"Doxology. The Praise of God in Worship, Doctrine and Life", Geoffrey Wainwright, Westminster 1980 : [recenzja]

Bogusław Nadolski

"Doxology. The Praise of God in

Worship, Doctrine and Life",

Geoffrey Wainwright, Westminster

1980 : [recenzja]

Collectanea Theologica 54/4, 189-190

R E C E N Z J E

d y c ji c y r y lo m e to d ia ń s k ie j, g ło szącej id e a ł u n iw e r s a liz m u c h rz e ś c ija ń s k ie g o , o tw a rte g o n a w ie lo ś ć i ró ż n o ro d n o ś ć , u s tr z e g ł ic h u c z e s tn ik ó w p rz e d c ia s n y m p a r ty k u la r y z m e m i p ro z e lity z m e m . K o n g re s y w e le h ra d z k ie (1907— 1936) zd o ­ ła ły — i w ty m ic h z n a c z e n ie — p rz e ła m a ć g łę b o k ą in e r c ję w r e la c ja c h k a - to lic k o - p ra w o s ła w n y c h , a je d n o c z e ś n ie z a p o c z ą tk o w a ły n ie ś m ia ły d ialo g , u p r a ­ w o m o c n io n y w n a s z y c h czasach .

P o d s ta w a ź ró d ło w a p o z w a la N e m e c o w i p rz e d s ta w ić a k ty w n o ś ć S to ja n a w d z ie le sp o łe c z n e j in f o r m a c ji n a rz e c z p o je d n a n ia o b u K o śc io łó w ja k o r e ­ d a k to r a c z aso p ism , in i c ja to r a p u b lik a c ji z z a k r e s u te o lo g ii p o ró w n a w c z e j, a u to r a a rty k u łó w , o r g a n iz a to r a tzw . k u rs ó w w s c h o d n ic h s k o n c e n tro w a n y c h w o k ó ł te o lo g ii i d u c h o w o śc i w s c h o d n ie g o K o ścio ła. W szy stk o to u p o w a ż n ia a u to r a do n a d a n ia S to ja n o w i ty tu łu „ a p o s to ła ” je d n o ś c i k o ś c ie ln e j i p r e k u r ­ s o r a m y ś li e k u m e n ic z n e j II S o b o ru W a ty k a ń sk ie g o . P a r a le ln ie d o z a sa d n ic z e g o w ą tk u , s p o ty k a m y w k sią ż c e ró w n ie ż h u m a ­ n is ty c z n y w y m ia r d z ia ła ln o ś c i S to ja n a , p r z e ja w ia ją c y się w o rg a n iz o w a n iu p o m o c y c h a r y ta ty w n e j, w p o je d n a w c z e j p o s ta w ie w o b e c k się ż y c z e sk ic h z w ią ­ z a n y c h z a n ty r z y m s k ą „ J e d n o tą ”, a ta k ż e w tr o s c e o w y z w o le n ie w ła sn e g o n a ro d u . A n a liz a p r o f ilu d u c h o w e g o S to ja n a p o w in n a b y ć te m a te m o d d z ie l­ n e j p ra c y , ze w z g lę d u c h o c ia ż b y n a z a k o ń c z o n y e ta p w s tę p n y p ro c e s u b e a ­ ty fik a c y jn e g o . B liższe in f o r m a c je o s ta n ie p rz y g o to w a ń teg o p ro c e s u p o d a je k a r d . F r a n c is z e k T o m a ś e k, a b p P r a g i w sło w ie w s tę p n y m r e c e n z o w a n e j k sią ż k i.

