Młodoczwartorzędowa aktywność tektoniczna okolic Konina

M³odoczwartorzêdowa aktywnoœæ tektoniczna okolic Konina

Wojciech Stankowski*, Ma³gorzata Nita**, Dominik Paw³owski*

S u m m a r y. A good exemplification of Tertiary and Quaternary tectonics was found near the town of Konin neigbourhood at sites Konin–Przydzia³ki and Mikorzyn. Many years of geological, palynological and radiometric research in the Mikorzyn and S³awoszewek sections confirmed, the occurrence of Quaternary tectonic activity, as well as its young age, up to last glaciation advance Tectonic faults and injection structures were recognised. They cut into the South Polish (Elsterian) and Middle Polish (Saalian) glacial strata, as well as Eemian and early Vistulian (Weichselian) sediments.

Key words: young Quaternary tectonics, Konin, Eastern Great Poland Lowlands

W trakcie badañ litologicznych i stratygraficznych okolic Konina, zarejestrowano nie tylko obecnoœæ struktur glacitektonicznych, ale tak¿e wiele przejawów m³odej aktywnoœci tektonicznej. Strukturaln¹ z³o¿onoœæ budowy geologicznej okolic Konina dobrze ilustruje stanowisko Konin–Przydzia³ki po³o¿one w ujœciowym odcinku rzeki Powy, lewobrze¿nego dop³ywu Warty (Stankowski, 1991, 1996; Stankowski i in., 1992). Wystêpuj¹ tam podniesione niezdeformowane osady paleogeñskie, z obocznie usytu-owanymi tak¿e nie zdeformusytu-owanymi osadami neogenu. W ich bezpoœrednim s¹siedztwie wystêpuj¹ silnie glacitekto-nicznie zaburzone osady dolnego i œrodkowego czwarto-rzêdu. Ten zró¿nicowany wiekowo oraz strukturalnie kompleks osadów, jest przykryty niezgodnie zalegaj¹c¹ cienk¹ oraz nieci¹g³¹ pokryw¹ lodowcowych osadów najm³odszego zlodowacenia (Stankowski, 1991, 1996; Stankowski i in., 1992), podœcielane pakietami osadów organicznych, datowanych metod¹ 14_{C na 31600±2100}

(Gd-6144). Warto dodaæ, ¿e w s¹siednich odkrywkach kopalnianych Adamów i W³adys³awów, w sp¹gu osadów vistuliañskich (mu³ków i piasków œrodowiska wodnego)

uzyskano daty, odpowiednio: 31200±2000 (Gd-6145) i >36 300 (Gd-5627).

Po po³udniowej stronie koniñskiego odcinka Pradoliny Warszawsko–Berliñskiej mi¹¿szoœci osadów czwartorzê-dowych i trzeciorzêczwartorzê-dowych s¹ zró¿nicowane i zdeformo-wane tektonicznie, a tak¿e zaznaczaj¹ siê w nich zjawiska glacitektonicznie. Na pó³noc, od pradoliny, pokrywa ska³ kenozoicznych jest wyraŸnie wiêksza. Trzeba dodaæ, ¿e im dalej na pó³noc ich mi¹¿szoœæ wzrasta. W budowie pod³o¿a znacznie s³abiej, ni¿ na po³udniu zaznaczaj¹ siê zarówno zjawiska glacitektoniki, jak i tektoniki obejmuj¹cej sekwen-cje ska³ wieku czwartorzêdowego (Stankowski, 2000a).

Zapis m³odej tektoniki na przyk³adzie stanowisk Mikorzyn i S³awoszewek

Rezultaty wieloletnich prac stratygraficznych w rejo-nie Konina (Stankowski, 2000b, 2001; Stankowski & Krzyszkowski, 1991), a nade wszystko badañ geologicz-nych, palinologicznych i radiometrycznych w okolicach Mikorzyna oraz S³awoszewka (Stankowski i in., 1999; Stankowski & Nita, 2003) jednoznacznie wskazuj¹ na

*Instytut Geologii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, ul. Maków Polnych 16, 61-606 Poznañ; stawgeo@amu.edu.pl; dominikp@amu.edu.pl

**Wydzia³ Nauk o Ziemi, Uniwersytet Œl¹ski, ul. Bêdziñska 60, 41-200 Sosnowiec; nita@us. edu.pl

56 50 48 45 43 41 38 36 33 30 27 25 23 20 17 15 13 10 8,49 7,25 6,00 gytia

gyttja torfpeat AP NAP S³-1 S³-2 S³-3 S³-4 S³-5 S³-6 S³-7 S³-8 Q ue rc us Fr ax in us U lm us C or yl us P ic ea ab ie s C a rp in u s A ln us gl ut in os a ty pe Ta xu s Ti lia co rd at a ty pe A bi es A ce r B et ul a al ba ty pe P in us sy lv es tr is ty pe d r z e w a i k r z e w y t r e e s a n d s h r u b s

g³êbokoœæ[m] depth[m] litologia lithology numerpróbki samplenumber lokalnepoziomypy³kowe localpollenzones

S³awoszewek

50% 100%

Ryc. 1. Uproszczony diagram py³kowy ze stanowiska S³awosze-wek

zaanga¿owanie tektoniczne obszaru podczas czwartorzê-du, w tym tak¿e na bardzo m³ode ruchy.

