Roman Bartnicki
"Ich bin bei euch. Leben im Glauben
nach dem Matthäusevangelium",
Carlo M. Martini, Freiburg i. Br. 1985
: [recenzja]
Collectanea Theologica 57/2, 185-187
C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 57(1987) fa sc . II
C a rlo M. M A R T IN I, I c h b in bei euch. L e b e n i m G l a u b e n n a c h d e m M a t t h ä u s
e v a n g e l i u m , F r e i b u r g i. B r. 1985, V e rla g H a r d e r , s. 240.
B ib lis to m d o b rz e z n a n a je s t s y lw e tk a n a u k o w a a u to r a . C a rlo M a r ia M a r tin i, je z u ita , n o w o te s ta m e n ta lis ta , s p e c ja lis ta od k r y t y k i te k s tu , w s p ó ł r e d a k t o r o s ta tn ic h w y d a ń k r y ty c z n y c h N o w eg o T e s ta m e n tu , b y ły r e k t o r P a p ie s k ie g o I n s t y t u t u B ib lijn e g o , a n a s tę p n ie U n iw e r s y te tu G r e g o ria ń s k ie g o w la t a c h s ie d e m d z ie s ią ty c h . P o p o w o ła n iu go n a a r c y b is k u p a M e d io la n u i p o d n ie s ie n iu do g o d n o śc i k a r d y n a l s k ie j n ie z d r a d z ił s w y c h z w ią z k ó w z B ib lią , a le z m ie n ił p r o f il sw y c h z a in te r e s o w a ń . W y k o rz y s tu ją c sw ą w s z e c h s t r o n n ą w ie d z ę ch ce o b e c n ie b a r d z ie j b e z p o ś re d n io słu ż y ć lu d o w i B o ż e m u p o p u la r y z u ją c o sią g n ię c ia b ib lis ty k i, u k a z u ją c w sp o s ó b p r z y s tę p n y g łę b ię k s ią g b ib lijn y c h . J a k o z n a k o m ity b ib lis ta d o s k o n a le p o tr a f i w y k o rz y s ta ć e g z e g e ty c z n e b a d a n ia d la w y d o b y c ia d u c h o w e g o s e n s u B ib lii. N a le ż y w te j c h w ili do n a jb a r d z ie j p o c z y tn y c h a u to r ó w k s ią ż e k słu ż ą c y c h p o g łę b ie n iu ż y c ia d u c h o w e g o .
C a rlo M. M a r tin i o p u b lik o w a ł ju ż k il k a k s ią ż e k , m a ją c y c h c h a r a k t e r d u c h o w y c h m e d y t a c ji w o p a rc iu o k s ię g i b ib lijn e . N a ję z y k n ie m ie c k i p r z e tłu m a c z o n e i w y d a n e w w y d a w n ic tw ie H e r d e r z o s ta ły p r a c e p o św ię c o n e e w a n g e lio m : M a r k a (d w a w y d a n ia ), Ł u k a s z a , J a n a (d w a w y d a n ia ), D z ie jo m A p o s to ls k im , P s a lm o m . W w y d a w n ic tw ie ty m o p u b lik o w a n e z o s ta ły ta k ż e in n e o p r a c o w a n ia o p o d o b n y m c h a r a k te r z e . O s ta tn io u k a z a ła się k s ią ż k a p o ś w ię c o n a e w a n g e lii M a te u s z a , k tó r ą c h c e m y tu p o k ró tc e z a p re z e n to w a ć .
