było przyczyną wielu samowypływów na terenie pra-doliny Noteci. Wskutek głęboko wciętych kopalnych dolin czwartorzędowych, wszystkie poziomy wodne na obszarze badań są połączone. Dodatkową trud-ność przy ewentualnej eksploatacji górniczej złoża będzie stanowić położenie południowej części złoża pod dnem pradoliny Noteci.
WNIOSKI
Prace geo1ogiczno-poszukiwawcze złóż węgla
bru-natnego wykonane w okolicach Nakła nad Noteciq doprowadziły do odkrycia złoża węgla brunatnego o zasobach prognostycznych w podkategorii D1
wyno-szących ok. 275 mln Mg. Efekt ten potwierdza pra-widłowość stosowanej metodyki poszukiwań i dowo-dzi możliwości występowania większych złóż węgla brunatnego w Polsce północnej. Złoże jest zlokalizo-wane korzystnie w stosunku do większych ośrodków gospodarczych, ale jego ewentualne wykorzystanie przemysłowe może nastręczyć wiele trudności tech-nicznych, wynikających zarówno z formy złoża, jak i warunków hydrogeologicznych i geologiczno-inży nierskich. W nadkładzie złoża występują surowce do produkcji materiałów budowlanych. Torfy i gytie mogą znaleźć zastosowanie w rolnictwie i przy rekul-tywacji. Wydaje się celowe przeprowadzenie na te-renie złoża dalszych badań, w celu dokonania ściślej szej oceny zasobów oraz dokładniejszego okonturo-wania złoża. Perspektywy powiększenia zasobów wę gla brunatnego zarysowują się na północ od zbada-nego obszaru, w rejonie Więcborka, gdzie przedłuża się anomalna strefa grawimetryczna wyznaczająca rów Nakła.
LITERATURA
1. B i e n i e k J. - Metody oznaczania charaktery-stycznych temperatur topnienia popiołu węglowe go. Techn. Poszuk. 1962 z. 2-3.
2. C i u k E. Types of Brown Coal Deposits within Coal-Bearing Formation of Continental Tertiary in Poland. 23 Intern. Geol. Congr. Prague 1968 vol. 11.
3. C i u k E. - Schematy litostratygraficzne trzecio-rzędu Niżu Polskiego. Kwart. Geol. 1970 nr 4. 4. D a d l e z R. Stratygrafia liasu w Polsce
za-chodniej. Pr. Inst. Geol. 1969 t. 57.
5. G r a b o w s k a I. O środkowooligoceńskim wieku iłów toruńskich na podstawie analizy spo-rawo-pyłkowej. Kwart. Geol. 1965 nr 4.
6. Gr a b o w s k a I., P i w o ck i M. - Wiek i ge-neza iłów toruńskich w okolicy Torunia na pod-stawie obserwacji palinologicznych i litostratygra-ficznych. Biul. Inst. Geol. 1975 nr 284.
7. Piw o ck i M. - Trzeciorzęd w rejonie Wysokiej. Kwart. Geol. 1973 nr 3.
8. P o ż a r y s k a K., O d r z y w o l s k a - B i e ń k o-w a E. Z zagadnień paleogeografii młodszego paleogenu na Niżu Polskim. Prz. Geol. 1979 nr l. 9. W o ź n y E. - Oligocen Polski zachodniej i jego
fauna. Biul. Inst. Geol. 1965 nr 192.
SUMMARY
The studied deposit is situated in a narrew longi-tudinal depression of the tectonic trough type in the vicinities of Nakło upon Noteć river, northern Poland. The Tertiary, directly overlying Lower Jurassie sand-stones, is represented by Oligocene, Miocene and Pliocene. Oligocene comprises siltstones and glauco-nitic sands with intercalations of brown coals of the seam group V and Miocene quartz sands with brown coals of the seam group II in its lower part, and clays and silts with brown coals of the sea'11 group I in the upper. They are overlain by Pliocene clays and silts and Quaternary tills and sands.
Coal-bearing Tertiary series comprises Middle and Upper Miocene with the seam groups II and I, · res-pectively. The seams of the group II markedly in-crease in thickness within the Nakło trough which is reflected by increase of total coal-bearing index from 0.17 on margins of the trough to 0.30 inside of
it. The deposit area is about 13 km2 , summative thic-kness of brown coal seams equals 19.5 m on the ave-rage, and prognostic deposit resources are estimated at about 275 mln Mg. The deposit is formed of earth coals with mean calarie value (Q[) equal 7976 kJ/kg and mean ash eontent (Ad) - 24.220/o. They are sui-table as fuel for power plant.
PE3IOME
MecTopoJK;n;eHMe pacrroJioJKeHo B OKpeCTHOCTJIX MeCTHOCTM: HaKJIO Ha peKe HoTeu;n B ceBepHotf IIoJih-me. OHo Haxo,n,nTcR B y3KOM, rrpo,n,oJiroBaTOM IIOHM-:tKeHMM MMeiOIIJ;MM xapaKTep TeKTOHM.'i:eCKOM BIIa,II,MHhi. IIo,n,omBy TpeTM'i:HhiX OTJIO:lKeHMi1 cJiaraiOT HM:lKHeiOp-CKMe rrec'i:aHMKM. TpeTM'i:HhiM rrepMO,Il; rrpe.n;cTaBJieH oca.n;KaMM OJIMrOD;eHa, MMOLI;eHa M IIJIMOIJ;eHa. 0JIM.rO-u;eHCKMe OCa,IJ;KJ1 STO aJieBpOJIMThi J1 rJiayKOHMTO-Bhie rrecKM c rrpocJioi1:KaMM 6yporo yrmr V rpyrrrrhr rrJiaCTOB. HMJKHMM MMou;eH cJiaraiOT KBapu;eBhre rrecKM c rmacTaMM 6yporo yrmr II rpyrr!Thr IIJiaCTOB, a
Bepx-HMM MMou;eH rJIMHhi M cyrJIMHKlif c rrJiaCTaMM yrJIH
I rpyrrrrhr mmcTOB. IIJIMou;eH cJioJKeH rJIMHaMM M
cyr-JIMHKaMM, a 'i:eTBepTWIHhiM rrepMO,Il; - BaJiyHHh]MM rJIMHaMM M IIeCKaMM.
