Ewa Szura, Andrzej Poniewierka, Marta Misiarz, Ewa Malczyk, Weronika Piegza
WPŁYW ŻYWIENIA NA PRZEWLEKŁE BÓLE PRZEWODU POKARMOWEGO
Wydział Nauk o Zdrowiu i Kulturze Fizycznej, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie
Dziekan: dr n. o zdr. R. Palacz
Celem pracy było zebranie oraz analiza informacji dotyczących sposobu odżywiania osób ze zdiagnozowanym przewlekłym bólem przewodu pokarmo-wego. Nasilenie bólu, po wprowadzeniu ograniczeń żywieniowych i leczenia, uległo zmniejszeniu w porównaniu z wartościami przed leczeniem w całej ba-danej grupie.
Słowa kluczowe: ból przewlekły, wpływ żywienia na ból, dietoterapia w bólu. Keywords: chronic pain, influence of nutrition on pain, dietary theapy in pain.
Z definicji Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu wynika, że ból jest subiektywnym, nieprzyjemnym doznaniem sensorycznym oraz emocjonalnym, po-wiązanym z istniejącym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek, a także opisany w kategoriach takiego uszkodzenia (1). Ból może przyjmować różny charakter. W jego rozróżnieniu pomagają trzy główne wytyczne: czas trwania, lokalizacja oraz patomechanizm powstawania bólu. Biorąc pod uwagę przewlekły ból brzucha, który jest tematem rozważań, należy podkreślić, że odnosi się on do nawracają-cych dolegliwości bólowych utrzymująnawracają-cych się ponad 3 miesiące, zlokalizowanych w obrębie jamy brzusznej. Częstymi symptomami chorobowymi towarzyszącymi przewlekłemu bólowi brzucha są: napady nocne, wymioty, obecność krwi w stolcu, zmiana częstotliwości defekacji oraz konsystencji stolca, utrata masy ciała, a także niedokrwistość (2). W diagnostyce przewlekłego bólu brzucha trzeba wychwycić czynniki wpływające na nasilenie objawów bólowych (jedzenie, picie, pozycja cia-ła podczas snu, wypróżnienia), a także ustalić lokalizację bólu (3). Po dokonaniu stosownej diagnostyki należy dobrać odpowiednie leczenie w celu łagodzenia lub niwelowania objawów bólowych. Tu ważną rolę odgrywa dieta. Dla przykładu, przy ostrym zapaleniu trzustki unika się stymulacji zmienionego chorobowo narządu, wprowadzając żywienie dojelitowe w postaci diety peptydowej, dietę kleikową, kleikowo-owocową. W miarę upływu czasu i w wyniku obserwacji dietę stopniowo wzbogaca się o produkty takie jak: chude mleko, twaróg, wafle, ziemniaki puree
(4). Kolejnym przykładem choroby dietozależnej jest kamica żółciowa. Tu istotną rolę odgrywa podaż błonnika, który usprawnia pasaż jelitowy. Jego ilość musi być ściśle ustalona, ponieważ nadmiar może wywołać atak kolki (4). Coraz powszech-niejszym problemem staje się zespół jelita nadwrażliwego IBS (ang. Irritable Bowel Syndrom), choroba czynnościowa, przy której zalecana jest dieta FODMAP (ang. Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols). Dieta ta polega na czasowym wyeliminowaniu z jadłospisu wszystkich produktów FODMAP, które prowokują lub nasilają objawy choroby, czyli fermentujących oli-go-, di- i monosacharydów oraz polioli (5, 6). Kolejnym powszechnym problemem, który dotyczy zwłaszcza osób starszych, są przewlekłe zaparcia. W tym przypadku terapią pierwszego rzutu jest dieta bagatoresztkowa, odznaczająca się zwiększoną ilością błonnika (7, 8). Najważniejszym jednak zaleceniem przy chorobach zlokali-zowanych w obrębie przewodu pokarmowego jest indywidualizacja diety.
