R
E
C
E
N
Z
J
E
__________________________________________________________
ROCZNIKI TEOLOGICZNE Tom LXIV, zeszyt 4 2017
MICHABIAKOWSKI, Wokó Soboru Watykan´skiego II. Studia i szkice, Torun´: Dom Wydawniczy MARGRAFSEN w Bydgoszczy 2016, ss. 172.
DOI:http://dx.doi.org/10.18290/rt.2017.64.4-9
Sobór Watykan´ski II (1962-1965) wpisa sie w dzieje Kos´cioa katolickiego jako wydarzenie wiekopomne. Wielu obserwatorów i analityków zycia eklezjalnego z przekonaniem podkres´la, iz zwoanie, przebieg i kon´cowe decyzje podjete w czasie soborowych obrad, byy wyj atkowe, jes´li nie najwazniejsze w XX w. Kontekst zwo-ania przez papieza Jana XXIII biskupów Kos´cioa powszechnego do Watykanu by szczególny. Po zakon´czonej II wojnie s´wiatowej, która stanowia katastrofe antro-pologiczn a, nie tylko Zachód, ale i inne rejony globu podzielone zostay na dwa walcz ace ze sob a obozy: kapitalistyczny oraz komunistyczny. Im gos´niejsze wzno-szono okrzyki i apele na róznych pokojowych manifestacjach: „Nigdy wiecej woj-ny!”, tym bardziej do kolejnej wojny sie przygotowywano, szczególnie w pan´stwach znajduj acych sie w orbicie Moskwy. W latach 60. XX w. miay nadto miejsce roz-liczne przemiany kulturowe. Spoecznos´ci ludzkie jakby dos´wiadczyy cywilizacyjne-go przyspieszenia. St ad konieczne stao sie „uwspóczes´nienie” misji Kos´cioa, uwrazliwienie wszystkich wierz acych – duchownych i s´wieckich na ich nowe posan-nictwo i zadania w zmieniaj acym sie s´wiecie.
Postanowienia Soboru, jego nauczanie – mimo ponad 50. lat od zamkniecia jego obrad – wci az domaga sie recepcji. Zadania wyznaczone przez Sobór Kos´cioowi powszechnemu i Kos´cioom partykularnym, spoecznos´ciom wiernych – duszpaste-rzom i poszczególnym katolikom pozostaj a niezmiennie aktualne.
W konteks´cie powyzszych, bardzo ogólnych informacji o Soborze i jego przesa-niu, spojrzec´ nalezy na dzieo w polskiej literaturze teologicznej wyj atkowe, orygi-nalne, a zarazem „monumentalne” i „dostojne” – Studia Soborowe. Tytuem tym objete zostay trzy ksiegi maj ace acznie 2 223 strony nie licz ac zdjec´ zamieszczo-nych bez paginacji w kazdym tomie) opracowane pod redakcj a Michaa Biakowskie-go: Studia Soborowe. Historia i nauczanie Vaticanum II, t. I, Torun´ 2013; Studia Soborowe. Historia i recepcja Vaticanum, t. II, cz. 1, Torun´ 2014; Studia Soborowe, Historia i recepcja Vaticanum II, t. II, cz. 2, Torun´ 2015.
Inspiratorem i wydawc a dziea Studia Soborowe jest wspomniany M. Biakowski, historyk i politolog, adiunkt Katedry Historii Dyplomacji na Wydziale Politologii i Studiów Miedzynarodowych UMK w Toruniu. Bezsprzecznie ten uczony jest dzis´ jednym z najwiekszych w Polce promotorów nauczania Soboru Watykan´skiego II.
176 RECENZJE
Na uwage zasuguje fakt, iz jest osob a s´wieck a, mezem i ojcem rodziny, katolikiem zaangazowanym w zycie Kos´cioa w Polsce. Nie legitymuje sie formalnym dyplo-mem teologa. Jest natomiast teologiem z pasji poznawczej i z niekwestionowanych kompetencji. „Mówi a” o tym zarówno powyzsze dziea, które doczekay sie juz niejednej recenzji, jak równiez inne dedykowane Soborowi: autorskie – Wokó Soboru Watykan´skiego II. Studia i szkice (Torun´ 2015) oraz pod redakcj a – Rados´c´ i nadzie-ja, smutek i trwoga… Sobór Watykan´ski II z perspektywy pówiecza (Torun´ 2016).
Przedmiotem niniejszej recenzji jest praca Wokó Soboru Watykan´skiego II. Wy-dawc a, który zrealizowa poligraficznie ksi azke (na stronie redakcyjnej widnieje oryginalna notka: „Wydawca/Realizacja poligraficzna”) jest dom Wydawniczy MA-GRAFSEN w Bydgoszczy. Recenzentami naukowymi dziea s a: prof. zw. dr hab. Ja-cek Bartyzel (UMK), prof. dr hab. Krzysztof Kowalczyk (US) oraz ks. dr hab. Ro-bert Skrzypczak (PWTW). Tak powazna obsada recenzentów do oceny ksi azki w gruncie rzeczy nieobszernej, bo licz acej 172 strony, gwarantuje jej wysoki poziom. W Wstepie Autor zaznacza, iz „Ksi azke tworz a studia i szkice juz publikowane – w latach 2013-2015 – na kartach prestizowej serii naukowej «Studia Soborowe». Na potrzeby niniejszego wydania wszystkie teksty zostay jednak ponownie opraco-wane, znacznie poszerzone, uzupenione i zaktualizowane” (s. 11). To bardzo wazna informacja, która wskazuje na dynamizm twórczy Autora. Nie zamyka on podjetych i zrealizowanych przez siebie tematów, lecz dokonuje ich „superrewizji”, by wprowa-dzic´ nowe, istotne, pogebione w atki.
Strukture dziea stanowi a nastepuj ace czes´ci: Wstep, cztery rozdziay, Nota biblio-graficzna, Nota o autorze. Rozdzia I – Sobór Watykan´ski II – geneza, okolicznos´ci zwoania, uczestnicy i przebieg obrad jest najbardziej obszern a czes´ci a ksi azki. Zaj-muje poowe jej objetos´ci. Tekst ten rozpoczyna Wprowadzenie, po którym nastepuje punkt Podstawowe z´róda i literatura do historii Soboru Watykan´skiego II.
Autor bardzo przejrzys´cie, co wiecej z ogromnym znawstwem dokona nie tylko prezentacji, ale i oceny materiaów z´ródowych dotycz acych Vaticanum II oraz litera-tury przedmiotu. Ten fragment stanowi rodzaj vademecum – przewodnika z zakresu informacji naukowej. W nastepnym punkcie (tak jak kazdy punkt i ten nie zosta ozna-czony numerem) – Geneza Soboru Watykan´skiego II M. Biakowski wskazuje na od-rodzenie biblistyki. Zreszt a biblistyka zaczea sie rozwijac´ juz w XIX w., najpierw w kregu protestantyzmu. Nie by ten fakt obojetny dla inicjatyw katolickich zwi azanych ze studiami nad Bibli a, które zaczey sie pojawiac´ jeszcze przed Soborem.
Zwykle Sobór kojarzy sie z wielkimi zmianami w liturgii. Nie ma jednakze po-wszechnej wiedzy o odnowie liturgicznej, która zbiega sie z Soborem i don´ prowa-dzia. Z zaozenia Sobór mia byc´, i by, ekumeniczny. Przymiotnik ten, zastosowany do jednej z oficjalnych nazw zgromadzenia biskupów z poszczególnych partykular-nych Kos´cioów s´wiata – Ekumeniczny Sobór Watykan´ski II, podkres´la nade wszyst-ko powszechny wymiar Kos´cioa. Jest on obecny w ekumenie, czyli na caym „okre-gu ziemi” – s´wiata, wszedzie, gdzie zyj a ludzie, którzy bez wzgledu na kulture, religie, s´wiatopogl ad stanowi a wielk a troske Kos´cioa. Nie mniej wazny by u pocz at-ków Soboru ruch ekumeniczny w sensie s´cisym, zapocz atkowany w kregu protestan-ckich wspólnot eklezjalnych juz na pocz atku XX w. M. Biakowski wskazuje nadto
177 RECENZJE
na Nouvelle Théologie. Dokonuje wreszcie przedsoborowego bilansu pontyfikatu Piusa XII.
