RECENZJE I OMÓWIENIA 159
ToĪsamoĞü grupowa dewiantów a ich reintegracja spoáeczna (cz. 2), red.
Wiesáaw Ambrozik, Anna Kieszkowska, Kraków: Wydawnictwo Impuls
2012, ss. 328.
Praca zbiorowa wydana pod redakcją Wiesáawa Ambrozika i Anny Kiesz-kowskiej, porusza wiele istotnych zagadnieĔ związanych z procesem integracji i reintegracji spoáecznej jednostek naznaczonych znamieniem dewianta oraz zwraca uwagĊ na problemy z kreującą siĊ toĪsamoĞcią dzieci i máodzieĪy spo-áecznie niedostosowanej. Publikacja jest kontynuacją i optymalizacją wydania pierwszego, w znaczny sposób rozszerzającą obszar tematyczny, jakim jest in-dywidualna toĪsamoĞci osób zdemoralizowanych.
Niniejsza monografia skáada siĊ z wprowadzenia oraz trzech wyczerpujących rozdziaáów: I. W stronĊ zintegrowanego spoáeczeĔstwa; II. Kryzys toĪsamoĞci dzieci i nieletnich – formy przezwyciĊĪania; III. Interakcje spoáeczne i warunki reintegracji.
Na podkreĞlenie zasáuguje fakt, iĪ owa praca dedykowana jest pedagogowi o „charyzmatycznej osobowoĞci” – prof. dr. hab. Lesáawowi Pytce. Na kilku pierwszych stronach ksiąĪki, zatytuáowanych „Kilka sáów refleksji” (s. 8-12), moĪemy odnaleĨü wspomnienia osób, które miaáy moĪliwoĞü osobistego zetkniĊ-cia siĊ z mistrzem w ramach swojej pracy, nauki czy teĪ w Īyciu prywatnym.
Rozdziaá pierwszy rozpoczyna artykuá A. Baáandynowicza, PodmiotowoĞü
osoby i dobro wspólne w procesie reintegracji spoáecznej a system probacji,
który definiuje pojĊcie podmiotowoĞci czáowieka i jej znaczenie w procesie re-integracji spoáecznej jednostki, utoĪsamianej z destygmatyzacją. Autor postu-luje, aby zrzucenie piĊtna byáo wolne od spoáecznego odwetu i represji, bowiem juĪ samo naznaczenie jest dla czáowieka formą kary, z którą niejednokrotnie nie potrafi siĊ uporaü. Tak wiĊc eliminowanie jednostek-dewiantów poprzez stoso-wanie dziaáaĔ represyjnych nie tylko nie prowadzi do poĪądanych zmian w ich zachowaniu, ale stawia powodzenie procesu reintegracji spoáecznej pod zna-kiem zapytania. Temu samemu procesowi przygląda siĊ H. Machel, analizując przy tym zagadnienie dewiacyjnej toĪsamoĞci grupowej skazanych, podpierając siĊ osobistymi doĞwiadczeniami w pracy z osadzonymi. Z kolei I. Pospiszyl opisuje korzyĞci, jakie dla jednostki niesie zjawisko identyfikacji grupowej, zwáaszcza w procesie rozwiązywania problemów wáasnej toĪsamoĞci. Pozosta-jąc w wątku analiz zogniskowanych wokóá pojĊcia „grupa”, równieĪ K. Pospi-szyl zwraca uwagĊ na aspekt przynaleĪnoĞci czáowieka do szerszego krĊgu spoáecznego w ramach programu terapeutycznego, a mianowicie terapii
RECENZJE I OMÓWIENIA 160
wej. Ostatni artykuá w tym rozdziale, autorstwa E. Wysockiej, dotyczy szeroko pojmowanej resocjalizacji i jej znaczenia z perspektywy psychologii pozytywnej.
