Okruchy wapieni mioceńskich w osadach morenowych na górze Sitki pod Chęcinami

JERZY GŁAZEK, JAN KUTEK, LESZEK LINDNER Instytut GeologU podstawowej UW

OKRUCHY WAPIENI

W OSADACH MORENOWYCH

NA-GORZE

SITKI

POD

W 1972 r. J.- Liszkowsld (9) doniósł o występowa­ niu na górze Sitki (zachodnia częąć Gór Swiętokrzy­ skich) okruchów wapieni mioceńskich. Przytoczone przez tego autora dane nie pozostawiają wątpliwości co do tego, że są to istotnie wapienie IllIioceńskieg-o wielm. J. Liszkowski (9) wyrazU zarazem pogląd, że te wapienie występują w pozycji autochtonicznej, co pociąga za sobą poważne konsekwencje paleo-geograficzne. Z takiego s-twierdzenia wynrkałoby bo-wiem, że morze mioceńskie sięgało na obszarze świętOkrzyskim zn~e dalej na p6łnoony zachód, niż to powszechnie do tej pory przyjmowano (por. np. l, 11, 12).

Obserwacje terenowe autorów niniejszego m-ty-kulu wskazują, że omawiane wapienie mioceńskie występują w rzeczywistości w postaci okTuchów w obrębie czwartorzędowych ()sadów glacjalnych. Obecność wapieni mioceńskich na górze Sitki prze-staje być tym samym problemem paleogeografii miocenu, stając się jednak zarazem intereSUjącym

~2

P-':':l7

~5

~10

Ryc. 1. Szkic geoJo{1tczny obszaru występowania

okruchów wapieni młoce1\skich w Polichnie.

l - wapienie 1 margle (wapień muszlowy), li - łupki, mułowce. i piaskowce (kajper l retyk), 3 - gezy (kelowej), 4 ~ wapierue płYtowe i margliste (oksford dolny i środ­ kowY), 5 - wapienie skaliste (oksford górny), 8 - gliny zwałowe (zlodowacenie krakowskie), '1 - piaski fluwiogla-cjalne 1 tluwioperyglacjalne (zlOdowacenie krakowskie i iirodkowopolskle), 8 - aluwia 1 deluwia (holocen), 9 -drogi polne, 10 - wYkop, A-B· - Unia przekrOju przedsta4 _ wionego na ryc. 2.

Fig. 1. GeoJo{1tcaJ sketch-map

of

l -- limestonea and marłs (Muschelkalk), 2 - shales, sUt-stonea and sandstones (Keuper and Rh:aetic), 3 - ga1zcs (Callovian), 4 - piaty and marly limestones (Lower and Mlddle Oxfordlan), 5 - butty l1mestones (Upper OXfordian), 8 - boulder elays (Mindei Glacłation), 7 - glacifluvial and fluvio-perlglaclal sands (Mindel - Riss), 8 - alluvial and deUuv1al c1eposits (Holocene), 9 - cartways, 10 -

excava-tlon sitej A~ - Une ot section presented in Fig 2.

UKD 562.541 :552.6171 :Mlim2.1:551.32U12(438.132:26) faktem z punktu widienia paleogeografii

plejsto-cenu Gór Swiętokrzyskdch. --.

Autorzy dziękują Pani K.rystynie Zielińskiej za wykonanie fotografii okazów i płytek cienkich oraz

mgr Mariusz()wi Wisowi. za pomoc w pracach tere-nowych. Dzięki zaś dofdnansowaniu przez Komitet Badań Czwartorzędu PAN w ramach tematu

"ana-liza materiału lokalnego w osadach lodowcowych na obSzarze Gór SwiętokrZYSlkich w celu określenia kierunków ruchu mas lądolodu" uzyskano środki na wylkonanie 17 płytek cienkich z zebranyCh okruchów

skal

SY'l'UACJA TERENOWA

Góra _Sitki jest łagodnym gr:z!bietem ciągnącym się z ESE ku WNW, równolegle do zabudowań wsi Polichno ~ryc. 1), położonej w odległośoi ok. 5 km na WNW od Chęcin. Grzbiet ten stanowi kuestę jurajską o stromszym zboczu północnym opadają­ cym ku obniżeniu !rozwiniętemu na utworach retyku i kajpru, w którym leży Polichno. W obniżeniu za-słanym osadami holoceńskimi (deluwia i piaski hu-musowe) o miąższości przekraczającej 2 m brak od-słonię(! podłoża, lecz w studniach, wykopach i son-dach widać, że utwory gór.notriasowe występują płytko, SZ'Czeg6lnie na zboczach (ryc. 2). Wzdłuż góry Sitki ciągną aię wychodnde !keloweju i oksfordu.

