Atlasy geochemiczne polskich miast i aglomeracji
Anna Pasieczna*
Od pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych XX w. w Pañstwowym Instytucie Geologicznym (PIG) wykonano wiele opracowañ z dziedziny kartografii geochemicznej, których celem by³a rejestracja (zapis) stanu chemicznego œrodowisk powierzchniowych ziemi w Polsce.
W pierwszym etapie rozpoznania wykonano zdjêcie ma³oskalowe ca³ego kraju (1 : 500 000) z gêstoœci¹ opróbo-wania 1 próbka na 25 km2. Praca ta umo¿liwi³a szybk¹ i stosunkowo niedrog¹ ocenê zró¿nicowania t³a geoche-micznego na terenie ca³ej Polski oraz rozpoznanie anomalii o charakterze regionalnym, a niekiedy lokalnym.
Kolejn¹ fazê badañ geochemicznych ograniczono do rejonów wczeœniej stwierdzonych anomalii, które obej-muj¹ nieznaczny procent obszaru badanego w pierwszym etapie. Badania te (prowadzone w skalach regionalnych) ograniczy³y siê do rejonów miejsko-przemys³owych kraju. Wykonano je z gêstoœci¹ opróbowania odpowiedni¹ dla zdjêæ regionalnych (od 1 próbki/0,25 km2, poprzez najczê-œciej stosowan¹ — 1 próbka/1 km2
do 1 próbki/4 km2
), ana-lizuj¹c powierzchniow¹ warstwê gleb (0,0–0,2 m), osady wodne i wody powierzchniowe.
W ramach tych prac wykonano dotychczas zdjêcia geo-chemiczne Górnego Œl¹ska, Warszawy, Krakowa, Kielc,
£odzi, Szczecina, Wa³brzycha, Pobrze¿a Gdañskiego, Czêstochowy, Wroc³awia, Poznania i Legnicko-G³ogow-skiego Okrêgu Miedziowego.
Wszystkie opracowania regionalne opublikowane w formie atlasów (w latach 1991–2005) s¹ szeroko dostêp-nym Ÿród³em informacji wykorzystywadostêp-nym przez instytu-cje naukowe, jednostki administracji pañstwowej ró¿nego szczebla i agencje ekologiczne.
Atlasy zawieraj¹ kolorowe plansze, na których przedsta-wiono monopierwiastkowe mapy geochemiczne (izolinio-we dla œrodowiska gleb i punkto(izolinio-we dla osadów wodnych i wód powierzchniowych) mapy geologiczne oraz mapy zabudowy i u¿ytkowania terenu w punktach opróbowania. W tekstach objaœnieñ zamieszczono opis metodyki prac, zarys budowy geologicznej oraz przedstawiono g³ówne Ÿród³a zanieczyszczeñ i charakterystyki rozk³adu poszcze-gólnych pierwiastków w badanych œrodowiskach. W tabe-lach zestawiono granice oznaczalnoœci i parametry statystyczne analizowanych pierwiastków.
Przeprowadzone badania wykaza³y zmiennoœæ analizo-wanych pierwiastków w obszarach miejskich w szerokich granicach, w zale¿noœci zarówno od ich iloœci odziedziczo-nych po ska³ach macierzystych, jak i skoncentrowania aktyw-noœci urbanizacyjno-przemys³owej i transportu. Przewa¿nie zawartoœæ metali ciê¿kich i innych pierwiastków toksycznych w obszarach miast jest od dwu do kilkunastu razy wiêksza ni¿ na przyleg³ych terenach niezabudowanych.
1082
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 11, 2005
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa
