Radioterapia i radiofarmaceutyki.

PRZYGOTOWANO W KATEDRZE ONKOLOGII AKADEMII MEDYCZNEJ, WROCŁ AW 2008 r.

WYKONANO W RAMACH NARODOWEGO GRANTU: „MODYFIKACJA I WDROŻENIE PROGRAMU NAUCZANIA ONKOLOGII W POLSKICH UCZELNIACH MEDYCZNYCH”

RADIOTERAPIA I

RADIOTERAPIA

• Jedna z podstawowych metod leczenia onkologicznego

• Metoda miejscowego leczenia nowotworów

złośliwych

• Wykorzystuje energię promieniowania

RADIOTERAPIA

Może być stosowana jako samodzielna metoda leczenia onkologicznego, lub w skojarzeniu z innymi metodami:

•Leczeniem chirurgicznym - jako

neoadjuwant – leczenie przedoperacyjne lub adjuwant – leczenie pooperacyjne

(uzupełniajace)

•Leczeniem chemioterapią – sekwencyjnie lub równoczasowo

PODZIAŁ RADIOTERAPII

•Lokalizacja źródła promieniowania •Energia promieniowania

•Rodzaj promieniowania •Wskazania terapeutyczne •Sposób frakcjonowania

LOKALIZACJA ŹRÓDŁA

PROMIENIOWANIA

•brachyterapia •teleterapia

Źródło

promieniowania

znajduje się w pewnej odległości od napromienianego obiektu (pacjenta) – przyspieszacze, lampy rentgenowskie

TELETERAPIA

Źródło promieniowania znajduje się w albo blisko objętości napromienianej (pacjenta)

BRACHYTERAPIA

BRACHYTERAPIA

Źródło promieniowania umieszczane

jest w obrębie guza nowotworowego lub jego bezpośrednim sąsiedztwie.

Zapewnia to możliwość podania

wysokiej dawki w określonej objętości tkanek, przy maksymalnym

BRACHYTERAPIA

Stosowana jest przede wszystkim w leczeniu ogniska pierwotnego nowotworu:

•Jako leczenie radykalne – samodzielnie lub w skojarzeniu z teleterapią

•W leczeniu paliatywnym – aby wyeliminować dolegliwości spowodowane miejscowym

naciekaniem nowotworu (np. brachterapia dooskrzelowa, doprzełykowa)

BRACHYTERAPIA

•Dawka spada gwałtownie wraz z odległością od źródła

•Pierwotnie stosowane były źródła

radowe, obecnie stosowane są sztuczne wytwarzane izotopy

BRACHYTERAPIA

Podstawowe substancje stosowane w brachyterapii:

•Iryd192

•Cez137

•Rzadziej: jod131, pallad103, itr169,

LDR niska - <2 Gy/h MDR średnia 2-12 Gy/h HDR wysoka >12 Gy/h

MOC DAWKI W

BRACHYTERAPII

Dojamowa polega na implantacji źródeł promieniowania w bezpośrednie sąsiedztwo guza. Rutynowo stosowana w nowotworach ginekologicznych w skojarzeniu z teleterapią. W paliatywnym leczeniu raka płuca i przełyku.

BRACHYTERAPIA

Śródtkankowa polega na implantacji źródeł

promieniowania bezpośrednio w obręb guza.

Stosowana w raku piersi w skojarzeniu z teleterapią.

W raku prostaty, prącia, jamy ustnej, guzach OUN.

BRACHYTERAPIA

BRACHYTERAPIA

Kontaktowa polega na lokalizacji źródeł bezpośrednio na powierzchni

nowotworu. Stosowana w leczeniu: •Raka skóry

•Wybranych przypadkach nowotworów regionu głowy i szyi

ENERGIA

PROMIENIOWANIA

•Ortowoltowa 125-400 KeV

•Megawoltowa powyżej 400 KeV (przyspieszacze 4-20 MeV)

Wraz ze wzrostem energii, wzrasta penetracja promieni i spada dawka podana na skórę