MATERIAŁ I METODY
Grupę badaną stanowiło 40 osób powyżej 20 roku życia przebywających na Od-dziale Gastroenterologii Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Me-dycznego we Wrocławiu. Mężczyźni stanowili 55% badanych, a kobiety stanowiły 45%. Do zebrania informacji użyto autorskiej ankiety. Pytania dotyczyły choroby, długości oraz rodzaju odczuwanego bólu, stosowanych diet, sposobu żywienia, a także subiektywnej oceny intensywności bólu. W badaniu, do subiektywnej oce-ny intensywności bólu, zastosowano Skalę Numeryczną (ang. Numerical Rating Scale). Badany wypełniał skalę dwa razy – przed i po wprowadzeniu zmian lub restrykcji żywieniowych przez lekarza prowadzącego we współpracy z dietetykiem klinicznym.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W badaniu własnym, 50% badanych skarżyło się na ból nasilający się po spo-życiu posiłku, 76% nie widziało związku bólu z wypróżnieniem, a u 79% był on niezależny od pory dnia. Zatem można stwierdzić, że w badanej grupie dominuje ból o charakterze poposiłkowym; 45,5% osób ma rozpoznaną chorobę w obrębie nadbrzusza. Niewiele mniej, bo 39,4% stanowią osoby z rozpoznaną chorobą jelit. Z raportu epidemiologiczno-społecznego z 19 maja 2016 r. dotyczącym nieswoiste-go zapalenia jelit wynika, że w ciągu ostatniej dekady obserwuje się dwukrotnie wyższą zapadalność na chorobę Leśniowskiego Crohna, oraz nieznacznie niższy wzrost zachorowalności na wrzodziejące zapalenie jelita grubego (9). Farmakotera-pię w celu niwelowania bólu stosuje 35% badanej populacji. Wyniki te są sprzecz-ne z wynikami badań przeprowadzonych przez Kozłowskiego (10), które mówią, że 100% badanej przez niego populacji stosuje niesteroidowe leki przeciwzapalne
(NLPZ) w celu łagodzenia objawów bólowych. Zamiast sięgać po leki, ankieto-wani stawiają na odpowiednio dobraną dietoterapię. Ponad połowa ankietowanych stosuje zasady diet leczniczych. W większości jest to dieta łatwostrawna. Drugą pod względem częstotliwości stosowania jest dieta eliminacyjna (11). Badani pa-cjenci eliminują produkty oraz potrawy, które powodują lub wzmagają nasilenie bólu. Oceniając nawyki żywieniowe wzięto pod uwagę kluczowe elementy codzien-nej diety, to jest liczbę spożywanych posiłków, liczbę porcji owoców oraz warzyw w codziennej diecie, dzienną podaż płynów. Sprawdzono czy i co pacjenci podja-dają między posiłkami, formę spożywanych warzyw, spożycie napojów słodzonych oraz rodzaj pieczywa. Zdecydowana większość osób, bo aż 70% spożywa od 4 do 5 posiłków dziennie, 79% spożywa od 2 do 3 porcji owoców, a 67,5% od porcji do dwóch porcji warzyw, z czego głównie są to warzywa gotowane. Sześćdziesiąt osiem procent wypija od litra do dwóch litrów płynów dziennie. Odnosząc uzyska-ne wyniki do zasad zdrowego żywienia opublikowanych przez Instytut Żywności i Żywienia można wnioskować, że większość badanej grupy spożywa odpowiednią liczbę posiłków dziennie. Stosunek ilości warzyw do owoców jest jednak niepra-widłowy, gdyż zaleca się ¾ porcji warzyw do ¼ porcji owoców dziennie. Malejące spożycie warzyw jest problemem, który ma miejsce na przestrzeni ostatnich lat. Go-łębiewski porównał dane z lat 2000-2015 opublikowane przez Główny Urząd Staty-styczny na temat ilości spożycia warzyw i owoców w gospodarstwach