TpeTM'i:HaH yrJieHOCHaH cepMH rrpe.n;cTaBJieHa oca.n;-KaMM cpe;n;Hero MMOD;eHa c II rpyrrrroi1 rrJiaCTOB 6yporo yrJIH M oca.n;KaMM BepxHero MMOD;eHa c I rpyrrrroi1 rrJiacTOB. B rrpe.n;eJiax Brra.n;MHhi HaKJia yBeJIWIMBaeTcH MOIIJ;HOCTb 6yporo yrJIH II rpyrrrrnr rrJiaCTOB. Ko3<Pqm-u;MeHT a6COJIIOT'HOM yrJieHOCHOCTM ,II,JIH yrJieHOCHOM
ce-PMM BHYTPM Brra,n,MHbi paBeH 0,30, a Ha o6paMJieHMM
Brra;n;MHbi - 0,17. IIoBepxHOCTh MecTopo:tK.n;eHMH paB-Ha OKOJIO 13 KM2• 06rn;aH MOIIJ;HOCTh 6aJiaHCOBhiX IIJia-CTOB 6yporo yrJIH paBHa B cpe.n;HeM 19,5 M. IlpOrHO-CTlif'i:eCKMe 3aiiaChi MeCTOpOJK,IJ;eHM.fi orrpe.n;,eJIHIOTC.fi Ha OKOJIO 275 MJIH TOHI-I. MeCTOpOiK,IJ;eHMe CJiaraiOT 3eM-JIMCTbie yrJIM C TeiiJIOTBOpHOCT'hiO (Qiir) B cpe,n,HeM 7976 KMJIO,li,iKOyJit:~tf/Kr M C co.n;ep:amHMeM 30Jibi (Ad) B
cpe;n;-HeM 24,22°/o. 3TM yrJIM COCTaBJI.fiiOT C060J1 3HepreTM-'1:eCKOe Chiphe.
EDWARD CIUK Instytut Geologiczny
GEOLOGICZNE
DLA NOWEGO
BRUNATNEGO
W STREFIE ROWU TEKTONICZNEGO
-
CZEMPIN
UKD 553.96.04D1:551.243.12:551.781.51/.782.21 + 553.611(438-15 Poznań - Gostyń)
W latach sześćdziesiątych Przedsiębiorstwo Poszu-kiwań Geofizycznych w Warszawie przeprowadziło z inicjatywy i na zlecenie Instytutu Geologicznego oraz Zjednoczenia Poszukiwań Naftowych szeroko
zakro-jone badania grawimetryczne na obszarze monokliny przedsudeckiej i jej przedpola, m.in., w rejonie
poz-nańskim. W wyniku tych badań (5), ustalono dużą
anomalną strukturę grawimetryczną, ciągnącą się od
Szamotuł przez Poznań, Mosinę, Czempin, Krzywin po Gostyń i dalej ku południowemu wschodowi. Stru-ktura ma charakter wąskiego rowu tektonicznego o skomplikowanej budowie. Genezę jej wiązano
po-Ryc. l. Mapka sytuacyjna lokaLizacji poznańskich złóż węgla brunatnego w strefie rowu tektonicznego
Poz-nań - Czempin - Gostyń (E. Ciuk, 1976).
Fig. 1. Location of Poznań brown coal deposits in the
zone of the Poznań - Czempin - Gostyń tectonic
trough (E. Ciuk, 1976).
czątkowo ze zjawiskami halogenicznymi, okazało się
jednak, że ma ona również ścisły związek z nagro-madzeniem się w jej obrębie bardzo miąższych, lek-kich osadów skalnych, w tym znacznej sumarycznej
miąższości węgli brunatnych.
W latach 1962-1965 Zakład Geologii Złóż Węgla
Brunatnego (E. Ciuk) rozpoczął i kontynuował sy-stematyczne badania struktury, .zaczynając od Mosiny na S od Poznania, przesuwając się stopniowo, po-przez Czempin, Krzywin, Gostyl1, po rejon Starej Krobi na S od Gostynia.
Opracowany w 1962 r., przez E. Ciuka, na podsta-wie wyników szczegółowych badań grawimetrycznych W. Dudy i N. Bochni (1960 r.), pierwszy projekt robót geologicznoposzukiwawczych w rejonie Mosina -Czempin, objął wykonanie 15 otworów wiertniczych, zlokalizowanych wzdłuż osi anomalii oraz na prze-krojach poprzecznych. Wyniki wierceń potwierdziły
istnienie rowu w obrębie struktury, wypełnionego o-sadami trzeciorzędowymi, zawierającymi liczne grube
pokłady węgla brunatnego, o sumarycznej miąższoś
ci kilkudziesięciu metrów. W latach następnych pra-ce geologiczno-poszukiwawcze posunęły się dalej na
południe, w rejon Krzywina i Gostynia (E. Ciuk). W latach 1964-1965 przeprowadzono rozszerzone prace geologiczno-poszukiwawcze na złożach Mosina i Krzy-win, które potwierdziły wysoką węglonośność i węg lazasobność miocenu, stwierdzoną w latach 1962-·-1964.