Obsekwentne zbocze góry Sitki zawdzięcza swe powstanie stosunkowo Odpornym gezom keloweju, które nie tylko tworzą stromy stok, lecz sięgają gr:r:bietu. Powyżej nich na szczycie -1 zboczu kon-sekwentnym - łagodniejszym odsłaniają się wapie-nie płytowe z wkładkamd margli i wapienie -, uła~­ cone oksfordu dolnego i erodkowego. Następne -ku

połUdniowi wzniesienie (góra Chros'tęka) zbudowane jest z wapieni skalistYCh tkwiąCYCh wśró4 wapieni uławiconych oksfordu górnego. Dalej na południU (już poza ryc. l) w odległOŚCi 2 km odPolichna ciągnie się wyniOSły grzbiet Grząb6w Bolmińskich zbudowany z wapieni oolitowych i onkoUtoVlych oraz muszlowców dolnego kimerydu (5). -

-Około 100 m na' zachód od kaplicy w Polichp.ie, od głównej S20Sy ciągnącej się przez -W'Jeś, odcnodzi droga polna -ku południowi; około 200 ID od siosy droga ta wznosi się na grzbiet góry Sitki, biegnąc przez kuestę przekopem o głębokości do2 -Iri . (ryc. 8).

B

--

NE.

Ryc. 2. Przekrój geologiczny przez g6rę Sitki. I - wapień muszlowy, 2 - kajper i retyk, 3 - kelowej, 4 - oksford, 5 - płat gliny zwałowej, fi - 8luwla 1

de-luwia holoceńskie.

Fig. 2. GeoZogicaZ section through the Sitki Hm. 1 - MUScllelkslk, 2 - Keupel· and Rhaetic, 3 - Callov1sn, 4 - Oxfordlan, 5 - Jjoulder cisy, 8 - alluvlal and

Ryc. 3. Widok zachodniej części góry Sitki od ~trony

Potichna. Strzałka wsl~azuje miejsce wkopu w g

U-nach morenowych u podnóża kuesty kelowejskiej,

kropkami zaznaczono stretę występowania na po-wierzchni okruchów wapieni tortońskich.

Fot. J. Glazek.

W przekopie tym na wysokości 250- 255 m n.p.m.,

a nie 150-155 m n.p.m. jak, zapewne przez błąd drukarski, podano w cytowanej pracy (9, s. 34)

wy-stępują liczne okruchy piaszczystych wapieni orga-nodetrytycznych i pojedyncze 'buły litotamniowe tor -tonu (badenu). Okruchy takie spotyka się na polach wzdłuż kuesty na przestrzeni 150 m zarówno na

wschód, jak . na zachód od przekopu (ryc. 3). Ob:>k stosunkowo rzadk!i.ch okruchów skał mioceńskich sięgających wyjąt<kowo 35 cm średnicy (9), spotyka

się liczne okrUChy różnych wapieni jurajskich ora:t skał krystalicznych - skandynawskich. Na całym grzbiecie góry Sitkti ciągną się WYChodnie kelowejll i oksfordu zamaskowane zwietrzeliną gruzowo-glini a-stą, w której tkwią często większe narzutniaki kry-staliczne.

Wkop (ryc. 4) w skarpie przekopu drogowego wykazał, że pod kuestą kelowejską występuje płat czerwonawo-brunatnej gliny zwałowej {osif!gajr,cej

Ryc. 4. Wkop na północnym zboczu góry Sitki (por. ryc. 1- 3).

k - bloki gez kelowejsklch, 1 - buła litotamnlowa wśród

brunatnych glin morenowych.

Fot. :1. Glazek

Fig. 4. Excavation on the northern slope ot Sitki Hill (et. Figs. 1-3).

k - blocks ol Callovlan galzes, l - llthothamruan nodule in boulder clays.

Phot. :1. Głazelt

460

Fig. 3. View on the western part ot Sitki Hm from Polichno. An'ow marks excavation place in bould?r clays under ine CaLlovian cuesta, do ts mark

occuren-ce zone of Tortonian debris.