ENERGIA PROMIENIOWANIA

Zależy nie tylko od energii, ale również od rodzaju promieniowania

ROZKŁAD DAWKI

PROMIENIOWANIA

Izodozy – linie łączące punkty o tej samej dawce pochłoniętej

ROZKŁAD DAWKI

PROMIENIOWANIA

NATURA PROMIENIOWANIA

JONIZUJĄCEGO

• Promieniowanie jonizujące jest energią

• W chwili oddziaływania promieniowania z

materią dochodzi do przekazania energii

• Gdy energia jest wystarczająco wysoka

dochodzi do oderwania elektronu z orbity atomu i jonizacji

RODZAJE

PROMIENIOWANIA

JONIZUJĄCEGO

• Promieniowanie elektromagnetyczne (fotony)

PROMIENIOWANIE

ELEKTOMAGNETYCZNE

• Przenoszone jest jako pakiety energii bez masy i ładunku – fotony

• Fotony mają wystarczająco wysoką

Foton przekazuje

swoją energię materii na drodze trzech zjawisk: Zjawiska fotoelektrycznego Zjawiska Comptona Zjawiska tworzenia par elektron-pozyton

PROMIENIOWANIE

ELEKTOMAGNETYCZNE

wg Dozymetria promieniowania jonizującego w radioterapii. W. Łobodziec

PROMIENIOWANIE

ELEKTOMAGNETYCZNE

• Promieniowanie gamma (g)

PROMIENIOWANIE GAMMA

PROMIENIOWANIE X -

RENTGENOWSKIE

PROMIENIOWANIE

CZĄSTECZKOWE

• Przenoszone jest w postaci subatomowych cząsteczek

• Najczęściej stosowane są elektrony –

promieniowanie b

• Rzadziej protony, neutrony, mezony pi i

Mechanizm bezpośredni i

pośredni wg. Hall EJ.

Radiobiology for the radiologist. Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins, 2000:558.

INTERAKCJA

PROMIENIOWANIA Z ŻYWĄ

MATERIĄ

efekt tarczy – krytyczna struktura dla komórki, jest uszkadzana bezpośrednio

MECHANIZM BEZPOŚREDNI

wg Hall EJ. Radiobiology for the radiologist. Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins, 2000:558.

uszkodzenie struktur komórkowych przez wolne rodniki, powstałe w wyniku radiolizy wody

MECHANIZM POŚREDNI

wg Hall EJ. Radiobiology for the radiologist. Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins, 2000:558.

INTERAKCJA

PROMIENIOWANIA Z ŻYWĄ

MATERIĄ

Zarówno mechanizm pośredni jak i bezpośredni prowadzą do zmian

chemicznych i biochemicznych w komórce, oraz powodują określone efekty biologiczne

EFEKT BIOLOGICZNY

NAPROMIENIANIA

Zaburzenia czynności podziałowych lub metabolicznych komórki, zależą od dawki promieniowania

EFEKT BIOLOGICZNY

NAPROMIENIANIA

• Najistotniejsze są zmiany prowadzące do śmierci komórki – efekt letalny

• Zdecydowana większość uszkodzeń ma

charakter potencjalnie letalnych lub subletalnych i zostaje skutecznie

KONCEPCJA SKIPPERA

• Ta sama ilość leku (dawka radioterapii) niszczy nie tą samą ilość komórek, ale ten sam odsetek komórek.

•Regresja zmian odbywa się według zasad postępu logarytmicznego

PROMIENIOWRAŻLIWOŚĆ

• Dotyczy komórek prawidłowych i nowotworowych

• Określa podstawową wrażliwość komórek

PRAWO BERGONIE -

TRIBONDEAU

Promieniowrażliwość jest tym większa im większa jest aktywność

podziałowa, i im mniejszy stopień dojrzałości tkanki

PROMIENIOWRAŻLIWOŚĆ

• W przypadku nowotworu oceniana jest poprzez odpowiedź guza na

napromienianie – szybkość i stopień regresji

• Zależy między innymi od: zdolności

komórki do naprawy uszkodzeń, fazy cyklu komórkowego i stopnia

WYSOKA

PROMIENIOWRAŻLIWOŚĆ

Cechuje białaczki, chłoniaki złośliwe, nasieniak, neuroblastoma

ŚREDNIA

PROMIENIOWRAŻLIWOŚĆ

Cechuje raki płaskonabłonkowe - dawki terapeutyczne 60-70 Gy

NISKA

PROMIENIOWRAŻLIWOŚĆ

Cechuje niektóre raki gruczołowe, mięsaki tkanek miękkich, czerniaka

złośliwego, glejaka wielopostaciowego - dawki terapeutyczne >70 Gy

PROMIENIOULECZALNOŚĆ

•Odzwierciedla relacje między guzem, a otaczającymi go tkankami zdrowymi

• Można podać dawkę terapeutyczną

radioterapii, nie powodując

nadmiernego uszkodzenia tkanek zdrowych

Fioletowy – guz płuca z węzłami chłonnymi Niebieski i żółty – płuca Zielony – serce Niebieski - rdzeń

