tego problemu terminu motywacje, podane s tylko ogólne okre lenia. Mo!na te! zg@osi" zastrze!enia do dyskusyjnego, przyj#tego w analizach podzia@u motywów na p@ynce z psychofizycznego, duchowego, moralno-religijnego oraz spo@ecznego wy-miaru cz@owieka. Autor nie definiuje wyra$nie, jak te okre lenia s w pracy rozu-miane, a przecie! wymiar „duchowy” i „moralno-religijny” jest bardzo zbli!ony. Zastrze!enie budzi równie! przyj#ty w pracy podzia@ religijno ci. Jako typy ci wyró!niono: systematyczni, niesystematyczni, selektywni, pozostali. Nastpi@o tu pomieszanie typologii praktyk religijnych (praktykujcy: systematycznie, niesyste-matycznie, niepraktykujcy) z typologizacj religijno ci, w której najcz# ciej wyró!-nia si# religijno ": tradycyjn, ludow, pog@#bion, instytucjonaln (ko cieln), per-sonaln, autorytatywn, dojrza@, selektywn. Zauwa!one potkni#cia nie umniejszaj jednak du!ej warto ci zrealizowanych bada% i zawartych w ksi!ce analiz.
Recenzowana ksi!ka przybli!a sam ide# Wspólnot Anonimowych Alkoholików (rozdz. 1, podrozdz. 4 ss. 62-81), ukazujc ich sens, cele, jakie one sobie stawiaj, a tak!e ró!ne formy terapii w nich realizowane. Bli!sze zapoznanie z dzia@alno ci ta-kich grup samopomocy na pewno jest wskazane dla pedagogów i wszystta-kich, którzy s zainteresowani problemami alkoholowymi.
Konkludujc, mo!na stwierdzi", !e pomimo drobnych uchybie%, studium
Motywa-cje anonimowych alkoholików do abstynencji i "ycia w trze%wo#ci stanowi cenn publikacj# i ubogaca wiedz# dotyczc alkoholizmu. Mo!e ona stanowi" materia@ dla przedsi#wzi" praktycznych, szczególnie przy tworzeniu metodyki pracy terapeutycz-nej z uzale!nionymi od alkoholu oraz dla dzia@a% z zakresu pedagogiki spo@eczterapeutycz-nej i resocjalizacyjnej.
Roman Jusiak OFM
Katedra Pedagogiki Spo@ecznej KUL
Bartosz C i c h o c k i, Krzysztof J ó $ w i a k, Najwa"niejsze s( kadry. Centralna Szko@a Partyjna PPR/PZPR, Warszawa: Wydawnictwo TRIO 2006, ss.208.
Szko@y partyjne w Polsce i Rosji uko%czy@o wiele tysi#cy ludzi, a problem kszta@-towania ideologicznego cz@onków partii komunistycznej w Polsce nale!a@ do istotnie wa!nych. Mimo to zagadnienia te nie doczeka@y si# gruntownego opracowania. Nie spotka@em si# ani razu z faktem, aby absolwenci tych szkó@ w pisanych !yciorysach przyznawali si# do ich uko%czenia, a przecie! traktowali je niejednokrotnie jako
przepustk# do dalszej kariery w strukturach w@adzy. Dla w@adz kierowniczych PPR i PZPR ich uko%czenie by@o niezb#dnym elementem do powierzania kandydatowi kie-rowniczego stanowiska w komitetach partyjnych, stowarzyszeniach m@odzie!owych, administracji, sdownictwie i w ca@ej pa%stwowej gospodarce. W bardzo obszernej i wydawanej od 2003 roku Encyklopedii Pedagogicznej XXI Wieku” (t. I (A-F), War-szawa: Wydawnictwo &ak 2003) brakuje cho"by jednej nazwy z tych szkó@, tak jak nie ma opracowanego has@a: wychowanie janczarskie czy te! hodowla czerwonych
janczarów. Wiadomo, !e tego rodzaju „szko@ami” i „wychowaniem” nie tylko intere-sowa@y si# komunistyczne s@u!by specjalne, tzn. Ludowy Komisariat Spraw We-wn#trznych (NKWD) i Urzd Bezpiecze%stwa (UB), ale je organizowa@y, utrzymy-wa@y, nadzorowa@y realizacj# programu, zapewnia@y im bezpiecze%stwo, utrzymujc ca@odobow s@u!b# wartownicz wokó@ budynków. One te! prowadzi@y „nabór” kan-dydatów. Problemy tych specyficznych instytucji szkoleniowych nie zosta@y jeszcze opracowane. Pojawiaj si# jednak pierwsze jaskó@ki zwiastujce zmian# istniejcego stanu rzeczy.
