ROCZN. PZH, 1999, 50, N R 3, 253-259
JERZY F ALAN D YSZ, JUSTYNA HAŁACZK1EW ICZ
Z A W A R T O Ś Ć R T Ę C I W G R Z Y B A C H JA D A L N Y C H N A T E R E N IE W Y Ż Y N Y W IE L U Ń SK IE J*
M ERCURY CO N TEN T O F ED IB LE M USHROOM S A T T H E A R E A O F W IELUŃSKA UPLAND
Zakład Chemii Środowiska i Ekotoksykologii Wydział Chemii, Uniwersytet Gdański
80-952 Gdańsk, ul. Sobieskiego 18 Kierownik: prof. dr hab. J. Falandysz
Oznaczono zawartość rtęci ogółem w takich gatunkach grzybów jak: podgrzy bek zajączek, koźlarz babka, maślak zwyczajny, maślak żółty, gąska ziemista, czubajka kania, pieczarka połowa, lejkówka wonna, twardzioszek przydrożny i gołąbek gryszpanowy, zebranych w okolicy Pajęczna (woj. częstochowskie) w latach 1995-96. Przedstawiono dostępne dane z piśmiennictwa o zawartości rtęci w koźlarzu babce, maślaku zwyczajnym, maślaku żółtym, maślaku pstrym, m aś laku sitarzu i czubajce kani z terenu kraju.
R tęć je st jednym z tych pierw iastków metalicznych, k tóre m ogą być nagrom adzane w dużym stężeniu w ow ocnikach szeregu gatunków grzybów, a szczególnie dużą zaw ar tością tego m etalu cechują się niektóre gatunki z rodzaju pieczarka (Agaricus) i b o ro wik (Boletus) [1, 6]. P onadto, bardzo duża zaw artość rtęci charakteryzuje wiele ga tunków grzybów zebranych na stanowiskach w pobliżu punktow ych źródeł zanieczy szczenia środow iska natu raln eg o tym m etalem - wielkość współczynnika biokoncentra- cji (B C F) sięga do 500. N iem niej, jak dotąd, brak jest przekonywujących danych, które potwierdzały by hipotezę, że owocniki grzybów wyższych m ożna uważać za d obre bioindykatory (fitoindykatory) stopnia zanieczyszczenia środow iska tym m etalem .
C e le m p rac y je s t p rz e d sta w ie n ie w yników b a d a ń sto p n ia sk a ż e n ia rtę c ią grzybów ja d aln y c h z te re n u w oj. częstochow skiego.
M A TERIAŁ I M ETODYKA
Grzyby zebrano w lasach i na łąkach w okolicy miasta Pajęczno (woj. częstochowskie) we wschodniej części Wyżyny Wieluńskiej, na pograniczu podprowincji geomorficznej Wyżyny Krakowsko-Częstochowsko-Wieluńskiej z podprowincją Nizin Środkowoeuropejskich. Badany obszar zajmują głównie bory sosnowe suche, w przeważającej części pokrywające porzucone, wyjałowione pola uprawne. W niedalekm sąsiedztwie od badanego obszaru znajdują się dwa
punktowe źródła zanieczyszczeń - Cementownia „W arta” w Działoszynie oraz Elektrociepłownia „Bełchatów”.
Sposób przygotowania próbek do analizy oraz metodykę oznaczania rtęci ogółem z pomiarem I końcowym techniką zimnych par bezpłomieniowej absorpcyjnej spektroskopii atomowej dokła dnie opisano we wcześniejszych pracach [1-4]. Nazwy gatunkowe grzybów w języku polskim i łacińskim, przynależność do określonych rodzin oraz wyróżnienie poszczególnych gatunków jako jadalnych - pomim o istniejących rozbieżności w materiałach źródłowych, przyjęto za cyto wanym piśmiennictwem [7, 8, 11].
W YNIKI I ICH OM Ó W IENIE
Wyniki oznaczeń zaw artości rtęci w kapeluszach i trzonach zbadanych grzybów zestaw iono w tabeli I, a d ostępne z piśm iennictw a dane dotyczące zaw artości tego m etalu w koźlarzu babce, m aślakach - zwyczajnym, żółtym, pstrym i sitarzu oraz czubajce kani w Polsce, Słowacji i Czechach zestaw iono w tabeli II. Z aw artość rtęci w kapeluszach poszczególnych gatunków i okazów grzybów we wszystkich przypadkach była większa niż w trzonach. Poza m aślakiem zwyczajnym rtęć w stężeniu powyżej 500 ng/g suchej masy wykrywano w kapeluszach od kilku do wszystkich okazów pozostałych gatunków grzybów, a wielkość średnią przekraczajacą tę w artość o d notow ano u czu- bajki kani, pieczarki polowej i lejkówki wonnej (tab. I). Szczególnie dużym skażeniem rtęcią charakteryzow ały się owocniki czubajki kani i pieczarki polowej - do 10000 ng/g s.m. w kapeluszach i do 7200 ng/g s.m. w trzonach.
