"Funkcja kerygmatyczna Kościoła w świetle Vaticanum II. Istota i zadania", z. I-II, Antoni Lewek, Warszawa 1984 : [recenzja]

Czesław S. Bartnik

"Funkcja kerygmatyczna Kościoła w

świetle Vaticanum II. Istota i

zadania", z. I-II, Antoni Lewek,

Warszawa 1984 : [recenzja]

Collectanea Theologica 57/3, 183-185

R E C E N Z JE

183

p rz e z e k s tr a p o la c je e w o lu c jo n is ty c z n e . W e d łu g p ra c y w k o n k r e tn e j a n tr o p o - g en e z ie T e ilh a r d z a s to s o w a ł te le o lo g ię e w o iu c jo n is ty c z n ą i s y s te m ro z w o ju po osi c e n tr a ln e j i z a ra z e m w tó r n ie w z d łu ż łu s e k czy g ałęz i. A u to r k a k r y t y ­ k u je w p e w n y m m ie js c u te le o lo g ię . R o b i się to od F. B aco n a. A le n ie z a u ­ w a ż y ła o n a , że celo w o ść e w o c ji o d rz u c a i s a m T e ilh a rd . W e d łu g n ieg o ce lo ­ w o ść o k aże się ty lk o z p u n k tu w id z e n ia O m egi. Z „o b ceg o ” p u n k tu w id z e ­ n ia m a m y ty lk o p rz y c z y n o w o ść s p r a w c z ą i p rz y p a d e k . W ła ś n ie i tu t a j je s t z a s to s o w a n a d ia le k ty k a . O m a w ia m to w s w o je j p ra c y .

Co T e ilh a r d d e C h a r d in w n ió s ł do z a s ta n e j p r a h i s to r ii (s. 121— 159)? J e s t to ró w n ie ż w k ła d p rz e w a ż n ie m e to d o lo g ic z n y : u n iw e r s a liz a c ja e w o lu c jo n iz m u , je g o u k o n s e k w e n tn ie n ie , z w ią z e k z b io lo g ią i g e o g ra fią , a k c e n t n a „ w n ę trz u e w o lu c ji” w b r e w p o g lą d o m G. C h ild e ’a i L. A. W h ite ’a, p ra f e n o m e n o lo g ia je d n o c z ą c a i ró ż n ic u ją c a z a ra z e m , śc isły g e n e ty z m w o d ró ż n ie n iu od p ro s te j s u k c e s ji e ta p ó w , k o n w e rg e n tn o ś ć e w o lu c ji lu d z k ie j, w ie lo lin io w o ś ć w ra z z o sią c e n tr a ln ą , z w ią z a n ie p rz e d m io to w o ś c i z p o d m io to w o śc ią (s. 164). Z a r z u t s a m o u n ic e s tw ie n ia n o o g en ezy , s ta w ia n y c h y b a z p o z y c ji m a r k s is to w s k ie j, u d e r z a w p ró ż n ię , bo n o o g e n e z a p rz e o b r a ż a się w su p e rn o o g e n e z ę . N ie w o l­ no d o m a g a ć się od T e ilh a r d a a n i h e g liz m u , a n i m a rk s iz m u . P rz e d e w s z y s tk im p rz y p o d k r e ś la n iu w p ły w ó w H e g la (w e d łu g w ie lu — n a d e r w ą tp liw y c h ), S p e n c e ra i B e rg s o n a — z a p o m n ia n o o n a jw a ż n ie js z y m , a m ia n o w ic ie o L e ib ­ n iz u (m o n a d o lo g ia , w n ę trz e - z e w n ę trz e ). W c a ło śc i p r a c a je s t b a rd z o p re c y z y jn a , g łę b o k a , e r u d y c y jn a , ja s n a i in - s t r u k ty w n a . W t a k d o s k o n a łe j p r a c y n ie m o g ę z ro z u m ie ć je d n e g o : w y d a n a w r. 1986, a n ie u w z g lę d n ia o s ta tn ic h d w ó c h to m ó w O e u v r e s E d itio n s du S e u il a n i o p ra c o w a ń po r. 1975, (z r. 1975 ty lk o p o b ieżn ie). C zy żb y c y k l p r o ­ d u k c y jn y o ff s e to w o -s k r y p to w y b y ł aż t a k d łu g i? k s. C ze sła w S. B a r tn ik , L u b lin

k s. A n to n i L E W E K , F u n k c ja k e r y g m a ty c z n a K o śc io ła w ś w ie tle V a tic a n u m

II. I s to ta i za d a n ia , z. I— II, W a rs z a w a 1984, A k a d e m ia T e o lo g ii K a to lic k ie j,

s. 240+ 222, Z fs, ré s.