Phot. J. Glazek

u podnóża kuesty 3 m miąższości) z bardzo liczny-mi okruchaliczny-mi skał. ObO'k dużych przekraczających 0,5 m długości płyt brunatnych gez kelowejskich, występują liczne okrUChy skał skandynawskich (gra-nitoidy, gnejsy, aplity, gabroidy, czerwony porfir bałtycki - ryc. 5) i innych skał miejscowych, wśród

których można rozpoznać okruchy wapieni oolito

-wych i wapieni onkolHowych. Dwie ostatnie skały muszą pOChodzić z pasa wychodni kimerydu, któ -rych najbliższym miejscem występowania są Grząby Bolm'ińskie. Ponadto spoty>ka się czarne krzemienie typu la'zemieni turońskich i czerwone piaskowce przypominające osady górnego triasu.

Ryc. 5. Czerwony porfir bałtycki z wkopu w glinie morenowej na górze Sitki, wielkość naturalna.

Fot. K. Zielińska

Fig. 5. Red Baltic porphyry excavated trom the boul-der day in a pit on Sitki Hill; nato size.

Ryc. 6. Ktmerydzki wapień oolitowy z gliny moreno-wej na górze Sitki, pow. 10 X. Fot. K. Zielińska

Fig. 6. Kimmeridgian oolite trom the boulder cZay on Sitki

Hm;

x

Phot. K. Zielińska Wśród maŁeroału głazowego ok>ruchy skał mioceń­ skich stanowią ok. 1%. Są to głównie pias2czyste

wapienie organodetrytyczne (ryc. 8) ogładzone buły litotamniowe (ryc. 9).

BADANIA NUKROSKOPOWE

Badania mikro kopowe nie tylko potwierdziły, że spotykamy tu okruchy tYPowych skał dolnego

kimerydu odsłaniające się w pasie od Przedborza

do okolic Chmielnika (por. ryc. 6 i 7 z planszami

w pracy J. Kutka - 6), lecz także wy'kazały, że występujące tu wapienie piaszczyste zawierają liczne

drobne kolonie litotamniowe (ryc. 10). Porównując te wapienie z osadami dolnotortońs'kimi południo­ wego skłonu Gór Świętokrzyskich moż,na stwierdzić,

Ryc. 8. Piaszczysty wapień organodetrytyczny z gliny morenowej we wkopie na górze Sitki, widać skoruPlI

ostryg, zmniejszenie 1,5 X. Fot. K. Zielińska Fig. 8. Sandy organodetritaZ limestone trom the boul-der clay in pit on the Sitki Hill, oyster sheUs are

visible; X 0.7.

Phot. K. Zielińska

Ryc. 7. Kimerydzki wapień onkolitowy z gliny mo-renowej na górze Sitki, pow. 10 X.

Fot. K. Zielińska

Fig. 7. Kimmeridgian onkolite trom the boulder day on Sitki Hill; X 10.

Phot. K. Zielińska

że identyczne skały występują w rejonie

Chmielni-ka, np. w Piotrkowicach (por. ryc. 10 7. planszą 26 w pracy A. Radwańskiego - 11).

POCHODZENIE OKRUCHOW SKAŁ MIOCErQ'SKICH

. ~rzedstawione obserwacje wykazały, że na górze Sl~ki okruchy skał mioceńskich występują w płacie

ghn morenowych przeładowanych materiałem lokal-n~. Nie są to :-vię~ . res~i zniszczoneJ w tym mieJscu, a występUjącej m s~tu pokrywy mioceńskiej.

Warto tu nadmienić, że na górze Sitki ani w

obręb!e skał podłoża występujących in sitt!, ani w

obrębie luźnych okruchów skał przedtrzeciorzędo­

wych nie stwierdzono wydrążeń mioceńslcich skało­

toczy. Nie zauważ<>no też żadnych struktur abrazy j-n?,ch. Tymczasem ona objętych transgresją

wychod-mach węglanowych skał przedtortońskich południo­

wego. skłonu ~ór Świętokrzyskich powszechnie wy-stępuJą abrazyjne struktury litoralne, a w zachowa-nych in situ okruchach skał podłoża liczne są

wy-Ryc. 9. Bula litotamniowa z gliny morenowej we wkopie na górze Sitki, zwraca uwagę starcie natural-nej nerkowatej powierzchni kolonii, wielkość

natu-ralna. Fot. K. Zielińska.

