Andrzej Hajduk, Bronisław
Jakubiec, Władysław Kubik
Biuletyn katechetyczny
Collectanea Theologica 58/4, 107-121
C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 58/1988/fasc. IV
Z a w a r to ś ć : I. K A T E C H E Z A R O K U L IT U R G IC Z N E G O . 1. P o ję c ie r o k u l i t u r g iczn e g o . — 2. R o k litu r g ic z n y ja k o d ro g a w ia r y w sp ó ln o ty c h rz e ś c ija ń s k ie j. —■ 3. M is te r iu m p a s c h a ln e c e n tr u m r o k u litu rg ic z n e g o . — 4. C h a r a k te r c h rz c ie l n y i p o k u tn y W ie lk ie g o P o s tu , T r id u u m P a s c h a ln e g o i O k re s u W ie lk a n o c n e g o . — 5. P o d s u m o w a n ie . II . N O W Y S Ł O W N IK K A T E C H E T Y C Z N Y . 1. K r y te r ia d o
b o r u te m a tó w i sp o s o b u ic h o p ra c o w a n ia . —■ 2. U w a g i u z u p e łn ia ją c e . II I. P R O B L E M A T Y K A P O L IT Y C Z N A W K A T E C H E Z IE . 1. K w e s tio n a r iu s z do a n a liz y s y tu a c ji. — 2. P ro r o c y w o b e c p ro b le m ó w p o lity c z n y c h . — 3. K o śció ł a p o lity k a p o S o b o rz e W a ty k a ń s k im II. — 4. Z a g a d n ie n ia p o lity c z n e w k a t e c h iz m a c h w ło s k ic h *.
I. K A T E C H E Z A R O K U L IT U R G IC Z N E G O
R o k litu r g ic z n y je s t rz e c z y w is to śc ią zło żo n ą . M o żn a ją r o z p a tr y w a ć z ró ż n y c h p u n k tó w w id z e n ia : w a s p e k c ie te o lo g ic z n y m , h is to ry c z n y m , tre śc io w y m , d u c h o w y m , p a s to ra ln y m . W n in ie js z y m o p ra c o w a n iu p r z e d s ta w im y ro k l i t u r g ic z n y ja k o d ro g ę w ia r y w sp ó ln o ty c h rz e ś c ija ń s k ie j. T a k ie u ję c ie r o k u l i t u r g iczn e g o w y d a je się z a w ie ra ć w s z y s tk ie in n e a s p e k ty i m a sz c zeg ó ln ą u ż y te c z n o ść p a s t o r a ln ą i k a te c h e ty c z n ą .
B I U L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y
1. P o ję c ie r o k u litu rg ic z n e g o
R o k litu r g ic z n y n ie je s t id e ą , k o n c e p c ją , lecz je s t rz e c z y w is to śc ią ży w ą, k tó r ą tw o rz y o so b a C h r y s tu s a i J e g o m is te r iu m a k tu a liz u ją c e się w czasie К J a k c z y ta m y w K o n s ty t u c ji o ś w ię te j litu r g ii K o śció ł c e le b ru je w o k re ś lo n y c h d n ia c h w c ią g u r o k u a n a m n e z ę d z ie ła z b aw czeg o C h ry s tu s a . W t e n sp o só b o d s ła n ia c a łe m is te r iu m C h r y s tu s a „ p o cząw szy od W c ie le n ia i N a ro d z e n ia aż do W n ie b o w s tą p ie n ia , do d n ia Z e s ła n ia D u c h a Ś w ię te g o o ra z o c z e k iw a n ia b ło g o s ła w io n e j n a d z ie i i p rz y jś c ia P a ń s k ie g o ” (K L 102). W ty m s a m y m n u m e rz e te j k o n s ty tu c ji w s k a z u je się ró w n ie ż n a f u n k c j e ro k u litu rg ic z n e g o , k tó r y „ o tw ie r a b o g a c tw a z b a w c z y c h c z y n ó w i z a słu g sw o je g o P a n a , ta k że o n e u o b e c n ia ją się n ie ja k o w k a ż d y m czasie, a b y w ie r n i z e tk n ę li się z n im i i d o s tą p ili ła s k i z b a w ie n ia ” .
S zczeg ó ln e m ie js c e w c e le b ro w a n iu teg o ro c z n e g o c y k lu m is te rió w C h r y s tu s a p o s ia d a M a r y ja , M a tk a B oża, k tó r e j „K o śció ł ś w ię ty ze sz czeg ó ln ą m i ło ś c ią o d d a je cz e ść ” (K L 103). T a k ż e w d n iu n a ro d z in d la n ie b a m ę c z e n n ik ó w i in n y c h ś w ię ty c h „ K o śció ł g ło si m is te r iu m p a s c h a ln e w św ię ty c h , k tó r z y w s p ó łc ie rp ie li i z o s ta li w s p ó łu w ie lb ie n i z C h r y s tu s e m ” (K L 104).
R o k litu r g ic z n y je s t r ó w n ie ż p rz e d m io te m ro z w a ż a ń w d o k u m e n c ie w y d a n y m p rz e z K o śció ł w ło sk i. J e s t to d o k u m e n t z a ty tu ło w a n y O d n o w a k a te -* R e d a k to re m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. W ła d y s ła w K u b i k S J, W a rs z a - w a -K r a k ó w . ' '
s P o r. A. M. T r i a c c a , T e m p o e litu r g ia , w V N uovo d iz io n a rio d i litu r g ia , p r. zb. p o d re d . D. S a r t o r e — A. M. T r i a c c a . R o m a 1984, 1494— 1508
c h e z y * . R o k litu r g ic z n y je s t w n im d e fin io w a n y ja k o „ c e le b ra c ja c ią g ła
i p r o g r e s y w n a c a łe g o p la n u z b a w ie n ia w s p o s ó b b ę d ą c y je d n o c z e śn ie p rz y w o ła n ie m c u d o w n y c h d zieł B o ży ch , k u lt e m s y n o w s k im O jc a za p o ś r e d n ic tw e m S y n a w D u c h u Ś w ię ty m , n a u c z a n ie m i u ś w ię c a n ie m K o śc io ła ” (R dC 116). T e m a ty k ę d la k a te c h iz a c ji c z e rp ie się z „ o k re s ó w «m ocnych» (te m p i f o r ti> A d w e n tu , O k re s u B ożego N a ro d z e n ia , W ie lk ie g o P o s tu i O k re s u W ie lk a n o c n e g o ”, k tó r e są „ z o rie n to w a n e n a c e le b r a c ję o b ja w ie n ia P a n a i J e g o m is te r iu m p a s c h a ln e g o ” (R dC 116). R o k litu r g ic z n y je s t w ię c w y ra ź n ie o sa d z o n y w h is to r i i z b a w ie n ia . O n te ż „ c e le b ru je m is te r iu m B o g a w C h ry s tu s ie , a z a te m je s t z a k o rz e n io n y w t e j s e r ii w y d a rz e ń , za p o m o c ą k tó r y c h B óg w sz e d ł w h is to r ię i ży cie c z ło w ie k a ” 3.
P o p r z e d s ta w ie n iu id e i g lo b a ln e j r o k u litu r g ic z n e g o p rz e jd ź m y do u k a z a n ia go w e f u n k c ji d ro g i w ia ry .
2. R ok litu rg iczn y jako droga w ia r y w sp ó ln o ty ch rześcija ń sk iej
D ro g ę d o jr z e w a n ia c h r z e ś c ija n in a w w ie rz e o k re ś la z je d n e j s tr o n y r y tm r o k u litu rg ic z n e g o , a z d r u g ie j k o le jn y e ta p u d z ia łu w s a k r a m e n t a c h K o śc io ła . J e ś li je d n a k r o k litu r g ic z n y m a s ta ć się d ro g ą w ia ry , tr z e b a p ro w a d z ić c h r z e ś c ija n in a do c ią g le p e łn ie js z e g o u c z e s tn ic tw a w m is te r iu m p a s c h a ln y m C h r y s tu s a tz n . w J e g o ś m ie rc i i z m a r tw y c h w s ta n iu , n ie z a p o m in a ją c o a k c e n to w a n iu je d n o ś c i m ię d z y m is te r iu m C h r y s tu s a , c e le b ro w a n y m w c y k lu ro c z n y m i s a k r a m e n ta m i, k tó r e w n o sz ą p r o g r e s y w n y e le m e n t w to m is te r iu m i p o z w a la ją d o s trz e c is to tn y z w ią z e k w ia r y i s a k r a m e n tó w ja k o d w ó c h a s p e k tó w a k ty w n o ś c i z b a w c z e j K o śc io ła . J a k b o w ie m p isze F . С а с u с с i, „d ro d z e i d o jr z e w a n iu w ia r y o d p o w ia d a d ro g a i d o jr z e w a n ie w ry c ie . W ia r a b o w ie m w y r a ż a się w ry c ie , a r y t w z m a c n ia w ia r ę ” 4. P ie r w s z y m c z asem , w k tó r y m się c e le b r u je m is te r iu m p a s c h a ln e , je s t n ie d z ie la . S ta n o w i o n a, j a k m ó w ią o jc o w ie s o b o ru , „ n a js ta r s z y i p ie r w s z y d z ie ń ś w ią te c z n y (...), p o d s ta w ę i rd z e ń c a łe g o r o k u litu r g ic z n e g o ” (K L 106).