O trz y m a liś m y e r u d y c y jn e s tu d iu m b io g ra fic z n e , z a o p a trz o n e w b o g a ty a p a r a t n a u k o w y , o b e jm u ją c y p o n a d c z te r y s ta p ię ć d z ie s ią t p o z y c ji b ib lio g r a ­ fic z n y c h . W p o r ó w n a n iu z u p rz e d n im i b io g r a fia m i c z e sk im i o S to ja n ie (por. F r. С i n e k 1936 r., J . O l ś r 1936 r., B. Z l â m a l 1973 r.) je s t to p ra c a b a rd z o d o jr z a ła i w n ik liw a ; o w oc w ie lo le tn ie g o w y s iłk u , p rz y g o to w y w a n y m . in. p o p rz e z p re le k c je w y g ła s z a n e n a u n iw e r s y te ta c h S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h A m e ry k i w S t. L o u is (r. 1982) i w P it ts b u r g u (r. 1982). K s ią ż k a u k a z u je się w d o g o d n e j c h w ili, k ie d y z in s p ir a c ji J a n a P a w ł a II z a in ic jo w a n o w a ż n ą r e f le k s ję n a te m a t d u c h o w e j je d n o ś c i c h rz e ś c ija ń s k ie j E u ro p y , n a k tó r ą s k ła ­ d a ją się p rz e c ie ż d w ie w ie lk ie tr a d y c je : W sc h o d u i Z a c h o d u . M yśl t a b y ła sz c z e g ó ln ie b lis k a a b p o w i S to ja n o w i. A u to ro w i n a le ż y się u z n a n ie , że z a p r e ­ z e n to w a ł, by ć m oże w p rz e d d z ie ń b e a ty f ik a c ji, o ry g in a ln e ś w ia d e c tw o g łęb o ­ k ic h in tu ic ji c h rz e ś c ija ń s k ic h , n ie z n a n y c h d o tą d ś w ia tu z a c h o d n ie m u .

ks. L e o n a r d G ó rk a S V D , L u b lin

G e o ffre y W A IN W R IG H T , D o xo lo g y. T h e P ra ise o f G o d in W o r s h ip , D o c trin e

a n d L ife , W e s tm in s te r 1980, E p w o r th P re s s , s. 609.

A u to r e m p ra c y je s t p ro f e s o r te o lo g ii sy s te m a ty c z n e j w U n io n T h e o lo ­ g ic a l S e m i n a r y w N o w y m J o r k u , m e to d y s ta . J e g o je d n a k f o r m a c j a in t e le ­ k tu a l n a i d u c h o w a k s z ta łto w a ła się t a k p o d w p ły w e m te o lo g ii a n g lik a ń s k ie j (J o h n M a c q u a r r i e ) , p ra w o s ła w n e g o K o śc io ła (N ikos N i s s i o t i s), j a k ró w n ie ż r u c h u e k u m e n ic z n e g o . W a in w r ig h t b r a ł u d z ia ł w p r a c a c h Ś w ia ­ to w e j R a d y K o ścio łó w , w p rz y g o to w y w a n iu D o k u m e n tu z L im y . (D o k u m e n t w y p r a c o w a n y p rz e z Ś w ia to w ą R a d ę K o ścio łó w w L im ie w 1982 r. d o ty c z ą c y u z g o d n io n y c h p o g lą d ó w o d n o śn ie r o z u m ie n ia s a k r a m e n t u c h rz tu , E u c h a ry s tii i p o sług.) N ie b ez z n a c z e n ia n a e k u m e n ic z n y sp o só b t r a k to w a n ia te o lo g ii p o s ia d a ł je g o p o b y t i w y k ła d y w K a m e ru n ie . O b e c n ie p e łn i ta k ż e fu n k c ję p rz e w o d n ic z ą c e g o (w y b ra n y w 1983 r.) S o c ie ta s L itu rg ic a . S to w a rz y s z e n ie to, j a k w ia d o m o , z z a ło ż e n ia sw eg o p ro w a d z i b a d a n ia litu r g ic z n e w a sp e k c ie e k u m e n ic z n y m . S p o só b m y ś le n ia W a in w r ig h ta j e s t w y ra ź n ie z a b a rw io n y p rz e z litu r g ię c h r z e ś c ija ń s k ą i tę w iz ję ch ce w y ra z ić n a k a r t a c h s w o je j p r a c y („M y v is io n of f a i th is fir m ly s h a p e d a n d s tro n g ly c o lo u re d b y th e C h r is tia n li­ tu r g y ” — s. 1). A u to r w p o d ty tu le u m ie ś c ił n a p is „ te o lo g ia s y s te m a ty c z n a ”. J e ś li p o z o s ta n ie m y p rz y ty m o k re ś le n iu , to ń a ty c n m ia s t tr z e b a d o d a ć , że