K s. doc. d r h a b . A n to n i L e w e k p o d ją ł b a rd z o is to tn y i sz e ro k i te m a t: f u n k c j a k e ry g m a ty c z n a K o ścio ła. C h c ia ło b y się p o w ie d z ie ć n a w e t b a rd z ie j o n ty c z n ie : re a liz o w a n ie się K o śc io ła w sło w ie . A u to r p o d e jm u je c a łą p r o b l e ­ m a ty k ę o w ej f u n k c ji k e ry g m a ty c z n e j ta k , że aż p e w n e z a g a d n ie n ia s ta n o w ­ czo w y k r a c z a ją p o z a te m a t, ja k o b s z e rn a a n a liz a a k tu w ia r y (I, s. 160 nn.), c a łe w y w o d y o a te iz m ie (I, s. 16 nn.) i in n e . G łó w n ie je d n a k ch o d z i o p y ­ ta n ie : j a k S o b ó r W a ty k a ń s k i II u jm u je k e ry g m a ty c z n ą fu n k c ję K o śc io ła , je j is to tę i p o d s ta w o w e z a d a n ia , ja k ą m a „ św ia d o m o ść h o m ile ty c z n ą ” i j a k ą p o ­ s ia d a s a m o św ia d o m o ś ć w d z ie d z in ie p o słu g i sło w u (I, s. 17)? P r z e p o w ia d a n ie c h r z e ś c ija ń s k ie je s t u jm o w a n e n ie à p a r t, a n i w w y m ia rz e ży cia je d n o s tk o ­ w eg o , lecz ja k o f u n k c j a K o ścio ła. C h c ia ło b y się z a p y ta ć , czy je s t to f u n k c ja K o śc io ła w ogóle, czy K o śc io ła k o n k re tn e g o — p a r a f ii, d ie c e z ji, k r a ju ?

W m e to d z ie p ra c y , k tó r a b ie rz e za p rz e d m io t V a tic a n u m II, z w y k ło się sto s o w a ć d w a ró ż n e p o d e jś c ia : a lb o u k a z u je się d a n e z a g a d n ie n ie , ja k ono ja w iło się p rz e d s o b o re m i w re s z c ie n a s a m y m so b o rze, a lb o z a c z y n a się od d e f in ity w n y c h u s t a le ń s o b o ru i u s ta w ia się je w ś w ie tle l i t e r a t u r y p o so b o ro ­ w e j. A u to r s t a r a się łą c z y ć tr o c h ę ob a p o d e jś c ia , a le g łó w n y a k c e n t k ła d z ie n a d ru g im , l i t e r a t u r ę p o so b o ro w ą tr a k t u j ą c w p e w n y m se n s ie ja k o k o m e n ­ t a r z do u s t a le ń so b o ro w y c h . W z m ia n k a o m e to d z ie a n a lity c z n o - s y n te ty c z n e j (I, s. 17) n ie w n o si n iczeg o do te j k w e s tii.

