W itold A d a m c z e w s k i SJ, Małżeństwo we współczesnych konkorda
tach, Warszawa: Wydawnictwo Kontrast 1999, ss. 422.
R o zp raw a p o d powyższym tytułem , opublikow ana n akładem K atolickiego Biura Inform acji E uropejskich, zasługuje na uw agę Czytelników ze względu na aktualność te m a tu i oryginalność opracow ania. A ktualności dow odzi fakt, iż dotyczy pro b lem a tyki, w okół której w okresie debaty w okół w niosku w spraw ie ratyfikacji K onkordatu p o d p isan eg o 28 V II 1993 r. m iędzy Stolicą A postolską a Polską toczyła się budząca w iele k o n tro w ersji dyskusja. Instytucja u zn an ia skutków cywilnych m ałżeństw a kanonicznego w pisana do art. 10 K o n k o rd atu stała się bow iem jednym z elem entów gry politycznej w yreżyserow anej przez przeciw ników ratyfikacji K o n k o rd atu , p o sługujących się n ie rzeteln ą argum entacją w celu w prow adzenia w błąd opinii publicz nej. N ato m iast oryginalność tego opracow ania polega na tym, że problem atyka ta p rzez W . A dam czew skiego została u jęta w szerokim aspekcie praw no-porów naw - czym, tj. o p a rta na rzeteln ej analizie dotyczących m ałżeństw a i rodziny przepisów wszystkich k o n k o rd ató w w spółczesnych. T a k całościowego opracow ania tego tem atu dotychczas nie było w litera tu rze praw niczej nie tylko polskiej, ale rów nież zagra nicznej.
P ublikacja ta składa się z dwóch jakościow o odm iennych części. Pierw sza część ma c h a ra k te r naukow ego opracow ania problem atyki m ałżeństw a i rodziny w kon k o rd a tach w spółczesnych. D ru g a część zaw iera aneksy, w których zam ieszczone zostały teksty przepisów konkordatow ych, k tó re stanow ią przed m io t opracow ania pierwszej części, o raz akty wykonawcze do art. 10 K o n k o rd atu polskiego.
N a p o cz ątk u publikacji zam ieszczono Przedm ow ę, napisaną przez prof. dr. hab. T a d eu sza Sm yczyńskiego (Instytut N auk Prawnych PA N w P oznaniu), i Słowo w stęp ne ks. prof. dr. hab. W ojciecha G óralskiego (U niw ersytet K ardynała S tefana Wyszyń skiego w W arszaw ie). W wypow iedziach tych dwóch wybitnych znawców polskiego praw a rod zin n eg o i kanonicznego praw a m ałżeńskiego p odkreślone zostały walory m erytoryczne publikacji.
R ozw ażania A u to ra obejm ują: w stęp, dwie części analiz, zakończenie, bibliografię zaw ierającą wykaz źró d e ł i literatu ry przedm iotu. P rzede wszystkim z uznaniem nale ży pod k reślić popraw ność om aw ianej publikacji z p u n k tu w idzenia m etody naukow ej. W e w stępie A u to r w sposób klarow ny określił główne tezy, k tóre zam ierza rozważyć w poszczególnych rozdziałach, scharakteryzow ał rów nież m ateriały źródłow e, na ja kich o p a rł swoje badania, oraz m etodę, jak ą się w tym celu posłużył.
O praco w an ie problem atyki zostało przedstaw ione w dwóch częściach. W pierwszej części A u to r d o k o n a ł wnikliwej analizy problem atyki uznaw ania przez państw o skut ków cywilnych m ałżeństw a kanonicznego. A naliza ta obejm uje dwa rozdziały.
W pierw szym rozdziale, zatytułow anym „Skutki cywilne m ałżeństw a kanoniczne go”, A u to r wyjaśnia kw estie o podstaw ow ym znaczeniu dotyczące kom petencji dwóch w ładz, tj. władzy kościelnej i władzy państw ow ej w zględem m ałżeństw zawieranych m iędzy osobam i ochrzczonym i. Kwestie te rozpatrzono w aspekcie historycznym i dok trynalnym . T rafn ie została uk azan a ewolucja, jak a w pojm ow aniu wolności religijnej n astą p iła w doktrynie Kościoła n a Soborze W atykańskim II, oraz następstw a tej dok
tryny w odniesieniu do poszanow ania w olności osób zaw ierających m ałżeństw o, wy rażającej się w m ożliwości w yboru form y zaw arcia m ałżeństw a: kanonicznej bądź cywilnej. N astępnie gruntow nej analizie p o d d an o rozw iązania praw ne, jakie w tej m a terii zostały w pisane do um ów konkordatow ych z państw am i wyznaniowym i zaw ar tych przed S oborem W atykańskim II (K olum bia, M alta, Portugalia, H iszpania, W ło chy, Jugosław ia) oraz do k o n k o rd ató w zaw artych po tym S oborze z państw am i świeckimi (K olum bia, Portugalia, H iszpania, W łochy, M alta, Polska, C horw acja).