j e s t o n a u ję ta z p e rs p e k ty w y litu r g ic z n e j. W p rz e d m o w ie s a m a u to r p r o ­ p o n u je ta k ż e o k re ś le n ie te o lo g ia k u ltu . Z a d a n ie m p r a c y je s t u k a z a n ie r e la c ji p o m ię d z y d o k tr y n ą a k u lte m .

A u to r p isz e z w ia r y i d la w ia ry . C hce, a b y je g o p r a c a p rz y c z y n iła się i p o m o g ła w sz y stk im , k tó r z y c h c ą c h w a lić B o g a w k u lc ie , p rz e z d o k tr y n ę i w ży ciu . N ie u jm u je je d n a k te g o z a d a n ia p r a k ty c y s ty c z n ie . P r a c ę te o lo g a p o jm u je ja k o f u n d a m e n ta ln ie z w ią z a n ą z d o b re m sp o łeczn o ści. T ę sp o łeczn o ść z a w sz e m a n a u w a d z e . S tą d do z a d a ń te o lo g a z a lic z a o c zy w iście w c h rz e ś c i­ ja ń s k ie j w iz ji ś w ia ta ja ś n ie js z e w id z e n ie i o c e n ę ś r o d k ó w p rz e k a z y w a n ia te j w iz ji, in s p ir o w a n ie h is to rii K o śc io ła i ś w ia ta w św ia d o m e j r e l a c ji do o s ta te c z n y c h z a m ia ró w B ożych. T e z a d a n ia w c h o d z ą ta k ż e do sz e ro k ie g o r o z u m ie n ia k u lt u i to z a ło ż e n ie u s p r a w ie d liw ia u m ie s z c z e n ie w p r a c y tzw . „ z a g a d n ie ń k o n te k s tu a ln y c h ”, d o k tó r y c h z a lic z a e k u m e n iz m , k u l t u r ę , e ty k ę , j a k ró w n ie ż d z ia ła ln o ś ć r u c h u litu rg ic z n e g o .

O so b iście je s te m a u to r o w i sz c zeg ó ln ie w d z ię c z n y z a tr a f n e , k o n s e k w e n ­ tn e p o w ią z a n ie r o z u m ie n ia li tu r g ii z r e a l iz a c j ą o d w ie c z n e g o p la n u B ożego w C h ry s tu s ie i p rz e z C h ry s tu s a , p o d k re ś le n ie n ie tylko· w y ją tk o w e g o m ie js c a C h r y s tu s a w litu r g ii, a le ta k ż e r o li i d z ia ła n ia D u c h a Ś w ię te g o (s. 87— 116), j a k ró w n ie ż „ e sc h a ty c z n e g o n a p ię c ia ” litu r g ii p rz e k a z a n e j K o śc io ło w i i w n im re a liz o w a n e j. D z ię k i te m u K o śció ł je s t „ n a d z ie ją d la ś w ia t a ” (s. 143).

M o ja sz c z e g ó ln a w d z ię c z n o ść d o ty c z y ta k ż e szerokiego- o m ó w ie n ia (aż w d w ó c h ro z d z ia ła c h ·— łą c z n ie 56 stro n ) r o z u m ie n ia w K o śc ie le k a to lic k im i p r o te s ta n ty z m ie z n a n e g o a d a g iu m : le x o ra n d i — le x c re d e n d i.