W bezpoœrednim s¹siedztwie miejscowoœci Mikorzyn wystêpuje wyraŸna dwudzielnoœæ mi¹¿szoœci osadów czwartorzêdowych, a tak¿e g³êbokoœci zalegania osadów trzeciorzêdowych, w tym warstw wêgla brunatnego (Stan-kowski & Nita, 2003). W segmencie zachodnim osady czwartorzêdowe maj¹ mi¹¿szoœæ ok. 40 m, natomiast w segmencie wschodnim ok. 80, a nawet ok. 100 m. Strefa graniczna jest bardzo w¹ska i mieœci siê zaledwie w obrê-bie kilkudziesiêciu metrów. Niezale¿nie od tego ogólnego przejawu tektoniki wczesnego i œrodkowego czwartorzê-du, czytelna jest aktywnoœæ tektoniczna siêgaj¹ca po œrod-kowy vistulian, badŸ nawet plenivistulian.

Podczas profilowania geologicznego i pobierania pró-bek dla ju¿ opublikowanego profilu z Mikorzyna (Stan-kowski i in., 1999), we wczesnovistulianskich osadach stwierdzono uskok normalny o kierunku NNE–SSW, zrzucie 3–5 m i kierunku ESE. Wskutek zakoñczenia prac gór-niczych nie mo¿na by³o stwierdziæ w odkrywce, czy uskok siê-ga tak¿e orsiê-ganicznych osadów eemskich. Podjêto wiêc dalsze badania w oparciu o wiercenie, zlokalizowane poza zasiêgiem odkrywki, w odleg³oœci ok. 70 m na E od profilu z Mikorzyna. Okaza³o siê, ¿e seria organiczna wystêpuje tam ok. 10 m ni¿ej. Pozosta³o wiêc wykazaæ czy dwie ró¿ni¹ce siê g³êbokoœci¹ zalegania serie organiczne — z ods³oniêcia i z wiercenia, pochodz¹ z tego samego okresu. Rezultaty badañ palinolo-gicznych nie pozostawi³y w¹tpliwoœci: badane osady w obu przypadkach okaza³y siê byæ wieku eemskiego i wczesnovistu-liañskiego (Stankowski & Nita, 2003). Ten fakt dowodzi istnienia aktywnoœci tektonicz-nej na omawianym obszarze podczas vistulia-nu, byæ mo¿e nawet a¿ po okres maksymalnego nasuniêcia l¹dolodu fazy lesz-czyñskiej.

Strukturalny zapis m³odoczwartorzêdo-wej tektoniki udokumentowany geologicznie i palinologicznie, wspieraj¹ te¿ dane radio-metryczne (tab. 1 — wykorzystano dane zawarte w pracy Stankowski i in., 1999).

Prawid³owoœæ wczeœniejszej stratygra-ficznej interpretacji osadów buduj¹cych pro-file stanowisk Mikorzyn i S³awoszewek (Stankowski i in., 1999; Stankowski & Nita, 2002), postrzeganej jako podstawa okreœlenia czasu najm³odszej aktywnoœci tektonicznej, zosta³a dodatkowo potwierdzona palinolo-giczn¹ interpretacj¹ profilu S³awoszewek, analizowanego wczeœniej geologicznie i radiometrycznie (Stankowski i in., 1999).

Wiek osadów okreœlony metodami

geologicznymi

Strukturalny zapis ruchów tektonicznych

Datowania w tys. lat BP dla stanowisk

Mikorzyn S³awoszewek

14

C OSL 14C OSL

Holocen 4 daty <9,0

PóŸny vistulian 2 daty ~17,7

w? 18,6±3,1

Plenivistulian 21,7±3,3 22,0±11

w 18,1±1,9 18,0±11

Wczesny vistulian najm³odsze udokumentowane

deformacje tektonicze 1 data>26, 42 daty>43,7

1 data > 43,0

31,9±5,1 43,0±22

57,7±6,9 88,0±42

Eem — serie organiczne datowane palinologicznie Podœcielaj¹ce piaski z pakietami osadów orga-nicznych

128,0±42 92,0±31

Tab. 1. Osady neoplejstocenu stanowisk Mikorzyn oraz S³awoszewek — stratygrafia, datowania radiometryczne, struktural-ny zapis tektoniki

Table 1. The Neopleistocene sediments of Mikorzyn and S³awoszewek sites — stratigraphy, radiometric data and chronological extent of tectonic structures

Wszystkie daty opracowano w Zak³adzie Zastosowañ Radioizotopów, Instytutu Fizyki Politechniki Œl¹skiej wwyraŸny zapis tektoniki, w? s³abo wyra¿ony zapis tektoniki