„ N a jw ię k sz e ś w ię to ” (K L 102), c e n tr u m h is to r ii z b a w ie n ia , to je d n a k P a sc h a . W r o k u litu r g ic z n y m p rz y g o to w u ją się d o n ie j c h rz e ś c ija n ie p rz e z W iel k i P o s t, k tó r y je s t o k re s e m o c z y sz c z e n ia i o św ie c e n ia d la b a r d z ie j o w o c n e j c e le b r a c ji m is te r iu m o d k u p ie n ia p o p rz e z r y t y s a k r a m e n ta ln e w ż y c iu o so b i s ty m . C a ły K o śc ió ł p rz e ż y w a o k re s W ie lk ie g o P o s tu r a z e m z k a te c h u m e n a m i, k tó r z y się p rz y g o to w u ją do p rz y ję c ia s a k r a m e n tó w in ic ja c ji c h r z e ś c ija ń s k ie j w W ig ilię P a s c h a ln ą . U c z e stn ic z y w n im z o c h rz c z o n y m i, k tó r z y p o k o rn i i s k r u s z e n i, c h c ą się p o je d n a ć z B o g iem i z b ra ć m i. P rz e ż y w a go z ty m i w s z y s tk im i, k tó r z y c z u ją p o trz e b ę g łę b o k ie j o d n o w y w ła sn e g o życia. C a ły te n d łu g i o k re s c z te rd z ie s tu d n i p ro w a d z i do ś w ię to w a n ia T r id u u m P a s c h a ln e g o , b ę d ą c e g o sz c z y te m i s y n te z ą c a łe g o R o k u litu rg ic z n e g o . W sz y s tk ie c e le b ra c je te g o o k re s u k o n c e n tr u ją się w o k ó ł W ig ilii P a s c h a ln e j, „ k tó r a g ro m a d z i c a łą w s p ó ln o tę n a ś w ię to r a d o ś c i i ś w ia tła , a j e j m o m e n te m k u lm in a c y jn y m je s t p rz e ż y c ie n a n o w o c h r z tu w sz c z e p ia ją c e g o w s z y s tk ic h c h rz e ś c ija n w m is te r iu m p a s c h a ln e ” 5. O k re s W ie lk a n o c n y , tr w a ją c y p ię ć d z ie s ią t d n i od N ie d z ie li W ie lk a n o c n e j 2 II r in n o v a m e n to d e lla c a te c h e s i, w : C o n fe re n z a E p is c o p a le I t a li a n a ,
C a te c h is m o p e r la v ita c r istia n a , R o m a 1970. O d tą d b ę d z ie m y sto s o w a ć s k r ó t
R dC .
3 A. B e r g a n i n i , A n n o litu r g ic e , w: N u o v o d izio n a rio d i litu r g ia , dz.
c y t., 67.
4 F . C a c u c c i , C ris to m e ta d e l n o stro c a m m in o . V a n n o U tu rg ico c o m e
itin e r a r io d i fe d e , w : L ’a n n o U tu rg ico e la su a sp ir itu a lità . C risto ie r i, oggi e s e m p r e , B a r i 1979, 96.
d o N ie d z ie li Z e s ła n ia D u c h a Ś w ię te g o , c e le b r u je się ja k o je d e n w ie lk i d z ie ń ś w ią te c z n y , w k tó r y m w s p e c ja ln y sp o só b ś p ie w a się A lle lu ja . W ty m cza sie K o śc ió ł p o je d n a n y z O jc e m p rz e ż y w a n a n o w o z m a r tw y c h w s ta n ie C h r y s tu s a ra z e m z n e o f ita m i p o p rz e z k a te c h e z ę m ista g o g ic z n ą , c h a r a k te r y z u ją c ą się w a lo r y z a c ją z n a k ó w litu r g ic z n y c h (słów , g estó w ), in t e r p r e t a c j ą ry tó w w ś w ie tle h is to r ii z b a w ie n ia , o tw a rc ie m się n a ś w ia d e c tw o ż y c ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o ja k o w y ra z n o w eg o ż y c ia w C h ry s tu s ie *. N a d ro d z e w ia r y w s p ó ln o ty K o śc io ła w y s tę p u j e ró w n ie ż in n y w a ż n y e ta p , a m ia n o w ic ie m is te r iu m B ożego N a ro d z e n ia z A d w e n te m , ja k o je g o o k re s e m p rz y g o to w a w c z y m i z o k re s e m b o ż o n a ro d z e n io w y m ja k o jego litu r g ic z n y m p rz e d łu ż e n ie m . A d w e n t, t r w a j ą c y p r a w ie 4 ty g o d n ie , je s t c z a se m p rz e b u d z e n ia się w ia r y p ro w a d z ą c e j c z ło w ie k a do C h ry s tu s a . O k re s t e n p rz y g o to w u je n ie ty lk o do ś w ią t B ożego N a ro d z e n ia , lecz u w r a ż liw ia ta k ż e n a p o w tó rn e p rz y jś c ie P a n a w P a r u z ji.
M is te r iu m W c ie le n ia ro z w a ż a się w o p ty c e P a s c h y . B oże N a ro d z e n ie s t a n o w i b o w ie m p ie rw s z y e ta p m is te r iu m o d k u p ie n ia , p o n ie w a ż C h ry s tu s ro d z ą c y się ja k o p ra w d z iw y c zło w ie k , u m ie r a ją c n a k rz y ż u zw y c ię ż y śm ie rć . O k re s B ożego N a ro d z e n ia m a u ła tw ić g łę b s z e p o z n a n ie C h r y s tu s a i a k c e p ta c ję je g o m is te riu m .
C zas z w y k ły lu b czas w c ią g u r o k u o b e jm u je d w a o k re s y : je d e n od ś w ię t a C h rz tu P a ń s k ie g o do p o c z ą tk u W ie lk ie g o P o s tu i d ru g i od p o n ie d z ia łk u po N ie d z ie li Z e s ła n ia D u c h a Ś w ię te g o do p ie r w s z e j N ie d z ie li A d w e n tu . C zas z w y k ły c h a r a k t e r y z u j e się c e le b ra c ją m is te r iu m C h r y s tu s a u jm o w a n e g o w c a łości.
R o k litu r g ic z n y ro z u m ia n y ja k o d ro g a w ia r y o d d a je ta k ż e cześć M a ry i, M a tc e B o żej o ra z w s p o m in a m ę c z e n n ik ó w i in n y c h św ię ty c h , k tó r z y w sw o im ży c iu re a liz o w a li ta je m n ic ę p a s c h a ln ą C h ry s tu s a . W ś w ię ty c h K o śc ió ł „ p rz e d s ta w ia w ie r n y m ic h p r z y k ła d y , p o c ią g a ją c e w s z y s tk ic h p rz e z C h r y s tu s a do O jca, a p rz e z ic h z a słu g i w y je d n y w a d o b ro d z ie js tw a B o ż e ” (K L 104).
N a le ż y jesz c z e r a z p o d k re ś lić , że d ro g ę w z r o s tu w ia r y c h r z e ś c ija n in a w y z n a c z a n ie ty lk o r y t m w ła ś c iw y d la r o k u litu rg ic z n e g o , lecz ta k ż e u d z ie la n ie s a k r a m e n tó w in ic ja c ji o ra z ró ż n e e ta p y , k tó r e je p r z y g o t o w u j ą 7.
3. M is te r iu m p a s c h a ln e c e n tr u m r o k u litu rg ic z n e g o
J a k m o g liś m y z a u w a ż y ć , ro k litu r g ic z n y je s t d ro g ą w ia r y u k ie r u n k o w a n ą n a m is te r iu m C h ry s tu s a . D la te g o d o k u m e n ty S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o I I p o d k r e ś la ją , że m is te r iu m p a s c h a ln e C h r y s tu s a je s t s y n te z ą całeg o „ d z ie ła o d k u p ie n ia lu d z i i d o sk o n a łe g o u w ie lb ie n ia B oga, k tó r e g o (...) d o k o n a ł C h ry s tu s P a n g łó w n ie p rz e z p a s c h a ln e m is te r iu m s w o je j b ło g o s ła w io n e j M ę k i, Z m a r tw y c h w s ta n ia i c h w a le b n e g o W n ie b o w s tą p ie n ia . P rz e z to m is te r iu m « u m ie ra ją c z n iw e c z y ł n a s z ą ś m ie rć i z m a r tw y c h w s ta ją c p rz y w ró c ił n a m ży cie » ” (K L 105). C e le b r a c ja m is te r iu m p a s c h a ln e g o m a m ie js c e co ty d z ie ń . „K o śció ł o b ch o d zi m is te r iu m p a s c h a ln e co o sie m d n i w d n iu , k tó r y s łu s z n ie n a z y w a n y je s t d n ie m P a ń s k im a lb o n ie d z ie lą ” (K L 106). J e s t o n a „ n a js ta r s z y m i p ie r w szy m d n ie m ś w ią te c z n y m (...), p o d s ta w ą i r d z e n ie m c a łe g o r o k u litu r g ic z n e g o ” (K L 106). S zczeg ó ln e z n a c z e n ie m a c e le b r a c ja m is te r iu m p a s c h a ln e g o w W ie lk a n o c , „ n a jw ię k s z e ś w ię to ” (K L 102). M ie jsc e c e n tr a ln e m is te r iu m p a s c h a ln e g o w r o k u litu r g ic z n y m u w y p u k lił P a w e ł V I w p iś m ie a p o s to ls k im z a tw ie rd z a ją c y m o g ó ln e n o rm y r o k u l i tu rg ic z n e g o i n o w y o g ó ln y k a le n d a r z rz y m s k i: „ S o b ó r W a ty k a ń s k i I I ja s n o B I U L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y j Q g * P o r. D. S a r t o r e , C a te c h e si e litu r g ia , w : N u o v o d iz io n a rio d i l i t u r gia, d z. c y t., 227. 7 P o r. F. С а с u с с i, dz. c y t., 98.
n a s p o u c z a , że o b ch ó d m is te r iu m p a s c h a ln e g o i jeg o ro z w in ię c ie w c ią g u d ni, ty g o d n i i c a łe g o r o k u s ta n o w i is to tę k u lt u c h rz e ś c ija ń s k ie g o . P r z y o d n o w ie r o k u litu rg ic z n e g o , k tó r e j n o rm y p o d a ł s a m so b ó r, n a le ż a ło z a te m ja ś n ie j u w id o c z n ić to m is te r iu m w u p o rz ą d k o w a n iu o k re s ó w r o k u litu rg ic z n e g o , d n i k u czci ś w ię ty c h i p rz y re f o rm ie k a le n d a r z a rz y m s k ie g o ” 8. ,
W s k a z a n ia te z o s ta ły w p ro w a d z o n e w ży cie p rz e z r e f o r m ę p o s o b o ro w ą „ k tó r a c h c ia ła z a k tu a liz o w a ć w ie r n ie m ie js c e c e n tr a ln e m is te r iu m p a s c h a ln e go s f o rm u ło w a n e p rz e z so b ó r, z a c h o w u ją c to , co e s e n c ja ln e z tr a d y c ji, lecz p o d k r e ś la ją c ja s n o te e le m e n ty , k tó r e b y d e c y d o w a ły , b y m is te r iu m p a s c h a l n e s ta ło się p ra w d z iw ie c e n tr u m , sz c z y te m i ź ró d łe m całe g o r o k u litu r g ic z n e g o ” ·.