Z p r a c y p r z e b i ja n ie ty lk o znaw stw o- z a g a d n ie ń , u m iło w a n ie litu r g ii, a le r ó w n ie ż g łę b o k i s z a c u n e k d la m is te r iu m i c h rz e ś c ija ń s k a p o k o ra w o b e c d z ia ła n ia B o g a w li tu r g ii K o ścio ła.

k s. B o g u sła w N a d o ls k i T C h r., W a r s z a w a -P o z n a ń A d e lh e id B U SC H , Die v e r g le ic h e n d e P ä d a g o g ik i n d e r D D R. E in e d is z ip lin ­ g e s c h ic h tlic h e U n te r s u c h u n g , M ü n c h e n 1983, J o h a n n e s B e rc h m a n s V erlag , s. 264. K s ią ż k a s ta n o w i h is to ry c z n o - k ry ty c z n e s tu d iu m z d z ie d z in y p e d a g o g ik i p o ró w n a w c z e j, n a u k i p o w s ta łe j s to su n k o w o n ie d a w n o i p o w o li się r o z w ij a ­ ją c e j. J e j p rz e d m io te m je s t z e s ta w ie n ie zało ż eń , c e ló w i m e to d w y c h o w a n ia , a ta k ż e is tn ie ją c y c h w w ie lu k r a j a c h s y s te m ó w o ś w ia to w y c h w c e lu ich n a u k o w e j a n a liz y o ra z w y p ra c o w y w a n ia s z e ro k ic h h o ry z o n tó w d la w s p ó ł­ c z e sn e j w ie d z y p e d a g o g ic z n e j.

A u to r k a o g ra n ic z y ła się w sw e j m o n o g r a fii do je d n e g o k r a j u , m ia n o ­ w ic ie do N ie m ie c k ie j R e p u b lik i D e m o k ra ty c z n e j, śle d z ą c ta m ro z w ó j w y m ie ­ n io n e j d y s c y p lin y o d m o m e n tu p o w s ta n ia p a ń s tw a en erd -o w sk ieg o aż do c h w ili o b e c n e j. P r a c a je s t o b fic ie u d o k u m e n to w a n a , n api-sana p rz e jrz y ś c ie . Z a w ie r a t r z y ro z d z ia ły .

W p ie r w s z y m ro z d z ia le z o sta ło n a s z k ic o w a n e p o d ło ż e p e d a g o g ik i w N RD . S k ła d a j ą się n a n ie p rz e d e w s z y s tk im d w a e le m e n ty : a) tw o rz e n ie je d n o ś c i n a ro d o w e j w p a ń s tw ie , k tó r e p o w s ta ło ja k o je d y n ie część d a w n e j R zeszy N ie m ie c k ie j o ra z b) in te r n a c jo n a liz m s o c ja listy c z n y , k s z ta łtu ją c y się p o d z n a c z n y m w p ły w e m p e d a g o g ik i r a d z ie c k ie j.

R o z d z ia ł d ru g i u k a z u je ro z w ó j i in s ty tu c jo n a liz a c ję p e d a g o g ik i p o ró w ­ n a w c z e j w N R D ja k o d y s c y p lin y n a u k o w e j. N a d ro z w o je m ty m z a c ią ż y ł m o cn o p o d z ia ł E u ro p y n a d w a o b o zy : s o c ja lis ty c z n y i k a p ita lis ty c z n y , w s k u ­ te k czego a n a liz a tr e ś c i w y c h o w a w c z y c h p e d a g o g ik i Z a c h o d u n ie b u d z iła w ś r ó d s p e c ja lis tó w e n e r d o w s b ic h z b y t in te n s y w n e g o z a in te r e s o w a n ia .

N ieco o p ty m is ty c z n ie j p r z e d s ta w ia się ro z d z ia ł trz e c i. S tw ie r d z a się w n im o b e c n o ść p rz e d s ta w ic ie li p e d a g o g ik i N R D -o w sk ie j n a w ie lu z ja z d a c h m ię d z y n a ro d o w y c h , ta k ż e u r z ą d z a n y c h n a Z a c h o d z ie . R o z w ija się ró w n ie ż d y s k u s ja , b o g a c ą c a p e d a g o g ik ę p o ró w n a w c z ą e n e rd o w s k ą , a le p r a ­