Koncepcja dematerializacji recept lekarskich z ich obsługą w środowisku mobilnego Internetu

ACTA UN IV ERSITA TIS LO D ZIEN SIS

FOLIA OECONOMICA 167, 2003

A ndrzej P. Urbański*

K O NC EPC JA D EM A TER IA LIZA C JI RECEPT L E K A R SK IC H Z ICH O B S Ł U G Ą W ŚR O D O W ISK U

M O B IL N E G O IN T E R N E T U

Prawdopodobnie rozwiązania EC ju ż w niedalekiej przyszłości będą służyć w pierwszym rzędzie niepełnosprawnym. Widać jednak poważną lukę w repertuarze usług EC polegającą na niemożności zdalnej realizacji recept lekarskich. W artykule najpierw zaryso-wano istotę proponowanego rozwiązania - Zdematerializowaną Receptę(ZR). Następnie przedstawiono obieg treści ZR w systemie ją obsługującym. Dalej zajęto się omówieniem usług dostarczania leków choremu jakie można świadczyć z użyciem ZR. Przedstawio-no też przykładową realizację wypisywania ZR przez lekarza na tanim urządzeniu mobilnego Internetu. Na koniec zwięźle podsu-mowano liczne zalety ZR.

Probably, EC solutions in the near future will serve disabled, in the first place. However, there is a significant gap o f impossi-bility to serve by EC o f pharmaceutical prescriptions. First, the es-sence o f the proposed solution is sketched - Dematerialized Pre- scription(ZR). In the second place, information flow o f body o f the prescription in serving it systems is presented. Next, possible services, which can be served with ZR to deliver medicals to p a -tients are presented. Exemplary solution, which enables physician to fill o f ZR on cheap mobile Internet device is also presented. At the end a number ofZ R advantages is shortly summarized.

W stęp

W wielu dziedzinach życia i gospodarki udało się ju ż w naszym kraju odro-bić zaległości w rozw oju sięgające naw et kilku dekad (np. w [6] w skazuje się na liczny udział polskich banków w elektronicznej obsłudze klientów ). N iestety

*

Instytut Informatyki, Politechnika Poznańska, 60-965 Poznań, ul. Piotrowo За, e-mail: A ndrzej.U rbanski@ cs.put.poznan.pl,

nawet najwięksi optym iści nie m ogą tego pow iedzieć o opiece zdrow otnej. Ko-lejne reform y są coraz bardziej bolesne dla społeczeństw a i personelu m edycz-nego. W tej atm osferze bardzo trudno jest proponow ać do w drożenia w kraju rozw iązania, których o ile autorow i w iadom o nie w prow adzono jeszcze nigdzie na św iecie [1,2,3,8,9].

Tym niem niej autor ju ż dziś zastanaw ia się jak rozw ijać Electronic Com- m erce(EC) by m ogło służyć ludziom najbardziej tych rozw iązań potrzebującym [5,9]. Znakom ita w iększość dotąd rozw iniętych usług EC [1,2,3,9] ju ż w nieda-lekiej przyszłości ułatwi życie em erytom , inw alidom i chorym. Dzisiaj na prze-szkodzie stoją jeszcze w ysokie koszty infrastruktury oraz brak um iejętności i naw yków korzystania z tych usług przez starsze pokolenie. Przeprow adzane przez m łodych ludzi eksperym enty z próbą przeżycia, bez w ychodzenia z dom u i kontaktow ania się ze św iatem jedynie za pośrednictw em Internetu w ydaw ać się m ogą dziw actw em . Ale jeśli spojrzym y na nie jak o na m odelow anie w arunków życia ludzi niezdolnych do sam odzielnego opuszczania m ieszkania, to takie eksperym enty m ogą pom óc w zbogacić repertuar usług ЕС, o te najbardziej po-trzebne osobom żyjącym w izolacji. Rzecz jasn a autor nie zam ierza agitow ać do pozostaw iania takich ludzi sam ym sobie, lecz jed y n ie uważa, że życie dorosłego człow ieka bez irytującej zależności od innych ma sw oją wartość.