B a z a ź ró d ło w a o b e jm u je d o k u m e n ty so b o ro w e , a ta k ż e p a p ie s k ie , p o c z y ­ n a ją c od P iu s a X , a n a J a n i e P a w le I I (ty lk o do r. 1979) k o ń c z ą c (II, s. 169 n.). N a s u w a się tu t a j u w a g a , czy n ie z o s ta ła z b y tn io e k s p o n o w a n a n a u k a p a p ie ż y , s k o ro p ro b le m d o ty c z y p rz e d e w s z y s tk im s o b o ru ? T rz e b a się j e d ­

R E C E N Z J E

n a k zgodzić z ty m , że te o lo g o w ie k a to lic c y z w y k li w ią z a ć n a u k ę p a p ie ż y z n a u k ą so b o ro w ą . R o d zi się ta k ż e in n a k w e s tia . S k o ro p r a c a o p ie r a się ró w n ie ż n a li te r a t u r z e te o lo g ic z n e j, n a co w s k a z u je c h o ć b y z w ro t „w ś w ie t­ l e ” , to czy n ie n a le ż a ło do ź ró d e ł, c h o ć b y d ru g o r z ę d n y c h , w lic z y ć ta k ż e p o d ­ s ta w o w y c h o p ra c o w a ń te o lo g ic z n y c h z z a k r e s u k e ry g m a ty c z n e j f u n k c j i K o ­ ścio ła? N ie w ą tp liw ie b o w ie m a u to r n ie o g ra n ic z a się w y łą c z n ie do n a u k i so b o ro w e j. S a m e o w e o p ra c o w a n ia są lic z n e (II, s. 170— 194), a p rz y ty m r e ­ p r e z e n ta ty w n e i w ie lo ję z y c z n e , choć p rz e w a ż a ją n ie m ie c k ie . R zecz ja s n a , że o p ra c o w a ń n a d a n y te m a t je s t w św ie c ie c a łe m o rze. A le p r a w d ą je s t r ó w ­ nież, iż n a te m a t p r z e p o w ia d a n ia n a p is a n o n a jw ię c e j w ję z y k u n ie m ie c k im . P o z a ty m n ie c h o d z i t u o o p ra c o w a n ia ty c z ą c e c a łe j p r o b le m a ty k i p r z e ­ p o w ia d a n ia i k a z n o d z ie js tw a , lecz — j a k m ó w i a u to r — o d n o sz ą c e się ty lk o do f u n k c j i k e ry g m a ty c z n e j K o śc io ła , a jeszcze śc iśle j: do f u n k c j i k e r y g m a ­ ty c z n e j, o ile t a słu ż y w ie rz e , je j w z b u d z a n iu i p o g łę b ia n iu . W ty m z a k re s ie d o b ó r lit e r a t u r y je s t w y s ta r c z a ją c y . M oże ty lk o d la lep szeg o u ję c ia n ie k tó ­ ry c h a s p e k tó w p r z y d a ły b y się jeszcze n a s tę p u ją c e p r a c e o b co jęz y czn e, k tó r e ju ż z re s z tą p o d s u w a łe m : J . R o 1 o f f , A p o s to la t — V e r k ü n d ig u n g —

K ir c h e , G ü te rs lo h 1965; P . K n a u e r , D e r G la u b e k o m m t v o m H ö ren ,

F r a n k f u r t a. M . 1978; G. M o n d i n , L e n u o v e ecclesio lo g ie, R o m a 1980; P . E i c h e r , L a th é o lo g ie c o m m e sc ie n c e p r a tiq u e , P a r i s 1982. M o żn a te ż b y ło s ię g n ą ć i do m o je j p ra c y , ch o cia ż w ję z y k u p o ls k im : K o śc ió ł J e z u s a

C h r y s tu s a , W ro c ła w 1982.