LOKALIZACJA GUZA

WZGLĘDEM TKANEK

ZDROWYCH

Prawdopodobieństwo wyleczenia nowotworu przy ustalonym ryzyku powikłań ze strony tkanek zdrowych

WSKAŹNIK TERAPEUTYCZNY

PROMIENIOULECZALNOŚĆ

Guz może być promieniowrażliwy, ale nie promieniouleczalny.

Jak również stosunkowo

CEL RADIOTERAPII

Dostarczyć ściśle określoną dawkę

promieniowania na guz, z tak małym

narażeniem tkanek zdrowych, jak to

jest tylko możliwe

CEL RADIOTERAPII

Cel leczenia powinien być zdefiniowany na samym początku, przy ustalaniu strategii postępowania.

•Leczenie radykalne •Leczenie paliatywne •Leczenie objawowe

LECZENIE RADYKALNE

•Celem jest wyleczenie pacjenta

•Choroba w stadium zaawansowania

lokoregionalnego, obecność przerzutów odległych stanowi przeciwwskazanie

•Kwalifikowani są pacjenci rokujący długotrwałe przeżycie, nawet jeśli szanse na wyleczenie nie są duże

LECZENIE PALIATYWNE

•Kwalifikowani są pacjenci, nie rokujący długiego przeżycia

•Z uwagi na zaawansowanie kliniczne nie ma możliwości trwałego wyleczenia •Ma na celu przedłużenie przeżycia

chorego i przejściowe zahamowanie procesu nowotworowego

LECZENIE OBJAWOWE

•Nie przedłuża życia chorego

•Ma za cel poprawę komfortu życia

•Łagodzi lub znosi niektóre z objawów spowodowanych przez nowotwór – np. ból, krwawienia

•Nie wpływa na przebieg choroby nowotworowej

SPOSOBY

FRAKCJONOWANIA DAWKI

•Jednostką dawki pochłoniętej jest 1 Gy (1 J/1 kg)

•Radioterapia jest frakcjonowana

•Standardowa dawka frakcyjna 1.8 - 2.5 Gy dziennie

SPOSOBY

FRAKCJONOWANIA DAWKI

RADIOTERAPIA

KONWENCJONALNA

•Dawka frakcyjna 1.8-2.5 Gy stosowana 1 raz dziennie

•5 dni w tygodniu, przerwa 2 dni •Trwa kilka tygodni

•Stosowana najczęściej w leczeniu radykalnym

HIPERFRAKCJONACJA

•Obniżona dawka frakcyjna

•Napromienianie 2-3 razy dziennie •Możliwość podwyższenie dawki

całkowitej, przy tym samym ryzyku powikłań ze strony tkanek zdrowych •Stosowana w leczeniu radykalnym

RADIOTERAPIA

PRZYSPIESZONA

•Skrócenie całkowitego czasu napromieniania np. poprzez

napromienianie 6-7 dni w tygodniu, lub podwyższenie dawki dziennej.

HYPOFRAKCJONACJA

•Wysoka dawka frakcyjna 3-10 Gy

•Krótki czas leczenia – często 1 frakcja •Stosowana w leczeniu paliatywnym

OKREŚLENIE OBSZARÓW DO

NAPROMIENIANIA

Po podjęciu decyzji o napromienianiu należy:

•Dokładnie zlokalizować guz

•Określić położenie tkanek zdrowych

ograniczających podanie wysokiej dawki •Do tego celu należy poznać biologię

GTV- Gross Tumor Volume CTV- Clinical Target Volume PTV- Planning Target Volume

OBSZAR TARCZOWY

OBSZAR TARCZOWY

•GTV - obszar litego guza określony w trakcie badań

•CTV - obszar subklinicznego zasięgu guza (wysokie prawdopodobieństwo występowania pojedynczych komórek nowotworowych)

•PTV - planowany obszar

napromieniania (uwzględnia ruchomość własną i potencjalny błąd ułożenia

REALIZACJA RADIOTERAPII

Naszym celem jest precyzyjne podanie określonej dawki na guz i jak najmniejszej dawki na otaczające tkanki zdrowe.