Z n a c z e n ie m is te r iu m p a s c h a ln e g o d la r o k u litu r g ic z n e g o p o d k r e ś la ją og ó l n e n o rm y r o k u litu r g ic z n e g o i k a le n d a r z a , k tó r e o p ie r a ją c się n a n u m e r a c h 5 i 106 K o n s ty t u c ji o ś w ię te j litu r g ii s tw ie r d z a ją : „ p o n ie w a ż d z ie ła o d k u p ie n ia lu d z i i d o s k o n a łe g o u w ie lb ie n ia B o g a C h r y s tu s d o k o n a ł p rz e z p a s c h a ln e m is te r iu m s w o je j b ło g o s ła w io n e j M ęki..., ś w ię te T r id u u m M ę k i i Z m a r tw y c h w s ta n i a P a ń s k ie g o ja ś n ie je ja k o szczy t r o k u litu rg ic z n e g o . T a k ie z n a c z e n ie , ja k ie n ie d z ie la m a w ty g o d n iu , u ro c z y s to ś ć W ie lk a n o c y m a w r o k u litu r g ic z n y m ” 10.
N ie m n ie j d o n io sło ść m is te riu m p a s c h a ln e g o n ie w y c z e rp u je się w T r id u u m , c e le b r a c ja b o w ie m Ś m ie rc i i Z m a r tw y c h w s ta n ia P a ń s k ie g o z n a jd u j e sv /o je p rz y g o to w a n ie w W ie lk im P o śc ie i p rz e d łu ż e n ie w O k re s ie W ie lk a n o c n y m k o ń c z ą c y m się N ie d z ie lą Z e s ła n ia D u c h a Ś w ięteg o .
C h r z e ś c ija n in u c z e stn ic z y w m is te r iu m p a s c h a ln y m C h r y s tu s a p rz e z c h rz e s t. D la te g o w n u m e r z e 6 K o n s ty t u c ji o ś w ię te j litu r g ii c z y ta m y :, „p rz e z c h rz e s t lu d z ie z o s ta ją w sz c z e p ie n i w p a s c h a ln e m is te r iu m C h r y s tu s a : z N im w s p ó łu m a rli, w s p ó łp o g rz e b a n i i w s p ó łz m a r tw y e h w s ta li” . N a le ż y w ię c z w ró c ić u w a g ę n a c h a r a k t e r c h rz c ie ln y i p o k u tn y W ie lk ie g o P o s tu , T r id u u m P a s c h a l n eg o i O k re s u W ie lk a n o c n e g o .
4. C h a r a k t e r c h rz c ie ln y i p o k u tn y W ie lk ie g o P o s tu , T r id u u m P a s c h a ln e g o i O k re s u W ie lk a n o c n e g o
W K o n s ty tu c ji o ś w ię te j litu r g ii o k re ś la się „ p o d w ó jn y c h a r a k t e r W ie lk ie go P o s tu . P rz e z p rz y p o m in a n ie c h r z tu lu b te ż p rz y g o to w a n ie do n ie g o o ra z p rz e z p o k u tę , m a o n u sp o s o b ić w ie rn y c h , o d d a ją c y c h się g o rliw ie j s łu c h a n iu s ło w a B ożego i m o d litw ie , do o b c h o d z e n ia p a s c h a ln e g o m i s t e r iu m ”. S tą d te ż „ s z e rz e j n a le ż y u w z g lę d n ić e le m e n ty c h rz c ie ln e w ła ś c iw e litu r g ii W ie lk ie g o P o s tu (...), to sa m o tr z e b a p o w ie d z ie ć o e le m e n ta c h p o k u ty ” (K L 109).
P o p rz e z c h r z e s t c h rz e ś c ija n ie z o s ta ją w s z c z e p ie n i w m is te r iu m p a s c h a ln e C h ry s tu s a . W ty m s a k r a m e n c ie s t a r y c z ło w ie k z o s ta je u k rz y ż o w a n y z C h r y s tu s e m i z n im z m a r tw y c h w s ta je do n o w e g o ży cia . P o k u ta c h r z e ś c ija ń s k a o p ie r a się n a t e j s a m e j rz e c z y w is to śc i c h rz c ie ln e j. J e s t o n a p o je d n a n ie m się z B o g ie m ty c h , k tó r z y p o c h rz c ie p o p a d a ją w n ie w o lę g rz e c h u . „ C h rz e s t i p o k u ta s ą w te n sp o só b m is te r ia m i w ła ś c iw y m i o k re s o w i W ie lk ie g o P o s t u ” u . W y p ły w a s t ą d k o n ie c z n o ść ta k ie g o o d n o w ie n ia litu r g ii W ie lk ie g o P o s tu i 8 P a p ie ż P a w e ł V I, P ism o a p o s to ls k ie z a tw ie r d z a ją c e o g ó ln e n o r m y ro k u litu r g ic z n e g o i n o w y o g ó ln y k a le n d a r z r z y m s k i , w : M s za ł r z y m s k i d la d ie c e z ji p o ls k ic h , P o z n a ń 1986, 64— 65. e B. N e u n h e u s e r , II m is te r o p a s ą u a le , „ c u lm e n e t }o n s” d e ll’a n n o
litu r g ic o , w : II M e s sa le R o m a n o d e i V a tic a n o II . O ra zio n a le e le z io n a rio , t . I: L a c e le b ra zio n e d e l m is te r o d i C ris to n e ll’a n n o litu r g ic o , T o rin o 1984, 334.
i» O g ó ln e n o r m y r o k u litu r g ic z n e g o i k a le n d a r z a , w : M s za ł r z y m s k i d la
d ie c e z ji p o ls k ic h , d z. c y t., n r 18, 66— 74. O d tą d z a s to s u je m y s k r ó t NO.
B I U L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y W ie lk a n o c y „ a b y d u sze k a te c h u m e n ó w p rz y g o to w a ła n a o b c h o d z e n ie ta j e m n ic y w ie lk a n o c n e j, k ie d y to p rz y u ro c z y s ty m je j św ię c e n iu o d r a d z a ją się p rz e z c h rz e s t w C h r y s tu s ie ” (DM 14). Z a le c e n ia so b o ro w e w z w ią z k u z o d n o w ą li tu r g ii w ie lk o p o s tn e j i p o k u t n e j z o s ta ły z re a liz o w a n e w n o w y m m sz a le , w le k c jo n a rz u , w R y c ie in ic ja c ji c h r z e ś c ija ń s k ie j d o r o s ły c h 12 i w O b rzą d a ch p o k u ty 13. P rz e ś le d ź m y k r ó tk o p r z y n a jm n ie j z a s a d n ic z e p u n k ty R y tu in ic ja c ji c h r z e ś c ija ń s k ie j d o r o s ły c h o ra z O b rzę d ó w p o k u ty , k tó r e to d o k u m e n ty w sp o só b z n a m ie n n y łą c z ą s a k r a m e n ty c h r z tu i p o k u ty z c e le b r a c ją m is te r iu m p a s c h a ln e g o . a) R y t in ic ja c ji c h r z e ś c ija ń s k ie j d o ro s ły c h P o d w ó jn y c h a r a k t e r W ie lk ie g o P o s tu p o d k re ś lo n y p rz e z K o n s ty tu c ją
o ś w ię t e j litu r g ii z o s ta ł p o d ję ty p rz e z R y t in ic ja c ji. D o k u m e n t te n s tw ie rd z a ,
że „czas ilu m in a c ji i o c zy szczen ia k a te c h u m e n ó w z b ie g a się n o rm a ln ie z W ie l k im P o s te m (ta k w litu r g ii, j a k i w k a te c h e z ie litu r g ic z n e j) p o p rz e z p rz y p o m n ie n ie so b ie c h r z tu lu b p rz y g o to w a n ie do je g o p rz y ję c ia i p o p rz e z p o k u tę , o d n a w ia ra z e m z k a te c h u m e n a m i c a łą w s p ó ln o tę w ie rn y c h i d y s p o n u je ją do c e le b ra c ji m is te r iu m p a s c h a ln e g o , w k tó r e z o s ta ją w łą c z e n i p rz e z s a k r a m e n ty in ic ja c ji c h r z e ś c ija ń s k ie j” (O IC A 21). W ro z d z ia le IV R y t u in ic ja c ji ro z w a ż a się s p r a w ę d o ro s ły c h o c h rz c z o n y c h w d z ie c iń s tw ie , k tó r z y n ie o tr z y m a li ż a d n e j k a te c h e z y i d la te g o n ie z o sta li d o p u sz c z e n i d o E u c h a r y s tii i b ie rz m o w a n ia . T a k ż e t u zb ież n o ść p o je d n a n ia z W ie lk im P o s te m je s t e w id e n tn a : „czas k a te c h e z y n ie c h b ę d z ie w łą c z o n y w ro k litu r g ic z n y , szczeg ó ln ie o s ta tn ia część, k tó r a z w y c z a jn ie z b ie g a się z W ie lk im P o s te m . W c zasie te g o o k r e s u z a rz ą d z i się r y t y p e n ite n c ji ja k o p rz y g o to w a n ie do c e le b r a c ji s a k r a m e n t u p o je d n a n ia ” (O IC A 303).
C h a r a k te r c h rz c ie ln y W ielk ieg o P o s tu i O k re s u W ie lk a n o c n e g o w y p ły w a ró w n ie ż z c e le b r a c ji s k r u tin ió w i m ista g o g ii. „ S k r u tin ia z m ie rz a ją do oczy
szc z e n ia u m y s łu i se rc a , do u m o d n ie n ia p rz e c iw p o k u so m , do r e f le k s ji n a d in te n c ja m i, d o p o b u d z a n ia w o li do b a r d z ie j in ty m n e g o p rz y lg n ię c ia do C h r y s t u s a i do tr w a łe g o p o d ję c ia z o b o w ią z a ń m iło śc i B oga ze s tro n y k a te c h u m e n ó w ” (O IC A 154).
