Geological Quarterly na „liœcie filadelfijskiej”
Leszek Marks*, Marek Narkiewicz*
Od pierwszego tegorocznego (vol. 47) zeszytuGeolo-gical Quarterly jest uwzglêdniany w bazie danych
Insty-tutu Informacji Naukowej (Institute for Scientific Informa-tion — ISI) w Filadelfii. Pismo jest indeksowane w Science
Citation Index Expanded w³¹cznie z Web of Science, Cur-rent Contents (Physical, Chemical & Earth Sciences) i w Research Alert. Kwartalnik ten jest wiêc drugim w kraju,
po Acta Palaeontologica Polonica, czasopismem z szero-ko rozumianej dziedziny nauk o Ziemi, które uzyska³o tak wysoki status miêdzynarodowy.
Warto w tym miejscu zacytowaæ kilka liczb charaktery-zuj¹cych us³ugi informacyjne ISI. Wed³ug ró¿nych szacun-ków na œwiecie istnieje od niemal 100 000 do 500 000 czasopism naukowych (Racki, 1996; Wróblewski, 1998). Z tej liczby na podstawowej liœcie ISI, zwanej Master
Jour-nal List, znajduje siê jedynie 8676 wydawnictw (wszystkie
dane dotycz¹ce ISI czerpano ze strony internetowej insty-tutu wg stanu na sierpieñ 2003 r.). SCIE obejmuje 6039 tytu³ów, w tym w grupie szeroko definiowanych nauk geo-logicznych jest 298 czasopism. Obecnie, oprócz dwóch czasopism polskich, jest tu jedynie osiem innych, wywodz¹cych siê z obszaru Europy Œrodkowej i Wschod-niej, w³¹cznie z dawnym obszarem ZSRR, w tym wydawa-ne na S³owacji Geologica Carpathica i siedem rosyjskich (Geologia i Geofizika, Palaeontological Journal, Doklady
Earth Sciences, Geochemistry International, Geology of Ore Deposits, Petrology, Stratigraphy and Geological Correlation). Obecnie wszystkich polskich wydawnictw
naukowych jest na „liœcie filadelfijskiej” oko³o piêædzie-siêciu (informacja ustna od prof. G. Rackiego).
Przytoczone liczby odzwierciedlaj¹ ogromn¹ selek-tywnoœæ indeksacji dokonywanej przez ISI. Procedura wyboru tytu³ów jest d³ugotrwa³a i skrupulatna. Corocznie
ocenia siê oko³o 2000 czasopism, z których tylko co dzie-si¹te z pozytywnym skutkiem. Obszerna jest lista kryteriów formalnych, które musz¹ spe³niaæ oceniane czasopisma (zob. The ISI® Database: The Journal Selection Process, www.isinet.com; por. te¿ Dzik, 1996; Racki, 2003). D³ugiego czasu i wielu wysi³ków wymaga³o wiêc dostoso-wanie Geological Quarterly do tych surowych kryteriów.
Starania Geological Quarterly o indeksowanie przez ISI zaczê³y siê formalnie w 1998 r. Wydawca czasopisma, Pañstwowy Instytut Geologiczny, postawi³ wówczas przed nowo powo³anym zespo³em redakcyjnym zadanie wejœcia na „listê filadelfijsk¹”. Ni¿ej podpisani (L. Marks jako ówczesny redaktor naczelny i M. Narkiewicz — zastêpca) zaczêli od okreœlenia podstawowych kroków organizacyj-nych i redakcyjorganizacyj-nych, warunkuj¹cych skuteczne wype³nie-nie tego zadania. Du¿¹ pomoc¹ by³y tu doœwiadczenia zebrane przez redaktorów Acta Palaeontologica Polonica i przedstawione przez Jerzego Dzika (1996). Trzeba te¿ podkreœliæ, i¿ poprzedni zespó³ redakcyjny Geological
Quarterly, na czele z wieloletnim redaktorem naczelnym
Ryszardem Dadlezem, przygotowa³ w znacznym stopniu grunt do naszych starañ. Prawdopodobnie pewn¹ rolê spe³ni³a te¿ wizyta Leszka Marksa w ISI w Filadelfii w paŸdzierniku 2000 r. Pozwoli³a ona m.in. na bezpoœrednie zapoznanie siê z kryteriami ewaluacji oraz na prezentacjê naszego wydawnictwa. Uzyskaliœmy wówczas zapewnie-nie o rozpoczêciu ewaluacji Geological Quarterly w lipcu 2001 r.