Dwaj absolwenci Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego: Bartosz Cichocki (ur. 1976) i Krzysztof Jó$wiak (ur. 1977) napisali prac# o Centralnej Szkole Partyjnej PPR/PZPR, która istnia@a w Lublinie i aodzi w latach 1944-1952. Praca nosi tytu@ Najwa"niejsze s( kadry. Centralna Szko@a Partyjna PPR/PZPR (wst#pem opa-trzyli M. Kula i R. Turkowski). Zosta@a ona opublikowana w ukazujcej si# od 2003 roku serii wydawniczej: W krainie PRL. Ludzie Sprawy Problemy. Rzeczywisto " PRL odczytana z akt, dokumentów, zapisów, twórczo ci (kom. red. W. Borodziej, M. Kula (przewodniczcy), P. Machcewicz, A. Paczkowski, T. Szarota, W. Wrzesi%-ski). Wspomniani dwaj autorzy ksi!ki wykorzystali do " bogaty materia@ $ród@owy, przechowywany w kilku zespo@ach w Archiwum Akt Nowych w Warszawie, a ponad-to ró!nego typu $ród@a drukowane, pras# partyjn z lat 1944-1948 („G@os Ludu”, „Trybuna Wolno ci”, „Ch@opska Droga”, „Trybuna Robotnicza”) oraz opracowania ksi!kowe i w formie artyku@ów (w jakim celu te ostatnie umieszczono w oddzielnym wykazie?). Centralna Szko@a Partyjna stanowi@a, zdaniem redaktorów serii, szko@# dla indoktrynowania i ukszta@towania redniej kadry PPR i PZPR. Oprócz niej wa!n rol# w tych samych dziedzinach odgrywa@: funkcjonujcy od marca 1947 r. Lektorat Komitetu Centralnego, Szko@a Partyjna przy Komitecie Centralnym w Warszawie oraz Instytut Kszta@cenia Kadr Naukowych (dwie ostatnie instytucje powsta@y w 1950 r.). Obie szko@y warszawskie traktowa@y ówczesne w@adze jako formalne uczelnie wy!-sze, a Centraln Szko@# Partyjn (w Lublinie od jesieni 1944, a nast#pnie przeniesion na wiosn# 1945 do aodzi, wreszcie od 1953 r. w Warszawie) traktowano nieco inaczej, poniewa! organizowa@a ona kilkudniowe lub kilkumiesi#czne kursy dla ró!nych grup zawodowych, w tym tak!e dla nauczycieli.
Spo ród dziewi#ciu rozdzia@ów pracy Autorzy a! trzy po wi#cili charakterystyce historycznego t@a funkcjonowania CSP, a zw@aszcza takich problemów, jak: przejmo-wanie w@adzy przez PPR, jej struktura, polityka szkoleniowa, kszta@toprzejmo-wanie si# w 1947 r. trzech stopni szkolenia (kursy terenowe, korespondencyjne, ko@a samokszta@-ceniowe) z okre lonymi egzaminami. W dalszych rozdzia@ach omówiono kluczowe zagadnienia, takie jak: kadry nauczajce, s@uchaczy, organizacj# kursów i tre " pro-gramów szkole%, zaplecze administracyjno-gospodarcze szko@y.