P ro c e s in ic ja c ji c h r z e ś c ija ń s k ie j z a m y k a m is ta g o g ia m a ją c a c h a r a k t e r g łę b o k ie g o u d z ia łu w ż y c iu s a k r a m e n ta ln y m K o śc io ła , k tó r y słu ż y do z a w ią z a n ia co ra z śc iś le js z y c h z w ią z k ó w ze w s p ó ln o tą w i e r n y c h 14. C e le b ra c ja s k r u tin ió w m a m ie js c e w n ie d z ie le I I , IV i V W ie lk ie g o P o s tu , p o d c z a s g d y m is ta g o g ia z b ie g a się z O k re s e m W ie lk a n o c n y m .
b) O b r z ę d y p o k u ty
W n u m e r z e 109 K o n s ty tu c ji o ś w ię t e j litu r g ii, c y to w a n y m w y ż e j, z o s ta ł z a a k c e n to w a n y p o d w ó jn y c h a r a k t e r W ie lk ie g o P o s tu , tz n . c h rz c ie ln y i p o k u t ny, k tó r y p o p rz e z in te n s y w n ie js z e s łu c h a n ie S ło w a B ożego i m o d litw ę m a p rz y g o to w a ć w ie r n y c h do „ c e le b ra c ji m is te r iu m p a s c h a ln e g o ”. W z w ią z k u z p o k u tą o jc o w ie s o b o r u p r a g n ą , a b y p o k u ta w ie lk o p o s tn a b y ła „ n ie ty lk o w e
12 R itu a le R o m a n u m . O rdo in itia tio n is C h ristia n a e a d u lto r u m , e d itio ty p i ca, T y p is P o ly g lo tte V a tic a n is 1972. O d tą d z a s to s u je m y s k r ó t O IC A — w t e k ście „ r y t in i c ja c j i”.
13 O b r z ę d y p o k u ty d o s to so w a n e d o z w y c z a jó w d ie c e z ji p o ls k ic h , K a to w ic e 1981. O d tą d z a s to s u je m y s k r ó t OP.
14 P o r. A . D o n g h i , R ito d e ll’in iz ia z io n e c ris tia n a : d a l c a te c u m e n a to a lla
m ista g o g ia , w : L a n u o v a p ro p o s ta d i in iz ia z io n e a lia v it a c ristia n a . R ito d e ll in iz ia z io n e c r is tia n a d e g li a d u lti. T e o lo g ia — litu r g ia —p a sto ra le , T o rin o 1985,
w n ę tr z n a i in d y w id u a ln a , lecz ta k ż e z e w n ę trz n a i z b io ro w a ” (K L 110). D la teg o n o w e O b r z ę d y p o k u ty „ p o d k r e ś la ją c zęsto w e w n ę trz n y z w ią z e k m ię d z y c e le b r a c ją p o je d n a n ia a c e le b ra c ją m is te r iu m p a s c h a ln e g o ” 1S. Z a n a jb a r d z ie j d o g o d n y czas d o s p r a w o w a n ia s a k r a m e n tu p o k u ty u w a ż a się W ie lk i P o s t, „ p o n ie w a ż ju ż w P o p ie le c ro z le g a się w o b e c lu d u u ro c z y s te w e z w a n ie : N a w ra c a jc ie s ię i w ie rz c ie w E w a n g e lię . W y p a d a z a te m k i l k a k r o t n ie u rz ą d z ić w W ie lk im P o śc ie n a b o ż e ń s tw o p o k u tn e i w s z y s tk im w i e r n y m d a ć o k a z ję do p o je d n a n ia się z B o g ie m i b ra ć m i, a b y z o d n o w io n y m s e rc e m p rz e ż y w a li w ś w ię te T r id u u m ta je m n ic ę p a s c h a ln ą ” (O P 13).
O p ie ra ją c się n a ró ż n y c h d o k u m e n ta c h c h c ie liś m y p o k a z a ć , że c e le b r a c ja s a k r a m e n tó w in ic ja c ji c h rz e ś c ija ń s k ie j i s a k r a m e n t u p o k u ty zb ie g a się z c e le b r a c ją m is te r iu m p a s c h a ln e g o C h r y s tu s a o ra z w R y c ie in ic ja c ji i w O b r z ę d a c h p o k u ty z o s ta ł z a a k c e n to w a n y c h a r a k t e r c h rz c ie ln y i p o k u tn y g łó w n ie W ie lk ie g o P o s tu i T r id u u m P a s c h a ln e g o , le c z ta k ż e w p e w n y m s e n s ie o k re s u W ie lk a n o c n e g o ro z u m ia n e g o ja k o p o rz e d łu ż e n ie ra d o ś c i p a s c h a ln e j. 5. P o d s u m o w a n ie
U k a z a liś m y w ię c rz e c z y w is to ść r o k u litu r g ic z n e g o p o jm o w a n e g o ja k o d r o g a w ia ry , w k tó r e j c e n tr u m z a jd u je się m is te r iu m p a s c h a ln e C h r y s tu s a c e le b ro w a n e w c zasie T r id u u m P a s c h a ln e g o , p rz y g o to w a n e w W ie lk im P o śc ie i p rz e d łu ż o n e w O k re s ie W ie lk a n o c n y m , tz n . w o k re s a c h m a ją c y c h c h a r a k t e r c h rz c ie ln y i p o k u tn y . R o k litu r g ic z n y ro z w a ż a n y w a sp e k c ie d ro g i w ia r y i ja k o t a k i u k ie r u n k o w a n y n a m is te r iu m p a s c h a ln e C h r y s tu s a p rz y c z y n ia się do g łęb szeg o i p e ł n ie jsz e g o u c z e s tn ic tw a w ie r n y c h w ta je m n ic y śm ie rc i i z m a r tw y c h w s ta n ia C h ry s tu s a . U c z e s tn ic tw o to m a ją c e sw ó j p o c z ą te k w c h rz c ie d o m a g a się so lid n e g o p r z y g o to w a n ia t a k ze s tr o n y ty c h , k tó r z y o c z e k u ją n a p rz y ję c ie s a k r a m e n tó w in ic ja c ji c h rz e ś c ija ń s k ie j w c z a sie W ig ilii P a s c h a ln e j, ja k i ze s tr o n y ju ż o c h rz c z o n y c h , k tó r z y się o cz y sz c z a ją p o p rz e z p o k u tę w c e lu o d n o w ie n ia p r z y r z e c z e ń c h rz tu .
W y d a je się , że k a te c h e z a p o w in n a z w ra c a ć u w a g ę n a te a s p e k ty o k re s u W ie lk ie g o P o s tu , T r id u u m P a s c h a ln e g o i O k re s u W ie lk a n o c n e g o . C o ro c z n a c le b r a c ja P a s c h y s ta n o w i d la k a te c h iz o w a n e g o d o s k o n a łą o k a z ję do p rz e ż y c ia te g o m is te r iu m , k tó r e z c h w ilą c h r z tu s ta ło się d e fin ity w n ie c e n tr u m jeg o życia. N ie je s t b o w ie m rz e c z ą n o r m a ln ą , że o c h rz c z e n i ż y ją w ia r ą n ie u ś w ia d o m io n ą , n ie p rz e ż y tą , b e z w p ły w u n a życie. W szy scy w ie r n i m a j ą o b o w ią z e k z a s y m ilo w a ć w ia r ę a u te n ty c z n ą i tw ó rc z ą , a b y p rz y ją ć rz e c z y w is to ść c h rz tu . W y d a je się, że d z is ia j c h rz e s t je s t p o jm o w a n y p rz e z w ie rz ą c y c h ja k o rz e c z y w is to ś ć n a le ż ą c a do p rzeszło ści. N ie m a o n szczeg ó ln eg o o d b ic ia w e g z y s te n cji. J e s t r a c z e j rz e c z y w is to śc ią z a n ie d b a n ą i z a p o m n ia n ą . T y m w ię c e j z a te m u w a g i tr z e b a t e j s p r a w ie p o św ię c ić w d u s z p a s te r s tw ie i k a te c h iz a c ji.
k s . A n d r z e j H a jd u k S J , K r a k ó w II. N O W Y S Ł O W N IK K A T E C H E T Y C Z N Y P o tr z e c h la ta c h p rz y g o to w a ń i in te n s y w n e j p ra c y u k a z a ł się w e W ło szech s ło w n ik k a te c h e ty c z n y p o d r e d a k c j ą k s. p ro f. J ó z e fa G e v a e r t a 1. P r a c e n a d n im z a in ic jo w a ł i n a s tę p n ie p ra c o m ty m p a tr o n o w a ł I n s ty tu t K a te c h e ty c z n y P a p ie s k ie g o U n iw e r s y te tu S a le z ja ń s k ie g o w R z y m ie . S ło w n ik 15 B . N e u n h e u s e r , d z. c y t., 345.
1 J . G e v a r e t (red.), D izio n a rio d i C a te c h e tic a , I s tit u to d i C a te c h e tic a (F a c o ltà d i S cien ze d e ll’E d u c a z io n e ) d e ll’U n iv e r s ità P o n tific ia S a le s ia n a d i R o m a , E d itr ic e E lle D i C i L e u m a n , T o rin o 1987.