Druga czĊĞü monografii poĞwiĊcona jest tematyce kryzysu toĪsamoĞci dzieci i nieletnich oraz strategii ich przezwyciĊĪania. Skáadają siĊ na nią artykuáy przedstawiające wyniki rozmaitych badaĔ. I. Mudrecka prezentuje analizĊ Ğwia-domoĞci odpowiedzialnoĞci nieletnich skonfliktowanych z prawem w kontek-Ğcie toĪsamoĞci indywidualnej. M. Bernasiewicz wskazuje na znaczenie Ğwietlic terapeutycznych, w których funkcjonują spoáecznoĞci korekcyjne, w procesie kompensowania deficytów Ğrodowiskowych u dzieci o niskich szansach Īycio-wych i utrudnionym starcie w Īycie spoáeczne, który z kolei moĪe doprowadziü do spoáecznego wykluczenia. Zjawisko marginalizacji spoáecznej rozpatruje M. Michel, posáugując siĊ w swoich rozwaĪaniach teorią gier spoáecznych. Z kolei J. Sztuka i J. Kusztal ukazują znaczenie máodzieĪowych programów wsparcia rówieĞniczego, bĊdących doskonaáą formą oddziaáywaĔ profilaktycz-nych, wspierających dzieci i máodzieĪ w radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi i sprzyjających rozwojowi ich konstruktywnego stylu Īycia.
K. DzierĪanowska za swoją grupĊ badawczą obiera dzieci wywodzące siĊ z rodzin emigrantów zarobkowych i analizuje ich wraĪliwoĞü na odrzucenie przez rówieĞników. Tematyką odtrącenia rówieĞniczego zajmuje siĊ równieĪ à. Szwejka, natomiast A. Wojno zwraca uwagĊ na problem poszukiwania wáa-snego Ja przez máodzieĪ uciekającą w Ğwiat wirtualny, który niejako pozbawia ją waĪnych kompetencji spoáecznych. M. Wojtkowiak i K. Potaczaáa-Perz w swoim artykule podkreĞlają, Īe jedną z form, które mogą wspomagaü umie-jĊtnoĞci spoáeczne jednostki, jest mediacja.
Niniejsza czĊĞü monografii generuje najistotniejsze problemy, z jakimi bo-ryka siĊ dzisiejsza máodzieĪ, które powinny byü nieustannie diagnozowane w celach weryfikacji dotychczas podejmowanych oddziaáywaĔ resocjalizacyj-nych, korekcyjnych i tworzenia nowych koncepcji i programów, których zada-niem byáaby pomoc nieletnim w okresie kryzysu ich toĪsamoĞci.
Podstawą rozwaĪaĔ w trzeciej czĊĞci publikacji jest tematyka poĞwiĊcona wielorakim kontekstom interakcji spoáecznych. S. Badora i E. Karpuszenko przedstawiają wyniki badaĔ dotyczących toĪsamoĞci kobiet osadzonych w za-káadzie karnym i sposobu ich postrzegania siebie, uzyskane poprzez wykorzy-stanie narzĊdzia, jakim jest Kwestionariusz Samoopisu. Autorki konkludują, iĪ wiĊkszoĞü ich respondentek ma toĪsamoĞü negatywną. M. Marczak skupia siĊ na relacjach rodzicielskich i partnerskich/maáĪeĔskich osadzonych mĊĪczyzn. Odbywanie kary pozbawienia wolnoĞci niesie negatywne skutki dla caáego sys-temu rodzinnego, tj. pogorszenie relacji miĊdzy czáonkami rodziny, zaburzenia