Lokalne poziomy py³kowe Regionalne poziomy zespo³ów py³kowych

Mamakowa, 1989 Tobolski, 1991 S³-8 Pinus-Picea-Carpinus E7 Pinus E III Pinus E6 Picea-Abies-Alnus Picea-Abies S³-7 Carpinus-Alnus-Tilia E5 Carpinus-Corylus-Alnus E II Carpinus

S³-6 Corylus-Tilia E4 Corylus-Quercus-Tilia Corylus

S³-5 Corylus-Quercus

S³-4 Quercus-Fraxinus E3 Quercus-Fraxinus-Ulmus Quercus

S³-3 Pinus-Betula E2 Pinus-Betula-Ulmus

E I Pinus-Betula

S³-2 Betula-Pinus E1 Pinus-Betula Betula

S³-1 Pinus

Tab 2. Korelacja lokalnych poziomów zespo³ów py³kowych w stanowisku S³awoszewek z regionalnymi poziomami zespo³ów py³kowych (Mamakowa, 1989; Tobolski, 1991)

Table 2. Correlation of the local pollen assemblage zones in the S³awoszewek site with the regional pollen assemblage zones (Mamakowa, 1989; Tobolski, 1991)

Osady organiczne w profilu S³awoszewek w œwietle analizy palinologicznej

Sukcesja py³kowa ze S³awoszewka (Stankowski i in., 1999) reprezentuje interglacja³ eemski (ryc. 1). Przebieg krzywych py³kowych oraz wartoœci procentowe py³ku naj-wa¿niejszych taksonów s¹ podobnie do wystêpuj¹cych w s¹siednim stanowisku S³awoszewek 1998 (ryc. 2), które po³o¿one jest w odleg³oœci zaledwie 200 m w kierunku pó³nocno-zachodnim (Stankowski & Nita, 2002). Lokalne poziomy py³kowe S³-1–S³-7 bardzo dobrze koreluj¹ siê te¿ z regionalnymi poziomami py³kowymi wydzielonymi przez Mamakow¹ (1989) i Tobolskiego (1991) (tab. 2).

W profilu osadów, na g³êbokoœci ok. 6,6 m, wystêpuje niewielkiej mi¹¿szoœci warstwa roz³o¿onego torfu bez py³ku, jedynie z du¿¹ iloœci¹ detrytusu roœlinnego. Osady poni¿ej warstwy bezpy³kowej reprezentuj¹ poziom S³-7 Carpinus-Alnus-Tilia, który koreluje siê z poziomem regionalnym Carpinus wg Tobolskiego (1991) (tab. 2). Pro-blem stanowi natomiast korelacja spektrum py³kowego próby nr 47, której osady zalegaj¹ bezpoœrednio nad osadami bez

py³ku. Na podstawie podobieñstwa do spektrów py³kowych próbek le¿¹cych poni¿ej, próbkê 47 zaliczono równie¿ do poziomu S³-7. Nie mo¿na jednak ca³kowicie wykluczyæ, ¿e osady z tej g³êbokoœci mog¹ reprezentowaæ tak¿e stropow¹ czêœæ lokalnego poziomu py³kowego Picea-Abies-Carpinus, który wystêpuje w stanowisku Mikorzyn (Stankowski i in., 1999) i koreluje siê z regionalnym poziomem Picea-Abies wg Tobolskiego (1991). Kulminacja py³ku jod³y i œwierka w Mikorzynie wystêpuje w okresie wysokich wartoœci gra-ba, które w schy³kowej czêœci poziomu osi¹gaj¹ jeszcze 50% (ryc. 3).

Niezale¿nie od sposobu korelacji osadów próbki nr 47, niskie wartoœci py³ku graba (maks. 38%) w badanym sta-nowisku w porównaniu z wysokim udzia³em Carpinus w obu profilach z Mikorzyna (maks. 76%, ryc. 3) oraz JóŸwi-na/76 (57%) (Tobolski, 1991) sugeruj¹, ¿e poziom S³-7 Carpinus-Alnus-Tilia nie jest kompletny. Bardzo niskie wartoœci jod³y (Abies, maks. 2%), pojawiaj¹ce siê dopiero w okresie gwa³townego wzrostu udzia³u sosny (Pinus sylvestris typ, do 47%) wskazuj¹, ¿e w profilu S³awoszewek brak te¿ osa-dów reprezentuj¹cych poziom Picea-Abies, który mo¿na by sko-relowaæ z regionalnym poziomem py³kowym Picea-Abies wed³ug Tobolskiego (1991) oraz Picea-Abies-Alnus wed³ug Mamakowej (1989).

Tektoniczne struktury iniekcyjne z odkrywek JóŸwin i P¹tnów

Zapis m³odoczwartorzêdowych ruchów i deformacji pod³o¿a odnotowano te¿ na obszarze miêdzy Kleczewem oraz P¹tnowem. Wiele lat temu w odkrywce JóŸwin (po SE stronie Kleczewa) natrafiono na specyficzn¹ strukturê iniekcyjn¹, zbu-dowan¹ z drobnoziarnistych osadów serii poznañskiej. Niemal pionowo usytuowana struktura, „wyrastaj¹ca” z serii pozna-ñskiej, ci¹gn¹ca siê na kilkadziesi¹t metrów w uk³adzie NNE–SSW, wysoka na ok. 20 m, szeroka u do³u na kilka metrów i zmniejszaj¹ca szerokoœæ wraz z wysokoœci¹, siêga³a sp¹gu osadów najm³odszego glacja³u (vistulianu).