Gdy idzie o kadry Centralnej Szko@y Partyjnej, to znale$li si# w niej: prominentni dzia@acze komunistyczni (J. Berman, R. Zambrowski, S. Radkiewicz, H. Minc, R. Wer-fel), ludzie nauki zaliczani w Polsce do oficjalnej elity intelektualnej (A. Schaff, &. Kormanowa), a przede wszystkim nale!cy do Komunistycznej Partii Polski lub innych przedwojennych organizacji komunistycznych: T. Daniszewski, Z. Kratko, mjr Wgrowski, Anatol i Mieczys@aw Fejgin, W. Billig, H. Jaworska). Znaczny wp@yw na kszta@t szko@y wywarli w latach 1945-1947: Tadeusz Daniszewski stojcy na czele kilkuosobowej dyrekcji, Regina Kobry%ska, Adam Schaff, Jadwiga Siekierska i Ro-mana Granas, a po 1947 r., gdy wi#kszo " kadry przeniesiono do Warszawy, Celina Budzy%ska, która obj#@a stanowisko dyrektora CSP. Wi#kszo " z nich nale!a@a do dzia@aczy KPP przygotowanych w Rosji, którzy przybyli na ziemie polskie wraz z Armi Czerwon i natychmiast zmienili nazwiska na polsko brzmice, które mia@y im u@atwi" dalsz dzia@alno ". Autorzy podaj obie wersje nazwisk i imion osób stanowicych dyrekcj# szko@y. W maju 1945 r. szko@a zatrudnia@a 102 pracowników etatowych, a po dwu latach ju! 150. Byli w ród nich tak!e wyk@adowcy z Centrum Wyszkolenia Wojskowego, Szko@y Bezpiecze%stwa, Szko@y Zwizku Walki M@odych, Milicji. Wi#kszo " spo ród nich pozostaje anonimowa, poniewa! Autorzy ksi!ki nie zestawili ich nazwisk w odpowiednim miejscu ani nie podali w aneksie. Gdy idzie o wykszta@cenie cz@onków dyrekcji szko@y, to okazuje si# ka!dy z nich, a niemal wszyscy cz@onkowie KPP, którzy znale$li przej ciowo lub na d@u!ej schronienie w Moskwie, byli s@uchaczami Komunistycznego Uniwersytetu Narodów Zachodnich (KUNZ), za@o!onego w 1922 r. i kierowanego przez Juliana Marchlewskiego do jego mierci w 1925 r. Ponadto Regina Kobry%ska w latach 1947-1950 studiowa@a i uko%-czy@a Akademi# Nauk Spo@ecznych w Moskwie, Jadwiga Siekierska (1903-1984) Instytut Czerwonej Profesury im. Hercena w Leningradzie, Romana Granas (1906-1987) Mi#dzynarodow Szko@# Leninowsk w Moskwie, Adam Schaff natomiast uko%czy@ w 1941 r. Instytut Filozofii Akademii Nauk w Moskwie. W 1948 r. dyrekcja Centralnej Szko@y Partyjnej zorganizowa@a dla swoich pracowników pó@roczny kurs maturalny, dzi#ki któremu cz# " personelu otrzyma@a wiadectwa maturalne, a „15 pracowników CSP, przewa!nie kierowników grup seminaryjnych, wstpi@o na Uni-wersytet aódzki” (s. 69). Cz#stymi wyk@adowcami szko@y byli: cz@onkowie Sekreta-riatu KC PZPR (Edward Ochab, Roman Zambrowski, Julia Brystygierowa, Stefan
J#-drychowski), a tak!e Zygmunt Modzelewski – ambasador PRL w ZSRR w latach 1945-1946, minister spraw zagranicznych w latach 1947-1951, od 1951 r. pracownik (i rektor) Instytutu Nauk Spo@ecznych przy KC PZPR oraz Jakub Berman w latach 1944-1956 cz@onek Biura Politycznego PPR/PZPR, a tak!e wielu dostojników partyj-nych (W. Gomu@ka), ludzi ze szkó@ wojskowych, teatralpartyj-nych, z Towarzystwa Uniwer-sytetów Ludowych).