Uzyskane w toku prac geologiczno-pszukiwaw-czych w latach 1962-1965 wyniki badań w rejonie Mosina - Czempin Krzywin - Gostyń (E. Ciuk)
pozwoliły ustalić: zarys budowy geologicznej kenozoi-ku w strefie rowu tektonicznego i na jego skrzydłach; rzeźbę powierzchni podtrzeciorzędowej i jej budowę geologiczną; węglonośność i węglazasobność poszcze-gólnych pięter trzeciorzędu; geologiczno-górnicze
mo-żliwości wykorzystania węgla brunatnego i surowców
towarzyszących; wstępne zasoby prognostyczne węgla
brunatnego i możliwości jego wykorzystania. Zasoby te są bardzo duże i określa się je na około 5,0 mld Mg. Po przeszło lO-letnim (1965-1977) okresie niein-teresowania sią bazą węglową rejonu poznańskiego
przez resort górnictwa i energetyki, zasoby złóż
poz-nańskich stały się obecnie jednym z elementów pro-gramu dynamicznego rozwoju przemysłu węgla bru-natnego w latach 1978-2000, opracowanego w Mini-sterstwie Energetyki i Energii Jądrowej. Resort geo-logii prowadzi tam intensywne prace geologiczno-roz-poznawcze w kat. C2, na złożach: Czempin, Krzywin,
Gostyń. p L E o z w u o I..L}o -' a... N z t:r:. w o u o u ~ UJ N ;z w u a::. o <.!) 1-o J S T O C E N >-c o -o > E -o en >-3 o .::<: -o o ... > c
o
-c >-c 1-·O en ~ -o ~~ Warstwy pozn?tiskie gorne Warst..vy adamowskie Warstwy powłowickie Warstwy ścinawskie Warstwy rawickie Warstwy mosinskie gorne Warstwy C'Z.ernpinskie Warstwy mosińskie dolne T r. i a s gornyII ś c ino y.~ska grupa
poktadow w'glowych
Ul rowicka grupa
pokładow węglowych
Ryc. 2. Schemat litostratygrafii trzeciorzędu strefy
ro-wu tektonicznego Poznań - Czempin - Gostyń
i jego obrzeżenia (E. Ciuk, 1976).
Fig. 2. Lithostratigraphic scheme of the Tertiary of the Poznań - Czempin - Gostyń tectonic trough
zone and its neighbourhood (E. Ciuk, 1976).
BUDOWA GEOLOGICZNA ZŁOZA WĘGLOWEGO
Obszar złoża występującego w strefie rowu
rozpo-ściera się między Pozńaniem i Starą Krobią na S
od Gostynia, na długości około 60 km (ryc. 1). Leży
na terenie województwa poznańskiego i leszczyń
skiego. Powierzchnia terenu złoża ma charakter ni-zinno-pagórkowaty, genetycznie związany z utworami
stadiału leszczyńskiego. Osady czwartorzędowe o zmiennej miąższości pokrywają cały obszar złoża, na którym brak jest wychodni osadów przedczwartorzę
dowych.
a. Podłoże podtrzeciorzędowe
Geologicznie obszar złoża leży w zasięgu północ
nej części monokliny przedsudeckiej. W podłożu pod-·
trzeciorzędowym występują tu osady prawie całego
mezozoiku, od górnej kredy w rejonie na S od Poz-nania począwszy, a na górnym triasie (retyk) w oko-licy Gostynia - Starej Krobi skończywszy. Retyk
wykształcony jest w postaci iłowców ceglastosza-rych niekiedy marglistych, iłowców zielonawych, czę
sto wzajemnie się przewarstwiających. W ich obrę
bie występują wkładki i przewarstwienia drobnoziar-nistych białych piaskowców, także seledynowych, ce-glastych, kruchych. Sporadycznie występują partie
zlepieńcowate i soczewki syderytów. Utwory retyku stwierdzono w południowej części złoża, głównie w obszarze złoża Gostyń. Jura dolna wykształcona jest w facji ilasto-mułowcowo-piaszczystej. Reprezento-wana jest przez zespół osadów ilastych, szarych i
ciemnoszarych, mułków i mułowców ciemnoszarych, piasków i piaskowców drobnoziarnistych. Należą one do toarku i domeru; występują na obszarze złoża
Krzywin oraz południowej części złoża Czempin i
zbudowa-na jest z iłów i iłowców szarych i ciemnoszarych,
mu-łowców, piasków i piaskowców drobnoziarnistych ja-snoszarych, różowawych. Liczna mikrofauna, a
wśród niej często spotykane amonity, belemnity,
małże i ślimaki, dobrze dokumentuje doggerski wiek osadów. Utwory środkowojurajskie stwierdzono w
północnej części złoża Czempin oraz południowej złoża Mosina. Białe wapienie margliste, detrytyczne, oolitowe, zbite, nawiercone w środkowych terenach
podłoża złoża Mosina reprezentują utwory górnoju-rajskie. Oksfordzki wiek tych wapieni stwierdzono badaniami mikrofaunistycznymi oraz fauną. W pół
nocnej części terenu złoża Mosina, w okolicy Pusz-czykowa na S od Poznania, stwierdzono występowa
nie górnokredowych wapieni marglistych i margli wapiennych białych, jasno-szaro-białawych, z fauną małżową i belemnitellami. Na podstawie badań roi-krofaunistycznych osady te przydzielono do turonu, santonu, kampanu i mastrychtu.
b.