Pocz atek pontyfikatu Jana XXIII, okolicznos´ci i przygotowania do zwoania Sobo-ru Watykan´skiego II to tytu kolejnego punktu w rozdziale I. Autor wskazuje na osobe Jana XXIII, który – inspirowany Duchem S´wietym oraz poruszony wydarze-niami, maj acymi miejsce w XX w. – zwoa ten Sobór. Omawia dziaania przebiega-j ace na tzw. etapie przedprzygotowawczym Soboru (maj 1959 r.-czerwiec 1960 r.) oraz przygotowawczym (czerwiec 1960 r.-czerwiec 1962 r.). W punkcie Struktura, organizacja pracy, uczestnicy Soboru koncentruje sie na poszczególnych zagadnie-niach zasygnalizowanych w tytule. Pos´wieca równiez uwage „polskiej obecnos´ci na Soborze”. Dalej (Przebieg obrad Soboru Watykan´skiego II) prezentuje kalendarium obrad, ujety w nastepuj ace ramy czasowe: I sesja (paz´dziernik-grudzien´ 1962 r.) – IV sesja (wrzesien´-grudzien´ 1965 r.). Nie pomija przy tym waznych problemów, które wygenerowane zostay przez obecne na Soborze stronnictwa tradycjonalistycz-no-konserwatywne oraz reformistyczno-liberalne. M. Biakowski zamyka refleksje poprowadzon a w tym rozdziale, daj ac czytelnikowi Klucze do poznania Soboru.
Wskazany wyzej punkt z rozdziau I Polska obecnos´c´ na Soborze okaza sie „wprowadzeniem” do rozdziau II zatytuowanego Biskup chemin´ski Kazimierz Józef Kowalski na Soborze Watykan´skim II. W tej czes´ci dziea M. Biakowski przedstawia biskupa, który przej a kierowanie diecezj a w 1946 r., w czasie znaczonym wci az jeszcze traum a wojenn a, nios acym wiele trudnych, wrecz dramatycznych wyzwan´ zwi azanych z now a sytuacj a polityczn a i cywilizacyjn a Polski. Z onierz i prezbiter, pracownik naukowo-dydaktyczny, w kon´cu biskup chemin´ski by doskonale przygo-towany do zleconego mu przez papieza zadania kierowania jedn a z najwiekszych wówczas diecezji w Polsce. W 1959 r. zainaugurowany zosta przezen´ synod diece-zjalny, bed acy w pewnym sensie „zapowiedzi a” zarówno Soboru, jak i zwi azanej z nim odnowy soborowej. Autor przybliza zaangazowanie bpa K.J. Kowalskiego w czasie trwania poszczególnych sesji soborowych: I (1962 r.), II (1963 r.), III (1964 r.) i IV (1965). Tak, jak wczes´niej pasterz ten by zaangazowany w odnowe soborow a, tak póz´niej wprowadza odnowe posoborow a, o której rozdzia ten traktuje. Ostatni punkt rozdziau II – Odnowa posoborowa rozwiniety zosta i udokumento-wany w rozdziale III pt. Aktualnos´c´ przesania Soboru Watykan´skiego II w nauczaniu papiezy i praktyce synodalnej Kos´cioa. Ustalone przez Autora punkty, w których analizuje on nauczanie danego papieza, oddaj a symbolicznie ich specyfike. Misj a Pawa VI bya realizacja odnowy soborowej. Sowa Jana Pawa II i id ace z nimi nieroz acznie dziaania byy wyrazem jego nieustannej pamieci o Soborze. Z kolei nauczanie Benedykta XVI znaczone byo trosk a o prawidow a hermeneutyke Soboru. Rozdzia ten zamyka oryginalna refleksja M. Biakowskiego na temat nowej latyno-amerykan´skiej perspektywy wyzwan´ Soboru.
Tematyke IV rozdziau ksi azki – ostatniego „zapowiada” ostatni punkt rozdziau III. W rozdziale IV – Kos´ció papieza Franciszka – pomiedzy wizj a a rzeczywistos´ci a Autor omawianego dziea koncentruje sie na problematyce specyficznej dla Francisz-kowego pontyfikatu, wszakze akcentowanej i analizowanej równiez przez poprzednich papiezy oraz przez poszczególne episkopaty Kos´cioa powszechnego. Podane ogólne sformuowania wskazuj a na sta a aktualnos´c´ eklezjalnej misji: Kos´ció ubogi i dla
178 RECENZJE
ubogich; Kos´ció przes´ladowany, Kos´ció misyjny, Kos´ció ewangelizuj acy jest Ko-s´cioem zatroskanym o kazdego bez wyj atku czowieka. M. Biakowski, omawiaj ac przes´ladowanie Kos´cioa, wskazuje na opresje, której on dos´wiadcza w Iraku oraz Syrii. Kraje te stanowi a wielk a troske papieza, apeluj acego i modl acego sie o za-zegnanie nienawis´ci w tych regionach Azji, nie bed acej wszakze obojetn a wobec losów caej ludzkos´ci.