Jedną z takich w ażnych usług EC, leżących na pograniczu opieki zdrow ot-nej, jest dostarczanie lekarstw , a zw łaszcza tych w ym agających recepty. Poja-wiły się, co praw da, internetow e apteki (np.: w w w .lekidodom u.pl), ale sprzeda-wały w ysyłkow o jed y n ie leki, na które nie była w ym agana recepta, a ostatnio m usiały w ogóle zaprzestać działalności, na skutek najnow szych przepisów ograniczających sposoby sprzedaży leków. Przepisy te są zapew ne przejaw em troski o spraw ow anie właściw ej kontroli nad dystrybucją środków , które niew ła-ściw ie skierow ane m ogą spow odow ać groźne następstwa. Tym niem niej sche-m atyczne zabezpieczenia podobne są do obow iązującego u zarania sche-m otoryzacji przepisu w ystaw iania przed pojazdem piechura m ającego ostrzegać o zbliżaniu się pojazdu, którego najbardziej zapew ne obaw iali się urzędnicy ustanaw iający ów przepis. Zam iast więc tw orzyć prawa, które uniem ożliw iają sam oobsługę niepełnospraw nym należy raczej zastanow ić się jak um ożliw ić sprzedaż elektro-niczną z użyciem recept w ystaw ianych przez lekarzy.

W artykule najpierw zarysow ano istotę proponow anego rozw iązania - Z dem aterializow aną Receptę. W następnej sekcji przedstaw iono obieg treści ZR w system ach j ą obsługujących. K olejna sekcja dotyczy usług dostarczania leków chorem u jak ie m ożna św iadczyć z użyciem ZR. N astępną sekcję pośw ięcono przykładow ej realizacji w ypisyw ania ZR przez lekarza na tanim urządzeniu m obilnym. R ozw ażania pracy zakończono podsum ow aniem , w którym

precy-zyjnie w ypunktow ano korzyści jakie pow inno przynieść pow szechne zastoso-wanie ZR.

Istota Z dem aterializow anej Recepty

Powrót naszego kraju do świata wielkich finansów rozpoczęliśm y od przy-jęcia koncepcji zdem aterializow anych papierów w artościow ych - akcji i obliga-cji. W ten sposób pod tym względem w yprzedziliśm y np. Stany Zjednoczone Am eryki, w których po dziś dzień w spółistnieją m aterialne i zdem aterializow ane papiery w artościow e. N iepraktyczność tej pierwszej koncepcji pokazał atak ter-rorystyczny na W orld T rade Center, w którym zostało zniszczonych wiele papie-rów w artościow ych znacznej wartości. Ich właściciele m uszą teraz w długich dochodzeniach udow adniać, że te walory są bezpow rotnie stracone by uzyskać ich duplikaty.

K oncepcja ZR m a trochę inne zalety niż zdem aterializow ane papiery w arto-ściowe. Jej odporność na uszkodzenia nie jest ju ż tak ważna, jednak podobnie jak w przypadku papierów wartościowych, ważna jest m ożliw ość błyskaw iczne-go przekazania ZR kanałam i elektronicznym i. Papiery w artościow e tw orzą się w w yniku złożonej i długotrw ałej procedury em isji, natom iast ZR pow inna po-wstawać w czasie zbliżonym do wypisania recepty tradycyjnej, w w yniku prze-prow adzanej przez autoryzow anego lekarza operacji um ieszczenia w bazie da-nych. Papiery w artościow e zm ieniają właściciela w zasadzie jedynie w trakcie transakcji giełdow ej w zam ian za określoną kwotę pobraną z konta nabyw cy, natom iast ZR pow inna być łatw o przekazyw alna w rozm ow ie telefonicznej, pocztą elektroniczną, SM Sem czy na zwykłej kartce papieru i bez konieczności zaw ierania transakcji, jednak bez możliwości zmiany treści recepty. W końcu gdy recepta trafi do apteki i zostanie zrealizow ana pow inna być natychm iast um arzana tak by nie m ogła ju ż zostać powtórnie wykorzystana.