Od 1991 r. czasopismo to, za³o¿one w 1957 r. jako
Kwartalnik Geologiczny, publikowa³o czêœæ artyku³ów w
jêzyku angielskim i ukazywa³o siê pod podwójnym pol-sko-angielskim tytu³em. Tom 38 (1994) by³ pierwszym, który zawiera³ jedynie teksty obcojêzyczne. Natomiast,
828
Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 10, 2003
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa
¬
Ryc. 1. Poprzedni redaktor
naczelny Geological Quar-terly — Leszek Marks przed wejœciem do Instytutu Infor-macji Naukowej w Filadelfii, paŸdziernik 2000 r.
poczynaj¹c od 1997 r., zwiêkszono format wydawnictwa, zaprojektowano now¹, bardziej efektown¹ ok³adkê i, co wa¿niejsze, znacznie poprawiono poziom techniczny dru-ku tekstu i lustracji. W drugim zeszycie tego rocznika po raz pierwszy w historii czasopisma pojawi³y siê kolorowe ilustracje.
Najistotniejszym problemem, który stan¹³ przed nowym zespo³em redakcyjnym, by³o sformu³owanie koncepcji tematycznej Geological Quarterly. Zmianie musia³a ulec dotychczasowa formu³a, sprowadzaj¹ca siê do publikowa-nia prac autorów polskich i to przede wszystkim z krêgu Pañstwowego Instytutu Geologicznego. Nale¿a³o wiêc rozszerzyæ zespó³ wspó³pracowników o osoby z innych ni¿ PIG instytucji krajowych, a tak¿e o przedstawicieli oœrod-ków zagranicznych. Proces ten odbywa³ siê stopniowo, maj¹c formalne oparcie w zatwierdzonym w koñcu 1997 r. statucie czasopisma. Od 1999 r. do Rady Redakcyjnej
(Edi-torial Advisory Board), obejmuj¹cej dotychczas wy³¹cznie
pracowników PIG, zosta³y dokooptowane 4 osoby repre-zentuj¹ce instytucje z Bia³orusi, Danii, Holandii i Litwy. Ponadto, zosta³a powo³ana Rada Programowa (Board of
Consulting Editors), w której sk³ad wesz³o 8 osób z wa¿nych
oœrodków badawczych z Austrii, Czech, Estonii, Niemiec, S³owacji, Szwajcarii, Ukrainy i Wielkiej Brytanii. Od bie-¿¹cego roku sk³ad Rady Redakcyjnej zosta³ poszerzony o przedstawicieli polskich instytucji spoza PIG: Instytutu Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk, Wydzia³u Geologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wydzia³u Nauk o Ziemi Uniwersytetu Œl¹skiego. Do Rady Programowej (³¹cznie 15 osób) weszli równie¿ reprezentanci Szwecji i Kanady.
Zastanawiaj¹c siê nad profilem czasopisma uznaliœmy, i¿ nie rezygnuj¹c z szerokiego spektrum tematycznego publikacji, a nawet go rozszerzaj¹c (przede wszystkim w ramach geologii œrodowiskowej i stosowanej), powinniœ-my akcentowaæ zakres regionalny zamieszczanych arty-ku³ów, odpowiadaj¹cy obszarowi Europy œrodkowej i wschodniej. Z jednej strony, taka formu³a regionalna ma uzasadnienie w po³o¿eniu Polski na pograniczu g³ównych prowincji geologicznych starszego pod³o¿a Europy oraz w strefie pe³nego, reprezentatywnego wykszta³cenia utworów plejstoceñskich. Z drugiej strony, kryteria ISI przewiduj¹ uwzglêdnianie czasopism nie poœwiêconych jakiejœ wyspe-cjalizowanej dyscyplinie, natomiast dotycz¹cych okreœlo-nego regionu geograficzokreœlo-nego. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e takie podejœcie umo¿liwi³o wczeœniejszy sukces Geologica
Carpathica — wydawnictwa o wyraŸnym profilu
regional-nym.
Ponadto, od pocz¹tku chcieliœmy wykorzystaæ usytu-owanie Polski miêdzy krajami Europy Zachodniej, gdzie geolodzy dysponuj¹ bogatym wyborem tytu³ów o œwiato-wym znaczeniu, a krajami Europy Œrodkowej i Wschodniej, o ci¹gle jeszcze ograniczonych mo¿liwoœciach publikowa-nia na rynku œwiatowym. Liczyliœmy na dop³yw artyku³ów z krajów s¹siaduj¹cych z Polsk¹, g³ównie ze wschodu i po³udnia i, szczerze mówi¹c, bardzo o to zabiegaliœmy. Sk³ad autorów publikuj¹cych w ostatnich latach w
Geolo-gical Quarterly wskazuje, ¿e nasze dzia³ania spotka³y siê w
du¿ym stopniu z pozytywnym odzewem. Publikowanie takich prac mo¿e spowodowaæ szersze zainteresowanie cza-sopismem równie¿ czytelników z pañstw zachodnioeuro-pejskich, maj¹cych k³opoty z barier¹ jêzykow¹. Stosownie do naszych planów, cz³onkami ca³kowicie „zagranicznej” Rady Programowej s¹ w konsekwencji przede wszystkim osoby reprezentuj¹ce kraje naszej czêœci Europy lub maj¹ce szerokie kontakty naukowe w tym regionie.
