F
F
F
U
U
U
N
N
N
G
G
G
I
IC
I
C
C
Y
Y
Y
D
D
D
Y
Y
Y
Z
Z
Z
A
A
A
R
R
R
E
EJ
E
J
JE
E
ES
S
ST
T
T
R
R
R
O
OW
O
W
W
A
A
A
N
N
N
E
E
E
D
D
D
O
O
O
Z
Z
Z
W
W
W
A
A
A
L
L
L
C
C
C
Z
Z
Z
A
A
A
N
N
N
I
IA
I
A
A
C
C
C
H
H
H
O
OR
O
R
R
Ó
Ó
Ó
B
B
B
Z
Z
Z
I
IE
I
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
F
F
F
U
U
U
N
N
N
G
G
G
I
I
I
C
C
C
I
I
I
D
D
D
E
E
E
S
S
S
R
R
R
E
E
E
G
G
G
I
I
I
S
S
S
T
T
T
E
E
E
R
R
R
E
E
E
D
D
D
T
T
T
O
O
O
C
C
C
O
O
O
N
N
N
T
T
T
R
R
R
O
O
O
L
L
L
P
P
P
O
O
O
T
T
T
A
A
A
T
T
T
O
O
O
D
D
D
I
I
I
S
S
S
E
E
E
A
A
A
S
S
S
E
E
E
S
S
S
dr inż.Jerzy Osowski, mgr inż. Anna Łozowska, mgr inż. Hanna Gawińska-Urbanowicz IHAR-PIB Oddział w Boninie, e-mail: osowski@ziemniak-bonin.pl
Streszczenie
Na rynku krajowym zarejestrowanych jest 127 fungicydów (29 substancji aktywnych). Substancje ak-tywne mają różne mechanizmy działania. Zasadą jest naprzemienne stosowanie środków ochronnych, różniących się mechanizmem działania, aby nie dopuścić do powstawania odporności sprawców al-ternariozy czy zarazy ziemniaka na daną substancję aktywną. Jest to jeden z podstawowych elemen-tów strategii antyodpornościowej. W Polsce alternarioza ziemniaka pojawia się najczęściej w czerwcu. Sygnałem do rozpoczęcia ochrony jest wystąpienie pierwszych jej objawów. Badania wykazały, że jest to najlepszy moment. Ochrona przed zarazą jest oparta w dużym stopniu na działaniach profilaktycz-nych, których dopełnieniem są zabiegi nalistne fungicydami. Zabiegi nalistne należy stosować od mo-mentu zakończenia wschodów, kiedy rośliny mają wysokość 15-20 cm. Elementem podnoszącym skuteczność ochrony jest korzystanie z informacji podawanych przez międzynarodowy zespół specja-listów skupionych przy Euroblight.
Słowa kluczowe: alternarioza, fungicydy, ochrona, odporność, substancja aktywna, zaprawianie,
zaraza ziemniaka Abstract
There are 127 fungicides (29 active substances) registered in the domestic market. Active substances have different mechanisms of action. The principle is the alternating use of protective substances, differing in the mechanism of action. Such approach prevents the development of the resistance of pathogens causing early and late blight of potatoes to the active compound. Thus, it is one of the ba-sic elements of anti-resistance development strategy. In Poland, early blight usually appears in June. Research has shown that appearance of the first symptoms is the best signal to start control treat-ments. Control of late blight is largely based on preventive measures, which are complementary to foliar treatments with fungicides. Foliar treatments should be applied from the end of emergence when plants are 15-20 cm high. The effective element of control is the use of information provided by an international team of Euroblight specialists.
Keywords: active substance, control, early blight, fungicides, late blight, resistance, seed tubers treatment
chrona chemiczna jest jednym z elementów, który wraz z metodami agrotechnicznymi i wykorzystaniem postępu biologicznego stanowi podstawę integrowanej ochrony roślin (Integrated Pest
Management). Zgodnie z jej zasadami w pierwszym rzędzie do zwalczania agrofagów wykorzystuje się metody niechemiczne (bio-logiczne, fizyczne, agrotechniczne), a po chemiczne (środki ochrony roślin) sięga
do-O
piero wtedy, gdy jest to uzasadnione eko-nomicznie.
Ziemniak, jako roślina rozmnażająca się wegetatywnie, jest atakowany przez liczne agrofagi przez cały okres wegetacji i prze-chowywania. Dlatego stosowanie środków ochrony w integrowanej ochronie roślin jest (powinno być) tylko dopełnieniem działań profilaktycznych prowadzonych innymi me-todami (Kapsa i in. 2014). Występowanie licznych chorób, często o znaczeniu gospo-darczym, w uprawie ziemniaków na wszyst-kie wszyst-kierunki użytkowania sprawia, że do ich zwalczania zużywa się duże ilości środków ochrony (tab. 1). Według Ministerstwa Rol-nictwa i Rozwoju Wsi (styczeń 2017) do
sto-sowania w uprawach ziemniaka zarejestro-wanych jest 127 fungicydów, w tym 69 z pojedynczą substancją czynną i 58 miesza-nin (tab. 2).