Aby uzyskać pow yższą funkcjonalność proponuje się w prow adzenie uni-kalnego identyfikatora - kodu recepty, tw orzonego w sposób losowy spośród aktualnie niew ykorzystyw anych kodów i przekazyw anego zaraz po wpisaniu recepty jej odbiorcy. Kod recepty może być np. 12-to cyfrow ą liczbą, którą ła-tw o przekazać w sposób tradycyjny czy elektroniczny. Kod recepty je st nie-zbędną i w ystarczającą inform acją dla wykupienia leków w aptece. Kod recepty jednoznacznie identyfikuje treść recepty zaw artą w centralnej bazie danych. Treść ta zapisana jest w taki sposób, że zgodność z obow iązującym i norm am i jest gw arantow ana przez oprogram ow anie pozw alające wpisać receptę. W ten sposób od razu unika się w ypisyw ania recept, które z przyczyn form alnych nie m ogą zostać zrealizow ane.

O bieg treści Z dem aterializow anej Recepty(ZR)

Schem at obiegu inform acji w system ie ZR dokładniej ilustruje R y s.l.

Rys. 1 Schemat obiegu informacji w systemie ZR:

A - Podpowiadanie lekarzowi danych pacjentów oraz leków, a następnie zwrócenie kodu recepty;

В - W ypisanie przez lekarza recepty na terminalu mobilnym; С - Dostarczenie kodu recepty aptece jednym ze sposobów z rys. 2; D - Pobranie treści recepty;

E - Informacja o realizacji recepty i wniosek o refundację;

F - Automatyczne pobranie treści recepty pacjenta zespołu celem w łącze-nia do dokumentacji leczełącze-nia pacjenta;

G - Dostęp do dokumentacji leczenia pacjenta.

Przedstaw iony obieg inform acji dotyczy treści recepty (z w yjątkiem połą-czenia C, gdzie posługujem y się kodem recepty). Najpierw treść recepty je st za pośrednictw em urządzenia m obilnego Internetu w pisyw ana przez lekarza do system u kom puterow ego jej obsługi (B). System em tym pow inien zarządzać organ finansujący opiekę zdrow otną. Do bazy ZR m ają dostęp w szystkie apteki za pośrednictw em naw et najprostszego połączenia internetow ego. By odczytać treść recepty apteka musi znać jej kod, podany przez klienta, dzięki czem u m oż-liwe jest odpow iednie zafakturow anie leków i pobranie ich z m agazynu. Po w y-daniu leków apteka inform uje system ZR o tym fakcie, co blokuje koleją próbę w ykupienia tej samej recepty. A pteka przygotow uje też wiosek o refundow anie leków, co natychm iast rozpoczyna tę procedurę w organie finansującym . Jeszcze przed w ykupieniem leków organ finansujący m oże w łączyć treść recepty do podsystem u zajm ującego się badaniem praw idłow ości w ykorzystania refundacji, podobnie jak organ śledzący i nadzorujący procesy lecznicze.

С

G

В n

A

u

E

F

Dostarczanie leków ze Z dem aterializow anej R ecepty(Z R ) chorem u

U łatw ienia w dostarczaniu leków chorem u b ędą kluczow ą korzyścią z w prow adzenia ZR co syntetycznie ilustruje Rys.2.

var

H

UL

К

J

N

L

M

H - Lekarz wypisuje lub dyktuje przez telefon kod recepty pacjentowi; I - Telefoniczne lub pocztą elektroniczną (SMS) przekazanie kodu recepty pomocnikowi chorego (krewny, znajomy lub opieka społeczna);

J - Pomocnik udaje się do apteki celem wykupienia leków z recepty; К - O sobiste udanie się do apteki, wykupienie leku i powrót lub droga pomocnika z apleki do domu chorego;

L - Odbiór lekarstw w aptece;

M - Przekazanie aptekarzowi kodu recepty i pieniędzy;

N - Telefoniczne porozumienie się z apteką celem sprawdzenia dostępno-ści i kosztów leków oraz ewentualne zamówienie dostawy do domu.