W tym celu radioterapię realizuje zespół złożony z:

•Lekarzy radioterapeutów •Fizyków

LECZENIE RADIOTERAPIĄ

•Zwykle jest długotrwałe i trudne w realizacji.

•Wymaga ścisłej współpracy z pacjentem.

•Konieczne jest ustalenie strategii postępowania.

•Pacjent powinien znać czekające go etapy leczenia.

LECZENIE RADIOTERAPIĄ

•Pacjent musi być poinformowany o

wiążących się z leczeniem powikłaniach. •Po uzyskaniu akceptacji pacjenta,

należy wdrożyć ustalony plan leczenia.

•Możliwe jest modyfikowanie ustalonego planu w zależności od efektów leczenia i ewentualnych powikłań.

Odtwarzalne

ułożenie pacjenta i jego

unieruchomienie

Odtwarza warunki z aparatu terapeutycznego. Służy do planowania obszarów do napromieniania

SYMULATOR

Pacjent jest

napromieniany wiązkami

zewnętrznymi

Zdjęcia z symulatora muszą być porównane ze zdjęciami wykonanymi na aparacie

WERYFIKACJA LECZENIA

Wybór techniki napromieniania Unieruchomienie Symulacja obszarów do napromieniania

PLANOWANIE

RADIOTERAPII 2D

Obliczenia w Zakładzie

Fizyki

PLANOWANIE

RADIOTERAPIA

KONFORMALNA – 3D

Optymalna radioterapia powinna zapewnić dostosowanie obszaru napromienianego do obszaru

tarczowego we wszystkich trzech wymiarach.

Podstawą jest tomografia komputerowa wykonana dla celów planowania radioterapii

RADIOTERAPIA

KONFORMALNA – 3D

RADIOTERAPIA

KONFORMALNA – 3D

•Można przewidzieć dawkę w każdym punkcie napromienianego obszaru

tkanek

•Większa dokładność planowania

•Zmniejsza ryzyko ominięcia części guza

•Zmniejsza ryzyko niedodawkowania guza

RADIOTERAPIA

KONFORMALNA – 3D

•Można ograniczyć dawkę podaną na zdrowe tkanki

•Pozwala zwiększyć dawkę na guz •Poprawia kontrolę miejscową guza

RADIOTERAPIA

KONFORMALNA – 3D

W praktyce stopień dostosowania

obszaru napromienianego do kształtu guza zależy w znacznym stopniu od lokalizacji guza, zasięgu choroby i parametrów promieniowania

TOMOGRAFIA

KOMPUTEROWA W

RADIOTERAPII 3D

TK stanowi podstawę do planowania.

W sytuacji gdy nie zapewnia odpowiedniego obrazowania guza, stosowana jest fuzja

Unieruchomienie pacjenta Tomografia komputerowa do celów planowania radioterapii

PLANOWANIE

RADIOTERAPII 3D

Wyznaczenie obszarów do napromieniania i lokalizacji narządów krytycznych

PLANOWANIE

RADIOTERAPII 3D

Wybór właściwego planu leczenia na podstawie analizy rozkładu dawek w guzie i narządach krytycznych.

PLANOWANIE

RADIOTERAPII 3D

Resymulacja wiązek wlotowych na symulatorze Wdrożenie leczenia na przyspieszaczu Weryfikacja zdjęć na aparacie terapeutycznym

PLANOWANIE

RADIOTERAPII 3D

IMRT –

INTENSITY-MODULATED RADIATION

THERAPY

Niejednorodny rozkład dawki w każdej ze stosowanych wiązek promieniowania umożliwia dokładniejsze dostosowanie się kształtu izodoz do kształtu targetu

We współczesnych przyspieszaczach stosowane są kontrolowane przez komputer kolimatory wielolistkowe