Do wiosennego i jesiennego zaprawiania bulw ziemniaka zarejestrowanych jest 29
fungicydów (zapraw) wymienionych w tabeli 3. Sposób ich stosowania to różne
formy oprysku drobnokroplistego: bezpo-średnio na bulwę w momencie jej pobierania z kosza zasypowego czy w chwili opadania sadzeniaka na glebę, lub w formie oprysku pasowego gleby. Zadaniem zapraw jest ochrona bulw i roślin przed rizoktoniozą, parchem srebrzystym, suchą zgnilizną i gan-greną (fomozą).
Tabela 1
Znaczenie gospodarcze wybranych chorób ziemniaka
Choroba Sprawca
Sadze-niaki Frytki i chipsy Kon-sumpcja Prze-mysł sucha plamistość liści
Alternaria solani (Fries)
Keissler +++* +++ +++ +++ Alternarioza brunatna plamistość liści Alternaria alternata
(Ellis&Martin) Jones & Grout +++ +++ +++ +++ Antraknoza Colletotrichum coccodes
(Wallr.) Hughes ++ +++ +++ ++ Bakterioza pierścieniowa ziemniaka Clavibacter michiganensis ssp sepedonicus (Spieker-mann & Kotthoff) Davies et al.
+++ +++ +++ +++
Czarna nóżka
Pectobacterium atrosepti-cum (van Hall) Garden et al., Dickeya ssp., Pectobac-terium carotovorum subsp. carotovorum (Jones) Hauben et al.
+++ +++ +++ +++
Liściozwój Potato leafroll virus (PLRV) +++ ++ ++ +
Mokra zgnilizna
Pectobacterium caroto-vorum subsp. carotocaroto-vorum (Jones) Hauben et al., Pectobacterium atrosepti-cum (van Hall) Garden et al., Dickeya ssp.
+++ +++ +++ +++
Parch srebrzysty Helminthosporium solani
Durieu & Montagne +++ +++ +++ ++
Parch zwykły
Streptomyces scabies (Taxt.) Wajsman & Henrici, inne gatunki z rodzaju Streptomyces
++ +++ +++ ++
Choroba Sprawca Sadze-niaki Frytki i chipsy Kon-sumpcja Prze-mysł Rdzawa
plamistość zmiany nieinfekcyjne + +++ +++ ++
Rizoktonioza Rhizoctonia solani Khün +++ +++ +++ +++
Smugowatość
PVY Potato virus Y (PVY) +++ +++ +++ +
Sucha zgnilizna Fusarium ssp.: na bulwach głównie F. sulphureum Schlecht, F. coeruleum (Lib.) ex Sacc., F. sambucinum Fuckel ++ +++ +++ +++
Zaraza ziemniaka Phytophthora infestans
(Montagne) de Bary +++ +++ +++ +++
*+ małe, ++ duże, +++ bardzo duże
Źródło: Osowski, Kapsa 2013
Tabela 2
Substancje czynne zarejestrowane do zwalczania patogenów ziemniaka, mechanizm działania i stopień ryzyka powstawania odporności wg FRAC 2016
Występowanie w środkach Substancja
aktywna Mechanizm działania
poj. miesz.
Ryzyko powstania odporności* Azoksystrobina C3 zakłócanie procesu oddychania 22 wysokie Ametoktradyna C8 inhibitor Kompleksu III, enzymu
łańcucha oddychania 2
średnie do wysokiego Bentiowalikarb H5 zakłócanie biosyntezy ściany
komórkowej 1
niskie do średniego Benalaksyl-M A1 zakłócanie syntezy kwasów
nukleinowych 2 wysokie
Chlorotalonil M5 wielokierunkowe działanie
kontaktowe 6 1 niskie
Cyjazofamid C4 zakłócanie procesu oddychania 2 średnie do wysokiego Cymoksanil U/27 mechanizm działania
nieznany 3 27
niskie do średniego Difenokonazol G1 zakłócanie biosyntezy steroli 1 2 średnie Dimetomorf H5 zakłócanie biosyntezy ściany
komórkowej 8
niskie do średniego
Famoksat C3 zakłócanie procesu oddychania 4 wysokie
Fenamidon C3 zakłócanie procesu oddychania 1 wysokie
Fluazynam C5 zakłócanie procesu oddychania 11 4 niskie Fluopikolid B5 zakłócanie mitozy i podziałów
komórkowych 1 nieznane
Flutolanil C2 zakłócanie procesu oddychania 2 średnie do wysokiego Folpet M4 wielokierunkowe działanie
kontaktowe 1 niskie
Imazalil G1 zakłócanie procesu biosyntezy
steroli 1 średnie
Mankozeb M3 wielokierunkowe działanie
Występowanie w środkach Substancja
aktywna Mechanizm działania
poj. miesz.