P r o b l e m a ty k a p r a c y je s t ro z w in ię ta w 3 c z ę śc ia c h i 8 ro z d z ia ła c h . U k ła d z a g a d n ie ń je s t w y c z e rp u ją c y i lo g iczn y ; K o śció ł ja k o d e te r m in a n ta s t r u k tu r y f u n k c ji k e ry g m a ty c z n e j, p rz e p o w ia d a n ie w s łu ż b ie w ia r y i o d p o w ie d n ie p rz e z w y c ię ż a n ie tr u d n o ś c i s y tu a c y jn o -k o n te k s to w y c h . W sz e lk ie p o s ła n n ic tw o z b aw cze, a w ię c i f u n k c j a k e r y g m a ty c z n a K o śc io ła , m a sw ó j b y t w C h r y s tu ­ sie — S ło w ie (rozdz. I). S p o śró d tr z e c h p o d s ta w o w y c h f u n k c ji K o śc io ła : k e ­ ry g m a ty c z n e j, s a k r a m e n ta ln o - litu r g ic z n e j i p a s te r s k ie j, so b ó r — po d y s k u ­ s ja c h — n a p ie r w s z y m p la n ie p o s ta w ił f u n k c ję k e ry g m a ty c z n ą . O z n acza to w y ra ź n e p o d k re ś le n ie ro li sło w a o ra z p e w n e z b liż e n ie do p ro te s ta n ty z m u , c h o ć K o śció ł k a to lic k i p o d p o rz ą d k o w u je n a d a l ściśle sło w o B oże f u n k c j i p a s te r s k ie j w jeg o ż y w y m fu n k c jo n o w a n iu (rozdz. II). N ie m n ie j je s t to f u n k c j a z b a w c z a . W y m a g a z a te m ta k ż e o d p o w ie d n ie g o p r z e f o rm o w a n ia f u n k ­ c y jn y c h e le m e n tó w k a p ła ń s tw a h ie ra rc h ic z n e g o (i w sp ó ln e g o ? ) w k ie r u n k u p rz e d e w s z y s tk im k a p ła ń s tw a sło w a (rozdz. III). P r z e p o w ia d a n ie n ie je s t sa m o d la sie b ie , lecz m a słu ż y ć w ie rz e , p o jm o w a n e j dziś p e rs o n a lis ty c z n ie (rozdz. IV). P rz e d e w s z y s tk im w a r u n k u je ono w p e w ie n sp o só b sam o z a is tn ie n ie w ia ry , ja k i je j ro z w ó j o ra z k s z ta łty e m p iry c z n e (rozdz. V). Ż e b y p rz e p o ­ w ia d a n ie m o g ło choć w części s p r o s ta ć ty m z a d a n io m , m u s i ta k ż e p rz e z w y ­ cięż ać p o d s ta w o w e dziś tr u d n o ś c i, o d n o szące się do tr z e c h p o d s ta w o w y c h d z ie d z in ży cia re lig ijn e g o : te o lo g ii, c h ry s to lo g ii o ra z e k le z jo lo g ii (rozdz. V I—■ V III). W ty c h tr z e c h d z ie d z in a c h m u s i b y ć ono d ziś b a rd z ie j k o m u n ik a ty w n e , a k ty w n e i f u n k c jo n a ln e .

W tr a k c ie śle d z e n ia o p ra c o w a n ia p o ru s z o n y c h p ro b le m ó w p ra c y n a r z u ­ c a ją się p e w n e u w a g i. S ąd zę, że s o b ó r p r z e d s ta w ia n y ja k o „ p o c z ą te k ” o d ­ ro d z e n ia p rz e p o w ia d a n ia w k a to lic y z m ie n ie m oże b y ć je d n o c z e ś n ie u w a ż a n y za „ c e z u rę ” p o d ty m sa m y m w z g lę d e m (I, s. 11). J a k się m a „ św ia d o m o ść h o m ile ty c z n a K o śc io ła ” (I, s. 17, 77 n n ., II, s. 165 i in n e ) do „ h o m ilii” , „ p rz e ­ p o w ia d a n ia ” , „ k e r y g m a tu ” , „ k a te c h e z y ”, n a u c z a n ia itp .? W p r a c y w ie le p r o ­ b le m ó w i p rz y to c z o n y c h p o z y c ji „ n ie f u n k c jo n u je ”. N a jle p ie j to ro z u m ie m po m o ic h p u b lik a c ja c h . N p. a u to r p rz y ta c z a a r t . W ia ra K o śc io ła , a le w rozdz. IV i V o g ra n ic z a się do o m a w ia n ia w ia r y in d y w id u a ln e j, n ie p o ru s z a ją c p ro b le m u w ia r y e k le z ja ln e j, p o n a d in d y w id u a ln e j, o k tó r e j w o w y m a r t y k u le p isz ę (II, s. 107 p rz . 17). P o d o b n ie n ie są w y k o rz y s ta n e p r a c e w te ilh a r d y z m ie (II, s. 161 p rz. 85). U w a ż a m te ż z a p rz e s a d ę o g ro m n e p o d k r e ś la n ie w p ły w u n a w ia r ę p o sz c z e g ó ln y c h o só b i c a łe g o K o śc io ła ze s tro n y k a z n o d z ie i, a n a ­