Sk³ad autorów publikuj¹cych w czasopiœmie radykal-nie zmieni³ siê poczynaj¹c od rocznika 1999 (tab. 1). O ile wczeœniej przewa¿ali pracownicy Pañstwowego Instytutu Geologicznego, o tyle obecnie ich udzia³ nie przekracza 40–45%. Jednoczeœnie mocn¹ pozycjê iloœciow¹ uzyskali autorzy zagraniczni, poprzednio niemal nieobecni na ³amach
Kwartalnika Geologicznego i Geological Quarterly. W tej
sytuacji uzasadniona sta³a siê ca³kowita rezygnacja w 2000 r. z podwójnego tytu³u czasopisma na rzecz wersji wy³¹cznie angielskiej. Spowodowa³o to równie¿ pewne zmiany szaty graficznej ok³adki.
Spraw¹ nie mniej wa¿n¹ od tematycznego profilu cza-sopisma jest jego poziom naukowy, mierzony zaintereso-waniem œrodowiska naukowego. Jednym bowiem z pod-stawowych kryteriów kwalifikacyjnych ISI jest cytowalnoœæ w czasopismach indeksowanych, a œciœlej wspó³czynnik wp³ywu (IF — impact factor) liczony przede wszystkim dla dwóch lat, w³¹cznie z rokiem ukazania siê publikacji (cytowania starszych prac odgrywaj¹ zdecydowanie mniejsz¹ rolê). W tym wzglêdzie kluczow¹ decyzj¹ by³o przejœcie od 1998 r. do systemu obligatoryjnego recenzo-wania wszystkich sk³adanych prac, pocz¹tkowo przez jed-nego, a nastêpnie (od 2000 r.) przez dwóch recenzentów. Staramy siê przy tym, by przynajmniej jeden z recenzentów by³ spoza Polski. U³atwia to czêsto weryfikacjê terminolo-giczn¹ tekstów, a ponadto, na co zwróci³ ju¿ uwagê Dzik (1996), jest elementem skutecznej promocji czasopisma za granic¹. Weryfikacji jêzykowej tekstów podj¹³ siê dr Jan Zalasiewicz (University of Leicester), geolog brytyjski o
829 Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 10, 2003
Tab. 1. Zmiany w sk³adzie autorów Geological Quarterly w latach 1997–2002
Tom (rocznik)
Artyku³y autorów z PIG Artyku³y autorów spoza PIG Ogó³em liczba artyku³ów Z kraju Z zagranicy
liczba % liczba % liczba %
41 (1997) 20,5 56,9 15,25 42,4 0,25 0,7 36 42 (1998) 21,2 60,6 13,8 39,4 – – 35 43 (1999) 16 29,6 26,2 48,5 11,8 21,9 54 44 (2000) 15 38,4 12,2 31,3 11,8 30,3 39 45 (2001) 17,9 44,8 14 35 8,1 20,2 40 46 (2002) 14,3 39,7 14,4 40 7,3 20,3 36
polskich korzeniach, wspó³pracuj¹cy z redakcj¹ od koñca 1999 r., obecnie równie¿ cz³onek Rady Programowej.
Niezale¿nie od korzystania z opinii recenzentów, w celu doskonalenia sk³adanych do redakcji prac, zaostrzyliœmy wymagania wewnêtrzne. Dotycz¹ one wszystkich elemen-tów pracy — poczynaj¹c od jej konstrukcji, tytu³u, abstrak-tu, poprzez klarownoœæ sformu³owania problemu, czytelnoœæ przedstawienia materia³u, w³¹cznie ze stron¹ ilustracyjn¹, a¿ po w³aœciwe ujêcie wyników pracy i wniosków. W tym miejscu mo¿na w pe³ni odwo³aæ siê do uwag i zaleceñ poda-nych w cytowanej ju¿ kilkakrotnie pracy Dzika (1996). Sta-ramy siê rygorystycznie przestrzegaæ sprawnego rytmu pracy z maszynopisem, przez wszystkie jej etapy — od recenzji po korektê.