B I U L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y
liczy s ie d e m s e t s tr o n ic , a jeg o h a s ła z o s ta ły o p ra c o w a n e p rz e z 125 a u to r ó w , w y b itn y c h k a te c h e ty k ó w , z c z te r n a s tu k r a j ó w e u r o p e js k ic h (w ty m w p o ło w ie w ło sk ic h ) o ra z z in n y c h k o n ty n e n tó w . S ą ró w n ie ż w ś ró d n ic h d w a j a u to r z y po lscy : k s. M ie c z y sła w M a j e w s k i z K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu L u b e ls k ie go 2 i k s. R o m a n M u r a w s k i z A k a d e m ii T e o lo g ii K a to lic k ie j w W a rs z a w ie 3. S ło w n ik z a w ie ra w p o n a d 350 h a s ła c h r z e te ln e in f o rm a c je z z a k r e s u ta k b a rd z o o b s z e r n e j ju ż d z is ia j d z ie d z in y w ie d z y , ja k ą je s t k a te c h e ty k a . H a s ła d o ty c z ą te o r ii i p r a k t y k i k a te c h e ty c z n e j, k a te c h e ty k i k o ś c ie ln e j i n a u k i r e lig ii w szk o le, h is to r ii k a te c h e z y i in n y c h s p r a w z z a k re s u k a te c h e z y i k a te c h e ty k i w s p ó łc z e s n e j. P o m im o że I t a li a — p o d o b n ie ja k in n e k r a j e E u ro p y z a c h o d n ie j — je s t k r a je m b o g a ty m w ró ż n e g o ro d z a ju sło w n ik i, n ie m o ż n a n o w e m u sło w n ik o w i k a te c h e ty c z n e m u o d m ó w ić c h a r a k t e r u p u b lik a c ji w y ją tk o w e j. B r a k je s t b o w ie m o b e c n ie w św ie c ie sło w n ik ó w k a te c h e ty c z n y c h w śc isły m teg o sło w a zn a c z e n iu . J e d y n y m sło w n ik ie m , k tó r e m u m o ż n a p rz y p is a ć k w a lif ik a c ję sło w n ik a k a te c h e ty c z n e g o je s t s ło w n ik L. L e u t n e r a z r o k u 1961. In n y , p o d o b n y s ło w n ik p ra k ty c z n y do n a u k i re lig ii z o s ta ł o p ra c o w a n y w A u s tr ii: E. К o r h e r r, P r a k tis c h e s W ö r te r b u c h d e r R e lig io n s o ä d a g o g ik u n d K a te c h e
tik , W ie n 1973. N ie d a w n o w y d a n y z o sta ł ró w n ie ż s ło w n ik w y c h o w a n ia r e
lig ijn e g o w s z k o ła c h W ie lk ie j B r y ta n ii i w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h : J . M . S u t c l i f f e i in n i, A D ic tio n a r y o f R e lig io n s E d u c a tio n , L o n d o n 1984. S ło w n ik i te są je d n a k p o z y c ja m i, k tó r e z a sa d n ic z o in f o r m u ją o ró ż n y c h re lig ia c h i w y z n a n ia c h c h r z e ś c ija ń s k ic h , b e z g łę b sz e g o w e jś c ia w sp e c y fic z n ą p r o b le m a ty k ę k a te c h e ty k i i p rz e k a z u w ia r y c h rz e ś c ija ń s k ie j. P ró c z teg o w R e p u b lic e F e d e r a l n e j N ie m ie c p rz y g o to w a n o s ło w n ik f u n d a m e n ta ln y c h n u r t ó w p e d a g o g ik i r e lig i jn e j i k a te c h e ty k i: H a n d b u c h re lig io n sp ä d a g o g is c h e r G r u n d b e g r iffe , w y d . G. B i t t e r i G. M i l l e r , M ü n c h e n 1986.
P u b lik a c ja w ło sk ie g o s ło w n ik a k a te c h e ty c z n e g o je s t n o w y m i o r y g in a l n y m w k ła d e m w ro z w ó j w ie d z y k a te c h e ty c z n e j w Ita lii. P o ja w iła się w b a r d zo o d p o w ie d n im m o m e n c ie . O d w ie lu b o w ie m ju ż l a t ż a d n a p o z y c ja z d z ie d z in y k a te c h e ty k i o p u b lik o w a n a w I t a li i n ie p r z e d s ta w ia ła ta k ie g o b o g a c tw a tr e ś c i i rz e te ln e j in f o r m a c ji z z a k r e s u ro z le g ły c h z a g a d n ie ń k a te c h e ty c z n y c h n a te r e n ie W ło ch , E u r o p y i in n y c h k r a j ó w ś w ia ta .
1. K ryteria doboru tem a tó w i sp osob u ich opracow ania
J. G e v a e r t p r e z e n tu ją c n o w y s ło w n ik k a te c h e ty c z n y n a ła m a c h c zaso p is m a „ C a te c h e s i” 4 p o d a je k r y te r ia , k tó r e z a sto so w a n o w w y b o rz e te m a tó w .
a) I s tn ie ją lic z n e sło w n ik i n a u k , k tó r e w o d p o w ie d n ie j m ie rz e m a j ą z w ią z e k z k a te c h e ty k ą , ja k n p. te o lo g ia , p s y c h o lo g ia , so cjo lo g ia, b ib lis ty k a , d y d a k ty k a . K a te c h e ta m oże ła tw o w c o d z ie n n e j p r a k ty c e p o s łu g iw a ć się n im i. Z a te m n ie b y ło p o tr z e b y o b s z e rn e g o o m a w ia n ia w s ło w n ik u w s z y s tk ic h t e m a tó w , k tó r e d o ty c z ą w s p o m n ia n y c h w y ż e j n a u k , p o n ie w a ż k a te c h e ta m u s i je p o z n a ć p rz y g o to w u ją c się do p e łn ie n ia s w o ic h z a d a ń . D la te g o h a s ł a o d n o szące się do n a u k z w ią z a n y c h z k a te c h e ty k ą z re d u k o w a n o do te m a tó w p o d sta w o w y c h , a le k o n ie c z n y c h d la u w y d a tn ie n ia ic h w k ła d u i z n a c z e n ia w k a te c h e ty c e . P rz y k ła d o w o h a s ła w y s tę p u ją c e w s ło w n ik u , a d o ty c z ą c e z a g a d n ie ń so cjo lo g ii, są n a s tę p u ją c e : so cjo lo g ia r e lig ii i k a te c h e ty k a , so c ja
liza c ja re lig ijn a , in d y f e r e n t y z m r e lig ijn y . W sz y s tk o , co d o ty c z y p sy c h o lo g ii
z a w a r te je s t w n a s tę p u ją c y c h h a s ła c h : p sy c h o lo g ia re lig ii, w ie k r o z w o jo w y , 2 M. M a j e w s k i o p ra c o w a ł h a sło P o lo n ia (s. 499—500).
3 R. M u r . a w s k i je s t a u to r e m h a s ła P flie g le r M ic h a e l (s. 497— 498). 4 J. G e v a r e t , U n n u o v o D izio n a rio d i c a te c h e tic a . C rite ri, s tr u ttu r a ,
e se m p io d i u n d „v o c a ” , C a te c h e s i 55 (1986) n r 3, 35—43.
d o ś w ia d c z e n ie r e lig ijn e , r o z w ó j r e lig ijn y . P o d o b n ie p o s tę p u je się o d n o śn ie
do w s z y s tk ic h n a u k sp o k re w n io n y c h lu b o d n o s z ą c y c h się w p e w ie n sp o só b do k a te c h e ty k i.
b) S z c z e g ó ln y m p ro b le m e m s ta ł się d o b ó r te m a tó w o tr e ś c i te o lo g ic z n e j i b ib lijn e j. N ie je s t m o ż liw e p o d ję c ie w s z y s tk ic h te m a tó w z z a k r e s u w y m ie n io n y c h z a g a d n ie ń . P o m o c ą są t u t a j lic z n e s ło w n ik i te o lo g ic z n e i n a u k b i b lijn y c h . W o p ra c o w a n iu te m a tó w te o lo g ic z n y c h i b ib lijn y c h w s ło w n ik u k a te c h e ty c z n y m d a n o w ię c p ie rs z e ń s tw o ty m tre ś c io m , k tó r e są śc iśle k a t e c h e ty c z n e , a zw ła sz c z a ty m , k tó r e s p r a w i a ją tr u d n o ś c i w p rz e k a z ie k a t e c h e ty c z n y m . Z d z ie d z in y te o lo g ic z n e j i b ib lijn e j w s ło w n ik u u m ieszczo n o ty lk o n ie z b ę d n e choć sto su n k o w o o b s z e rn e o p ra c o w a n ie p r o b le m a ty k i tr e ś c i k a te c h e ty c z n e j, n p. J a k m ó w ić o T r ó jc y Ś w ię te j?
c) S ło w n ik , k tó r y m a o sią g n ą ć w y s o k i p o zio m in f o rm a c ji n a u k o w e j n ie m o że o g ra n ic z y ć się do a k tu a l n e j te m a ty k i k a te c h e z y w ło s k ie j. D la te g o n a je g o ła m a c h :
— o m a w ia się o b s z e rn ie ro z w ó j k a te c h e z y i k a te c h e ty k i w g łó w n y c h k r a ja c h e u r o p e js k ic h i in n y c h k r a j a c h k a to lic k ic h ś w ia ta od r o k u 1945 do d z is ia j. — P r z e d s ta w ia z d u ż ą p rz e jrz y s to ś c ią d z ie je k a te c h e z y , k tó r y c h p o z n a n ie je s t
n ie z b ę d n e d la r o z u m ie n ia o b e c n e j s y tu a c ji w k a te c h e z ie , a ró w n o c z e ś n ie d e m ito lo g iz u je p ły tk i e n tu z ja z m n o w o c z e sn o śc ią i n o w o śc ia m i, o f e r u ją c p rz y ty m lic z n e p o u c z e n ia p r z y d a tn e d la p rz e k a z u w ia r y w d z is ie jsz y m św iecie.
— Z a w ie ra a d e k w a tn e in f o rm a c je n a te m a t k a te c h e z y i k a te c h e ty k i in n y c h w y z n a ń c h rz e ś c ija ń s k ic h ( p r a w o s ła w ia , p ro te s ta n ty z m u , a n g lik a n iz m u , k a lw in iz m u ) o ra z m o zaizm u .
— D u ża część s ło w n ik a je s t p o św ię c o n a k a te c h e z ie k o ś c ie ln e j w e w s z y s tk ic h je j w y m ia r a c h . P r a k ty c z n ie k a ż d y je j a s p e k t z a s łu g u ją c y n a u w a g ę je s t p rz e d s ta w io n y w s ło w n ik u d z ię k i je d n e m u lu b k il k u h a sło m . T a k ż e z a
g a d n ie n ia d o ty c z ą c e n a u c z a n ia re lig ii w sz k o ła c h o ra z z a g a d n ie n ia k a te c h e z y in ic ja c y j n e j i m is y jn e j n ie z o s ta ły w s ło w n ik u p o m in ię te .