P o d o b n ie ja k n ie k tó r e in n e p u b lik a c je k a r d y n a ł a C. M a rtin ie g o , ta k ż e k s ią ż k a I c h b i n bei eu ch . L e b e n i m G l a u b e n n a c h d e m M a t t h ä u s e v a n g e l i u m sw o je p o w s ta n ie z a w d z ię c z a k o n f e r e n c jo m g ło s z o n y m p o d c z a s ć w ic z e ń r e k o le k c y jn y c h i n a g r a n y c h n a ta ś m ę m a g n e to fo n o w ą . Z o s ta ły on e n a s tę p n ie s p is a n e i o p u b lik o w a n e n a jp i e r w w w y d a w n ic tw ie C o m u n ità d i v it a c r is tia - n a w R z y m ie w 1982 r., a n a s tę p n ie p rz e tłu m a c z o n e n a n ie m ie c k i i w y d a n e p rz e z w y d a w n ic tw o H e rd e ra .
K s ią ż k a z a w ie r a tr z y n a ś c ie m e d y ta c ji. W p ie r w s z e j a u t o r u k a z u je k o ś c ie ln y c h a r a k t e r e w a n g e lii w e d łu g M a te u s z a , k tó r a p rz e z n ie k tó r y c h eg ze- g e tó w n a z y w a n a je s t „ k a te c h iz m e m k r ó le s tw a B o żeg o ”. T a m e d y t a c ja p o ś w ię c o n a je s t z a k o ń c z e n iu e w a n g e lii, c z y li tzw . n a k a z o w i m is y jn e m u (M t 28, 16—20). A u to r s tw ie rd z a , w zg o d zie z w ie lo m a b ib lis ta m i, że t e n fr a g m e n t, b ę d ą c y tw o r e m r e d a k c y j n y m M a te u s z a , je s t k lu c z e m do c a łe j E w a n g e lii. U o b e c n ia on m i s t e r iu m w ie lk a n o c n e , tj. m o c z m a r łe g o i z m a r tw y c h w s ta łe g o C h r y s tu s a w K o śc ie le . C. M a r tin i u w a ż a te n m o m e n t za sz c z y to w y w ż y c iu J e z u s a ; z n a jd u j e się o n m ię d z y h is to r ią J e z u s a aż do te g o c z a su (Je z u s, k tó r y n a u c z a ł, u m a r ł i z m a r tw y c h w s ta ł) a ż y c ie m K o śc io ła , k tó r y b ę d z ie n a u c z a ł a ż do k o ń c a c z a só w (s. 15). C. M a r tin i z a tr z y m u je się n ie c o d łu ż e j p rz y p e w n y c h sło w a c h te g o te k s tu ; o m a w ia n a jp i e r w sło w a „ a ż do s k o ń c z e n ia ś w i a t a ” , n a s tę p n ie w y r a ż e n ie „ p rz e z w s z y s tk ie d n i” s tw ie r d z a ją c , że o d n o si ono do „ c z a s u ” , k tó r e g o d o ty c z y o b ie tn ic a ; z w ra c a u w a g ę n a d o n io s ło ść fo r m u ły „ J a je s te m z w a m i” (s. 15— 18). S z u k a ją c a d r e s a tó w o b ie tn i cy J e z u s a a u to r z w ra c a u w a g ę n a w. 19: „ Id ź c ie w ię c i n a u c z a jc ie w s z y s t k ie n a r o d y u d z ie la ją c im c h r z tu w im ię O jc a i S y n a , i D u c h a Ś w ię te g o ”. J e z u s je s t z K o śc io łe m p r o w a d z ą c y m m is je , z K o śc io łe m w y z n a ją c y m sw ą w iaTę, z K o śc io łe m e w a n g e liz u ją c y m . J e z u s je s t z K o śc io łe m , k tó r y d a le j p r o w a d z i J e g o d z ie ło (s. 19).