Po otrzym aniu od lekarza kodu recepty chory ma trzy różne drogi realizacji recepty: pójść do apteki samemu wykupując lek, skontaktow ać się ze swoim pom ocnikiem (krew ny, znajom y lub pomoc społeczna) przekazując mu kod recepty (bezpośrednio, listem, telefonem , SM Sem, e-m ailem , faksem itp.) z prośbą o realizację recepty lub skontaktować się z apteką jednym z kanałów elektronicznych dla w ykupienia leków w transakcji ЕС.

Zanim chory podejm ie jed n ą z powyższych decyzji m oże jeszcze upew nić się, naw et za pośrednictw em zw ykłego telefonu, czy w ybrana apteka m oże zre-alizow ać tę receptę i ile będą kosztowały poszczególne leki. Apteki m ogą tę usługę zautom atyzow ać, wym agając od klienta w prow adzenia na klaw iaturze tonowej jedynie kodu recepty i w odpowiedzi krótko inform ując o dostępności leków i ich łącznym koszcie. Dalszymi klawiszam i m ożna uzyskać inform acje

o koszcie poszczególnych składników recepty, a nawet autom atycznie zam ów ić dostarczenie do dom u, o ile adres na recepcie jest zgodny z adresem pobytu.

Kolejną, bardzo praktyczną, niezw ykłością jest m ożliw ość telefonicznego uzyskania od lekarza korekty recepty, której pacjent nie m oże zrealizow ać (np. zaw iera zbyt drogie lub aktualnie niedostępne leki), a naw et uzyskanie zu-pełnie nowej recepty, o ile lekarz nie widzi potrzeby badania pacjenta (np. le-czenie chorób przew lekłych).

W yp isy w an ie re cep ty

Innym bardzo trudnym problem em jest pozyskanie dla idei ZR grupy użyt-kow ników , którzy będą najm ocniej musieli zm ienić swoje przyzw yczajenia nie odnosząc z początku w iększych korzyści - lekarzy. Przede w szystkim należy dobrać dla nich odpow iedni term inal. R ozw iązania oparte na najw ygodniejszych term inalach stacjonarnych są nie do przyjęcia ze względu na konieczność przy-gotow yw ania przez lekarzy recept w terenie. Z kolei całkiem w ygodne i używ a-ne przez lekarzy w wielu krajach kom putery przenośa-ne typu palm top i handheld są jeszcze trudne do przyjęcia w naszym kraju ze względu na c e n ę 1. Dlatego w ydaje się, że przym usem będzie w ykorzystanie telefonów kom órkow ych GSM będących „na w yposażeniu” każdego praw ie lekarza. Aby jednak nie uczynić pracy lekarza jeszcze cięższą i niew dzięczną należało będzie w iele trudu i po-m ysłow ości w łożyć w takie ich oprograpo-m ow anie by w ypisanie recepty nie było zbyt pracochłonne i łatw e do opanow ania nawet dla niew praw nego lekarza. Po-niew aż z tych w łaśnie względów w ydaje się nieuchronne utrzym yw anie połą-czenia kom órkow ego z centralną bazą danych w trakcie przygotow yw ania recept konieczne w ydaje się być stosow anie telefonów obsługujących protokół W AP przy zastosow aniu pakietow ej transm isji danych GPRS, które coraz częściej pojaw iają się w ofertach operatorów GSM.

Spróbujm y prześledzić jak autor w yobraża sobie takie w ygodne rozw iąza-nie. W tym celu najlepiej będzie uruchom ić program „E -recepta” (udostępniany przez autora sym ulator system u na PC). Pojawi się menu głów ne (R ys.За) z którego należy w ybrać pozycję „Telefon kom órkow y lekarza” , po czym poja-wi się okienko naśladujące wyglądem i działaniem telefon kom órkow y (Rys.3b).