Warto zwrócic´ uwage na adresatów ksi azki. Najlepiej wskazuje to sam Autor: „Publikacje kieruje nie tylko do s´wieckich, ale mam nadzieje, ze siegn a po ni a rów-niez kapani, osoby konsekrowane i alumni. Jej szczególnymi adresatami czynie mieszkan´ców dawnej ziemi chemin´skiej – dzis´ wiernych diecezji torun´skiej, pelplin´-skiej i archidiecezji gdan´pelplin´-skiej. Polecam Waszej refleksji postac´ ksiedza biskupa Kazimierza Józefa Kowalskiego – wielkiego patrioty, odwaznego zonierza, wybitne-go uczonewybitne-go, wybitne-gorliwewybitne-go kapana i dobrewybitne-go biskupa. Przywybitne-gotowuj ac tekst pos´wiecony osobie 56. pasterza Kos´cioa chemin´skiego, a nastepnie wygaszaj ac go w formie wykadu dla kleryków Wyzszego Seminarium Duchownego w Pelplinie, wielokrotnie dos´wiadczyem, jak wdzieczna i zywa jest pamiec´ o biskupie Kazimierzu Józefie Kowalskim” (s. 11-12).
Pamietam moj a pierwsz a pielgrzymke do Pelplina, gdzie w 1972 r. przekroczyem próg jednej z najpiekniejszych polskich katedr. Przezywaem wówczas nie tylko piekno i „dostojen´stwo”, ale tez misterium gotyckiej s´wi atyni katedralnej. Dzien´ mojej wizyty w Pelplinie by dniem s´mierci pasterza diecezji chemin´skiej, biskupa Kazimierza Józefa Kowalskiego. Trudno dzis´ – z perspektywy 45 lat od tamtej chwili – jest opisac´ uczucia, które mi wtedy towarzyszyy. Czuem na pewno, iz s´mierc´ pasterza nie jest s´mierci a Kos´cioa. Katedra Pelplin´ska nadal staa niewzruszona!
Wzmocnio j a, katedre bed ac a „sercem diecezji” mojego urodzenia (urodziem sie w Grudzi adzu) i sam a diecezje s´wiadectwo zycia Pasterza, który prowadzi Kos´ció chemin´ski w bardzo trudnych czasach. Przygotowywa go do reform soborowych i nastepnie je realizowa, szczególnie w zakresie zmian w liturgii, inicjowaniu porad-ni rodzinnych i poprzez troske o duszpasterstwo rodzin. Wzmocporad-ni nadto duszpaster-stwo akademickie w tych miastach diecezji, gdzie istniay uczelnie wyzsze (Torun´, Gdynia).
Ksi azka Wokó Soboru Watykan´skiego II, maj aca raczej „s´redni a” objetos´c´, na co juz wyzej wskazano, zostaa bardzo starannie zarówno pod wzgledem merytorycz-nym, jak i formalnym (technicznym) opracowana. Oszczedna w sowach, przekazuje wiele waznych informacji. Jej podtytu – Studia i szkice wskazuje na sens dalszego zgebiania fenomenu Vaticanum II oraz komponowania – na podstawie „szkiców” – dopracowanych, penych „obrazów” Kos´cioa, powoanego do suzenia Bogu i lu-dziom na miare wyzwan´ danych czasów.
„Dzis´, po pówieczu od zakon´czenia Soboru Watykan´skiego II pisze M. Bia-kowski – wizja Kos´cioa wspólnotowego, suzebnego i otwartego uzupeniona o czwarty przymiot – Kos´cioa misyjnego – jest jeszcze bardziej aktualna niz kiedy-kolwiek” (s. 84).
Eugeniusz Sakowicz Wydzia Teologiczny UKSW e-mail: e.sakowicz@uksw.edu.pl