Podstaw pracy CSP by@y kursy zasadnicze, które w latach 1944-1948 uko%czy@y 3242 osoby. Obejmowa@y one przede wszystkim szkolenie ideologiczne. W latach 1945-1948 obj#to takim szkoleniem w ca@ej Polsce 14 791 osób, a wliczajc do tego uczestników kursów dodatkowych – a! 147 788 osób (s. 74). To oni stali si# g@ównie ideologami nowego systemu w spo@ecze%stwie, w którym wi#kszo " nie akceptowa@a systemu, ale podda@a si# konformizacji. S@uchaczy do CSP „dostarcza@y” komitety wojewódzkie PPR, Zwizek Walki M@odych, Liga Kobiet i inne organizacje satelickie wed@ug zasad wyznaczonych przez Komitet Centralny. Autorzy ksi!ki stwierdzaj zgodnie, !e rekrutacja by@a pi#t achillesow przyj#tego w szkole systemu szkolenia. Absolwenci szko@y znajdowali prac# w samej partii, administracji pa%stwowej i samo-rzdowej, zwizkach zawodowych, aparacie bezpiecze%stwa.
W okresie lubelskim szko@a posiada@a budynek z salami dydaktycznymi i inter-natem. W okresie @ódzkim natomiast zorganizowano dobrze funkcjonujc struktur# w postaci: kilkupi#trowego budynku, biblioteki z dzia@em prohibitów, czterech internatów, sto@ówki, pralni, przychodni lekarskiej, a ponadto dysponowa@a w@asnym zapleczem administracyjnym, technicznym i gospodarczym (w@asny majtek rolny w Be@dowie), mieszkaniami dla personelu. W maju 1945 r. na 102 pracowników szko@y tylko 27 nale!a@o do kadry naukowej, a pozosta@ych zatrudniano w innych dzia@ach. Do obs@ugi personelu i s@uchaczy istnia@o kilka warsztatów rzemie lniczych (min. szewski, krawiecki, stolarski, naprawy samochodów), apteka, ambulatorium, izolatka oraz !@obek i przedszkole. Szko@a wyró!nia@a si# pod wzgl#dem opieki medycznej, a wszystkich chorych obj#to specjaln diet !ywieniow. Pracownicy szko@y byli bardzo dobrze wynagradzani, a s@uchacze kursów, nie b#dcy na etacie partyjnym, otrzymywali jednorazowe zapomogi i stypendia. Od 1945 r. subwencje KC PPR na utrzymanie szko@y przekracza@y 90% bud!etu (ok. 700 tys. z@). Budynki szkolne chroni@a uzbrojona stra! (mia@a ona okre lon struktur# i w@asnego komendanta), a wyk@a-dowcy i s@uchacze otrzymywali bro% przed akcjami propagandowymi i delegacjami.
Przedostatni rozdzia@ Autorzy po wi#cili ukazaniu kszta@towania si# sieci partyj-nych szkó@ wojewódzkich w okresie od 1945 do 1948, które uko%czy@o w tym czasie 13 298 s@uchaczy uczestniczcych w 207 kursach. W szko@ach tych, podobnie jak w Centralnej Szkole Partyjnej panowa@ wojskowy rygor, a wi#kszo " czasu s@uchacze sp#dzali w strze!onych budynkach szkolnych i internatach, do których obowizywa@y specjalne przepustki.
W rozdziale ostatnim, Autorzy poddali analizie komunizm „oralny”, tj. cechy mentalno ci komunistycznej, przejawiajcej si# w formie ustnych wypowiedzi rodo-wiska CSP.
Praca nie ma wykazu kadry pracujcej w szkole ani podobnego wykazu absol-wentów, chocia! by@yby one mo!liwe do odtworzenia na podstawie materia@ów $ró-d@owych wykorzystanych przez Autorów. Monografia opatrzona zosta@a trzystronico-wym indeksem, który nie obejmuje nazwisk autorów publikacji cytowanych w przy-pisach. Miejmy nadziej#, !e zapocztkuje ona seri# monografii po wi#conych innym, „zapomnianym” szko@om partyjnym w kraju i za granic.
Piotr Pawe@ Gach