domowych w Polsce. Wyniki nie pozostawiają wątpliwości, że Polacy z roku na rok spożywają coraz mniej warzyw oraz owoców, przy czym spadek konsumpcji owoców nie był tak znaczny jak warzyw. Podaż wody natomiast jest na odpowiednim poziomie – 1-2 litry dziennie u 68% pacjentów, przy obowiązujących rekomendacjach 1,5 litra na dzień (12, 13). Jedynie 13% badanych deklaruje, że nie podjada między posił-kami, reszta grupy przyznaje się do regularnego bądź sporadycznego podjadania, w szczególności słodyczy (35,5%) oraz owoców (26%). Trzydzieści pięć procent sięga po nie raz na jakiś czas, 32,5% jada je kilka razy w tygodniu, a 12,5% codzien-nie. Niską popularnością cieszą się napoje słodzone, już 85% respondentów nie spożywa tego rodzaju napojów. Przeanalizowano sposób żywienia ankietowanych prosząc ich o wybranie trzech występujących najczęściej w każdym dniu spożywa-nych przez nich posiłków. Wszyscy ankietowani codziennie spożywają śniadania i obiady, ponad 90% spożywa kolacje, natomiast posiłki wspomagające – drugie śniadanie oraz podwieczorek odpowiednio 77,5% oraz 70%. Na śniadanie domi-nującymi produktami są pieczywo pełnoziarniste, masło oraz margaryna, wędliny i parówki, mleko oraz ser biały. Drugie śniadania to z kolei przede wszystkim ka-napki i owoce. Na obiad respondenci głównie spożywają czyste buliony a na drugie danie drób z ziemniakami oraz surówką. Kanapki, owoce oraz sałatki to główne produkty wybierane na podwieczorek. Kolacje składają się przede wszystkim z kanapek oraz warzyw. Wybory żywieniowe dokonywane przez badanych pozwa-lają stwierdzić, że ich wiedza żywieniowa jest na dobrym poziomie. Podstawę diety stanowią produkty proste, nieprzetworzone, o wysokiej wartości odżywczej. Respondenci prawidłowo komponują swoje posiłki. Bardzo istotnym faktem jest
niskie spożycie produktów wysoko przetworzonych typu fast-food czy przekąsek takich jak chipsy i paluszki. Rola wpływu składników pokarmowych na nasilenie przewlekłych dolegliwości, w tym bólu jest stale dyskutowana i badana szczególnie w czynnościowych chorobach przewodu pokarmowego. Na przestrzeni lat zalecenia ulegały wielu modyfikacjom a w konsekwencji ustalono, że mają być one indywi-dualizowane, a ich podstawą ma być prawidłowo zbilansowana dieta. Wyniki pracy własnej potwierdziły tę wiedzę. Udowodniono, że wprowadzane w większości na własną rękę ograniczenia diety wpłynęły pozytywnie na odczucie objawu, jakim jest przewlekły ból. Wykazano istotne statystycznie różnice w odczuwaniu bólu na początku choroby w porównaniu z okresem, w którym przeprowadzono badanie. W całej badanej grupie oraz w grupach kobiet i mężczyzn, odczucie bólu badane w oparciu o Skalę Numeryczną było istotnie statystycznie mniejsze po wprowadze-niu ograniczeń żywieniowych.
WNIOSKI
1. Połowa osób uczestniczących w badaniu wiąże występowanie bólu przewle-kłego z posiłkami.
2. Ponad połowa badanych osób w leczeniu bólu stosuje dietę, około 30% bada-nych zażywa leki przeciwbólowe.
3. Potwierdzono, że nasilenie bólu po wprowadzeniu ograniczeń żywieniowych i leczenia było istotnie statystycznie mniejsze w porównaniu z wartościami przed leczeniem w całej badanej grupie, jak i w grupie kobiet i mężczyzn. Różnice te były szczególnie zaznaczone w grupie mężczyzn.