W sz y s tk ie h a s ła s ło w n ik a z o s ta ły z g ru p o w a n e w 17 g łó w n y c h s e k c ja c h , k tó r y c h sp is z o s ta ł u m ie sz c z o n y n a k o ń c u s ło w n ik a i d z ię k i te m u o tr z y m u je się ła tw y d o s tę p do cało ści m a t e r i a łu n a u k o w e g o . W k o le jn o ś c i w y s tę p u ją n a s tę p u ją c e g ru p y te m a ty c z n e : K a te c h e z a b ib lijn a ; K a te c h e z a o g ó ln a ; K o m u n ik a c ja a u d io w iz u a ln a ; T re ś ć k a te c h e z y ; O d b io rc y k a te c h e z y ; D y d a k ty k a ; E k u m e n iz m ; W y c h o w a n ie ; W y c h o w a n ie m o ra ln e ; P r a w o d a w s tw o k a te c h e ty c z n e; L itu r g ia i s a k r a m e n ty ; M ie jsc e k a te c h e z y ; K a te c h iz u ją c y ; P a n o ra m a k a te c h e z y w r ó ż n y c h k r a ja c h ; N a u k i h u m a n is ty c z n e i k a te c h e z a ; H isto ria k a te c h e z y ; T e o lo g ia fu n d a m e n ta ln a . P o n a d to s ło w n ik z a w ie ra , o p ró c z u m ieszczo n eg o n a p o c z ą tk u w y k a z u w s p ó łp r a c o w n ik ó w , k tó r z y o p ra c o w a li p o szczeg ó ln e te m a ty , ta k ż e a lf a b e ty c z n y in d e k s n a z w is k a u to r ó w c y to w a n y c h w te k ś c ie o ra z a lf a b e ty c z n y in d e k s z a g a d n ie ń , w o k ó ł k tó r y c h z e b ra n o h a s ła u z u p e łn ia ją c e z a k re s tr e ś c i p o sz c z e g ó ln y c h te m a tó w z p o d a n ie m o d p o w ie d n ic h s tr o n ic w sło w n ik u . W ielcy k a te c h e c i i k a te c h e ty c y są u ję c i w o so b n y c h h a s ła c h . Z e w z g lę d u n a tr u d n o ś c i w d o k o n a n iu s e le k c ji n ie u ję to w y b itn y c h k a te c h e ty k ó w ż y ją c y c h , z w y ją tk ie m p ię c iu , k tó r z y je d n a k są ju ż w s ta n ie sp o c z y n k u . 2. U w a g i u zu p ełn ia ją ce P r ó b a z e b r a n ia w je d n y m to m ie in f o r m a c ji z t a k b a rd z o ro z le g łe j d z ie d z in y r e f le k s ji n a d k a te c h e ty k ą i p r a k t y k ą k a te c h e ty c z n ą z m u siło w s z y s tk ic h w s p ó ła u to ró w do u ję ć s y n te ty c z n y c h i do zw ięzło ści. W ie lu d o k o n a ło p ra w ie rz e c z y n ie m o ż liw y c h , p r z e d s ta w ia ją c n a k ilk u s tro n ic a c h s ta tu s q u a e s tio n is d o s ta te c z n ie w y c z e rp u ją c y i k o m p le tn y . W y s e le k c jo n o w a n a b ib lio g r a f ia (nie
B I U L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y
1 1 5 ty lk o w ło sk a ) n a k o ń c u k a ż d e g o a r t y k u łu , h a s ła p a r a l e ln e i o d p o w ie d n i spis te r m in ó w , p o z w a la ją ła tw o d o trz e ć do w ie lu c e n n y c h in f o rm a c ji.
O m a w ia ją c dzieło , k tó r e o fe r u je w s p o s ó b n a u k o w y i z a ra z e m b a rd z o p r z y d a tn y s p e c ja lis ty c z n e in f o rm a c je z c a ło śc i p ro b le m a ty k i k a te c h e ty c z n e j, w a r to p o d k re ś lić , że m oże b y ć ono w ie lk ą p o m o c ą w fo r m a c ji k a te c h e ty c z n e j w s e m in a ria c h d u c h o w n y c h i w k s z ta łc e n iu te o lo g ic z n y m osób ś w ie c k ic h o ra z d la w s z y s tk ic h p rz y g o to w u ją c y c h się do p ra c y n a p o lu k a te c h e ty c z n y m , a w k o ń c u d la p o d n ie s ie n ia k w a lif ik a c ji p r a c u ją c y c h ju ż k a te c h e tó w w r a m a c h c ią g łe g o d o k s z ta łc a n ia się. W ty m te ż c e lu n a k o ń c u s ło w n ik a z ałą czo n o d o d a te k , w k tó r y m z e b ra n o w s z y s tk ie h a s ła n a le ż ą c e do p o sz c z e g ó ln y c h d z ia łów . D z ia łó w ty c h je s t 17. T a k w ię c n a p r z y k ła d d z ia ł p ie rw s z y K a te c h e z a
b ib lijn a z a w ie ra n a s tę p u ją c e h a s ła : A. S ta r y T e s ta m e n t: 1. G łó w n e te m a ty ;
2. L ite r a tu r a c h r z e ś c ija ń s k a d o ty c z ą c a S ta r e g o T e s ta m e n tu ; 3. B ib lia (tre śc i
k a te c h e z ); 4. B ib lia d la d zie c i; B ib lia d la m ło d z ie ż y ; B ib lia sz k o ln a ; 5. D y d a k ty k a b ib lijn a ; 6. J u d a iz m ; 7. H e r m e n e u ty k a ; 8. A k tu a l n e l e k t u r y b ib lijn e ;
9. J ę z y k b ib lijn y ; 10. C u d ; 11. R u c h b ib lijn y . B. N o w y T e s t a m e n t: 1. P r z y
p o w ie śc i; 2. S ło w o B o że; 3. B o ża p e d a g o g ik a ; 4. P r z e p o w ia d a n ie a p o sto lsk ie ;
5. K r ó le s tw o B o że ; 6. Z m a r tw y c h w s ta n ie C h r y s tu s a ; H isto ria zb a w ie n ia ; 8.
P o m o c e b ib lijn e .
P r z e d s ta w ia ją c p o ls k im k a te c h e to m n o w y s ło w n ik k a te c h e ty c z n y z a s ta n a w ia m się, czy n ie b y ło b y rz e c z ą p o ż ą d a n ą , a b y i u n a s z n a la z ł o n t ł u m a c z a i w y d a w c ę .
ks. B r o n is ła w J a k u b ie c S D S , K r a k ó w
II I . P R O B L E M A T Y K A P O L IT Y C Z N A W K A T E C H E Z IE
K to d z is ia j n ie m ó w i o p o lity c e ? J e j ró ż n o r a k ie a s p e k ty są n a u s ta c h w s z y stk ic h , p o n ie w a ż w y r a ż a ją się w n ic h k o n k r e t n e s y tu a c je ży cio w e. P r o p o zy cje , p r a w a , u to p ie , d e b a ty , k r y ty k i, s k a n d a le , n ie s p ra w ie d liw o ś ć sp o łe c z n a , w sz e lk ie g o r o d z a ju p rz e m o c — to s p r a w y , k tó r e k a ż d e g o d n ia są n a m p r z e d s ta w ia n e p rz e z ś ro d k i m aso w eg o p rz e k a z u . W ie lu u w a ż a p o lity k ę za „rzecz b r u d n ą ” i u s u w a się od n ie j b e z g łę b s z e j r e f le k s ji, a p rz e c ie ż to u s u w a n ie się m a ju ż z n a c z e n ie p o lity c z n e — je s t p o lity k ą , d la te g o c h rz e ś c i ja n ie ta k ż e w te j s p r a w ie m u s z ą z a ją ć sta n o w is k o . W a rto z a te m stw ie rd z ić , w ja k i sp o só b p rz e k a z b ib lijn y n a u c z a n ia p ro r o k ó w i n a u k a K o śc io ła n a ś w ie tla ją t e n f u n d a m e n ta ln y a s p e k t ży cia lu d z k ie g o .
W sty c z n io w y m n u m e r z e p is m a „ C a te c h e s i” z r o k u 1986 1 A n to n io В o n o r a i G iu s e p p e C i o n c h i z a m ie śc ili b a rd z o c ie k a w y a r t y k u ł p o d ty tu łe m : P ro
ro c y : k r y t y k a p o l i t y c z n a 2. A r ty k u ł t e n m o że s ta n o w ić p om oc w n a u c z a n iu
re lig ii, a ta k ż e w p ra c y z g ru p a m i k a te c h e ty c z n y m i, zw ła sz c z a m ło d z ie ż o w y m i. A u to rz y p ro p o n u ją k w e s tio n a riu s z , k tó r y m a u ła tw ić p ro w a d z e n ie r e f le k s ji.
1. K w estio n a riu sz do a n a lizy sytu acji
— C zy z n a sz coś z p rz e k a z u p ro ro c k ie g o B ib lii i o g ó ln ie K o śc io ła n a te m a t p o lity k i?
— J a k i e są w e d łu g c ie b ie f u n d a m e n ta ln e w a rto ś c i, k tó r y c h z d ro w a p o lity k a m u s i strz e c ?
— P o m ię d z y d y k ta t u r ą a d e m o k r a c ją są p o d s ta w o w e ró ż n ic e : czy p o tr a f is z w s k a z a ć n a jw a ż n ie js z e ?
1 „ C a te c h e s i, p ro b ie rn i e p r o s p e ttiv e ” je s t c z a so p ism e m re d a g o w a n y m p rz e z C e n tr u m K a te c h e ty c z n e S a le z ja n ó w „ L e u m a n ” w T u ry n ie .
! A. B o n o r a , G. C i o n c h i , J p r o je ti: la c ritic a p o litic a , C a te c h e s i 55/1986/nr 1, 75—88. A. B o n o ra z re d a g o w a ł a s p e k t b ib lijn y , a G. C io n ch i — d y d a k ty c z n y .
— K a p ita liz m , so c ja liz m , k o m u n iz m , sp o łe c z n a m y ś l K o śc io ła : czy p o tr a f is z w s k a z a ć ic h p o d o b ie ń s tw a i ró ż n ic e ?
— Z a k ilk a l a t p o lity k a b ę d z ie w tw o im r ę k u : J a k i e są n e g a ty w n e a s p e k ty p o lity k i, k tó r e c h c ia łb y ć u s u n ą ć ? A ja k i e p o z y ty w n e , k tó r e c h c ia łb y ś u tr w a lić ?
— S ło w o „ n lu r a liz m " je s t w c ią ż p o w ta rz a n e : j a k i se n s m a ono d la cieb ie? — J a k i e tw o im z d a n ie m p o w in n y by ć o b o w ią z k i p o lity c z n e a u te n ty c z n e g o
c h r z e ś c ija n in a ?
D la tw ó rc z e g o u c z e s tn ic tw a w d y s k u s ji w o p a rc iu o p rz e d s ta w io n e p y ta n ia , a u to r z y a r t y k u łu p rz y g o to w a li tr ó jp ła s z c z y z n o w ą pom o c: p ła sz c z y z n ę ro z u m ie n ia , k r y t y k i o ra z p o s tę p o w a n ia .