Utwory trzeciorzędowe, występujące zarówno w strefie rowu, jak i na jego obrzeżeniu, obejmują peł
ny profil (ryc. 2); od oligocenu dolnego począwszy a na dolnym pliocenie skończywszy (2, 4, 10). Udoku-mentowanych osadów górnoeoceńskich dotychczas w tym rejonie nie stwierdzono. Przeciętna miąższość o-sadów trzeciorzędowych w strefie rowu jest rzędu c!wło 300-400 m, na jego obrzeżeniach 200-220 m.
O l i g o c e n stwierdzono na całym obszarze
wy-stępowania złoża. średnia jego miąższość wynosi
oko-ło 20,0 m na obrzeżeniu, przy maksymalnej miąż szości około 40,0-50,0 m w strefie rowu. W obrębie
utworów oligoceńskich wyróżniono 3 kompleksy li-tologiczne osadów, należące do: warstw mosińskich
dolnych oligocenu dolnego, warstw czempiilskich oli-gocenu środkowego i warstw mosińskich górnych· o·-ligocenu górnego.
Warstwy mosińskie dolne zbudowane są z piasków kwarcowoglaukonitowych, o silnym zabarwieniu zie·· lonym, drobnoziarnistych, w spągu niekiedy margli:-stych, zawierających w najniższych partiach zazwy-czaj ·żwiry kwarcowe (fasolka), konkrecje· fosforytów, pojedyncze okruchy bursztynu. Osady tego wieku
tworzyły się w środowisku morskim. Ich miąższość
waha się w granicach kilku metrów.
'Warstwy czempińskie na. obszarze Poznań -
Go-styń mają miąższość od kilku do 20,0 m.-Składają
się z bezwapiennych, ciemnoszarych i ciemnobrunat-nych mułowców, pylastopiaszczystych, łyszczykowych,
którym towarzyszą niekiedy cienkie przewarstwienia piasków kwarcowych i kwarcowo-glaukonitowych, zwykle w stropie i spągu. Wśród osadów mułowco;_
wych występują cienkie warstwy węgli brunatnych,
miąższości 0,2-0,9 m, zazwyczaj pojedyncze. Są one odpowiednikiem V czempińskiej grupy pokładów węglowych oligocenu środkowego. Osady warstw
czempińskich tworzyły się w środowisku przybrzeż
no-morskim, w lagunach i strefie pływowej lub czę· ściowo nawet na lądzie (4, 7). Utwory te znane i opi-sywane od dawna pod nazwą. "iłowców toruńskich" są wieku środkowooligoceńskiego, rupeiskiego (2, 4, 6, 7). Obecność środkowooligoceńskich osadów
mu-łowcowych w rejonie: Sławna, Zatoki Puckiej, rejonu Ostródy, Braniewa, Olsztyna, Warszawy, Dęblina i
innych dowodzą bardzo szerokiego rozprzestrzenie-nia się osadów tego wieku w całej północnej Polsce, znacznie większego niż to określają K. Pożaryska i E. Odrzywolska-Bieńkowa (9).
Warstwy mosińskie górne wykształcone są w fa-cji morskiej w postaci piasków kwarcowo-glaukoni-towych, drobnoziarnistych, o znacznie mniejszej
za-wartości glaukonitu. Młodszych osadów
górnooligo-ceńskich (warstwy leszczyńskie, dąbrowskie), znanych z obszarów południowo-zachodniej monokliny przed-sudeckiej (3, 4), w rejonie Poznania - Gostynia nie stwierdzono.
M i o c e n. Osady tego piętra leżą bezpośrednio . na piaskach kwarcowoglaukonitowych warstw mosiń·
skich górnych. Wykazują zrozmcowaną m1ązszosc między rowem a jego otoczeniem. W obrębie rowu
miąższość miocenu waha . się w granicach 200,0-250
m, a na obszarach otaczających w
--130,0 m. Różnica
gicznie utwory
w facji piaszczystej i
rzędne znaczenie zajmują i
dominują w warstwach poznańskich
Profil miocenu rozpoczynają piaski ste i pylaste, jasnoszare, łyszczykowe,
ławe, kaolinowe, należące do warstw mio-cenu dolnego. Kompleks tych osadów skoncentrował się w środowisku lądowym, może częściowo
rów-nież brakicznym. Wśród tych warstw
pują sporadycznie cienkie soczewkowate
węglowe należące do III rawickiej grupy pokł::td<)W węglowych.
W następnym
nu, w warstwach mamy do czynienia
dowe środowisko sedvm«:m1cac~vine
ono reprezentowane przez
no:- i średnioziarniste, niekiedy zawęglone, z
węglowym i pokładami węgla brunatnego.
statnich zwykle jest kilka, o miąższości prze'lu.ac:c;a:]rą
cej 20 m. Podrzędnego znaczenia są tu czewkowate przerosty mułków i iłów. Zespół
dów węglowych warstw ścinawskich tworzy sc1-·
nawską grupę pokładów Jest to
najważ-niejsza grupa węglowa w rowu Poznai1
Gostyń i na niej to głównie opierać się będzie szłe górnictwo węglowe.
Podobne, piaszczysto-węglowe, li-tologiczne wykazuje młodsze ogniwo
kowego, należące do warstw
również zespół osadów ~;·~"'"'"'""'·cd-"·"'"' podrzędnymi
jących kilka pokładów lubińskiej grupy pokładów
kowego, osiągając często
m). Zazwyczaj zespół u7c>rcotH7
w stropie pokład węgla.