Fig. 9. Lithothamnium nodule trom the boulder dny

in pit on the Sitki Hill, abrasion oi reniform surface

of

Ryc. 10. Piaszczysty wapień organodetrytyczny z gli-ny morenowej na górze Sitki, widać kolonię

litotam-niową (ciemna) ze sporangiami (biale), okruchy sko-rup małży i otwornice, w sparytowej masie podsta-wowej liczne są ziarna kwarcu (biale), pow. 10 x.

Fot. K. Zielińska.

Fig. 10. Sandy organodetritaZ limestone from the boulder clay on the Sitki Hm; Lithothamnium colony (dark) with sporangia (white), shell debTis and fora-miniferal tests, in sparry matrix numerous quartz

grains (white) are visible; X 10.

Phot. K. Zielińska

drążenia skałotoczy (11, 12). Jest to tak typową cechą, że nawet po zdarciu osadów tortońskich na skłonach wzgórz zbudowanych ze starszych skał można odczytać pierwotny zasięg basenu mioceń­

skiego na podstawie zachowanych str·uktur

litoral-nych i śladów skałotoczy (np. Zatoka Piotrkowicka

- 11).

Jest to bez wątpienia nowe stanowisko okil'uchów

mioceńskich w osadach morenowych. Trzeba jednak podkreślić, że ·na mapach geologicznych (4) tego

rejonu dotychczas nie znaczono moren \V opisanym

miejscu oraz, że obecność okruchów mioceńskich w

morenach znana od dawna (2, 3, lO, 13) w

central-nej części Gór Swiętalcrzyskkh (okolice S trawczynka ,

Kielc, Daleszyc) nie była dotychczas notowana w

po-łudniowo-zachodniej części tych gór.

Stanowisko moren zawierających okruchy skał

mioceńsk-ich na górze Sitki znacznie rozszerza za-sięg występowania takich ok-ruchów w kierunku

południowo-zachodniego skłonu Gór Swiętokrzyskich

(por. 13). Wieloletnie badania czwartorzędu regionu

świętokrzyskiego nie pozostawiają wątpliwości, że

okruchy wapieni tortońskich tkwią w utworach

mo-renowych zlodowacenia kra'kowsktiego (7, 8, 13) i że

lądolód maksymalnego stadiału tego zlodowacenia wkraczał na teren synklinorium 'Jdelecko-łagowskiego

z południowego wschodu sięgając aż do okolic Ło­ puszna (2, 3, 10, 13).

Ostatnie badania trzeciego z autorów (7, 8) do

-wiodły, że w obrębie maksymalnego stadium zlodo

-wacenia krakowskiego, w centralnej części Gór ŚwJę­

tokrzySkich występują dwie gliny morenowe

(niekie-dy dawniej przypisywane dwóm zlodowaceniom).

Tylko starsza z tych glin dbfituje w okruchy

wa-pieni trzeciorzędowych. Młodsza zaś, o większym

zasięgu, jest znacznie uboższa lub pozbawiona (w

rejonie chęcińskim) tych okruchów. Tłumaczy to

dlaczego w czasie powierzchniowego kartowania

znajduje się tylko wyjątkowo okruchy wapieni trzeciorzędowych, gdy w czasie robót ziemnych (na

których oparł swe stwierdzenia J. Czal1nocki - 2, 3)

spotyka się kh znacznie więcej. W czasie

kartowa-nia powierzchn-iowego z reguły napotykamy gliny

fazy maksymalnej (G II max a), gdy w szybikach i wierceniach spotyka się leżącą głębiej glinę fazy

462

Ryc. 11. Główne kierunki transportu glacjalnego okruchów wapieni mioceńskich w czasie zlodowace-nia krakowskiego (G II) w SW czę§ci regionu §wię .. tokrzyskiego (na podstawie danych: J. Czarnockiego, 1931, S. Z. Różyckiego, 1972 i L. Lindnera, 1974). l - główne wyniosłości wpływaJące na ruch lądolodu, 2 _

pierwotny zasięg osadów tortonsklch (według J.

Czarnoe-kiego I A. Radwańsklego), 3 - zasięg występowania głazów

narzutowych z wapieni tortońsklCh, 4 - kierunki

tranfl-portu glacjalnego głazów tortońskich, 5 - opisywane

Stll-nowisko występowania głazów wapieni tortońsklch w g!lnle

zwałowej na górze Sitki.