Podobn¹ w swym charakterze i ci¹g³oœci strukturê iniekcyjn¹, jednak zbudowan¹ z wêgli brunatnych, odnoto-wano nieopodal Mikorzyna (Stankowski i in., 1999; Stan-kowski, 2000a; G³adyszewska, 1998). Przecina³a ona osady czwartorzêdowe, w przewadze gliny morenowe, siê-gaj¹c sp¹gu anaglacjalnych osadów wodnolodowcowych ostatniego glacja³u (ryc. 4, 5).

Obydwie wymienione struktury iniekcyjne wi¹zaæ trzeba z bardzo m³odymi ruchami tektonicznymi, badŸ z gla-cjoizostatycznym pobudzeniem starszych struktur przez l¹dolód ostatniego zlodowacenia.

Najnowsze obserwacje sugeruj¹ce postglacjaln¹ aktywnoœæ tektoniczn¹

Obecne badania w okolicy Kleczewa wydaj¹ siê suge-rowaæ bardzo m³od¹ aktywnoœæ tektoniczn¹ na analizowa-nym obszarze, m³odsz¹ od wskazywanej powy¿ej na podstawie datowañ radiometrycznych i badañ palinolo-gicznych. Trzeba podkreœliæ, ¿e poœredni, a w wielu przy-padkach tak¿e bezpoœredni wp³yw tektoniki na generowanie i przekszta³cenia rynien glacjalnych by³ ju¿ opisywany przez Rutkowskiego (1967), a mo¿na s¹dziæ, ¿e jest czytelny równie¿ w odniesieniu do rynny wykorzysty-wanej obecnie przez Strugê Kleczewsk¹. Rynna ta

wystê-Abies Piceaabies Carpinus Alnusglutinosa type Tiliacordata type Cor ylus Quercus Pinussylvestris type Betulaalba type S³awoszewek 1998 d r z e w a i k r z e w y t r e e s a n d s h r u b s S³awoszewek 1998 S³awoszewek g³êbokoœæ[m] depth[m] S³awoszewek 6,1 9,7 6,00 8,49 50%

Ryc. 2. Uproszczone diagramy py³kowe ze stanowisk S³awosze-wek i S³awoszeS³awosze-wek 1998

Fig. 2. Simplified pollen diagrams from the S³awoszewek and S³awoszewek 1998 sites Q ue rc us C or yl us P ic eaa bi es C arp in us A ln usg lu tin os a ty pe Ti liac or da ta ty pe A bi es 50% 39,0 37,4 15,0 16,2 Mikorzyn 1 wiercenie borehole Mikorzyn ods³oniêcie outcrop B et ul aa lb a ty pe P in uss yl ve st ri s ty pe Mikor zyn Mikor zyn1 d r z e w a i k r z e w y t r e e s a n d s h r u b s g³êbokoœæ[m] depth[m]

Ryc. 3. Uproszczone diagramy py³kowe ze stanowisk Mikorzyn (odkrywka) i Mikorzyn 1 (wiercenie)

Fig. 3. Simplified pollen diagrams from the Mikorzyn and Miko-rzyn 1 sites (the borehole and the outcrop)

puje w bezpoœrednim s¹siedztwie interglacjalnych stanowisk w S³awoszewku, uk³adaj¹c siê ponad zachod-nim skrzyd³em tzw. rowu Kleczewa (Stankowski, 1995; Widera, 1998). Forma rynnowa o g³êb. rzêdu 12 m i szero-koœci ok. 1 km przecina gliny zlodowacenia warty i jest wciêta w gliny zlodowacenia odry oraz ma w nadk³adzie obocznie wystêpuj¹ce gliny ostatniego glacja³u. Natomiast w brze¿nej czêœci rynny wystêpuje bogaty zapis sedymentacji interglacjalnej, glacjalnej oraz ze schy³ku ostatniego glacja³u i holocenu. Wskazuje to na ci¹g³oœæ istnienia rynny od schy³ku glacja³u œrodkowopolskiego. W kilku miejscach udokumen-towano bezpoœredni¹ ³¹cznoœæ organicznych osadów wieku eemskiego i póŸnovistuliañsko–holoceñskiego (Stankowski i in., 1999; Stankowski, 2000a; Paw³owski & W³odarski, 2001; Stankowski & Nita, 2003).