R E C E N Z J E

w e t i sa m e g o p rz e p o w ia d a n ia ja k o ta k ie g o . P r o b le m je s t z n a c z n ie g łęb szy : u p o d s ta w je s t w s p ó ł- b y t C h r y s tu s a i c z ło w ie k a . A ta k ż e f r a n c u s k ie słow o

im a g e c h y b a le p ie j z a s tą p ić p o ls k im „ o b ra z ” (I, s. 211 nn.). M a m w ą tp liw o ś c i,

czy tr z e b a b y ło w c h o d z ić w ta k ie z a g a d n ie n ia , j a k n p . k o s m ic z n a c h ry s to lo ­ g ia T e ilh a r d a (II, s. 75 n n .)? D laczeg o n a g le p e rs o n a lis ty c z n e u ję c ie C h r y s ­ tu s a z o sta ło p r z y p is a n e s a m e m u B a lth a s a r o w i (II, s. 85 n n.), k tó r y „ is to tę ” C h r y s tu s a w id z ia ł w s a m e j a b s o lu tn e j o b e d ie n c ji? N ie p o k o i ró w n ie ż s p r a w a , d la c z e g o a u t o r n ie u ż y ł a n i r a z u sło w a „ k e r y g m a t” lu b „ k e r y g m a ”, choć m ó w i p rz e c ie ż o f u n k c ji „ k e r y g m a ty c z n e j” ? W c a ło ś c i w sz a k ż e p r a c ę o c e n ia m b a rd z o p o z y ty w n ie . P o d e jm u je ona z a g a d n ie n ie w a ż n e i ro z w ią z u je je p o p ra w n ie , d o k o n u ją c p rz e d e w s z y s tk im k o n ie c z n e g o d la K o śc io ła w P o ls c e a g g io r n a m e n to w te j d z ie d z in ie . A u to r s łu s z n ie p r z e d s ta w ił p rz e p o w ia d a n ie ja k o sz czeg ó ln ą f u n k c ję k a ż d e g o K o ś­ c io ła k o n k r e tn e g o i K o śc io ła w ogóle. D o ty c h c z a s m ó w io n o r a c z e j ty lk o o d o k tr y n ie K o śc io ła i — n ie m a l z b y te c z n y m — k a te c h iz o w a n iu . N ie d o ­ s trz e g a n o , że p rz e p o w ia d a n ie ja k o tr e ś ć i cz y n n o ść je s t n ie o d z o w n e d la ży cia K o śc io ła , d la jeg o k s z ta łtó w z ie m s k ic h i s a m o re a liz a c ji w c z ło w ie k u ja k o je d n o s tc e i zb io ro w o śc i. D o ty c h c z a s m ie liś m y je d y n ie ró ż n e a s p e k to w e p r a c e o so b n o o K o śc ie le i o so b n o o p rz e p o w ia d a n iu . N ie z a jm o w a n o się ż y w ą w ię z ią m ię d z y n im i. P r a c a w ią ż e po r a z p ie r w s z y t a k ściśle p rz e p o w ia d a n ie z K o śc io łe m i ze św ia d o m o ś c ią e k le z ja ln ą lu b K o śció ł z f u n k c ją k e r y g m a - ty c z n ą . P r a c a łą c z y tw ó rc z o ja k ą ś e k le z jo lo g ię k e ry g m a ty c z n ą z ja k ą ś k e - r y g m a ty k ą e k le z jo lo g ic z n ą . W re z u lta c ie o tr z y m u je m y o ry g in a ln e u ję c ie c h r z e ś c ija ń s k ie j rz e c z y w is to śc i p r z e p o w ia d a n ia w K o śc ie le i p o p rz e z K o śció ł. U ję c ie to m a d u ż ą w a rto ś ć d la te o lo g ii d o g m a ty c z n e j o ra z d la te o lo g ii p r z e ­ p o w ia d a n ia , p rz e d e w s z y s tk im n a w ią z u je n a n o w o , n ie s łu s z n ie z e rw a n e , w z a je m n e w ię z i m ię d z y n im i. k s. C ze sła w S . B a r tn ik , L u b lin

J ó z e f B A Ń K A , F ilo zo fia c y w iliz a c ji, t. I : C y w iliz a c ja d ia ty m ic z n a , c z y li ś w ia t

ja k o s tr a c h i łu p , K a to w ic e 1986, s. 668.