Miocen górny rozpoczyna się warstwami adamow-skimi, złożonymi z piasków kwarcowych drobnoziar-nistych sżarych, w obrębie których
rosty mułków piaszczystych oraz r>r.r:Jr'7ar.h~
soczewkowate przerosty węgli brunatnych.
stwach adamawskich spoczywają - osady warstw
środkowopolskich, ilastych oraz drobnoziarnistych
piasków kwarcowych. Fokłady węgla brunatnego tu
występujące należą do środkowopolskiej grupy
kładów węglowych. Tworzy ją jeden pokład
którego miąższość lokalnie dochodzi do 6 m. ciej jednak jest on złożony z kilku cienkich ław, roz-dzielonych iłami lub piaskami kwarcowymi. Na grupie pokładów węglowych pracują kopalnie krywkowe Konin i Adamów.
Powyżej warstw środkowopolskich występują war-stwy poznańskie dolne, stanowiące najmłodsze ogni-wo miocenu górnego. Zbudowane jest ono ze stosun-kowo niegrubej serii iłów szarych, brunatnych, z przerostami iłów zielonych z lokalnymi zawęglenia
mi lub cienkimi soczewkowatymi wkładkami
Miejscami soczewki te osiągają kilka do
metrów miąższości, jak to np. stwierdzono w okoli-cy Oczkowic, koło Rawicza lub w okolicy Borowa w
złożu Czempin. Fokłady węgla występujące w obrę
bie warstw poznańskich dolnych należą do Ia oczko-wickiej grupy pokładów węglowych.
Profil trzeciorzędu w rejonie
kończą warstwy poznańskie szość niejednokrotnie przekracza
pleks iłów zielonych, zi~~lona.w~::miet)ieska'V'ryc~b
pstrych, w obrębie których, na
występują przerosty mułków lub
drobnoziarnistych, gl;:mlko:nitovJY<~b Często
napotyka się w iłach wapienne oraz limo-· nitowo-syderytowe. Osady warstw poznańskich gór-nych, a zapewne także i dolnych mają genetyczny
związek z takimi osadami mioceńskimi
przedkarpackiego; powstały bowiem w
morskim, tworząc u schyłku trzeciorzędu ogromne, morskie obejmujące
c. Czwartorzęd TEKTONIKA zarówno w są utwory począwszy a na gór-c~r"v:,,"'""TC'?'" Zgodnie z monokli-geologicznej mezozoi-Jego otoczenia natrafiamy,
na wychodnie coraz star-jury i triasu mezozoiku na ~r""'7"'."'"·"~""~ ICH WŁASNOśCI G
K01'·10RNIKI
~
N
l
2 3.A
Al 4Ryc. 3. Izopachyty sumarycznej miąższości węgla
bru-natnego zloża "Mosina" (E. Ciuk, 1978).
1 - otwory wiertnicze, 2 - izopachyty sumarycznej
szości węgla, 3 - pozabilansowy obszar złoża, 4
-kroje geologiczne. Pole niezakreskowane - bilansowy
ob-szar złoża. ·
Fig. 3. Isopachyfes of summative thickne:ss of brown coals oj the Mosina deposit (E. Ciuk, 1978).
l - boreholes, 2 - isopachytes of summative thickness of
coal, 3 - area of deposit below cut-off grade, 4 -
geo-logical cross-sections. Not hachured area of deposit
above cut-off grade.
Zespół złóż poznańskich tworzy bazę zasobową węgla brunatnego o
niu, wielkości około 5 mld Mg, wo głębokim, występowaniu
korzystnym współczynniku
miąższości nadkładów i przerostów do
miąższości bilansowych pokładów ·węgla Pewną trudność przy eksploatacji
sprawiać będzie wielepokładowy typ
wiązać się będą niewątpliwie większe
oraz trudno urabialny nadkład, przeważnie miąższości do ponad 100 m.
Węgiel brunatny występujący w zespole złóż
poz-nańskich należy do dobrych węgli
jest stosunkowo niewiele zapopielony i o
zawartości siarki całkowitej. Wykazuje "'"'"h'""-7-"''"w'"
średnią zawartość prasmoły, która w
pokładach lub jego częściach przekracza nie parametry chemiczno-technologiczne natnego poszczególnych złóż zestawiono w
1:1000 1:50000
Ryc. 4. Poprzeczny przekrój geologiczny (A-A') przez
złoże węgla brunatnego "Mosina" (E. Ciuk, 1978).
1 - czwartorzęd, 2 pliocen, 3 - miocen, 4 - oligocen, 5 węgiel brunatny, 6 - jura górna.
w
+100
Ryc. 5. Poprzeczny przekrój geologiczny przez zloże
węgla brunatnego "Czempin" (E. Ci'Ltk, 1978).
1 - czwartorzęd, 2 - pliocen, 3 - miocen, 4 - oligocen, 5 - węgiel brunatny, 6 - jura dolna.
Węgle brunatne złóż rejonu poznańskiego repre-zentowane są głównie przez węgle ziemiste barwy brunatnej i ciemnobrunatnej, często czarnej.
Zawiera-ją ułamki ksylitów twardych, silnie rozłożonych oraz nieliczne drobne ułamki ksylitów włóknistych. Spo-radycznie spotykane są okruchy fuzytu. W stropie i
spągu pokładów występują zwykle węgle zailone lub zapiaszczone, a w węglu ziemistym stwierdzono dość częste ksylity. Wkładki tego litotypu węglowego
do-chodzą czasami do 20 cm miąższości. Wśród węgl'i
ziemistych spotyka się często wkładki jasnych,
jasno--brunatno-żółtawych węgli bitumicznych, miąższości
kilku do kilkudziesięciu centymetrów.