W osiowej, zarazem najg³êbszej czêœci rynny wystê-puj¹ niezaburzone serie glacilimniczne. W brze¿nej, wschodniej czêœci rynny przechodz¹ one w silnie zaburzo-ny zespó³ kolapsyjzaburzo-ny, z szeregiem uskoków normalzaburzo-nych i wysokok¹towych odwróconych, tworz¹cych systemy wachlarzowe. W zaburzeniach uczestnicz¹ piaski gliniaste i gliny piaszczyste glacja³u pó³nocnopolskiego oraz wystê-puj¹ce wy¿ej osady piaszczyste i piaszczysto-mu³kowe. Kolapsyjny zespó³ osadowy jest niezgodnie k¹towo przy-kryty piaskami i piaskami ze ¿wirem o deltowym pocho-dzeniu. Obocznie wystêpuj¹ osady basenowe — gytie i torfy. Opisany uk³ad strukturalny z wysokok¹towymi uskokami odwróconymi, wydaje siê wskazywaæ na zaist-nienie w pewnym momencie gwa³townego ruchu pod³o¿a, co wywo³a³o przewagê subsydencji nad tempem sedymen-tacji. Mog³o to byæ zwi¹zane z wytapianiem siê bry³ mar-twego lodu, jednak nie mo¿na wykluczyæ pionowych przemieszczeñ wywo³anych ruchami sztywnego pod³o¿a.

Kolapsyjne zjawiska zaistnia³y przed osadzeniem siê gytii w obrêbie Strugi Kleczewskiej (data uzyskana w stanowisku Kleczew, ok. 17 700 lat BP — Stankowski i in., 1996), co wyznacza czas tych procesów na schy³kow¹ czêœæ pe³ni ostatniego glacja³u. Nale¿y to jednak traktowaæ jako wstêpn¹ sugestiê wymagaj¹c¹ szczegó³owego uzasadnienia.

Podsumowanie

Na tektoniczn¹ aktywnoœæ obszaru koniñskiego w kenozoiku zwracano uwagê wielokrotnie. Wystarczy wymieniæ choæby kilka przyk³adowych publikacji: Kry-gowski, 1952; Rutkowski, 1967; Dadlez & Marek, 1974; Ciuk & Grabowska, 1991; Stankowski, 1995, 1996, 2000a; Widera, 1998, 2000.

W tym opracowaniu przytoczono kilka dowodów na istnienie czwartorzêdowych ruchów tektonicznych i to ruchów trwaj¹cych podczas ca³ego plejstocenu, a siê-gaj¹cych wczesnego vistulianu, badŸ nawet plenivistulianu. Dobr¹ ilustracj¹ wielokrotnoœci czwartorzêdowej aktywno-œci tektonicznej s¹ okolice Mikorzyna. Istotn¹ dwudzielnoœæ mi¹¿szoœci osadów czwartorzêdowych — ok. 40 m po zachodniej stronie strefy uskokowej oraz 80 do 100 m po jej wschodniej stronie (ryc. 6). Na bardzo m³ody wiek tektoniki wskazuje stanowisko Konin–Przydzia³ki, z niezaburzonymi

~33m ~21m V E ~55m _S 160° 1 1a 2 3 4 5 ₆ ~50° 7 ~75°

Ryc. 4. Iniekcyjna struktura wêgli brunatnych z okolic Mikorzy-na w odkrywce P¹tnów; 1 —wêgle bruMikorzy-natne, 1a — korzeniowa czêœæ struktury iniekcyjnej, 2 — gliny szare glacja³u po³udnio-wopolskiego, 3 — gliny i piaski gliniaste glacja³u œrodkowopol-skiego, 4 — miêdzymorenowe osady piaszczysto-¿wirowe; E — eemskie osady organiczne kopalnego pojezierza z rejonu Koni-na, V — osady vistuliañskie

Fig. 4. Injection structure built up of brown coal in the Mikorzyn neighbourhood (P¹tnów outcrop); 1 — brown coal, 1a — the root zone of injection structure, 2 — tills of South Polish (Elsterian) glacial, 3 — tills of Middle Polsh (Saalian) glacial, 4 — intermo-raine sands and gravels; E — the position of widespread fossil Eemian organic sediments in this area; V — Vistulian

Fig. 5. Iniekcyjna struktura wêgli brunatnych widziana z kierun-ku pó³nocnego, w skarpie drugiego poziomu wydobywczego. W górnej czêœci zdjêcia sp¹g piasków i ¿wirów miêdzymoreno-wych (por. ryc. 1, oznaczenie 4) przeciêtych pierwszym pozio-mem wydobywczym

Fig. 5. Injection structure built up of brown coal, seen from the north, in the wall of second exploitation level. In the upper part of the picture bottom part of intermorainic sands and gravels can be seen (see Fig. 1, mark 4)

osadami trzeciorzêdu i zdeformowanymi glacitektonicznie osadami starszego oraz œrodkowego czwartorzêdu, pod nie-zgodnie wystêpuj¹c¹ pokryw¹ osadów plenivistuliañskich (por. ryc. 6). Najbardziej wymownym dowodem m³odoczwar-torzêdowych ruchów tektonicznych, wydaje siê byæ uskok tn¹cy osady organiczne eemu oraz wczesnego vistulianu (rozstrzygaj¹ce wyniki badañ palinologicznych — Stan-kowski i in., 1999; StanStan-kowski & Nita, 2003), a tak¿e dwie opisane tutaj struktury iniekcyjne (i³ów serii poznañskiej i wêgli brunatnych) z odkrywek JóŸwin oraz P¹tnów.