Autor pisał ten fragment, gdy palmtopy zintegrowane z telefonem komórkowym nie były jeszcze dostępne w prom ocjach krajowych operatorów GSM. Dzisiaj będąc ju ż w posiadaniu własnego urządzenia tego rodzaju naocznie przekonuje się jak praktyczna realizacja .Zdem aterializow anej recepty” staje się coraz łatwiejsza i tańsza.

Rys. 3 Program ilustrujący działanie systemu ZR - główne okno (a); oraz okno sym ulujące telefon komórkowy w stanie początkowym (b).

Poprzez w ciśnięcie przycisku „M enu” i kolejnych klawiszy w ybierających pracę z Internetem i w itrynę lekarza oraz wprow adzenia nazwy użytkow nika i hasła (w sym ulatorze dow olne wartości) przechodzim y do menu lekarza (Rys.4a).

(a)

b yste m m-Uoktor: p ŕEľJfJ hi 11 ^ ,1' , I ГТ ? У

2.D oku m entacjo pacjent 3 .W yp isan ie recepty 4.E d y c ja recepty B.Zapytanie apteki 6.Zatw ierdzenie pliku ret 7 .Zakończenie z porzucę

ijf Elektioniczna recepta И H E J

[263- nazw isko pacjenta Andrzejewska Klaudia A n drzejew ska Jo an n a A n d rasz u k B e a ta A n d ra sz a k Danuta A n d ra sz a k M a łgo rz a ta A n d re ck a Jo an n a Andrecki M ateusz

Rys. 4 Program ilustrujący wprowadzanie recepty z telefonu komórkowego: główne menu lekarza (a); wybór pacjenta klawiaturą niejednoznaczną (b).

Pierw szym krokiem lekarza jest w ybranie pacjenta, które tutaj zasym ulo- w ano jak o w ybór z listy ok. 10000 pacjentów. Lekarz w ybiera pacjenta w pro-w adzając pierpro-w sze znaki jeg o nazpro-wiska oraz pro-w ybierając kursoram i z listy.

Do-konuje tego korzystając z niejednoznacznych w ieloliterow ych oznaczeń kla-wiatury, a program stopniow o zaw ęża zakres nazwisk „dom yślając się” w końcu jak ie litery miał na myśli lekarz. Np. tutaj lekarz m yślał o znakach „A N D ” a wybrał klaw isze „263”, widać na w yśw ietlaczu jak spraw nie program „dom y-ślił się” intencji lekarza ju ż po trzech literach (Rys. 4b).

(a)

(b)!

Rys. 5 Program ilustrujący wprowadzanie recepty z telefonu komórkowego: wybór leku (a); zatwierdzenie recepty i podanie jej kodu (b).

Kolejny trudny krok to w ybór leku, który następuje tą sam ą co w ybór pa-cjenta m etodą i jest rów nie spraw ny (rys. 5a).

Po zakończeniu w ypisyw ania pliku recept lekarz otrzym uje na w yśw ietla-czu unikalny ich kod, który przekazuje pacjentow i, dla um ożliw ienia w ykupie-nia leku (rys. 5b). T eraz pacjent m oże od razu udać się do apteki, przekazać kod recepty rodzinie lub znajom ym by go w ykupili za niego lub najpierw porozu-mieć się z apteką, by spraw dzić czy lek jest dostępny, a nawet poprosić o dostar-czenie go do domu.

P o d su m o w an ie

Nie da się pew nie przew idzieć w jak im kierunku rozw inie się EC, bowiem bardzo trudno je st zrealizow ać pew ne łatw e w tradycyjnych punktach sprzedaży funkcje - np. przym ierzanie ubrań (w pracy [2] zasygnalizow ano m ożliw ość realizacji „elektronicznej przym ierzalni” jednak do upow szechnienia takiego rozw iązania jeszcze daleko). Jeśli jednak pod uwagę w eźm iem y niepełnospraw -nych, to dla nich nawet nam iastka m oże być znakom itą ofertą, bow iem znacząco przybliża ich do pełni życia, bez dokuczliw ego uzależniania się od innych, choćby najbliższych osób.