Ryzyko powstania odporności* Mandipropamid H5 zakłócanie biosyntezy ściany
komórkowej 1 2
niskie
do średniego Metiram M3 wielokierunkowe działanie
kontaktowe 1 niskie
Metalaksyl A1 zakłócanie syntezy kwasów
nukleinowych 6 wysokie
Metalaksyl-M A1 zakłócanie syntezy kwasów nukleinowych 3 wysokie Pencykuron B4 zakłócanie podziałów
komórkowych 2 2 nieznane
Piraklostrobina C3 zakłócanie procesu oddychania 1 wysokie
Propamokarb-HCl F4 zakłócanie syntezy lipidów 4 niskie
do średniego Propineb M3 wielokierunkowe działanie
kontaktowe 1 niskie
Protiokonazol G1 zakłócanie procesu biosyntezy
steroli 1 średnie
Valifenalat H5 zakłócanie biosyntezy ściany
komórkowej 1
niskie do średniego
Zoksamid B3 działanie w procesie mitozy 3 niskie
do średniego Związki miedzi M1 wielokierunkowe działanie
kontaktowe 6 2 niskie
*wg FRAC grudzień 2016
PROCES INKUBACJI I ROZWOJU CHOROBY ROŚLINA
ZDROWA INFEKCJA INKUBACJA
CHOROBA WŁAŚCIWA DZIAŁANIE NA PATOGEN
ZAPOBIEGAWCZE INTERWENCYJNE, WYNISZCZAJACE DZIAŁANIE W ROŚLINIE
POWIERZCHNIOWE
WGŁĘBNE SYSTEMICZNE
Rys. 1. Sposób działania fungicydów zarejestrowanych do zwalczania chorób ziemniaka Jednak najwięcej fungicydów
stosowa-nych w ziemniaku zarejestrowastosowa-nych jest w celu zwalczania dwóch najgroźniejszych chorób: zarazy i alternariozy (tab. 4abc). Skuteczność ich działania zależy od wyko-rzystania właściwości substancji czynnych, czyli mobilności i sposobu działania na pato-gen, oraz od terminu rozpoczęcia ochrony (rys. 1).
W warunkach naszego kraju alternarioza ziemniaka pojawia się najczęściej w czerwcu
(Osowski 2012). Sygnałem do rozpoczęcia ochrony jest wystąpienie pierwszych obja-wów choroby. Badania Genta i Schwartza (2003) wykazały, że jest to najlepszy mo-ment.
Ochrona przed zarazą ziemniaka jest oparta w dużym stopniu na działaniach profi-laktycznych, których dopełnieniem są zabiegi nalistne fungicydami. Stosowany powszech-nie na plantacjach system ochrony przed zarazą, polegający na stosowaniu zabiegów,
kiedy już widać pierwsze objawy, jest nie-efektywny i generuje wysokie koszty. Lepsze są zabiegi nalistne od momentu zakończenia wschodów (kiedy rośliny mają wysokość 15- -20 cm), gdyż ze względu na większe zakry-cie międzyrzędzi i redlin powstają wówczas korzystne warunki do rozwoju choroby. Sku-teczna ochrona przy użyciu fungicydów jest w dużym stopniu związana z wykorzysta-niem właściwości fungicydów, wynikających z ich sposobu działania na sprawcę choroby, oraz z zakresem przemieszczania się w ro-ślinie (mobilnością), co ilustruje rysu- nek 1.
Ze względu na zakres przemieszczania się w roślinie fungicydy dzielą się na:
1. powierzchniowe (kontaktowe) – nie wnikają w głąb rośliny, powinny być apliko-wane przed wystąpieniem infekcji (profilak-tycznie), aby nie dopuścić do jej zaistnienia (tab. 4c);
2. wgłębne (translaminarne) – o większej mobilności, mogą się przemieszczać na głę-bokość kilku warstw komórek, do 2-3 dni po infekcji mogą wykazywać działanie interwen-cyjne (tab. 4b);
3. systemiczne lub układowe – wnikają do różnych części rośliny, chronią nowe, młode przyrosty (tab. 4a).