Obok przytoczonych w tym opracowaniu danych tere-nowych badañ litologiczno-sedymentologicznych oraz datowañ palinologicznych i datowañ OSL, bardzo istotne w celu udokumentowania wieku aktywnoœci tektonicznej obszaru, a¿ po plenivistulian s¹ wyniki datowañ metod¹14_C

(patrz ryc. 6).

W profilach z Maliñca (Pazdur i in., 1981; Stankowska & Stankowski, 1979; Stankowski i in., 1995a, b) uzyskano daty: 22230±480 (Gd-646), 20050±450 (Gd-645) — dwa oznaczenia dla warstwy Maliniec II, 25000±1000 (Gd-668), 34000±2300 (Gd-647) — dla cienkich przewarstwieñ orga-nicznych pomiêdzy M II i M I, jak i daty dla warstwy Mali-niec I: >41 200 (Gd-1105), >42 500 (Gd-1076), >42 900 (Gd-1077), wreszcie daty osi¹gniête w drugim profilu z Maliñ-ca (Stankowska & Stankowski, 1991): >37 000 (Gd-4188), 34 800±2200 (Gd-2753). Wiek14_{C osadów organicznych spod}

vistuliañskich glin morenowych zosta³ oznaczony tak¿e w bez-poœrednim s¹siedztwie profili analizowanych w tym opraco-waniu, tj. profili w Mikorzynie i S³awoszewku. W odkrywkach Kazimierz, JóŸwin oraz P¹tnów (Stankowski i in., 1996)

uzyskano daty: 41 700±1400 (Gd-7636), 43 300±1100 (Gd-11207), >26 400 (Gd-9603), >46 000 (Gd-1782), >46 000 (Gd-1783), >39 000 (Gd-2262), >50 000 (Gd-3088), >43 700 (Gd-7690). Przytoczone daty14_{C wespó³ z rezultatami}

karto-wania geologicznego ods³oniêæ kopalnianych wskazuj¹, ¿e dostrzegalny zapis zjawisk tektonicznych w okolicach Konina siêga ok. 50 000, a mo¿e nawet mniej ni¿ 40 000 lat BP.

Przedstawione w tym opracowaniu rezultaty badañ geolo-gicznych, palinologicznych i radiometrycznych, dowodz¹ m³odoczwartorzêdowej aktywnoœci tektonicznej okolic Konina, a¿ po plenivistulian, a byæ mo¿e nawet schy³ek plenivistulianu. Autorzy wyra¿aj¹ wdziêcznoœæ macierzystym uczelniom za sfinansowanie badañ terenowych i laboratoryjnych, dziêki cze-mu praca ta mog³a zostaæ zrealizowana.

Literatura

CIUK E. & GRABOWSKA I. 1991 — Syntetyczny profil stratygra-ficzny trzeciorzêdu z³o¿a wêgla brunatnego Lubstów w Lubstowie, woj. koniñskie. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 365: 47–72.

DADLEZ R. & MAREK S. 1974—Struktury epoki tektonicznej alpej-skiej. Polska pó³nocno-zachodnia i œrodkowa. [W:] Po¿aryski W. (red.), Budowa geologiczna Polski, T. 4, cz. 1. Inst. Geol.: 239–279. G£ADYSZEWSKA M. 1998 — Litostratygrafia strefy kontaktu osa-dów trzeciorzêdowych i czwartorzêdowych oraz serii czwartorzêdo-wych w okolicach Mikorzyna. Arch. IG UAM.

KRYGOWSKI B. 1952 — Zagadnienie czwartorzêdu i pod³o¿a œrod-kowej czêœci Niziny Wielkopolskiej. Biul. Inst. Geol., 66: 189–217. MAMAKOWA K. 1989 — Late Middle Polish Glaciation, Eemian and Early Vistulian vegetation at Imbramowice near Wroc³aw and the pol-len stratigraphy of this part of the Pleistocene in Poland. Acta Palaeobot., 29: 11–176. 0 3 6 9 km 1 2 3 4 5 5 5 6 6 7 7 SOMPOLNO ŒLESIN KLECZEW GOLINA RYCHWA£ TULISZKÓW TUREK KO£O KONIN Q3 Q3 Q3 Q3 Q3 Q3 Cr Q4 Q4 E _? E E 4 Q3 Q4 E ? ~11000 22230 20050 25000 34000 34800 >37000 >41200 >42500 >42900 5 Q3 Q3 E E 41700 43300 >43700 >46000 >50000 >26400 ~9000 17700 3 Q3 Q4 31200 2 Q4 Q3 E >36300 1 Q4 Q Tr Cr 31600 0 [m] -10 -20 -40 -60 -30 -50 -70 -80 -90 -100 -110 E Q Q3 Q4

a b c osady ostatniego glacia³u:a) gliny i piaski gliniaste, b) mu³ki, c) mu³ki zapiaszczone last glacial sediments: a) tills, b) silts, c) sandy silts osady starsze od eemu, g³ównie glacja³u œrodkowopolskiego sediments older than Eem glacitektonicznie zaburzone osady starsze od eemu

deformed sediments older than Eem organiczne osady eemu Eemian organic sediments trzeciorzêdowe osady serii poznañskiej Tertiary clays