Fig. 11. Main trends ot glacial transport ot Miocene bouZders during the Cracovian (MindeZ) Glaciation in south-western part ot the HoZy Cross area (after data presented by J. Czarnocki, 1931; S. Z. Różycki,

1972 and L. Lindner, 1974).

l - main rldge controUing motion ol Ice sheet, 2 - orl -ginaI extenslon ol TorŁonian deposits (after J. Czarnocki and A. Radwańskl), 3 - extenslon ol Tortonlan boulders in głaclal deposlts, 4 - main trends ot głaclal transllort ot Tortonlan boulders, 5 - new site ot Tortonlan boulders

on the Sitki Hill.

przedmaksymalnej (G II max - b). Właśnie cieńszy

lądolód fazy przedmaksymalnej opłynął Góry Swię­

tokrzyskie od wschodu i wdarł się wstecznie w

obn1żenia lobami wyprowadzającymi, które

pozosta-wiły osady morenowe wzbogacone w mioceński

ma-teriał lokalny pochodzący z południowo-wschodniego

skłonu Gór ŚwiętokrzyskiCh.

Obecność okruchów mioceńskich wraz z ok'I'ucha-mi skał kimerydzkich i krzemieni turońskich

wska-zuje, że obok głównego lobu kieleCkiego nasuwają­

cego się od południowego wschodu w synklinorium

kielecko-łagowskie, musiał się wedrzeć odrębny lob pomiędzy pasma wzniesień południowego skłonu GÓl"

Swiętokrzyskich (ryc. ll). Lob ten, wdzierając się

z rejonu Chmielnika, mógł przynieść cały zespół

głazów lok'alnych napotykany na górze Sit.ki.

Bliższe sprecyzowanie zasięgu poszczególny,ch

lo-bów w poludniowo-zachodniej części Gór Swiętokrzy­

skich powinny przynieść przyszłe badania, w czasie

krtórych należy zwrócić uwagę na obecność materiału

lokalnego, a szczególnie głazów trzeciorzędowych w

morenach wypełndających dna obniżeń pomiędzy

pasmami wzgórz.

LITERATURA

1. A reń B. - Trzeciorzęd regionu świętokrzy­

skiego. Pr. IG, t. 64, 1971.

2. C z a r n o c kiJ. - O zlodowaceniach środko­

wej części Gór ŚwiętOkrzyskich. Posiedz. nauk.

Państw. I-nst. Geol., nr 17, 1927.

3. C z a r n o c -k i J. - Dyluwium Gór Swiętokrzy­

skich (Zastoisko Środkowopolskie. Uwagi ogólne

co do wieku polskich zlodowaceń). Rocz. Pol.

Tow. G eol. , t. 7, 1931.

4. H a k e n b e r g M. - Objaśnienia budowy

IS. K u t e k J. - Kiroeiyd i najwytszy oksford

po-łudniowo-zachodniego obrzeżenia mezozoicznego

G6r Swięltokrzy8kich. Cz. I - stratygrafia. Acta .geol. polo, vol. 18, 1968, no. 3.

6. K u t e k J. - Kimeryd i najwyższy oksford

po-łudniowo-zachodniego obrzeżenia mezozoicznego

G6r Swiętoki"zyskich. Cz. II - Paleogeografia. lbidem, vol. 19, 1969, no. 2.

7. L i n d n e r L. - Zlodowa'Cenie plejstoceńskie w

zachodniej części G6r Swi~toknyskich. Arch.

Inst. GeoL Podst. UW.

8. L i n d n e r L. - Pozycja straty·graficzna i

roz-przestrzendenie glin zwałowych w środkowej

części Wyżyny Małopolskiej. BiuL GeoL UW,

1977, nr 23, (w druku).

SUMMARY

J. LiszkoWS'ki (9), who 10und d6bris ol the

Tor-tonian limestones· on the Sitki Hill (Figs. l - 3) near Ohęciny (south-western part 01 the Holy Cross Mts, Central Poland), concIuded that they are the

autocbtbonous waste of Tortonian deposits. Thls

implied the extension ol the Fore-Carpathian

Torto-nian sea to the north-west cOIlsiderable greater than it had eammonly been accepted {l, 11, 12).