RECENZJE I OMÓWIENIA 161 funkcjonowania dzieci pozbawionych oddziaáywaĔ ojcowskich itp. R. Opora analizuje potrzeby seksualne kobiet w kontekĞcie izolacji wiĊziennej, wskazując na proces ich deprywacji, bĊdący problemem zarówno dla skazanych, jak i per-sonelu penitencjarnego. Wskazuje na koniecznoĞü zwiĊkszenia iloĞci widzeĔ bezdozorowych, co zwiĊkszyáoby komfort psychiczny osadzonych kobiet i po-zytywnie wpáynĊáo na proces ich resocjalizacji. S. PrzybyliĔski charakteryzuje populacjĊ skazanych „niebezpiecznych” i podejmuje próbĊ dyskusji oscylującej wokóá zagadnieĔ związanych z projektowaniem Īycia tej kategorii wiĊĨniów, dla których oddziaá jest z jednej strony caáym Ğwiatem, z drugiej – w dalszym ciągu nie jest stworzony do prowadzenia peánego procesu resocjalizacji, bo-wiem priorytetem jest tam izolacja. A. Kieszkowska podkreĞla znaczenie two-rzenia kompleksowego systemu wsparcia dla osadzonych (obejmującego takĪe ich rodziny), który przygotowywaáby ich do poprawnego funkcjonowania wĞrodowisku otwartym, do którego powrócą. A. Barczykowska, i M. Muskaáa zajmują siĊ badaniem skutecznoĞci oraz moĪliwoĞci stosowania programów sankcji poĞrednich w amerykaĔskim i angielskim systemie kar, których zaáoĪe-niem jest zmniejszanie populacji osób przebywających w wiĊzieniach i aresz-tach Ğledczych. Z kolei E. Mazur przedstawia wyniki badaĔ przeprowadzonych na grupie stu mĊĪczyzn odbywających karĊ pobawienia wolnoĞci w Areszcie ĝledczym w Kielcach, dotyczących opinii skazanych na temat opieki postpeni-tencjarnej oraz szans i barier w procesie ich readaptacji spoáecznej. Artykuá S. DzierĪyĔskiej wieĔczy trzecią czĊĞü monografii. Autorka wskazuje w nim na dziaáania programu Drug Court w Stanach Zjednoczonych Ameryki, zawierają-cego w swoich zaáoĪeniach elementy wpisujące siĊ w teoriĊ sprawiedliwoĞci naprawczej, skupiającej siĊ na aspekcie zrehabilitowania siĊ skazanego w oczach ofiary, poprzez naprawĊ przez niego wyrządzonych ofierze szkód.
Rozdziaá trzeci dostarcza pedagogom, psychologom, wychowawcom i pod-miotom zajmującym siĊ pracą w instytucjach penitencjarnych, wiedzy o aktu-alnie funkcjonujących kategoriach skazanych, ich problemach „w”, ale i „poza” wiĊzieniem. Pozwala to na formuáowanie nowych programów naprawczych i unowoczeĞnianie istniejących Ğrodków probacyjnych, dziĊki którym moĪliwe jest podejmowanie dziaáaĔ, zakáadających wspomaganie procesu ksztaátowania siĊ pozytywnej (spoáecznie akceptowanej) toĪsamoĞci indywidualnej i grupowej jednostek osadzonych.
Przywoáywane w monografii teorie, wyniki badaĔ i analizy programów od-dziaáywaĔ naprawczych potwierdzają interdyscyplinarny charakter monogra-fii, podnosząc tym samym wartoĞü recenzowanej ksiąĪki. Jestem przekonana, Īe owa praca wzbudzi zainteresowanie osób zajmujących siĊ problematyką
RECENZJE I OMÓWIENIA 162
pedagogiki resocjalizacyjnej, w szczególnoĞci psychologów, pedagogów, wy-chowawców i nauczycieli, a takĪe tych, których ciekawi i nurtuje proces ksztaátowania siĊ toĪsamoĞci w kontekĞcie przynaleĪnoĞci do okreĞlonej gru-py, spoáecznoĞci. Publikacja moĪe stanowiü równieĪ doskonaáe Ĩródáo wiedzy dla studentów róĪnych kierunków.
Mam nadziejĊ, Īe przedstawiony przeze mnie zarys problematyki niniejszej monografii zachĊci Czytelnika do zaznajomienia siĊ z jej treĞcią.
Anna ChaĔko Katedra Edukacji MiĊdzykulturowej Uniwersytetu w Biaáymstoku