Węgle brunatne omawianych złóż są węglami
autochtonicznymi, czego dowodzą obserwacje geolo-giczne, makropetrograficzny ich charakter oraz cechy chemiczno-technologiczne. Występujące bezpośrednio
--- - - - ,
Fig. 4. TransversaL geologicaL cross-section (A-A')
trough Mosina brown coal deposit (E. Ci'Ltk, 1978).
l - Quaternary, 2 - Pliocene, 3 - Miocene, 4 Oligocene,
5 brown coal, 6 - Upper Jurassic.
E
rnm4
Fig. 5. TransversaL geological cross-section through Czempin brown coal deposit (E. Ciuk, 1978).
l - Quaternary, 2 Pliocene, 3 - Miocene, 4 -
Oligo-cene, 5 brown coal, 6 - Lower Jurassic.
w spągu pokładów osady piaszczyste, mułkowate lub ilaste wykazują w wielu przypadkach cechy gleby kopalnej.
PERSPEKTYWY WYKORZYSTANIA SUROWCOW
TOWARZYSZĄCYCH
W nadkładzie poznańskich złóż węglowych wystę pują surowce skalne, które mogą znaleźć zastosowa-nie w przemyśle materiałów budowlanych, do pro-dukcji kruszywa naturalnego i sztucznego, w dro-gownictwie. Są to głównie iły i mułki zielone, z se-rii iłów poznańskich, w mniejszym stopniu piaski i
żwiry. Szczególnie wielkie bogactwo stanowią tu iły,
na których mógłby rozwinąć się bardzo duży ośro
dek produkcji ceramiki budowlanej.
Iły tworzą zwartą pokrywę na węglonośnych osa-dach mioceńskich, miąższości ponad 100 m, barwy
LUSZJ<OWO
~WINIEC
KRZYWIN
Ryc. 6. Izopachyty sumarycznej miąższości węgLa
bnL-natnego złoża "Krzywin" (E. Ciuk, 19.78).
l - otwory wiertnicze, 2 - izopachyty sumarycznej
szości węgla, 3 - pozabilansowy obszar złoża. Fole
zakreskowane - bilansowy obszar złoża.
Fig. 6. Isopachytes of summative thickness of brown coals of the Krz·ywin deposit (E. Ciuk, 1978).
1 boreholes, 2 isopachytes of summative thickness
of coal, 3 - area of deposit below cut-off grade. Not
ha-chured - area of deposit above cut-off grade.
zielonej, zielononiebieskawej, żółtordzawej i pstrej. W większości przypadków są tłuste, a również bardzo
często pylasto-piaszczyste. "Wśród nich występują
cienkie lub grubsze przerosty piasków, na ogół drob-noziarnistych i pylastych, zailonych, barwy zielona-woniebieskawej. W iłach napotyka się partie, które
zawierają drobne lub większe gruzełki margliste,
bia-łe, beżowe, silnie reagujące z HCl, niekorzystne w produkcji ceramiki budowlanej. Ich występowanie nie jest częste. Zasoby iłów w złożach grupy poznańskiej są wielomiliardowe.
PERSPEKTYWY POWSTANIA NOWEGO ZAGŁĘBIA WĘGLA BRUNATNEGO W REJONIE POZNAŃ - GOSTYŃ
Budowa geologiczna złóż występujących w ro\vie tektonicznym między Poznaniem i Gostyniem, oraz tektonlka tej struktury, pozwalają wydzielić trzy od-cinki ograniczone poprzecznymi dyslokacjami usko-kowymi, przesunięte względem siebie w kierunku
równoleżnikowym. Są to: Mosina, Czempin, Krzy-win - Gostyń Duże zasoby węgla brunatnego, które szacowane są na około 5 mld Mg zasobów progno-stycznych w kat. D1 mogą być podstawą powstawa-rtia w tym rejonie nowego zagłębia węglowego.
Naturalny, spowodowany tektoniką, podział złóż
stwarza możliwości budowy 4 dużych kopalń odkryw-kowych (ryc. 1), z wyłączeniem północnej części zło ża Mosina, ze względu na istniejący tam Poznański
Park Narodowy oraz bliskość koryta \Varty. Głębo kość występowania węgla oraz wielepokładowy cha-rakter złóż spowoduje konieczność zastosowania d
u-żych maszyn podstawowych do eksploatacji.
Tabela I
!s
~ ~j ~ce '§ ~ C) b.O ce 0.. ~ 5.~ ,_. •N ~·"' '0..s
::1,..q N O·s
Q ~ ~ i>..:::-1 ,~ N ~t>, q +> ... t>,'O i» ~s
~ ::l ;... ~ ;.."O N o b.Q ce oS
ce ce Q śb~Złoże ..O ciS'
s
~ S :?a ~~~ ::l ce ce ::l '"O ~s o ;... ... U2~bb ro ce
s
p, •• A. Q cfj.~ ce ..o w ce q.: s
'"' :::.1 ~ ce·s
'0 ~:.§
~~,5
];:>.,. "O 'w ,§~ ..0~ ~ ~~~-s
C)~~ <D •• ~~ f-< o ;... w o,aJ
z
~~ 'if.J. p. 'lfl ·N 'O 'lfl •N !:-< M osina 231,8 36,3 5,4:1 2000,4 Czempin 256,5 38,2 5,9:1 780,0 Krzywin 268,6 37,9 230,6 6,1 :l 1137,0 Gostyń 258,4 34,1 224,3 6,6:1 1105,0 - - -- - - -248,1 36,6 217,2 6,0:1 5022,4 Tabela II Q[ Ad sdtTfc
p d Złoże s kJjkg % % % % M osina 9198 18,67 0,62 9,05 9923 13,03 0,65 4,35 10170 10,29 0,67 1,27 9881 10,54 0,36 5,57 Średnio 9793 13.,13 0,57Wspomniane złoża są obecnie rozpoznawane \V kat. C2. (Czempin, Krzywin, Gostyń) i w najbliższych 1-2 latach ich zasoby będą udokumentowane w tej kategorii. Dalsze prace rozpoznawcze w kat. C1 i B
uzależnione będą od decyzji zagospodarowania zł6ż.
