencję P le n a rn ą E p isk o p a tu Polski. P rezen tacja ju d a iz m u je st p rzew id zian a przy o m aw ian iu zagad nień religioznaw czych w trzecim ro k u n au c zan ia w szkole średniej. O becnie istnieją trzy pow szechnie używ ane p o d ręczniki katechezy, zn an e ja k o lubelski (1984), p o zn a ń sk i (1992) i w arszaw ski (1992). Jedynie o sta tn i, o p ra co w an y p o d k ierun kiem ks. prof. J a n a C h ary tań sk ieg o T J, w pełni uw zględnia p o so b o ro w e n auczanie K ościoła o Ż y d ach i judaizm ie.
O statn i referat w pierw szym d n iu sym pozjum w ygłosił ks. prof. Jerzy B a g r o w i c z (W łocław ek), w ykładow ca A T K i re d a k to r naczelny „A ten eu m K a p ła ń sk ie g o ” . W w ystąpieniu Przesłanie «K a
techizm u K ościoła K atolickiego» i jeg o konsekw encje dla katech ezy i nauczania o Ż yd a ch i ju daizm ie przedstaw ił stan b a d a ń o ra z n akreślił
głów ne linie n au c zan ia kościelnego w ich ko nsekw encjach o d n o sz ą cych się do p od ręczn ików , p ro g ram ó w , treści i fo rm y katechezy. W yk o rzy stał obszernie fran cu sk ą i niem iecką lite ratu rę przed m io tu . W d raża n ie now ego spojrzen ia należy przede w szystkim od nowej form acji katechetów . Istnieje p o trz e b a o p ra co w an ia d y re k to riu m , k tó re zaw ierałoby zasad y biblijno-katechety czn e określające ram y właściwej inform acji o Ż y d ach i jud aizm ie o ra z k ształt fo rm o w an ia przez katechezę d ialo g u z judaizm em .
Przew odniczenie sesji w d ru g im d n iu sym pozjum o b jął ks. prof. S tanisław P i s a r e k (K atow ice). C h ociaż wiele p rzed staw ion ych w re fera tach o raz p o d n o szo n y c h w dyskusjach spostrzeżeń i p o stu la tów brzm iało b ard zo świeżo, trzeb a p am iętać, że i w okresie „p rzed d ialo g o w y m ” istniały p ró b y zbliżenia chrześcijan i w yznaw ców ju d aizm u . M ów ił o nich d r M irosław M i k o ł a j c z y k (W rocław ) w referacie za ty tu ło w an y m P rekursorzy dialogu chrześ
cijańsko-judaistycznego w Polsce międzywojennej. P rzeddialogow e
inicjatyw y m iały m iejsce w m ało sprzyjającym kon tek ście społecz nym . Ale m im o o b u stro n n ej nieufności znaleźli się ludzie, któ rzy p o trafili przełam yw ać bariery stereotypów i up rzed zeń . Z bliżanie d o k o n y w a ło się przez n ap iętn o w a n ie antysem ityzm u, pozytyw ne p rzew artościow yw anie ju d a iz m u biblijnego i po biblijnego, o d k ry w a nie żydow skości Jezusa o ra z b u d o w an ie m o stó w m iędzyreligijnego p o ro z u m ie n ia i szacunku.
K ościół k atolicki w Polsce uczynił w o statn ich latac h b ard zo du żo w zakresie zm ian y nastaw ien ia w obec Ż yd ów i ju d aizm u . P rzodujem y w k ra ja ch E u ro p y Ś rodkow o-W schod niej, lecz i p o ró w n an ie z tym , co dzieje się n a zachodzie E u ro p y i w U S A p o kazuje, że nie m a po w o d ó w d o kom pleksów . Z am ykający sym pozjum referat Z p r a k ty k i dialogu katolicko-judaistycznego i polsko-żydow skiego
w U SA w ygłosił ks. d r W a ld e m ar C h r o s t o w s k i . Po p o n a d
dw um iesięcznym pobycie w U S A podzielił się obserw acjam i z p ra k tyki dialo g u m iędzyreligijnego i m iędzyetnicznego. P ro g ra m , zreali zow any p o d au spicjam i K om isji E p isk o p atu P olski d o D ialog u z Judaizm em we w spółpracy ze Spertus In stitu te o f Jew ish Studies o ra z A m erican Jew ish C om m ittee, obejm ow ał w ykłady, prelekcje, sp o tk a n ia , dyskusje, konferencje i w yw iady w C hicago, Filadelfii, C in cin n ati, N ow ym J o rk u i B ostonie. Jego uczestnikam i byli am ery kańscy Żydzi oraz m ieszkająca w U S A P olonia. Liczne rozm ow y, w ystąpienia i k o n ta k ty p ro w a d z ą d o w niosku, że nie m oże być skutecznego d ialo gu polsko-żydow skiego bez uw zględnienia p łasz czyzny religijnej ani d ialo g u m iędzyreligijnego bez w łączenia d o ń i uczestnictw a w nim P olski i Polaków .
D w u dniow e sym pozjum zgrom adziło ok o ło 150 uczestników . Byli to studenci i p racow nicy nau k o w i A T K o raz duże g ro n o gości sp o za uczelni.