P ro f . d r h a b . Jó z e f B a ń k a , d y r e k t o r I n s ty tu t u F ilo z o fii U n iw e r s y te tu Ś lą s k ie g o w K a to w ic a c h , z a jm u je się od l a t filo z o fią sp o łe c z n ą , filo z o fią p ra c y , te ilh a r d y z m e m , e u ty f r o n ik ą (p ro sto m y śln o ś c ią w ż y c iu c y w iliz a c y jn y m ), filo z o fią te c h n ik i, a n tr o p o lo g ią , h is to rio z o fią , filo z o fią k u lt u r y , fu tu ro lo g ią . N a jn o w s z e d zieło je s t I to m e m z tr z e c h p la n o w a n y c h : t. I I m a z a ją ć się c y w iliz a c ja m i po o d ro d z e n iu do k o ń c a X I X w ., a t. I I I —- c y w iliz a c ją w s p ó ł­ cz e sn ą . C a ła tr y lo g ia w k ro c z y ła n a d ro g ę , k tó r ą k ro c z y li ta c y u c z e n i, j a k L. G u m p lo w ic z , E. M a je w s k i, F. K o n e c z n y , F . Z n a n ie c k i, O. S p e n g le r, J . H u ­ izin g a, J . O rte g a y G a sse t, W . D u r a n t, C h. D a w so n , A. J . T o y n b e e , P . A. S o ­ ro k in , P . T e ilh a r d d e C h a rd in , C. L é v i- S tr a u s s . O c zy w iście lu d z ie ci n ie p r z y jm u ją je d n e g o s y s te m u , n ie r a z d ia m e tr a ln ie ró ż n e , a le ic h w s p ó ln y m t e ­ m a te m je s t filo z o fia w s z y s tk ic h k u l t u r h is to rii.

T o m o b e c n y o m a w ia „ re c e n ty w is ty c z n ą ” („ te ra ź n ie js z o ś c io w ą ”) k o n c e p c ję d z ie jó w lu d z k ic h (s. 23·— 102), a n a s tę p n ie a r c h e ty p y c y w iliz a c y jn e ja w ią c e się w k u ltu r a c h : p ro m e te js k ie j — p a le o litu (s. 109— 158), e g ip s k ie j — k tó r ą m o ż n a b y ło za S. N . K r a m e r e m u m ie śc ić p o s u m e r y js k ie j (s. 161— 245), m e - z o p o ta m e js k ie j i b a b ilo ń s k ie j (s. 249—287), a s y r y js k ie j (s. 291— 306), m a ło a z ja - ty c k ie j (s. 309— 327), a r a b s k ie j (s. 331— 345), c h iń s k ie j (s. 349— 386), in d y js k ie j (s. 389— 414), g re c k ie j (s. 417— 499), rz y m s k ie j (s. 503— 560), b iz a n ty js k ie j (s. 563— 569), r o m a ń s k ie j (s. 573— 621), g e rm a ń s k ie j (s. 625— 635), a n g lo s a s k ie j (s. 639— 665). N o w o śc ią je s t u w z g lę d n ie n ie w r a m a c h k u l t u r ta k ż e m y ś li p o ­ lity c z n e j, filo z o fic z n e j i e ty c z n e j. C iśn ie się ty lk o n a u s t a p y ta n ie , d lacz eg o z o s ta ła o p u sz c z o n a k u l t u r a sło w ia ń s k a ?

J e d n y m z g łó w n y c h z a ło ż e ń p r e z e n to w a n e j filo z o fii je s t te z a , że p o ­ w s z e c h n a filo z o fia c y w iliz a c ji je s t p o s ta c ią p o w sz e c h n e j a n tr o p o lo g ii filo z o