Ostatnie założenia programowe rozwoju górnictwa
\vęgla brunatnego przewidują rozpoczęcie wydobycia
węgla ze złóż poznańskich w latach dziewięćdziesią
tych; w 1995 r. ilości 8,5 mln Mg i docelowo w 2000 r. - około 60,0 mln Mg. Przyrost nowych mocy w elektrowniach zbudowanych na poznańskich złożach węgla brunatnego określa się na około 1440 MW w latach 1991-1995 i 5760 M'\V' docelowo w 2000 r.
Znaczenie powstania poznańskiego zagłębia węg
lowego dla gospodarki narodowej może zostać powię
kszone przez racjonalne wykorzystanie surowców
to-warzyszących, szczególnie ilastych. Rozpoznanie włas ności chemiczno-technologicznych tych surowców, u-stalenie ich utylizacji oraz zasobów może być
pod-stawą powstania drugiego, obok zagłębia węglowego, zagłębia ceramiki budowlanej
WNIOSKI
Stosowanie badań geofizycznych wyprzedzających
poszukiwania geologiczne złóż węgli brunatnych, szczególnie gra\vimetrycznych i elektrycznych, na ob-szarach o zarysowujących się anomalnych struktu-rach grawimetrycznych, sugerujących istnienie w
podłożu podtrzeciorzędowym rowów tektonicznych,
może być wielce pomocne przy programowaniu, u-kierunkowaniu i . realizowaniu prac geologiczno-poszu-kiwawczych i rozpoznawczych złóż węgla brunatne-go. Istnieje na to wiele dowodów, w tym także z rejonu złóż poznańskich.
Węglonośny trzeciorzęd, występujący w strefach rowów tektonicznych, z reguły wykazuje znaczne
miąższości pokładów węglowych, co może prowadzić
do odkrycia złóż o dużych zasobach węgla
brunatne-go (Bełchatów, złoża poznańskie, Góra, Nakło itp.).
Węglozasobne, jak dotychczas, okazały się zarówno
w strefach rowów, jak i poza ich granicami, utwory
mioceńskie należące głównie do warstw ścinawskich
miocenu środkowego (II ścinawska grupa pokładów węglowych) oraz do warstw środkowopolskich
mio-śrlod:koW{)D<)lska grupa pokładów
np. rawicka grupa
lubińska oraz Ia -- """'lrr."7'"~<-"'
węglowych, występująca w warst-rawiekich miocenu dolnego, warstwach pawło
wickich miocenu środkowego i w warstwach
poznań-skich miocenu górnego, zawierające
o powyżej 3 m, mogą być
wane razem z pokładami grup II i L
w strefie rowu tektonicznego Faz-bilansowe pokłady węgla brunatnego
wielkości około 5 mld M g za-w kat. Na tej bazie mogą duże odkrywkowe oraz dwie elektrownie.
rozwoju wydobycia brunatnego w eksploatację poznańskich z w 2000 r. około 60 mln Mg mocy w elektrowniach nowo
rzędu 5760 MW docelowo w
iłów występujących w nadkła złóż węglowych, powinno stanowić
budowy dużych zakładów produkujących ce ..
budowlaną i kruszywo.
LITERATURA
1. C i k E. Sprawozdanie wstępne z poszuki-brunatnego w rejonie Mosiny.
nr 4.
2. C i u k E. Schematy litostratygraficzne
trzecio-Niżu Polskiego. Ibidem 1970 nr 4.
3. C u k E. Występowanie utworów kenozoicz-nych obszar pozakarpacki paleogeografia i
S M RY
A m thick) series of
coal-originated in tectonic 50 km long and very nar-km \;jlide, in the Poznań - Czempin - Go-area. This structure was traced as gravimetric anomaly in the course of geophysical surveys. Its
ori-appears related to Laramie movements, and sub-of floor, accompanied by infilling, continued till end of Tertiary. The structure was cut and broke11 strike-slip movements at the e1d
of Pliocene or of Pleistocene.