W artykule próbow ano przyjrzeć się możliwości uspraw nienia i przystoso-w ania do potrzeb EC niezprzystoso-w ykle przystoso-ważnej dla tej grupy m ożliprzystoso-wości zaopatryprzystoso-w ania się w lekarstw a uzyskiw ane na podstaw ie recept.

Z aproponow ana koncepcja ZR zdaje się dobrze pasow ać do potrzeb i w y-m agań zarów no pacjentów , lekarzy, aptekarzy czy służb finansujących ochronę zdrowia. Podstaw ow e zalety rozwiązania m ożna streścić w następujących punktach:

- Elim inacja problem ów z przyjęciem recepty:

- nie będzie ju ż recept niew yraźnie napisanych przez lekarzy;

- uniem ożliwienie wprowadzenia przez lekarza błędnej formalnie recepty. - Zaoferow anie całej gam y tanich usług zw iązanych z dostarczeniem leku

chorem u:

- zautom atyzow ane sprawdzenie, która apteka posiada kom plet leków i w jakiej cenie;

- dostarczenie leków choremu do domu przez aptekę lub firmę kurierską; - dostarczenie leków przez rodzinę na przesłany SM Sem lub

przedykto-wany kod recepty.

- W ypisyw anie i udostępnienie recepty przez lekarza jed y n ie na podstaw ie telefonu od pacjenta lub opiekuna:

- w przypadku błędu w recepcie;

- w przypadku braku leku lub jego wysokiej ceny (farm aceuta nie jest upraw niony do wielu zmian);

- przy kontynuacji leczenia bez konieczności badania. - N atychm iast dostępne elektronicznie dane dla nadzoru nad:

- opiek ą m edyczną w placów ce służby zdrowia; - lekarza regionalnego i krajowego;

- dystrybucją środków na dopłaty do leków.

Zdaniem autora, w Europie istnieje ogrom ne zapotrzebow anie na praktycz-ną realizację ZR, bow iem społeczeństw a całej Europy starzeją się, a z w iekiem w ym agają coraz spraw niejszej, ekonom iczniejszej i wygodniejszej dla pacjenta opieki zdrow otnej.

ZR pozw ala stosunkow o niewielkim kosztem w drożenia i eksploatacji za-spokoić rosnące w ym agania pacjentów odnośnie spraw ności opieki zdrow otnej rozpatryw anej jak o całość wraz z usługam i aptek.

N iestety, w obecnych w arunkach krajowej służby zdrow ia odm ow na odw iedź na propozycję odw drożenia, choćby pilotażoodw o, tego rozodw iązania, nie po-w inna nikogo dzipo-wić. A utor upo-w aża jednak, że aktualna sytuacja nie może rzuto-wać na sam ą koncepcję, która choćby tylko w nieco bardziej ustabilizow anych w arunkach ma głęboki sens w drożenia, gdyż ju ż dziś m ogłaby służyć praktyczną pom ocą najbardziej potrzebującym .

Ź ró d ła

1. B. Gregor, M. Stawiszyński, e-Commerce, Oficyna W ydawnicza Brania. Bydgoszcz- tó d ż , 2002.

2. M. Shaw i inni. Handbook on Electronic Comm erce, Springer Verlag, Heidelberg-Berlin- New York, 2000.

3. E. Turban i inni. Electronic Commerce 2002 — a managerial perspective. Prentice Hall, 2002. 4. A. P. Urbański, Jak to robią inni?: Kupowanie przez klikanie, W ebReporter nr 01/2000,

w w w .rcp o n er.n l.

5. A. P. Urbański, Forum: Internet dla em eryta , W ebReporter nr 02/2000, www .reporier.pl. 6. A. P. Urbański, Kierunki rozwoju Bankowości elektronicznej w Polsce, W ebReporter

nr 09/2000. www.rcporier.nl

7. A.P. Urbański, M ałżeństwo kom órki z siecią, W ebReporter nr 0 6 /2 0 0 1, www.reporter.pl 8. A. P. Urbański, Nowe perspektywy rozwoju i zastosowań systemów informacyjnych vv sieciach

publicznych, MISSI, 2002. str. 339-348.