IMRT

Możliwość modulacji intensywności dawki w obrębie wiązki

IMRT

Możliwość pełniejszego dostosowania rozkładu dawki do kształtu obszaru tarczowego

IMRT

IMRT

•Ostry gradient dawki między obszarem tarczowym, a tkankami zdrowymi

•Oszczędzenie tkanek zdrowych

•Możliwość podania wyższej dawki

•Zmniejszenie marginesów wokół guza- większa możliwość błędu

IMRT

•Planowanie leczenia podobne jak w 3D •Odwrotny system liczenia – najpierw

określa się dawki w obszarze tarczowym i tkankach zdrowych, a potem system

IMRT

•Podstawowe znaczenie precyzyjne unieruchomienie pacjenta

•Małe marginesy wokół obszaru tarczowego

•Duże ryzyko niedodawkowania guza przy jego ruchomości

IGRT – IMAGE GUIDED

RADIATION THERAPY

•Kontrola położenia guza przed

ekspozycją (np. Usg, TK) – unikanie błędu wynikającego z ruchomości

narządów

•Dostosowanie położenia wiązek RT do lokalizacji guza

POWIKŁANIA

RADIOTERAPII

Analiza planów leczenia – wybór techniki: •Zapewniającej pokrycie jednorodną

wysoką dawką całej objętości tarczowej

•Omijającej krytyczne dla pacjenta tkanki zdrowe - ochrona tkanek zdrowych przed powikłaniami radioterapii – odczynami

W obszarze

napromieniania znajduje się guz z naciekiem

nowotworowym, lub loża po guzie z węzłami chłonnymi, oraz tkanki zdrowe – narządy krytyczne

POWIKŁANIA

RADIOTERAPII

ODCZYNY POPROMIENNE

Uszkodzenie tkanki prawidłowej poprzez

jej napromienianie prowadzi do pojawienia się zaburzeń czynnościowych i

strukturalnych.

Wielkość i zasięg uszkodzenia tkanek

zależy od wielu parametrów radioterapii i przede wszystkim charakteru

ODCZYNY POPROMIENNE

•Odczyn popromienny wczesny

•Odczyn popromienny późny

ODCZYN WCZESNY

Cechy kliniczne:

•Występuje w trakcie lub do 6 miesięcy po zakończeniu radioterapii

•Ustępuje samoistnie lub po prostym leczeniu farmakologicznym

•Przebieg ma stopniowy i narastający •Zwykle nie stanowi zagrożenia życia

ODCZYN PÓŹNY

Cechy kliniczne:

•Występuje po 6 miesiącach od zakończenia radioterapii

•Zwykle jest trwały •Pojawia się nagle

•Może powodować zagrożenie dla życia pacjenta

ODCZYN POPROMIENNY

•Zaczyna się na poziomie

komórkowym

•Uszkodzenie popromienne jest

następstwem uszkodzenia komórek

czynnościowych pełniących funkcję

swoistą dla tkanki, a nie wyłącznie

wynikiem sterylizacji komórek

ODCZYN WCZESNY –

TKANKI H

tempo z jakim rozwija się odczyn

popromienny zależy od fizjologicznej

długowieczności komórek przedziału

III – go; I – macierzyste, II -

ODCZYN WCZESNY –

TKANKI H

•nasilenie uszkodzenia zależy od akumulowanej dawki tygodniowej •zdolność do naprawy uszkodzeń

subletalnych jest mniejsza niż w przypadku tkanek F

•repopulacja (regenracja) zachodzi w trakcie napromieniania

•po zakończeniu napromieniania możliwa pełna regeneracja

ODCZYN PÓŹNY – TKANKI F

•Powoli proliferujące tkanki i narządy •Większość komórek w fazie G0

•Przedział komórek mało zróżnicowanych i przedział komórek dojrzałych o

ODCZYN PÓŹNY – TKANKI F

•Po wyższych dawkach odczyn

popromienny i repopulacja (możliwość efektu lawinowego) wystąpi wcześniej

•W trakcie napromieniania duża zdolność do naprawy uszkodzeń subletalnych i

naprawa uszkodzeń potencjalnie letalnych repopulacja (regenracja) zachodzi w

ODCZYN WCZESNY – PUNKT

RADIOBIOLOGICZNY

•Brak związku między okresem latencji a nasileniem odczynu

•Niska wrażliwość na zmianę

frakcjonowania dawki (a/b około 10)