Field observations of the present authors demon-strate tha't these debris (Figa. 1J--.10) really occur in the flalke ol baulder cIay (Fig. 4) together with

boulders ol Scandinavian ·crystalline roc1ts (Fig. 5),

KłmmericLgian oolites (Fig 6) and onkolites (Fig. 7),

as well as Turonian flinta. This assoclation of local boulders may be explained as corresponding to de-posits ol a separate glacial ldbe which invaded

de-pression in the south-western part ol Holy Cross

Mts from the south-east (Chmielnik area - Fig. 11) during the Cracovian (Mindei) Glacl'8tion. This small glacial lobe was independent ol that greater one, commonly accepted (2; 3, 7, 8, 10, 13) wblch invaded the central depress'ion of the HO'ly Cross Mts (Fig. 11).

9. L i s z k o w ski J. . - WapIenie litotamnlowe na antyklinie chęclńs'k:iej (Uwagi o zasięgu

trans-gresji morza torlońskiego na obszarze

antykll-norium świętokrzyskiego). Prz. geoL, 1972, nr l. 10. Łyczewaka J. - Czwartorz~ regionu świę­

tokrzyskiego. Pr. IG, t . .64, 1971.

11. R a d w a ń s k i A. - Transgresja dolnego

tor-tonu na południowych stOkach Gór

Swi~krzy-9kich (strefa zatok i ich przedpola). Acta grol. pol., vol. 19, 1969, no. 1.

12. R a d w a ń s k i A. - Transgresja dolnego

torto-nu na południowo-WS'Chodnich stdkach G6r Swi~­

tokl"Zyskich. Iibidem, vol. 23, 1973, no. 2.

13. R 6 Ż y c k i S. Z. - Plejstocen Polski Srodkowej

na tle przeszłości w g6rnym trzeciorzędzie (wyd.

2 rozszerzone). PWN, 1972.

PE310ME

06JIOMKH TOproHCKHX H3BeCTBJIXOB 6hIJlH HaAAeHhI 3. JlHmKOBCKHM (9) Ha XOJlKe CH'l'KH (PHC. 1-3)

B6JIH-3H ropoAa XeHIl,HHbr (IOro-3anaAHax '1aCTb CBeH'l'O-KIlIHCKHX rop, n;eH'l'paJIbHaS IIoJIbwa). OH npeA-nOJlaran, 'iTO STO OCT8.'1'KH KopeHHbIX o6H8lKesJdł DOA-Bep3teHHbIX 3P03HH TOpTOHCKHX oca.IlK0B. 3TO 3Ha'lH-TeJlbHO pacWHpHJIO I5hI B CTOpoHy cesepo-sana.n;a

npo-CTHPaHHe TOproHCKOro KOPR npe~apnaTCKoro

npo-rH6a, no cpaBHeBł'.IO c paHee DPHHXTLDI (1, lI, 12). IIonem.xe Ha6mo.n;emm aąropoB yx:a3bIB8IO'l', 'iTO :>TH 06JIOMKH (PHC. 8-10) HaXO)l;8TCS B OCTaTKe IIOpeH-HDa: O'l'JIOlKemdł: (pHC. 4) BKecTe C sanyHaKH

CKB.H,JtH-HaBCKHX KpHCTaJUIH'lerKHX noPOA (PHC. 5),

KHIOIe-pH)l;lItCKHX OOJ]Jł1"OB (pHC. 6) H OHKOJIH'l'OB (PHC. 7), a 'l'aIOKe '1'YpoH~HX Iq)ellleHeA. CoCTaB nOKaJrbHDrx BaJIyHOB 1II01KHO 06'WlCHH'I'b TeK, 'łTO ORK XOJUłIO'l"CSl OCT8TKaIllH MopeHHDrx OTJIOlKeHHA oTAem.HOro JleAHH-KOBOl'O X!3blKa, nOBOpa'lHBaIOrqerocs Ha ceBepo-saua.o; KelK,1C" xpe6TaMH IOro-9aIUlAJiOA 'łaCTH CBeHTOKIIIH-CKHX rop He3aBHCH1llO OT rJIaBsoro TaKoro lite JIeAHH-KOaoro X3hIKa, KOTopbI:Ił 9aIIOJlHHn ~eHTPaJIl>HyIO

.n;e-npeCCHIO CBeH'l'OKIIlHCKHX rop BO BpeW!