E . S z u r a , A . P o n i e w i e r k a , M . M i s i a r z , E . M a l c z y k , W. P i e g z a
AFFECTS NUTRITION ON CHRONIC GASTROINTESTINAL PAINS S u m m a r y
Introduction. Pain is a sensory as well as emotional sensation, which has a warning function and is
often the first symptom of an ongoing disease process. Pain accompanies many chronic gastrointestinal diseases. It reduces the quality of life of patients and leads to depressive symptoms in 30% of people. It is believed that in chronic diseases of the gastrointestinal tract an important function is performed by a properly selected diet, which alleviates the symptoms of the disease.
Aim. The aim of the study was to collect and analyze information on the influence of diet on people
with diagnosed chronic gastrointestinal pain.
Material and methods. The study group consisted of people over 20 years of age staying in the
Gas-troenterology Department of the University Hospital of Wrocław Medical University. To collect the data, an author’s questionnaire was used, which included questions about the characteristics of pain, diseases, diets used and eating habits. Pain severity was assessed twice, based on the Numerical Scale, at the begin-ning of the disease and after the introduction of dietary changes.
Results. The obtained results prove that more than half of the examined persons suffering from
vegetables and alcohol. It was shown that the applied changes in nutrition had a positive effect on the severity of pain.
Conclusions. The severity of pain, after the introduction of dietary restrictions and treatment,
de-creased compared to the pre-treatment values in the whole study group. Considering the gender of respon-dents, these differences were marked in the male group.
PIŚMIENNICTWO
1. International Association for the Study of Pain, IASP Terminology, https://www.iasp-pain.org/Ed-ucation/Content.aspx?ItemNumber=1698 14.12.2017. – 2. Kaiser Georges L.: Symptoms and Signs in Pediatric Surgery. Springer. Berlin Heidelberg, 2012. – 3. Mp.pl, Przyczyny i diagnostyka bólu brzucha, https://www.mp.pl/bol/wytyczne/129811,przyczyny-i-diagnostyka-bolu-brzucha, 13.10.2015. – 4. Cibo- rowska H., Rudnicka A.: Dietetyka Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka. Wydanie III
uzupełni-one. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa, 2012. – 5. Jarocka-Cytra E., Przybyłowicz
Katarzyna E.: Rola FODMAP w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego Część 2. Dieta
z ograniczeniem FODMAP. Założenia, efekty kliniczne, niepożądane następstwa. Standardy Medyczne/ Pediatria, 2015; 12: 89-94. – 6. Varjú P, Farkas N, Hegyi P.: Low fermentable oligosaccharides, disaccha-rides, monosaccharides and polyols (FODMAP) diet improves symptoms in adults suffering from irritable bowel syndrome (IBS) compared to standard IBS diet: A meta-analysis of clinical studies. PLoS One, 2017; 12(8). – 7. Hayat U, Dugum M, Garg S.: Chronic constipation: Update on management. Cleve-land Clinic Jurnal of Medicine, 2017; 84(5): 397-408. – 8. Michael Camilleri, Ford Alexander C, Mawe
Gary M. Chronic constipation. Nature Reviews Disease Primers, 2017; 3 – 9. Rydzewska G, Głuszek- -Osuch M.: Raport epidemiologiczno-społeczny. Nieswoiste zapalne choroby jelit – przeciwnik rosnący
w siłę. Warszawa. 19.05.2016. – 10. Kozłowski P, Cuch B, Kozłowska M.: Analiza nawyków i zachowań związanych ze stosowaniem środków przeciwbólowych dostępnych bez recepty. Journal of Education, Health and Sport, 2015; 5(3): 174-182.
11. Catassi G, Lionetti E, Gatti S, Catassi C.: The Low FODMAP Diet: Many Question Marks for a Catchy Acronym. Nutrients, 2017; 9(3): 292. – 12. Gołębiewski J, Sobczak W.: Rynki Hurtowe Warzyw i Owoców. Wydawnictwo SGGW. Warszawa 2017. – 13. Instytut Żywności i Żywienia, Zasady Zdrowego Żywienia związane z Piramidą Zdrowego Żywienia Aktywności Fizycznej, http://www.izz.waw.pl/zasa-dy-prawidowego-zywienia.