•Krótszy całkowity czas leczenia większy odczyn

•Przebieg kliniczny czasowy, ale mogą być consequential late effects

ODCZYN PÓŹNY – PUNKT

RADIOBIOLOGICZNY

•Im krótszy okres latencji tym większe uszkodzenie

•Wysoka wrażliwość na wielkość dawki frakcyjnej (niski a/b)

•Brak wpływu całkowitego czasu leczenia •Nieodwracalny, ale może pojawić się

TOLERANCJA NARZĄDU

Zdolność do naprawy

uszkodzenia popromiennego i

przywrócenia prawidłowej funkcji

narządu

TOLERANCJA NARZĄDU

Tolerancja narządu na radioterapię zależy od:

•liczby i zdolności proliferacyjnej komórek tarczowych w tkance

•ich strukturalnej organizacji w podjednostkach czynnościowych

TEORIA KOMÓREK

TARCZOWYCH

Podjednostka czynnościowa – najmniejsza objętość lub powierzchnia tkanki, której

uszkodzenie może zostać naprawione jeśli przeżyje co najmniej jedna komórka

NARZĄDY KRYTYCZNE

Na promieniowrażliwość tkanki ma wpływ sposób połączenia podjednostek

czynnościowych w narządzie.

Podział na trzy podstawowe grupy:

•narządy szeregowe proste - np. rdzeń kręgowy

•narządy równoległe proste - np. płuca, wątroba, nerka

•narządy o hierarchii podzespołowej – szeregowo-równoległe

sposób połączenia

podjednostek czynnościowych w narządzie:

a- narządy szeregowe proste b- narządy równoległe proste c- narządy o hierarchii

podzespołowej szeregowo-równoległe

NARZĄDY KRYTYCZNE

DAWKI TOLERANCJI

Dawka tolerancji dla wybranego

narządu lub zdrowej tkanki określa

najwyższą dawkę z podaniem której

związane jest akceptowane ryzyko

poważnego popromiennego

DAWKI TOLERANCJI

TD 5/5 dawka powodująca 5%

dopuszczalny poziom uszkodzenia

narządu w czasie 5 lat od

napromieniania

RADIOFARMACEUTYKI

Związki chemiczne o

cząsteczkach zawierających

jeden lub więcej atomów

promieniotwórczych, stosowane

w diagnostyce i lecznictwie.

MEDYCYNA NUKLEARNA

Dział medycyny zajmujący się

zagadnieniami związanymi z

wykorzystaniem radioizotopów

w diagnostyce i terapii.

MEDYCYNA NUKLEARNA

Zajmuje się:

• terapią izotopową

• scyntygrafią (technika obrazowania) • diagnostyką in vitro (służy do

oznaczania poziomu niektórych hormonów we krwi)

Scyntygrafia kośćca wykonana technetem 99m

SCYNTYGRAFIA

RADIOFARMACEUTYKI

Substancje powstające z połączenia

chemicznego dwóch składników:

• radioizotopu

• ligandu

RADIOIZOTOP

Promieniotwórczy izotop wybranego

pierwiastka.

Promieniowanie emitowane przez izotop może być następnie zarejestrowane i

umożliwia ocenę rozmieszczenia

radiofarmaceutyku w ciele pacjenta.

Izotop dla celów terapeutycznych

podawany jest w większej dawce, w celu precyzyjnego zniszczenia chorej tkanki.

RADIOIZOTOP

Promieniowanie emitowane przez radiofarmaceutyki:

• promieniowanie elektromagnetyczne – gamma (duży zasięg umożliwia detekcję poza ciałem pacjenta) - obrazowanie

• promieniowanie cząsteczkowe - beta

LIGAND

Związek chemiczny, cząsteczka lub

komórka wykazującej gromadzenie w wybranym narządzie lub tkance

LIGAND

Związek chemiczny, cząsteczka lub

komórka wykazującej gromadzenie w wybranym narządzie lub tkance

LIGAND

Jest nośnikiem dostarczającym

radioizotop w odpowiednie miejsce.

Ligandy są wychwytywane,

metabolizowane lub uczestniczą w

procesach fizjologicznych wybranej

tkanki (dobierane są w oparciu o

znajomość funkcji pełnionych przez

daną tkankę).