Dużym ułatwieniem dla producentów są opinie międzynarodowego grona specjali-stów skupionych przy Euroblight (tab. 5), dotyczące sposobu działania fungicydów. Możemy wyróżnić następujące grupy:
• zapobiegawcze = profilaktyczne – fungi-cyd jest obecny na powierzchni rośliny, a jego działanie polega na inaktywacji inoku-lum grzyba przed kiełkowaniem lub penetra-cją tkanek;
• lecznicze = interwencyjne – fungicyd dzia-ła aktywnie przeciwko patogenowi bezpo-średnio po zakażeniu, ale zanim objawy cho-roby staną się widoczne;
• wyniszczające – fungicyd działa aktywnie na patogen wewnątrz widocznego uszko-dzenia rośliny, chroniąc gospodarza przed dalszym rozwojem patogenu.
Pojawiające się nowe rasy i genotypy sprawcy zarazy ziemniaka mogą powodo-wać nie tylko przełamywanie odporności uprawianych odmian, ale także obniżać sku-teczność działania zarejestrowanych sub-stancji aktywnych (Śliwka 2013). W celu uniknięcia niepożądanych skutków warto także zapoznawać się z wynikami oceny ryzyka wystąpienia odporności patogenów na częstotliwość stosowania środków ochro-ny, publikowanymi każdego roku przez FRAC (Fungicide Resistance Action
Co-mitte) – tabele 4abc. Rozsądne stosowanie
środków z grupy podwyższonego ryzyka (średniego do wysokiego i wysokiego) jest według Kapsy (2015) podstawowym elemen-tem strategii antyodpornościowej.
Innym elementem wspomagającym nie tylko strategię antyodpornościową, ale przede wszystkim podnoszącym skutecz-ność ochrony jest korzystanie z informacji podawanych przez międzynarodowy zespół specjalistów skupionych przy Euroblight. Corocznie, na podstawie dużej liczby do-świadczeń prowadzonych w całej Europie, wydawane są opinie na temat skuteczności zarejestrowanych i będących już w procesie rejestracji substancji czynnych, które są wy-korzystywane do zwalczania zarazy i alter-nariozy ziemniaka. Informacje dotyczą sku-teczności ochrony liści, bulw, łodyg i nowych przyrostów oraz zakresu działania na dany patogen (tab. 5 i 6). Na podstawie tych wszystkich informacji producent może sku-tecznie dobierać środki ochrony do efektyw-nego zwalczania chorób w okresie wegetacji, pamiętając jednak, że przemienne stosowa-nie środków jest jednym z podstawowych działań zapobiegających uodpornianiu się patogenów na nie.
Literatura
1. FRAC Code List©2016. Fungicides sorted by mode
of action (including FRAC Code numbering).
www.frac.info/docs/.../frac-code-list/frac-code-list-2016.pdf (data dostępu styczeń 2017); 2. Gent D. H.,
Schwartz H. E. 2003. Validation of potato early blight
disease forecast models for Colorado using various sources of meteorological data. – Plant. Dis. 87: 78-84;
3. Kapsa J. 2015. Przydatność najnowszych
fungicy-dów w hamowaniu rozwoju sprawców alternariozy. [W:] Nasiennictwo i ochrona ziemniaka. Konf. nauk.- -szkol. Dźwirzyno, 13-15.05.2015. IHAR-PIB ZNiOZ Bonin: 30-32; 4. Kapsa J., Mrówczyński M.,
Erli-chowski T., Gawińska-Urbanowicz H., Matysek K., Osowski J., Pawińska M., Urbanowicz J., Wróbel S. 2014. Ochrona ziemniaka zgodna z zasadami integro-
wanej ochrony roślin Cz. II. Metoda zrównoważonej chemicznej ochrony ziemniaka. – Biul. IHAR 273: 145--159; 5. Osowski J. 2012. Badania nad występowa-niem alternariozy (Alternaria spp) na plantacjach ziem-niaka w zależności od warunków meteorologicznych i możliwości ograniczania jej rozwoju. Rozpr. dokt. IHAR-PIB ZNiOZ Bonin: 119 s.; 6. Osowski J., Kapsa
J. 2013. Ograniczanie sprawców chorób. [W:]
Metody-ka integrowanej ochrony ziemniaMetody-ka dla producentów. Red. nauk. A. Wójtowicz, M. Mrówczyński) IOR-PIB Poznań: 26-43; 7. Śliwka J. 2013. W Europie szerzą się nowe genotypy Phytophthora infestans, organizmu powodującego zarazę ziemniaka. – Ziemn. Pol. 2: 7- -10; 8. Tabele skuteczności fungicydów. 2016. eu-roblight.net/control.../late-blight-fungicide-table (data dostępu styczeń 2017)