W rozdziale drugim został om ów iony bardzo ważny e lem en t w pro cesie pow sta w ania m ałżeństw a konkordatow ego, jakim jest wpis faktu zaw arcia m ałżeństw a ka nonicznego do rejestru cywilnego. C zytelnik znajduje tu analizę przepisów k o n k o rd a towych dotyczących w arunków , od których spełnienia stro n a państw ow a uzależnia skuteczność na forum państwowym m ałżeństw a, zaw artego w edług form y kanonicz nej. A u to r analizuje tę problem atykę w podw ójnym aspekcie: doktrynalnym i dog- m atyczno-praw nym . Szczególnie godna uznania je st wnikliw a analiza kluczowych w tej m aterii kwestii, jak: czy wpis m ałżeństw a kanonicznego do re je stru państw ow e go m a w alor konstytutywny, czy tylko deklaratoryjny. W celu w yjaśnienia tej kwestii Ks. A dam czew ski przeprow adził analizę tekstów prawnych, zaw artych w poszczegól nych konk o rd atach i ustaw ach krajowych, jak rów nież krytycznie u stosunkow ał się do opinii innych autorów . W rozw ażaniach swych zajm uje słuszne stanow isko, iż w k o n struow aniu odpow iedzi w tej spraw ie należy najpierw uw zględnić brzm ienie p rz e p i sów prawnych. N iestety, odnośne przepisy nie zawsze zostały sform ułow ane w sposób jasny i wyraźny. D latego stosunkow o szerokie pole m anew ru ustaw odaw cy w tej m a terii pozostaw iają in terp reta to ro m .
D rugą część swych rozważań A u to r poświęcił problem atyce skutków cywilnych o rze czeń kościelnych w spraw ach m ałżeńskich i problem atyce rozwodów. T a część p o d zie lona została rów nież na dwa rozdziały.
W pierwszym z nich przedstaw ione zostały kwestie dotyczące uznania przez p a ń stwo skutków orzeczeń trybunałów kościelnych dotyczących stw ierdzenia niew ażności m ałżeństw a kanonicznego, dyspensy od m atrim on ium rutiim non co n su m m a tio n i in nych kwestii w tym przedm iocie.
W drugim rozdziale om ów iona została problem atyka rozw odów cywilnych i sep a racji m ałżonków . A u to r trafnie charakteryzuje różnice, jakie w ystępują m iędzy sta n o wiskiem współczesnych państw świeckich a stanow iskiem K ościoła katolickiego w tej bardzo delikatnej m aterii dotyczącej trw ałości i nierozerw alności m ałżeństw a. A u to r wykazuje, iż stanow isko państw -stron konkordatów w spółczesnych w tej m aterii jest zróżnicow ane w zależności od tego, jaki m odel relacji m iędzy p aństw em a K ościołem jest realizow any w system ie praw nym danego państw a. K ościół zaś ze swej strony n ie ustannie staje w obronie nierozerw alności m ałżeństw a sak ram en taln eg o , a jed n o c z e śnie - respektując świecki c h arak ter współczesnych państw - sposób tej obrony p o d daje znacznym m odyfikacjom .
W zakończeniu A u to r wysnuwa ogólne wnioski z analiz przeprow adzonych w p o szczególnych rozdziałach; trafnie ukazuje ewolucję, jak a n astąp iła w k o n k o rd ata ch w przedm iocie uznaw ania skutków cywilnych m ałżeństw kanonicznych oraz u znaw a nia przez państw o decyzji trybunałów' kościelnych dotyczących niew ażności m ałżeń stwa zaw artego na forum kościelnym. W szczególności A u to r trafnie ak cen tu je orygi
n aln o ść rozw iązań, ja k ie w tej m aterii zostały w pisane do K o n k o rd atu polskiego z 1993 r.
D la w alorów poznaw czych om aw ianej publikacji istotne znaczenie m a obszerna bibliografia, zaw ierająca w yczerpujący wykaz źró d eł oraz literatu ry krajow ej i zagra nicznej. T rz e b a rów nież zauważyć, że pozycje źródłow e, jakie w ym ieniono w tych wy kazach, w p ełn i zostały przeanalizow ane w tekście rozprawy, a publikacje były wyko rzystyw ane przy om aw ianiu zagad n ień składających się n a treść całej rozprawy. W szczególności dow odzą tego obszern e w yjaśnienia zam ieszczone w przypisach, św iadczące do b rze o erudycji A u to ra. N ależy stwierdzić, że rozpraw a Ks. W itolda A dam czew skiego nosi zn am io n a m onografii, om aw iającej całokształt problem atyki m ałżeństw a i rodziny w um ow ach konkordatow ych. P raca ta dotyczy problem atyki interdyscyplinarnej, dlatego m oże wzbudzić zainteresow anie zarów no kanonistów , ja k i praw ników świeckich.