186
R E C E N Z J E D ru g a m e d y t a c ja p o ś w ię c o n a je s t p e r y k o p ie o są d z ie o s ta te c z n y m (M t 25, 31— 46). N a jp ie r w s tw ie r d z a C. M a r tin i, że je s t to p e r y k o p a b a rd z o w a ż n a , a le je d n o c z e ś n ie tr u d n a , w ró ż n y s p o s ó b o b ja ś n ia n a . G łó w n e je j p r o b le m y p r z e d s ta w ił P. C h r is ti a n w k sią ż c e J e s u s u n d s e in e g e r i n g s t e n B r ü d e r , L e ip z ig 1975. P r o b le m ó w ty c h je s t w ie le ; n a jp i e r w , k im są ci „ n a jm n ie j s i b r a c i a ” ? N a p r z e s tr z e n i w ie k ó w ró ż n e d a w a n o o d p o w ie d z i: że są to u b o d zy , p rz e ło ż e n i z a k o n n i, u b o d z y w d u c h u . T r u d n o ta k ż e o k re ś lić , k o g o o z n a c z a ją „ w s z y s tk ie n a r o d y ” : są to p o g a n ie ci, k tó r z y n ig d y n ie p o z n a li C h r y s tu s a , czy w sz y sc y lu d z ie , k tó r y m g ło s z o n y je s t C h r y s tu s — w ty m w y p a d k u c h o d z iło b y n ie o u z n a n ie ' lu b o d rz u c e n ie C h r y s tu s a , lecz o u c z y n k i lu b o ic h b r a k . N ie w ia d o m o też, czy c h o d z i o s ą d n a d w s z y s tk im i lu d ź m i, czy ty lk o n a d p o g a n a m i, lu b je d y n ie n a d g m in a m i c h rz e ś c ija n . J e s t to m ie js c e b a rd z o w a ż n e , je d y n e w E w a n g e lii, w k tó r y m J e z u s w y r a ź n ie z o s ta je „ u to ż s a m io n y ” z u b o g im i. B y w a te n te k s t ta k ż e n a d u ż y w a n y , co m a m ie js c e n p . w p r z y p a d k u , g d y w y p r o w a d z a s ię z n ie g o sw e g o r o d z a j u te o lo g ię a te iz m u t w i e r dząc, że lu d z ie , o k tó r y c h m o w a w te j p rz y p o w ie ś c i, n ie z n a li B oga, a le c z y n ili d o b ro — n ie je s t w ię c k o n ie c z n a z n a jo m o ś ć B oga, w y s ta r c z ą d o b re u c z y n k i. C. M a r tin i s tw ie rd z a , że ta k ie tw ie r d z e n ie c a łk o w ic ie s p rz e c z n e je s t z k o n te k s te m c a łe j E w a n g e lii w e d łu g M a te u s z a .A b y le p ie j u c h w y c ić s e n s p e r y k o p y C. M a r tin i z a m ie sz c z a n a jp i e r w k il k a u w a g n a te m a t s t r u k t u r y M t 25, 31—46, a n a s tę p n ie u k a z u je z a s a d n ic z ą n a u k ę , c e n tr a ln e o rę d z ie t e j p rz y p o w ie ś c i. J e g o z d a n ie m g łó w n ą p r a w d ę w n ie j z a w a r tą m o ż n a u ją ć sło w a m i: s to s u n e k c z ło w ie k a do S y n a C z ło w ie czego o d z w ie rc ie d la się w s to s u n k u c z ło w ie k a do d ru g ie g o c z ło w ie k a . Z a ch o d z i sz c z e g ó ln a r e l a c ja m ię d z y S y n e m C z ło w ie c z y m a „ n a jm n ie js z y m i” . N a tu r a l n ie p o ja w ia j ą się t u je s z c z e n a s tę p n e p y ta n ia , sz c z e g ó ln ie k im są ci „ n a jm n ie js i”. C zy są to sła b i, u b o d z y w s e n s ie o g ó ln y m , m a ło z n a c z ą c y w e w s p ó ln o c ie c h r z e ś