LIGAND

• K

•Wątroba – związki koloidowe

wychwytywane przez układ siateczkowo-śródbłonkowy

NAGIE – NIEZWIĄZANE

RADIOFARMACEUTYKI

Pojęcie odnosi się do radioizotopów

stosowanych w celach klinicznych

lub badawczych, które nie mają

chemicznego lub biologicznego

nośnika - ligandu.

NAGIE – NIEZWIĄZANE

RADIOFARMACEUTYKI

Lokalizują się w różnych tkankach z

powodu swoich biologicznych lub

NAGIE – NIEZWIĄZANE RADIOFARMACEUTYKI

•Fosfor – 32 •Jod - 131 •Stront – 89

•Samar – 153(związany z EDTMP) •Itr - 90

JOD - 131

Stosowany od ponad 50 lat w

pooperacyjnym leczeniu dobrze

zróżnicowanego raka tarczycy, oraz

nienowotworowych schorzeń

tarczycy.

Podawany doustnie w formie jodku

sodu NaI.

JOD - 131

•T_1/2 8,06 dnia

•0,606 MeV promieniowanie beta

•0,364 MeV promieniowanie gamma •Aktywność 30-200 mCi

POWIKŁANIA JOD - 131

•Niedoczynność tarczycy

•Popromienne zaburzenia połykania

•Zapalenie gruczołów ślinowych i kserostomia •Przejściowe zaburzenie czynności jąder

•Dawka >600 mCi – zmniejszenie płodności kobiet

•Dawka >150-200 mCi mielosupresja •Wtórne białaczki i nowotwory lite

PRZECIWWSKAZANIA DO

STOSOWANIA I - 131

•Ciąża

•Okres karmienia

•Przeciwwskazanie względne – wiek

poniżej 10 roku życia

FOSFOR - 32

•Sodek lub chromek potasu

•T_1/2 14,3 dni

•Promieniowanie beta 1,71 MeV-max. (0,68 MeV śred.)

•Czyste promieniowanie beta - Może być stosowany ambulatoryjnie

FOSFOR - 32

•Wodny preparat Na₂PO₃ – leczenie systemowe przewlekłej białaczki szpikowej i czerwienicy

prawdziwej

•Lokalizuje się w kościach – możliwość paliacji przerzutów do kości

FOSFOR - 32

•Koloidowy preparat (chromek fosforu?)

•Standardowy sposób przez wiele latw leczeniu nowotworowych wysięków w jamie opłucnowej i otrzewnowej

•Głównie w raku jajnika

•Od 1990 badania – lokalne infuzje

bezpośrednio do nieresekcyjnych guzów

wątroby, OUN, trzustki i nowotworów głowy i szyi

STRONT - 89

•Czysty beta emiter •Energia 1,46 MeV

•Podawany w postaci chlorku strontu dożylnie

•Pierwszy radioizotop zastosowany w 1941 do leczenia bolesnych przerzutów •Gromadzi się w osteoblastach

STRONT - 89

•T_1/2 50 dni w obrębie ogniska

nowotworowego

•T_1/2 14 dni w prawidłowym kośćcu

WSKAZANIA DO PODANIA

STRONTU - 89

•Bolesne głównie osteosklerotyczne przerzuty do kości, ale również gdy potwierdzono zwiększony wychwyt znacznika w scyntygrafii kośćca

•Głównie rak prostaty i piersi (efekt przeciwbólowy po 9 dniach)

•nawrót dolegliwości bólowych po

podaniu Sr-89, ale nie wcześniej niż po 3 miesiącach

PRZECIWWSKAZANIA DO

STRONTU - 89

•Brak wydolności szpiku kostnego

•Rozsiane wykrzepianie

POWIKŁANIA STRONTU - 89

•Niektórzy chorzy nasilenie

dolegliwości bólowych w kilka dni

po podaniu- flare phenomenon

•Przejściowe zaburzenie czynności

szpiku (szczyt 3-6 tydzień)