1 Cr Tr

trzeciorzêdowe wêgle bunatne Tertiary coals

niezdeformowane morskie piaski paleogeñskie non deformed Paleogene marine sands

wêglanowe ska³y wieku kredowego Cretaceous sediments analizowane stanowiska presented sites

po³o¿enie próbek datowanych metod¹ C14 localization of C14 dated samples

WARSZAWA 2 0_°

50_°

Ryc. 6. Schematyczne profile geologiczne omawia-nych stanowisk ukazuj¹ce pozycje próbek datowa-nych metod¹ 14_{C oraz lokalizacja stanowisk;}

analizowane stanowiska: 1 — Konin–Przydzia³ki, 2 — W³adys³awów, 3 — Adamów, 4 —Maliniec, 5 — Kazimierz, JóŸwin, P¹tnów, 6 — S³awoszewek, Kle-czew, 7 — Mikorzyn

Fig. 6. Schematic geological profiles of presented sites, with positions of14_{C dated samples and sites}

distribution; studied sites: 1 — Konin–Przydzia³ki, 2 — W³adys³awów, 3 — Adamów, 4 — Maliniec, 5 — Kazimierz, JóŸwin, P¹tnów, 6 — S³awoszewek, Kle-czew, 7 — Mikorzyn

PAW£OWSKI D. & W£ODARSKI W. 2001 — Ewolucja strukturalna rynny glacjalnej Strugi Kleczewskiej. Mat. Konf. Deformacje osadów nie-skonsolidowanych. Reologia i struktury. Œlesin, 4–6.10. 2001: 59–68. PAZDUR M.F., STANKOWSKI W. & TOBOLSKI K. 1981— Litolo-giczna i stratygraficzna charakterystyka profilu z kopalnymi utworami organogenicznymi w Maliñcu ko³o Konina. Bad. Fizjogr. nad Polsk¹ Zach., ser. A, 33: 79–88.

RUTKOWSKI E. 1967 — Czwartorzêd wysoczyzny Pó³nocno-Koniñ-skiej i jego pod³o¿e. Pr. Inst. Geol., 48: 5–79.

STANKOWSKA A. & STANKOWSKI W. 1979 — The Vistulian till covering stagnant waters sediments with organic sediments. Symp. on Vistulian Startigr., Poland 1979. Guide-Book of Excursion: 4.2–4.7 STANKOWSKI W. 1989 — Wiarygodnoœæ datowañ neoplejstocenu metod¹ TL na przyk³adzie okolic Konina. Zesz. Nauk. Polit. Œl., 61, Geochronometria, 6: 219–226.

STANKOWSKI W. 1991 — Czwartorzêd okolic Konina i jego pod³o¿e; Konin S: Piaski trzeciorzêdowe pod vistuliañskimi glinami morenowymi (wspólnie z Biedrowskim); Maliniec: wiek maksymalne-go nasuniêcia l¹dolodu vistuliañskiemaksymalne-go. [W:] Lorenc, Wojewoda (red.) 62 Zj. Pol. Tow. Geol., Poznañ 1991, Wycieczka C — Gospodarka surowcami mineralnymi jako element kszta³towania œrodowiska (rejon Konina): 67–69.

STANKOWSKI W. 1995 — Paleomorfologia serii burowêglowej i serii poznañskiej okolic Konina jako wyznacznik dyslokacji nieci¹g³ych w mezo-zoicznym pod³o¿u Streszcz. referat. PTG Oddz. Pozn., 31–33.

STANKOWSKI W. 1996 — Wstêp do geologii kenozoiku. Wyd. Nauk UAM. STANKOWSKI W. 2000a — Problemy geologii kenozoiku Wielkopol-ski oraz Kenozoik okolic Konina. Geologia i ochrona œrodowiska Wiel-kopolski, Przew. 51 Zj. Pol. Tow. Geol., Poznañ, wrzesieñ 2000: 57–69; 97–102.

STANKOWSKI W. 2000b — The geological, paleobotanical and radio-metric dating of Quaternary sediments in the region of Konin (eastern Great Poland Lowland). Inst. Geol. UAM, Geologos, 5. Wyd. Continuo, Wroc³aw: 165–178.

STANKOWSKI W. 2001 — The Quaternary stratigraphy correlation of Great Poland Lowland and Central Germany in the light of glacials, interglacials and ice covers/glaciations taxonomy. Z. Geol. Wiss. Berlin, 29 (2001) 1/2: 93–98.