c ija ń s k ie j, czy w ogóle c h rz e ś c ija n ie , m a li te g o ś w ia ta , u b o d z y i p r z e ś la d o w a n i? C zy m o ż e c h o d zi o p o z o s ta ją c y c h w s łu ż b ie w s p ó l n o ty ? C. M a r tin i s tw ie rd z a , że n ie m u s im y sta n o w c z o ro z s trz y g a ć p o m ię d z y ty m i m o ż liw o ś c ia m i c h o c ia ż , ta k ż e w s p ó łc z e ś n ie za n a jb a r d z ie j p r a w d o p o d o b n ą u c h o d z i in t e r p r e t a c j a n a jc z ę ś c ie j p r z y jm o w a n a , że n a jm n ie js z y m i są u b o d z y w k a ż d y m z n a c z e n iu (s. 25—41). T rz e c ia m e d y t a c ja (s. 42— 61) o tr z y m a ła ty t u ł: N a s z e g r z e c h y . A u to r s tw ie rd z a , że in s p ir a c ją te j i n a s tę p n y c h m e d y ta c ji są d ia lo g i, ja k ie św . I g n a cy p r z e w id u je w p ie r w s z y m ty g o d n iu r e k o le k c ji po r o z m y ś la n ia c h n a te m a t g rz e c h u . P o d r u g im r o z m y ś la n iu o g rz e c h u p r z e w id y w a ł o n p o w tó rz e n ie , a n a s tę p n ie tr z y d ia lo g i, do k tó r y c h p r z y w ią z y w a ł d u ż e z n a c z e n ie , g d y ż ż ą d a ł, a b y je p o w tó rz o n o ja k o c z w a rte ć w ic z e n ie w ty g o d n iu p o ś w ię c o n y m p o k u c ie . D la te g o a u t o r ch ce z p o m o c ą E w a n g e lii p rz e jś ć d ro g ą p o k u tn ą , k tó r ą św . Ig n a c y p r o p o n u je n a p o c z ą tk u re k o le k c ji. W ty m c e lu z a tr z y m u je się n a jp i e r w k r ó tk o n a d tr z e m a tzw . tw a r d y m i s ło w a m i J e z u s a , k tó r e m o g ą sk ło n ić n a s do m o d litw y i s łu c h a n ia . S ą to w y p o w ie d z i o n ie u r o d z a jn e j f i d ze (M t 21, 18— 19), o d o m u b u d o w a n y m n a p ia s k u (M t 7, 24— 27) o ra z s ło w a : „N ie k a ż d y , k tó r y M i m ó w i: P a n ie , P a n ie ” (M t 7, 21—23). C. M a r tin i z a s t a n a w i a się, co m o g ą w y r a ż a ć te w y p o w ie d z i w o d n ie s ie n iu do K o śc io ła , n p . u w a ż a , że sło w a o n ie u r o d z a jn e j fid z e n a s u w a ją s p o s trz e ż e n ie , że o b e c n ie ż y je m y w K o śc ie le w m o m e n c ie o k re ś lo n e g o n ie u r o d z a ju : d u ż e liśc ie to sło w a , s p o tk a n ia , z ja z d y , k o n g re s y , p o s ta n o w ie n ia , k o n f e r e n c je , c ią g łe p a ty , p u s te k o śc io ły . B y ło b y le p ie j, g d y b y w K o śc ie le m n ie j b y ło liści, a w ię c e j sie d z e n ia , w ie lk ie p ro g r a m y . A ja k ie są ow oce? — p u s te s e m in a r ia , n o w ic ja - p u s te k o śc io ły . B y ło b y le p ie j, g d y b y w K o śc ie le m n ie j b y ło liści, a w ię c e j o w o có w . P o d o b n ie z a k tu a liz o w a n e są d w ie p o z o s ta łe w y p o w ie d z i o ra z o m a w ia n e n a s tę p n ie p rz y p o w ie ś c i: o z a p ro s z o n y c h n a k r ó le w s k ą u c z tę w e s e ln ą (M t 22, 1— 14), o t a l e n t a c h (M t 25, 14— 30), o s ie w c y (M t 13, 3— 10).