Co do formu³y publikowanych prac wprowadziliœmy wiêksz¹ elastycznoœæ, dopuszczaj¹c publikacjê krótkich komunikatów (do 4 stron maszynopisu). Krótkie prace s¹ faworyzowane przez zastosowanie przyspieszonej proce-dury recenzowania i opracowania redakcyjnego, co nie oznacza oczywiœcie os³abienia kryteriów jakoœci nauko-wej. Doœæ czêsto, przeciêtnie raz w roku, publikujemy zeszyty tematyczne — o charakterze tomów jubileuszo-wych lub problemojubileuszo-wych. Oczywiœcie i w tych przypadkach nie rezygnujemy bynajmniej z recenzowania poszcze-gólnych prac i w pe³ni przestrzegamy ustalonej procedury prac redakcyjnych.
Wœród problemów czysto redakcyjnych i technicznych najpilniejsza w pocz¹tkowej fazie naszej dzia³alnoœci oka-za³a siê terminowoœæ ukazywania siê czasopisma. Z proble-mem tym — bardzo istotnym z punktu widzenia oceny przez ISI — poradziliœmy sobie doœæ szybko i ju¿ od 43 tomu (1999) kolejne zeszyty ukazuj¹ siê przed koñcem odpowiedniego kwarta³u. Kolejne, stopniowo dokonywa-ne zmiany i modyfikacje dotyczy³y wprowadzenia biblitu, rezygnacji z polskich streszczeñ i polskich podpisów do ilustracji, a tak¿e rezygnacji z plansz na rzecz ilustracji tekstowych. Obecnie jakoœæ ilustracji, w tym fotograficz-nych, nie odbiega od standardów œwiatowych.
Pismo jest od dawna, ju¿ od 1990 r., redagowane tech-nik¹ komputerow¹. Obecnie zajmuje siê tym dwuosobowy zespó³ — Ewa D¹browska-Jêdrusik (sekretarz redakcji) i Bogumi³a Kwaœniewska. Materia³y tekstowe i ilustracyjne s¹ w ca³oœci dostarczane przez autorów w wersji cyfrowej.
Od 1998 r. spis treœci kolejnych zeszytów oraz abstrakty artyku³ów ukazuj¹ siê na stronie internetowej PIG (http://gq.pgi.gov.pl) równolegle z wersj¹ drukowan¹. Poczynaj¹c od tego roku wszystkie artyku³y dostêpne s¹ w Internecie w ca³oœci w postaci plików PDF.
Decyzja ISI o w³¹czeniu Geological Quarterly do indeksacji ma du¿e znaczenie dla rozwoju czasopisma. Umo¿liwia ona ostateczne wyrwanie siê z b³êdnego ko³a niemo¿noœci, na które natyka siê ka¿de wydawnictwo do-piero aspiruj¹ce do wiêkszego znaczenia miêdzynarodo-wego. Najkrócej mo¿na zdefiniowaæ ten swoisty „paragraf 22” nastêpuj¹co: bardziej wartoœciowe prace nie dop³ywaj¹, bo pismo nie jest „liœcie filadelfijskiej”, a nie jest na „liœcie filadelfijskiej”, bo nie publikuje wartoœciowych, czêsto cytowanych prac. Oczywiœcie, tak sformu³owany problem jest celowo wyostrzony, nigdy bowiem nie mamy do czy-nienia z ca³kowitym brakiem cennego materia³u publika-cyjnego, natomiast doœæ czêsto — z odp³ywaniem dobrych artyku³ów do renomowanych, indeksowanych czasopism.
Uwa¿amy zatem, ¿e sukces Geological Quarterly jest przede wszystkim szans¹ na podniesienie poziomu nauko-wego przez przyci¹gniêcie jeszcze wiêkszej liczby bardzo dobrych prac. Nie kryjemy, ¿e jedn¹ z intencji tego arty-ku³u jest zachêcenie krajowych autorów, by zastanowili siê nad z³o¿eniem swych maszynopisów w naszym czasopiœ-mie. Do dotychczasowych atutów, takich jak dobra jakoœæ druku (w tym kolorowego), wzglêdnie szybkie tempo publikacji oraz staranne opracowanie jêzykowe i redakcyj-ne, mo¿emy dodaæ nieb³ahy argument indeksowania w naj-lepszych naukowych bazach danych bibliograficznych. Oznacza to automatycznie wiêksze mo¿liwoœci dotarcia z wynikami badañ do zainteresowanych badaczy, a w konse-kwencji — uzyskania cytowañ w licz¹cych siê publika-cjach.
Literatura
DZIK J. 1996 — Umiêdzynarodowienie Acta Palaeontologica
Poloni-ca. Prz. Geol., 44: 778–782.
RACKI G. 1996 — Nauki geologiczne w Science Citation Index — Aneks. Prz. Geol., 44: 931–932.
RACKI G. 2003 — Komu bli¿ej do Filadelfii? Prz. Geol., 51: 380–387. WRÓBLEWSKI A.K. 1998 — Po co „lista filadelfijska”. Sprawy Nauki, 42: 30–31.
830
Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 10, 2003