SAMAR - 153

•Gamma i beta emiter

•Dawka 1 mCi/kg

•Podawany dożylnie jako

Sm-leksidronam

•Wskazania i przeciwwskazania jak

przy stroncie

ITR - 90

•Bolesne przerzuty do kości

•Stosowany w postaci cytrynianu

itru

•Dawka Y-90 wynosi około 3-4 mCi

•Zmniejszenie dolegliwości

bólowych 1-20 miesięcy

RADIOIMMUNOTERAPIA

Zarejestrowane dwa radiofarmaceutyki

złożone z:

•przeciwciała monoklonalnego

anty-CD20

RADIOIMMUNOTERAPIA

•

Y-ibrytumomab-tiuksetan (Zevalin)

ZEVALIN

Składa się z:

•Mysiego przeciwciała monoklonalnego

IgG1-k - ibrytumomabu

•Tiuksetanu- tworzącego związek

chelatowy z izotopem itru

Y (w

leczeniu) lub izotopem indu

In (w

BEXXAR

Składa się z:

•Mysiego przeciwciała monoklonalnego

IgG2a-l

•Jodu

I związanego kowalencyjnie z

WSKAZANIA DO

RADIOIMMUNOTERAPII

Nieziarniczy chłoniak grudkowy z ekspresją antgenu CD20

Przeciwciała są skierowane przeciw

antygenowi CD20, znajdującemu się na

powierzchni prawidłowych i nowotworowych limfocytów B.

RADIOIMMUNOTERAPIA

Przed zastosowaniem dawki leczniczej

wykonuje się 2 lub 3 badania scyntygraficzne, aby określić biodystrybucję

radiofarmaceutyku.

•131I-tositumomab -7-14 dni przed Bexxar

•111In -ibrytumomab-tiuksetan 7-9 dni przed

Zevalin

Gdy biodystrybucja nie jest prawidłowa nie stosuje się ich.

POWIKŁANIA

RADIOIMMUNOTERAPII

•Reakcje nadwrażliwości – czasem o ciężkim przebiegu (nadwrażliwość na białko mysie)

•Nasilona lub zagrażająca życiu cytopenia – największe nasilenie między 1-3 miesiącem •U 5% niedoczynność tarczycy po Bexxar (jod-131)

RADIOFARMACEUTYKI W

OBRAZOWANIU

HYBRYDOWYM

Badania radioizotopowe stanowią

uzupełnienie diagnostyki obrazowej

w onkologii:

• tomografia emisyjna

pojedynczego fotonu (SPECT)

• pozytronowa tomografia emisyjna

(PET)

ZASTOSOWANIE W

ONKOLOGII

•Ocena rozległości nowotworu

•Monitorowanie leczenia

•Poszukiwanie ogniska pierwotnego,

przy obecności przerzutów

TOMOGRAFIA EMISYJNA

POJEDYNCZEGO FOTONU -

SPECT

Stosuje się radioizotopy emitujące

promieniowanie gamma:

•Technet

•Jod

•Jod

TOMOGRAFIA EMISYJNA

POJEDYNCZEGO FOTONU -

SPECT

Cechuje je:

•Wysoka czułość

•Niska rozdzielczość obrazu

•Lokalizacja zmian nie jest precyzyjna, dlatego wykonuje się fuzję obrazu z

badaniem TK (tomografii komputerowej) lub MRI (rezonansem magnetycznym)

ZASTOSOWANIE - SPECT

Diagnostyka:

•Guzy gruczołu krokowego •Chłoniaki

POZYTRONOWA EMISYJNA

TOMOGRAFIA - PET

Źródłem promieniowania jest

zjawisko anihilacji elektronów i

pozytonów emitowane przez:

•Fluor18

•Tlen15

POZYTRONOWA EMISYJNA

TOMOGRAFIA - PET

W celu precyzyjnego określenia

lokalizacji zmian stosuje się fuzję

obrazów z tomografią komputerową

– badanie PET-CT.

Obecnie dostępna w kilku ośrodkach

w Polsce.

Po stronie lewej obraz tomografii komputerowej. Po prawej fuzja obrazów tomografii komputerowej i PET

ZASTOSOWANIE - PET

ZASTOSOWANIE PET W

ONKOLOGII

Przede wszystkim w celu dla optymalizacji radioterapii.

Diagnostyka :

•zdiagnozowania wczesnych stanów nowotworowych •sprawdzenia, czy wystąpiły przerzuty nowotworowe do innych narządów

•zlokalizowania ognisk patologicznych