The Tertiary the trough represe'1ts
fuli sedimentary sequence from Lower Oligocene to Lower Pliocene. The sequence comprises 6
coal-bea-III, II, Ha, I and Ia), two of which, and First, Mid-Polish groups t he bu lk o f Poznań brovvn of the structure by transver-in dlvision of the deposit i.n-are sufficiently large for
eon-seoarate, large strip mines: e.g. Mosina,
Krzvwiń, and Gostyr1. Total economic re-sources mining category D1) of brown coal in the Poznań deposits are estimated at about 5 bil-lians lVfg. Brown coal forming seams of the groups II and I may be classified as good energetic, briquet-te 3nrl, lov/ temperature coals. It may be u-sen. c::Jso and gasification. Mean calarie
value when humidity C0'1te:1t
eonols (Ad) is 13.130/o. total
s1Jlnh11r 0.570/o, prae-tl'lr (Ti)
10.980/o. bi.tumens 3.440/o, and alkali (Na20
+
0.33°/o.brown coal deposits will be mined as plants. Their maximum exploitation, the year 2000, should be about 60.0 m. Mg and increase in power due to constructio'l per year
of new at 5760 MW. It is not excluded that co al production in these min es will be u-other purposes (gasification and hardening).
amounts of clay raw materials from the of these deposits make it possible to con-besides the above mentioned mines and po-large plants producing building ceramie a part sed for 4. 5. 6. 7. 8. wie 208. profil poza Ibidem b r o w s k i A. Budowa geologiczna w świetle wyników Geol. 1967 nr l. O środkowooligocef1skim analizy spo-g e-nr 9. Pożaryska kowa E. Z go nr
10. Zie bińska Twor characteristic A.cta Paleontol. E MeTO,IJ;aMM aH0-0mn"~mun.o pacT~I'MBaro-MMero~
,IJ;nMHHOH (OKOnO 50 KM) M O~€Hh y3KOH
TeKTOHM~eCKOH BIT8,D;lifHhi, HaXO,D;.~TC~ oca,n;-Klif yrneHOCHoro rrepMo,n;a MMeroru;:vre 6onh-rnyro MOru;HOCTh 350 M). Bo3pacT ~noM cTpyKTYPhi
CB~3aH C OpOI'CHM~eCKMMH
,IJ;BJ1)KeHM~-Mlif. YrJiy6JIMBaHMe ,IJ;Ha Brra,n;HHhi BMecTe c 3arroJIHH-BaHHeM ee TpeTWIHhiMM oca,n;,KaMM rrpo,n;OJiiKanoco
TIO~TH ~O KOHJJ;a TpeTJ!l:~HOI'O rrepHO,IJ;a. B KOHJJ;e
TIJIMO-n;eHa J!l:JIJ!l: B HR<raJie TIJieHCTOJJ;eHa HMeeT MeCTO pa3pbiB cTpyKTYPbi H rrorrepe~Hhie rrepeMeru;eHHH ee
9JieMen-TOB.
TpeT11~Hhie OTJio1KeH11H 3anoJIHRroru;11e Bna,n;MHY npe,IJ;C1'aBJIRWT TIOnHbiH pa3pe3 OCa,IJ;KOB OT HMiKHero OJIM:roner-ra ,n;o Hr11KHero TIJIMOJJ;eHa. B HMx MOiKHO
6 yrJieHOCHhiX rop1130HTOB (V, III, II, IIa, ,lJ;Ba 113 HHX - ClJ;11HaBCKaR rpyrrna yrOJibiibiX rrJJ:ac:TO,B M cpe,n;HenonbcKaJI rpynna 9TMX nnacTOB -JIBJIJIWTCR I'JiaBHhiM KOMITOHeHT'OM M€CT'OpOiK,IJ;eHHM
no3HaHcKoro paMOHa. Pa3phm
nonepecr-HbiMM ,IJ;I1CnOKaiJ;MRM11 CTaJI o6pa30BaHJ1JI OT,IJ;eJibHbiX lifHT'8pBaJIOB MeCTOpOiK,D;eHMH, KOTOpnie C060H CaMOCTOJIT€JibH:bie 60nhlliMe MocMHa, "'--eMTIMH, 3arracnr 6y-poro yrJIJI II03HaHCKMX MeCTOpOiK,IJ;eHMH OTipe,n;eJieHbi Ha OKOJIO 5 MJI,I\ TOHH pa3Bep;aHHbiX B D1• BypbiH yronb HaXO,Il;Hru;11HCJI B rrJiacTaX II M rpynn TIJIRCTOB TipHHa,IJ;JieiKMT K yrmiM ::mepreT:v.r~eCKMM,
6pMKeTHbiM, ~aCTM~HO K yrnHM p;nJI ITOJiyKOKCOBaHMJI. Ero MOLI<HO np:v.rMeHJITh ,IJ;JIR ynpo~HeHMR M
ra-xapaKTepH3yeTCJI •reTIJIOTBOp-CO,IJ;epiKaHMlii BJiaiKHOCTM,
paB-yrJIJI
cpe,n;HeM co,n;ep-cephi - 10,980/o,
- 0,330/o.
MJIH TOHH M np:v.rpam;eu11e MOru;HOCTM B HhiX sneKTpocTaHL~Hax BeJIM~MHOH 5780 MB.
MaeTCR TRKiKe BO BHMMaH:v.re B03M01KHOCTb MCTIOJib-30BaHMH <IaCTM yrJIH J13 9TOrO ,IJ;JIJI
BHe9HepreTH~eCKMX u;eJieH - ,IJ;nJI li!
ynpO~HeHHJI.
B CBH3M c TeM, ~'ro BcKphrrna 9Toro MecTopoiK;n;e-HHJI co,n;epiKHT o~eHb 60JihlliM€ 3aiTaCbi I'JIMHJ!l:CTOI'O CbiPhJI, cyru;eCTByeT peaJihHaR B03M01KHOCTb TIOCTpOH-KM - pa,n;oM c ropuo-sHepreTH~eCKMMM o6'heKTaMM
-60JiblliMX 3aBO,Il;OB TipOM3BO,IJ;R!l.l;I1X Tll:3,IJ;enMH CTpOM-T€JibHQl;J KepaMMKM 113 rJIMHMCTOI'O CbipbR.