N a p ła s z c z y ź n ie r o z u m i e n i a w p ro w a d z ili w y k a z te r m in ó w ze w s k a z a n ie m , g d z ie w a r t y k u le s ą on e w y ja ś n io n e . N a le ż ą do n ic h m ię d z y in n y m i n a s tę p u ją c e h a s ła : p rz y m ie rz e m ilita r n e , k a p ita liz m , K o śció ł i p o lity k a , d e m o k r a c ja , B óg ja k o o b ro ń c a I z r a e la , d y k ta t u r a , id e o lo g ia , c h rz e ś c ija ń s k a n a u k a sp o łe c z n a , p lu ra liz m , p o lity k a w e d le p ro ro k ó w , p rz e m ia n y sp o łeczn e, id o lo la trie , w ła d z a , zw ią z k i, s o c ja liz m , w a r to ś c i p o lity c z n e .
N a p ła s z c z y ź n ie k r y t y k i a u to r z y z a p ro p o n o w a li te s t z tr z e m a r o d z a ja m i o d p o w ie d z i: „ T a k u w a ż a m , n ie są d z ę t a k ; n ie w ie m ; p o n ie w a ż ...” , z a z n a c z a ją c ró w n o c z e ś n ie m ie js c a a r t y k u łu , w k tó r y c h je s t w y ja ś n ie n ie z a g a d n ie ń p o ru s z a n y c h w te k ś c ie . A o to z d a n ia , n a k tó r e n a le ż a ło w p o d a n y w y żej sp o só b o d p o w ie d z ie ć :
— „O d p o lity k i je s t le p ie j sta ć d a le k o , b o i t a k n ic s ię n ie z m ie n i”. — „ K to u p r a w ia p o lity k ę , d ąży w y łą c z n ie do w ła s n y c h in te r e s ó w ”.
— „ C h rz e ś c ija n ie n ie p o w in n i z a jm o w a ć się p o lity k ą , w y s ta rc z y , że się m o d lą ” . — „ D e m o k ra c ja je s t za sła b a , tr z e b a tw a r d y c h m e to d rz ą d z e n ia ” . — „ P a r tie i z w ią z k i r u j n u j ą p o li ty k ę ”. W k o ń c u n a p ła s z c z y ź n ie p o s tę p o w a n ia a u to r z y u m ie ś c ili w s k a z ó w k i, ja k n a le ż y się za c h o w a ć . O to o n e : — P o z n a w a ć i u z y s k a n ą z n a jo m o ść p o g łę b ia ć w z a k re s ie ró ż n y c h a s p e k tó w p o lity k i d e m o k r a c y jn e j. — R o z m a w ia ć o ró ż n y c h p ro p o z y c ja c h p o lity c z n y c h i k o n fr o n to w a ć je z so b ą d la b u d o w y i u m o c n ie n ia d e m o k r a c ji.
— W id zieć p o lity k ę ja k o s łu ż b ę , n ie ja k o p a n o w a n ie .
— Z a a n g a ż o w a ć się w d z ia ła ln o ś ć p o lity c z n ą , k tó r a je s t z o rie n to w a n a n a s p r a w ie d liw o ś ć sp o łe c z n ą , b u d o w a n ie sp o łe c z e ń s tw a p o k o jo w e g o i le p s z y c h ro z w ią z a ń a u te n ty c z n ie lu d z k ic h .
2. Prorocy w o b ec p rob lem ów p olityczn ych
P ro r o c y n ie b y li m is ty k a m i p o k r o ju p u s te ln ik ó w , p o z o s ta ją c y m i z d a la o d in te re s ó w p o lity c z n y c h . P rz e c iw n ie , b y li b a rd z o d o b rze p o in f o rm o w a n i w s p r a w a c h d o ty c z ą c y c h p o lity k i ic h c z a só w , ja k w s z y s tk ie o so b y ś w ia tłe i w y k s z ta łc o n e .
M o ż n a w y k a z a ć , że A m os, M ic h e a sz , Iz a ja s z czy in n i p ro r o c y c h c ie li w p ły n ą ć s w o ją p o z y c ją , k tó r ą z a jm o w a li w sp o łe c z e ń stw ie , n a d e c y z je p o lity c z n e . O tw a rc ie w a lc z y li z p e w n y m i r o z w ią z a n ia m i p o lity c z n y m i, a r ó w n o c z e śn ie p o p ie r a li in n e . P r z y c z y m n ie p ro p o n o w a li k o n k r e tn y c h p r o g r a m ó w p o lity c z n y c h , lecz o p o w ia d a li się za p o lity k ą , k tó r a z a w ie r a ła w a r to ś c i w ia r y ż y d o w s k ie j, z o s ta w ia ła m ie js c e d la p r a w a i s p r a w ie d liw o ś c i w y m a g a
B I U L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y Iz a ja s z , w ie lk i p o e ta i a r y s to k r a t a , w e z w a n y z o sta ł do p o słu g i p ro ro c z e j w r o k u ś m ie rc i k r ó la O zeasza (około 740 r o k u p rz e d C h ry s tu s e m ). C z u je n a so b ie w y r a ź n ie o d p o w ie d z ia ln o ść p o lity c z n ą . P r z y j m u j e z a d a n ie „g ło sz e n ia p r a w a K r ó la ” , to z n a c z y p r z e d s ta w ia n ia w y m a g a ń B oga i ró w n o c z e śn ie J e g o p r o te k c ji d la le g a ln e g o , p ra w o w ite g o s u k c e s o ra z m a rłe g o k ró la .
P o d o b n ie w cza sie w o jn y s y r o - e f r a im s k ie j p r o r o k Iz a ja s z z a czął głosić sw o je p o s ła n n ic tw o p o lity c z n e . K ró l S y rii i k r ó l e fr a im s k i, czy li k ró l p ó łn o c n eg o k r ó le s tw a iz ra e ls k ie g o , o p a s a li w o js k ie m J e ro z o lim ę , z m u s z a ją c k ró la J u d y A c h a z a do u k ła d ó w z n im i, a b y n a s tę p n ie w y ru s z y ć p rz e c iw A sy rii. A c h a z je d n a k w o la ł z w ró c ić się o pom o c do A s y rii i w e jś ć z n ią w u k ła d y . M a ją c p o czu cie, że ch o d z i tu o ż y c ie a lb o śm ie rć , p r o r o k d e c y d u je się n a p o lity c z n ą in te r w e n c ję u k ró la . W szy stk o , co d o ty c z y te g o w y d a rz e n ia , p rz e c z y ta ć m o żem y w ro z d z ia le s ió d m y m Iz a ja s z a . D o w ia d u je m y się, że Iz a ja s z m e z o s ta ł w y s łu c h a n y . K ró l A ch az w sz e d ł w u k ła d y z A s y rią i w t e n sp o só b ro z p o c z ę ła się je d n a z n a jb a r d z ie j ś c isły c h z a le ż n o śc i p o lity c z n y c h od k o lo sa, k tó r y w p rz y s z ło śc i z e ch ce w c h ło n ą ć k ró le s tw o J u d y . R ó w n o c z e śn ie ś m ie rć o b u k ró ló w o b le g a ją c y c h J e r o z o lim ę u d a r e m n iła je j zd o b y cie . W szy scy z ro zu m ie li, że B óg b y ł n a p r a w d ę ze sw o im lu d e m , a u c z n io w ie p ro r o k a , z a p is u ją c te w y d a rz e n ia , z a b e z p ie c z y li i z a c h o w a li sło w a sw o je g o m is trz a . D z isia j a n a liz u ją c je w id z im y , że ty lk o Iz a ja s z p o tr a f ił c z y ta ć w w ą tk u h is to rii „ p la n y ś w ię te g o I z r a e la ” (Iz 5, 19), a k r ó l i fa łs z y w i p ro r o c y b y li ja k „ p ija n i, k tó r z y z a ta c z a ją się n a s k u te k w in a ” (Iz 28, 7). W a rto w s p o m n ie ć jesz c z e in n ą s y tu a c ję , w k tó r e j p r o r o k Iz a ja s z i n t e r w e n iu je n a p o lu p o lity c z n y m . W la t a c h 705— 701 p rz e d C h ry s tu s e m k r ó l E ze c h ia sz w y k o r z y s tu je m o m e n t k ry z y s u A s y rii i p o d e jm u je p ró b ę b u n tu p rz e c iw n ie j p o le c a ją c się o p iece E g ip tu . K ró l i n a r ó d są e n tu z ja s ta m i „ p la n u e g ip s k ie g o ” i ju ż ś n ią o z w y c ię stw ie n a d a s y r y js k im w ro g ie m . J a k z im n y p ry s z n ic s p a d a j ą n a w s z y s tk ic h sło w a Iz a ja s z a , n ie w y g o d n e g o im p ro r o k a , K t ó r y g ło si: „ B ia d a w a m , z b u n to w a n i sy n o w ie ! — w y ro c z n ia P a n a . W y k o n u ją z a m ia ry , a le n ie m o je i w ią ż ą się u k ła d a m i, le c z n ie z m eg o n a tc h n ie n ia , t a k że d o d a ją g rz e c h do g rz e c h u . U d a ją się w p o d ró ż do E g ip tu b e z z a s ię g n ię c ia z d a n ia z u s t m o ic h , a b y się u ciec p o d o p ie k ę f a r a o n a i b y się s c h r o n ić w c ie n iu E g ip tu ” (Iz 30, 1— 2). T e j p o m o c y i te j o p ie k i, k tó r e j Iz r a e l m a sp o d z ie w a ć się od J a h w e , s z u k a w p o tę d z e p o lity c z n e j E g ip tu . Iz a ja s z d e m a s k u je t e n r e lig ijn y b łą d p o lity k ó w , ja k im je s t z a s tą p ie n ie B o g a E g ip te m . P o tę g a p o lity c z n a E g ip tu z a ję ła m ie js c e B o g a, z o s ta ła u b ó s tw io n a . P r o r o k n ie p o tę p ia p rz y m ie r z a p o lity c z n e g o sa m e g o w so b ie, a le to , że — ja k się w y r a z ił — z o s ta ły p o d ję te k r o k i p o lity c z n e b e z z a się g n ię c ia r a d y P a n a . P rz y m ie rz e z E g ip te m b y ło w ię c f a k te m id o lo la tr ii p o lity c z n e j. T e m y ś li w y ra z ił p r o r o k w sło w a c h : „ B ia d a ty m , k tó r z y z s tę p u ją do E g ip tu p o p o m oc, p o k ła d a ją n a d z ie ję w k o n ia c h , m a ją u fn o ś ć w m n ó s tw ie ry d w a n ó w o ra z w b a rd z o w ie lk ie j sile ja z d y , a n ie p o k ła d a ją u fn o ś c i w Ś w ię ty m Iz r a e lu a n i się n ie r a d z ą P a n a ” (Iz 31, 1). P r o r o k p o tę p ia t u t a j u fn o ś ć w p o tę g ę m ili ta r n ą — k o n ie , r y d w a n y , ja z d ę — ja k o z b a w c z ą , w y b a w ia ją c ą , b e z s z u k a n ia i lic z e n ia się z P a n e m , b e z p o z n a n ia J e g o w o li. Iz r a e l n ie s z u k a B oga, n ie in t e r e s u j e i n ie o b ch o d zi go B óg. B o g ie m s t a ła się d la n ie g o a r m ia e g ip s k a . Z k o le i O zeasz je s t je d y n y m p r o r o k ie m p ó łn o cy , k tó r y s p e łn ia sw o ją p o słu g ę w K r ó le s tw ie P ó łn o c n y m . Ż y je o n w b a rd z o tr u d n y c h c z a s a c h c ię żk ieg o k r y z y s u w e w n ę trz n e g o i z e w n ę trz n e g o , k tó r y d o p ro w a d z i k ró le s tw o do u p a d k u w 722 r o k u p rz e d C h ry s tu s e m . J e g o p o słu g a p ro r o c k a p rz y p a d a n a la ta 750— 730 p rz e d C h ry s tu s e m . W ty c h c z a s a c h I z r a e l p rz e ż y w a s ta n z a m ie sz a n ia , in t r y g p a ła c o w y c h , b u n tó w w e w n ę trz n y c h , z a m ie sz e k , k o r u p c ji r e lig ijn e j i m o r a ln e j — w c ią g u p ię t n a s tu l a t z a b ito c z te re c h k ró ló w . C e n ą p rz e ż y c ia — p rz y b r a k u w ia r y w J a h w e — są p a k ty p o lity c z n e i śc isłe z a leżn o ści, r a z od A s y rii, to z n ó w od E g ip tu . „ E fra im je s t j a k g o łą b , n a iw n y
i g łu p i: w z y w a ją E g ip t, id ą do A s y r ii” (Oz 7, U ). E f r a im to w ła ś n ie K ró le s tw o P ó łn o c n e m io ta n e to w je d n ą , to w d r u g ą s tro n ę . P o lity c z n a i n t e r w e n c ja O z e a sz a p o le g a n a p o tę p ie n iu w y b o ru k ró la p o p rzez d y n a s ty c z n e re w o lu c je i m a s a k ry . B óg m ó w i: „O n i u s ta n o w ili so b ie k ró ló w beze M n ie, k s ią ż ą t m ia n o w a li te ż bez m o je j w ie d z y " (Oz 8, 4; p o r. te ż Oz 7, 3— 7).