STANKOWSKI W., BIEDROWSKI Z., BIERNACKA J., CISZEWSKA M., STANKOWSKA A. & WOJEWODA J. 1992 —

Trzeciorzêdowe osady morskie, jeziorne i bagienne oraz czwartorzê-dowe osady glacjalne rejonu Konina. Osady i procesy sedymentacji w œrodowiskach i systemach depozycyjnych w zapisie wspó³czesnym i kopalnym, Sem. Sedymentol., Poznañ 31 sierpnia–2 wrzeœnia, Wycieczki, referaty, postery: 16–36.

STANKOWSKI W., BIEDROWSKI Z., STANKOWSKA A., KO£ODZIEJ G., WIDERA M. & WILKOSZ P. 1995a — Litologia i stratygrafia kenozoiku okolic Konina. Prz. Geol., 43: 559–564. STANKOWSKI W., BIEDROWSKI Z., STANKOWSKA A., KO£ODZIEJ G., WIDERA M. & WILKOSZ P. 1995b — Cainozoic of the Konin area with special emphasis on the stratigraphy of Quaterna-ry deposits, Quater. Stud. in Poland, Polish Acad. Sc., Branch Office in Poznañ, Comm. Quater. Res., 13: 101–108.

STANKOWSKI W., BLUSZCZ A. & NITA M. 1999 — Stanowiska osadów górnoczwartorzêdowych Mikorzyn i S³awoszewek w œwietle badañ geologicznych, datowania radiowêglowego i luminescencyjnego oraz analiz palinologicznych, [W:] Geochronologia górnego czwarto-rzêdu Polski w œwietle datowania radiowêglowego i luminescencyjne-go. Inst. Fizyki Pol. Œl¹skiej, WIND J. Wojewoda: 87–111.

STANKOWSKI W. & KRZYSZKOWSKI D. 1991— Stratygrafia czwartorzêdu okolic Konina. [W:] Przemiany œrodowiska geograficz-nego obszaru Konin–Turek. Wyniki realizacji programu RR.II.14 w okresie 1986–1990, W. Stankowski (red.). Inst. Bad. Czwart. UAM, Wyd. Nauk. UAM: 11–31.

STANKOWSKI W. & NITA M. 2003 (w druku) — Stratigraphy and record of the young Quaternary tectonics in the light of geological and palynological data in the area of Konin–Œlesin–Kleczew (Eastern Great Poland). Geol. Quater.

STANKOWSKI W., WIDERA M. & WILKOSZ P. 1996 — Objaœnie-nia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000, ark. Kleczew. CAG Pañstw. Inst. Geol.

TOBOLSKI K. 1991 — Biostratygrafia i paleoekologia interglacja³u eemskiego i zlodowacenia Wis³y regionu koniñskiego. [W:] Przemiany œrodowiska geograficznego obszaru Konin–Turek. Wyd. UAM Poznañ: 45–87.

WIDERA M. 1998 — Ewolucja paleomorfologiczna i paleotektoniczna elewacji koniñskiej. Inst. Geol. UAM, Geologos, 3. Wyd. Continuo, Wroc³aw: 55–103.

WIDERA M. 2000 — Geneza i g³ówne etapy rozwoju rowu Lubstowa w alpejskiej epoce tektonicznej. Prz. Geol., 48: 935–941.

Geopark „£uk Mu¿akowa” — proponowany transgraniczny obszar

ochrony georó¿norodnoœci

Janusz Badura*, El¿bieta Gawlikowska*, Jacek R. Kasiñski**, Jacek KoŸma*,

Manfred Kupetz***, Marcin Piwocki**, Jochen Rascher****

“Muskau arch” Geopark — suggested trans-boundary area of geodiversity conservation. Prz. Geol., 51: 54–58.

S u m m a r y . Following the UNESCO/IUGS Programme on Earth Heritage, geologists of Brandenburg started to organise the “Muskau Arch” Geopark. Conservation of a unique (in a global scale) glaciotectonic structure, together with elements of historical mining and val-ues of inanimate natural environment, and promotion of education and geotourism should be the main goals of the Geopark. The geotopes — elements of lithosphere particularly valuable, which should be accessible for scientific research, education and geotourism — are the basic elements. Tourism centres, local museums and exposition/education centres will be established.

The first stage of the organising works on the “Muskau Arch” Geopark includes making an inventory and evaluation of geotopes in the Brandenburgian and Saxonian parts of the Muskau Arch (”Muskauer Faltenbogen”) and later also in the Polish part (”£uk Mu¿akowa”). Some kinds of geotopes, such as geological outcrops, forms of land surface, remains of historical mining of lignite, ceramic clays and aggregates, and also buildings made with glacial boulders have been evidenced. More detailed project of accessibil-ity of the Geopark area, i.e., project of tourist infrastructure and concept of presentation of geological and historical heritage from the education viewpoint, should be a subject of the further works on the Geopark organisation.

Key words: geotope, geopark, geodiversity conservation, goetourism, Mu¿aków Arch, glaciotectonics

*Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Dolnoœl¹ski, al. Jaworowa 19, 53-122 Wroc³aw **Pañstwowy Instytut Geologiczny, Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

***Landesumweltamt Brandenburg, Außenstelle Cottbus, Am Nordrand 45, D 03 044 Cottbus GE