T r u d n o b y ło b y o m a w ia ć p o k o le i w s z y s tk ie m e d y ta c je . W e w s z y s tk ic h c h o d z i C. M a r tin i e m u o to , b y d a ć w s k a z a n ia d la a u te n ty c z n e g o ż y c ia z w i a
R E C E N Z JE 187
ry . W c e n tr u m je g o z a in te r e s o w a n ia s to ją p rz e d e w s z y s tk im te k s ty , k tó r e ju ż tr a d y c y jn i e b y ły p r z e d m io te m szc z e g ó ln e g o z a in te r e s o w a n ia e g z e g e tó w , a w ię c k a z a n ie n a G ó rze, p rz y p o w ie ś ć o b o g a ty m m ło d z ie ń c u , o s k a r b ie w ro li, o p is y c u d o w n y c h u z d ro w ie ń , m ę k a J e z u s a i m is te r iu m w ie lk a n o c n e . T e k s ty i o b ra z y P is m a Ś w ię te g o p o w ią z a n e s ą ś c iśle z z a s a d n ic z y m i e le m e n ta m i „ Ć w i c z e ń d u c h o w y c h ” św . Ig n a c e g o L o y o li. W s z y s tk ie m e d y ta c je o p a r te są o s o lid n ą w ie d z ę b ib lijn ą , k tó r a z o s ta je t u w p r z ę g n ię ta d la p o tr z e b ż y c ia d u c h o w e g o c h rz e ś c ija n . K s ią ż k a je s t n a p r a w d ę c ie k a w a i p o je j p r z e c z y ta n iu m a się o c h o tę p o z n a ć in n e , p o d o b n e d z ie ła te g o sa m e g o a u to r a .
ks. R o m a n B a r t n i c k i , W a r s z a w a
R o b e r t H . G U N D R Y , M a t t h e w . A C o m m e n t a r y o n H is L i t e r a r y a n d T h e o l o
g ica l A r t , G r a n d R a p id s , M ic h ig a n 1982, W ilia m B. E e r d m a n s P u b lis h in g
C o m p a n y , s. 652.
F. F. B ru c e n a o b w o lu c ie k s ią ż k i s tw ie rd z a , że d z ie ło R. H. G u n d r y ’ego je s t n a jle p s z ą r o z p r a w ą z z a k r e s u h is to r i i r e d a k c j i (r e d a c t i o n c r i t i c i s m ) e w a n g e lii M a te u s z a , ja k ą k ie d y k o lw ie k c z y ta ł. W y ra ż a u z n a n ie d la a u to r a z a je g o o d w a g ę w p o d e jm o w a n iu p ro b le m ó w re d a k c y jn y c h , d o ty c z ą c y c h z w ła s z c z a k w e s tii ź ró d e ł M a te u s z a i je g o o so b iste g o w k ła d u w p r e z e n ta c ję h is to r i i J e z u s a .
D zieło z a w ie r a k r ó t k i w s tę p (s. 1— 11) i w n io s k i k o ń c o w e (s. 599— 640) o ra z o b s z e r n y k o m e n ta r z do k a ż d e g o w ie rs z a E w a n g e lii M a te u s z a .