O zeasz z a b ie r a ró w n ie ż głos w s p r a w ie p o lity k i p rz y m ie rz y . P rz y m ie rz e I z r a e la z A s y rią , to z n o w u z E g ip te m , je s t w e d łu g n ieg o ilu z ją , g o n itw ą za w ia tr e m : „ E fra im p a sie się w ia tr e m , za w ic h re m w s c h o d n im w c ią ż b ie g a ; p o m n a ż a g w a łty i k ła m s tw a , z a w ie ra p r z y m ie r z e z A s y rią , a do E g ip tu w y w o zi o liw ę ” (Oz 12, 2). O zeasz n ie k r y t y k u je m o n a rc h ii, a le z a o b s e r w o w a n ą s y tu a c ję . J e g o p o lity c z n a d z ia ła ln o ś ć to n a w o ły w a n ie I z r a e la do p o w ro tu do sw eg o B oga. „C h o d źcie, p o w ró ć m y do P a n a ! ” (Oz 6, 1). T e n p o w ró t do J a h w e n ie o z n a c z a ty lk o o c z y sz c z e n ia k u lt u i m o r a ln e j o d n o w y , a le ta k ż e p r o g r a m p o lity c z n y . O zeasz n ie w y p r a c o w u je te g o p ro g r a m u i je s t ty lk o ja k b y jeg o s u m ie n ie m k ry ty c z n y m , o d rz u c a ją c y m k a ż d ą fo r m ę g w a łtu , w y k o r z y s ty w a n ia d o m in a c ji je d n y c h n a d d ru g im i. I z r a e l je s t c h o ry , a le n ie m o ż e m ieć n a d z ie i n a w y z d ro w ie n ie ze sw y c h d o leg liw o ści, k tó r y m i s ą p rz y m ie rz a z p o tę g a m i p o lity c z n y m i, p o n ie w a ż m y ś lą o n e ty lk o o z w ię k sz e n iu s w o je j d o m in a c ji: „ S p o strz e g ł E f r a im sw o ją n iem o c, a J u d a zo b aczy ł s w o ją r a n ę i p o sp ie sz y ł E f r a im do A sy rii, z w ró c ił się J u d a do w ie lk ie g o k ró la (A sy rii), lecz o n w a s n ie m oże u lecz y ć a n i u w o ln ić od r a n y ” (Oz 6, 13). N a ró d u b ó s tw ił o b cą p o tę g ę p o lity c z n ą , s ta w ia ją c ją w m ie js c e B oga. A s y ria je d n a k p o m im o p o tę g i p o lity c z n e j i m ilita r n e j, je s t n ie z d o ln a zb a w ić : „ A s y ria n ie m o że n a s z b a w ić — n ie c h c e m y ju ż w s ia d a ć n a k o n ie a n i te ż m ó w ić, n a sz B oże, do d z ie ła r ą k n a s z y c h ” (Oz 14, 4). S ą to sło w a, k tó r e p o w in ie n w y p o w ie d z ie ć c a ły n a ró d .
P r o r o k z d ra d z o n e j m iło ści i c ią g łe j n a d z ie i u c ie k a ta k ż e w sen , w p r a g n ie n ie u to p ijn e , a le je d n a k m o żliw e p o d w a r u n k ie m n a w ró c e n ia się I z r a e litó w : „Z łą c z ą się w ó w c z a s sy n o w ie J u d y z s y n a m i Iz r a e la i u s ta n o w ią so b ie je d n ą g ło w ę ; z c a łe g o k r a j u się z b io rą , bo w ie lk i b ę d z ie d z ie ń J i z r e e l” (Oz 2,2). P o lity c z n a p ro p o z y c ja O ze a sz a w o b e c c h a o su i d o m in a c ji A sy rii m a n a c e lu p o łą c z e n ie się i so lid a rn o ś ć w sz y s tk ic h , k tó r z y w ie rz ą w J a h w e ( J u d a i I z r a el). „D zień J i z r e e l” b ę d z ie w te d y d n ie m z m a r tw y c h w s ta n ia n a ro d o w e g o , ja k to p r z e d s ta w ił E z e c h ie l w w iz ji k o ści, k tó r e p o w le k ły się c ia łe m i ożyły. P o lity c z n ą d z ia ła ln o ś c ią O zeasza je s t w ię c g ło s z e n ie id e i p o łą c z e n ia d w ó c h k ró le s tw , K r ó le s tw a P ó łn o c n e g o i P o łu d n io w e g o .
W reszcie p ro r o k J e r e m ia s z u c z e stn ic z y a k ty w n ie w p o lity c e p o b o żn eg o k r ó la J o z ja s z a , k tó r y p ró b u je p rz e p r o w a d z ić re f o rm ę re lig ijn ą i o d z y sk a ć s tr a c o n e te r y to r ia . K ró l J o z ja s z u m ie r a w 609 r o k u p rz e d C h ry s tu s e m w M e - g id d o , w c h w ili k ie d y u s iło w a ł p o w s tr z y m a ć f a r a o n a N e k a o , ch c ą c e g o p rz y jś ć z p o m o c ą A s y rii, od k tó r e j Jo z ja s z c h c ia ł się u w o ln ić .
W k ilk a la t p ó ź n ie j p ro r o k J e r e m ia s z w ita w k r ó lu S e d e c ja s z u r e p r e z e n t a n t a n a d z ie i m e s ja ń s k ie j. A le i ta n a d z ie ja , p o d o b n ie j a k n a d z ie ja z w ią z a n a z k ró le m Jo z ja s z e m , z o s ta je z b u rz o n a . J e r o z o lim a z o s ta ła z d o b y ta p rz e z B a - bilończyków ', k tó r z y u p r o w a d z a ją o b y w a te li do n ie w o li. P o d c z a s o b lę ż e n ia J e r o z o lim y w 587 r o k u p rz e d C h ry s tu s e m J e r e m ia s z d e c y d u je się n a i n t e r w e n c ję p o lity c z n ą . J e s t p rz e k o n a n y , że b y ło b y d o b rz e p o d d a ć się B a b ilo ń - c z y k o m , a b y w te n sp o só b u r a to w a ć k r a j . P r o r o k n ie z o sta ł w y s łu c h a n y . P rz e c iw n ie , u w ię z io n o go w c y s te rn ie , a J e r o z o lim a z o sta ła s p lą d r o w a n a p rz e z k r ó la N a b u c h o d o n o z o ra .
R o z d z ia ły 30 i 31 K się g i p r o r o k a J e r e m ia s z a są szczeg ó ln ie z n a c z ą c e d la p o z n a n ia a k ty w n o ś c i p ro r o k a , ja k o p r o p a g a to r a r e f o r m y p r z e p r o w a d z o n e j p rz e z m ło d e g o w ła d c ę Jo z ja s z a , k tó r y w a lc z y ł o z je d n o c z e n ie d w ó c h k r ó le s tw : „B o o to n a d c h o d z ą d n i — w y ro c z n ia P a n a — w k tó r y c h o d m ie n ię lo s m o je g o n a ro d u , I z r a e la i J u d y — m ó w i P a n . P rz y p r o w a d z ę ic h z n o w u do z iem i k tó r ą d a łe m ic h p rz o d k o m i w e z m ą ją w p o s ia d a n ie ” ( J r 30, 3). W s w e j p o lity c z n e j