W ielkości stężenia rtęci wykrywane w ow ocnikach koźlarza babki na obszarze Wy żyny W ieluńskiej mieszczą się w zakresie wielkości wykrywanych u tego gatunku na teren ie gmin Kościerzyna i G ubin, a mniejszym skażeniem cechowały się koźlarze z teren u M ierzei W iślanej (tab. II). Ponadto, wielkości stężenia rtęci wykazane tak w ow ocnikach koźlarza babki jak i m aślaka zwyczajnego, m aślaka żółtego oraz czubajki kani z tere n u Wyżyny W ieluńskiej korespondują z wartościam i odnotow anym i w owoc nikach tych gatunków grzybów zebranych na „nieskażonych” obszarach w Czechach, a także na obszarach, k tóre należy uznać za nieskażone rtęcią w Polsce. Wszystkie w ym ienione gatunki grzybów kiedy pochodzą z obszarów skażonych rtęcią to cechuje je bardzo duża zaw artość tego m etalu w owocnikach - u czubajki kani sięgająca nawet do 200000 ng/g s.m. (tab. II).
B adając współzależności pom iędzy stężeniem rtęci w kapeluszach i trzonach czubaj ki kani a zaw artością tego m etalu w substracie (37-93 ng Hg/g s.m.) na którym wyrosły grzyby wykazano duże zdolności bioindykacyjne tego gatunku [1]. Z atem , w nioskując na podstaw ie wykazanych wielkości stężenia rtęci w owocnikach czubajki kani z terenu Wyżyny W ieluńskiej m ożna zasugerować, że obszar ten, tak jak i teren gminy G ubin, na przykład w porów naniu z obszarem M ierzei W iślanej, cechuje pow iększona zaw ar tość tego m etalu w tle geochemicznym.
O wocniki koźlarza babki zebrane w sąsiedztwie punktowych źródeł zanieczyszczenia środow iska pierw iastkam i m etalicznymi w okolicy hut m iedzi i rtęci na Słowacji cecho wało bardzo duże skażenie rtęcią, tj. odpow iednio, do 6800 i 20000 ng/g s.m. (tab. II). Z porów nania wielkości stężeń rtęci w owocnikach koźlarza babki pochodzących z te renów „nieskażonych” oraz zebranych w sąsiedztwie punktow ych źródeł emisji tego m etalu (tab. II) m ożna wnosić, że ten gatunek grzyba wydaje się, jakkolw iek w niezna nym dokładnie stopniu, wykazywać właściwości przypisywane zwykle bioindykatorom
T a b e l a I . Zawartość rtęci w grzybach jadalnych na terenie Wyżyny Wieluńskiej (ng/g suchej masy).
Mercury content of mushrooms at the area of the W ieluńska U pland (ng/g dry weight).
з Rtęć w grzybach 255
(fitoindykatorom ) stopnia zanieczyszczenia podłoża (gleby) określonym i pierw iastkam i metalicznymi.
W dostępnym piśm iennictw ie naukowym jest m ało inform acji o form ach ch e micznych rtęci występujących w gatunkach grzybów opisanych w tej pracy. Silnie to k syczną m etylortęć w ilości 6,6% i 21,1% stężenia rtęci ogółem w ykazano w owocnikach, odpow iednio, m aślaka żółtego i m aślaka pstrego, a w przypadku kilku innych gatunków grzybów udział tej form y chem icznej był znacznie mniejszy [13].
W ykazane w tych b adaniach wielkości stężenia rtęci w grzybach jadalnych na teren ie Wyżyny W ieluńskiej, jakkolw iek często są średnio większe niż wykrywano w ow ocni kach tych samych gatunków grzybów w innych „nieskażonych” rejonach kraju, są poniżej w artości wyraźnie wskazujących na powiększony tam że stopień zanieczyszczenia środowiska tymże m etalem . N iem nniej, wykazane stężenia rtęci (tab. I) są na ogół dużo większe niż ostatnio w ykazano to dla całej gamy żywności w kraju [14].
258 J. Falandysz, J. Hałaczkiewicz
M E R C U R Y CO N TENT O F ED IB LE M U SHROO M S A T T H E A R E A O F W IELUŃSKA UPLAND
12 Lasota W., WitusikM.: Zawartość rtęci w grzybach dziko rosnących i w podłożu. Probl. Hig. ’ 1987, 1, 125.
13. Stijve Т., Roschnik R.\ Mercury and methyl mercury content of different species of fungi. Trav. Chim. Aliment. Hyg. 1974, 65, 209.
14. Szprengier-Juszkiewicz Т.: Ocena stopnia skażenia rtęcią żywności i ludzi w Polsce. R ozpra wa habilitacyjna, Instytut W eterynarii w Puławach, 1994.
Otrzymano: 1998.07.13.