W p rz e d m o w ie a u to r w y z n a je , iż m a n a d z ie ję , że je g o k o m e n ta r z n ie ty lk o rz u c i ś w ia tło n a te k s t e w a n g e lii M a te u s z a , lecz ta k ż e d o p o m o że ro z w ią z a ć p r o b le m sy n o p ty c z n y , k tó r y n a n o w o ży w o je s t d y s k u to w a n y . K o m e n t a r z p o w in ie n p o tw ie r d z ić to, że M a te u s z k o r z y s ta ł z M k, a M a te u s z i Ł u k a s z k o r z y s ta li ta k ż e z n ie m a r k o w e j t r a d y c ji , a le p o w in ie n te ż r o z sz e rz y ć n a s z ą k o n c e p c ję te j tr a d y c j i p o z a g r a n ic e z w y k le n a k ła d a n e ź ró d łu Q, o ra z s p r z y ja ć h ip o te z ie , że Ł u k a s z k o r z y s ta ł ta k ż e z M t ja k o z d r u g o r z ę d n e g o ź ró d ła u z u p e łn ia ją c e g o je g o z a sa d n ic z e ź ró d ła , tz n . M k i ro z s z e rz o n e Q. P o p rz e d m o w ie , a p r z e d w s tę p e m p o d a n a z o s ta ła w y s e le k c jo n o w a n a b ib lio g r a f ia . T r u d n o o c z e k iw a ć od b a d a c z a a m e r y k a ń s k ie g o z n a jo m o ś c i p r a c p o ls k ic h , a le n ie z o s ta ł ta m w y m ie n io n y ta k ż e c e n io n y k o m e n ta r z w ję z y k u h is z p a ń s k im , k tó r y o p ra c o w a ł J. G o m a C iv it a n i ż a d e n k o m e n ta r z w ję z y k u w ło s k im . U w z g lę d n io n e z o s ta ły je d y n ie p r a c e w ję z y k a c h a n g ie ls k im , n ie m ie c k im i f r a n c u s k im . K o m e n ta r z e A. D u r a n d a , S. E. J o h n s o n a , A. J o n e s a , T h. R o b in s o n a , W. T rillin g a , J. W e llh a u s e n a u z n a n e w id o c z n ie z o s ta ły za m n ie j w a ż n e . P o m im o w y b ió rc z e g o c h a r a k t e r u b ib lio g r a f ii w ś r ó d o p ra c o w a ń p o ś w ię c o n y c h p ie r w s z e j E w a n g e lii n ie p o w in n y b y ć p o m in ię te p ra c e : B. C. B u t l e r , T h e O r i g i n a l i t y o f S t . M a t t h e w . A C r i t i q u e o f t h e T w o - D o c u m e n t H y p o t h e s i s , C a m b r id g e 1951; J. D u p o n t , L e s B é a t i t u d e s , t. 1: B ru g e s 2 1958, t. 2: B ru g e s 1969, t. 3: P a r i s 1973; E. S o h w e i z e r , M a t t h ä u s u n d s e i n e G e m e i n d e , S t u t t g a r t 1974; A. S a n d , D as G e s e t z u n d die P r o p h e t e n . U n t e r s u c h u n g e n z u r T h e o l o g i e d e s E v a n g e l i u m s n a c h M a t t h ä u s , R e g e n s b u rg 1974; J. M. R i s t , O n t h e I n d e p e n d e n c e o f M a t t h e w a n d M a r k , C a m b rid g e 1978; P. J. d e P o m e г о 1, Q u a n d u n é v a n g i l e n o u s e s t conté . A n a l y s e m o r p h o l o g i q u e d u r é c i t d e M a t t h i e u , B r u x e lle s 1980, a ty m c z a s e m d z ie ł ty c h ta k ż e n ie m a w z e s ta w ie b ib lio g r a fic z n y m . W sz e lk ie k o m e n ta r z e m o ż n a p o d z ie lić n a ta k ie , k tó r e s ą d o k ła d n ie u d o k u m e n to w a n e , p o d a ją c e ró ż n e p o g lą d y in n y c h w sp ó łc z e s n y c h b a d a c z y o ra z k o m e n ta r z e , w k tó r y c h a u to r ro z w ija w y łą c z n ie s w o ją w ła s n ą i n t e r p r e ta c ję . K o m e n ta r z R. H . G u n d r y ’e g o n a le ż y do te j d r u g ie j g ru p y . K o n c e n tr u j e się o n n a li te r a c k im i te o lo g ic z n y m k u n s z c ie a u t o r a p ie r w s z e j e w a n g e lii w y c h o d z ą c z z a ło ż e n ia , że m a m y ju ż d u żo p o m o c y z a w ie r a ją c y c h m a t e r i a ł p o r ó w n a w c z y z h is to r i i r e lig ii ( a u to r n a s. 1—2 o d s y ła do k o m e n ta r z y :
